Kaukasische Sprachen / Caucasian languages / Langues caucasiennes

Batsbi / Tsova-Tush

თათაჲრ დუჲ დიკარ
თათრების მიერ ცხენების წაყვანა
თათაჲრ - "თათრების (მიერ)"; არს.სახ.; ერგ.(ბრ.ნიშ. დაკარგულია); მრ.რ.; მხ.რ.-თათრი-ვ(ვ კლასის გაქვავებული ნიშანია); დუჲ - "ცხენები"; არს. სახ.; სახ. ბრ.; მრ.რ.; მხ.რ.-დო^ნ(ბ-დ-ჯგუფი); დ-იკარ - "წაყვანა"; მასდარი(კლასოვანი ზმნა, დ-ნივთის კლ. ან მრ.რ. სახელის); ინფ.-დ-იკა^ნ;

1.1. შუჲრჩოხ, დაჰ₇ ლაჩ ჰ₇ათხელუჩო̆ ხანახ ბელდურა დემეტრეს დეფცი^ნ სოგო̆;
1.2. შარშანწინ, გარდასულ დროში, ბელადიანთ დემეტრემ მიამბო;
1.3. შურჩოხ - "შარშანწინ"; დროის ზმნისართი; დაჰ₇ ლაჩ - "წინარე"; ზედს. სახ.; (დაჰ₇(ა) - "იქ" ჩვენ.ნაცვ.; ლა- ნაწილაკი; ჩ-ირიბი ბრ.ჩანართი); ჰ₇ათხელუჩო̆ - "გარდასულʻ; ზედს. სახ.; (ნაწარმოებია ზმნისართისაგან ლუ- სუფ. მეშვეობით, ჩო - ირიბი ბრ. ჩანართი); ხანახ ? ბელდურა^ნ - "ბელდური" საკ.სახ. (გვარი); ნათ.ბრ.; კრებსითი; (ბელადიანთ ცისკარიშვილებს ეძახიან) დემეტრ-ეს - "დემეტრემ"; ერგ. ბრ.; დეფცი^ნ - "მომიყვა"; ზმნა; აორისტი; საწყ.ფორმა - დეფცა^ნ (დ კლასის ნიშ. ნეიტრ.კლ.) სოგო̆ - "მე"; 1 პ. ნაცვ. მიმართ. ბრ. (გო̆ - ბრ. ნიშ.); მხ. რ.;

2.1. შირქი ვასო̆ ყონუნაჲნო̆ დუჲგოჰ₇ აჲნო̆;
2.2. შირაქში ვარ, ახალგაზრდა, ცხენებში;
2.3. შირქი - "შირაქში"; ტოპონიმი; არს.სახ.; ადგ.ბრ.; საწყისი ფორმა "შირიქა"; ვ-ასო̆ - "ვარ"; ზმნა; საწყისი ფორმა "და^ნ"; (ვ მამაკაცის კლ. ნიშ.; სო̆ - 1 პირის ნიშ.); ყონუნაჲნო̆ - "ახალგაზრდა- ო"; ზედს. სახ.; საწყისი ფორმა "ყონო^ნ; აჲნო̆ - სხვათა სიტყვის ო - ნაწილაკი; დუჲგოჰ₇ აჲნო̆ - "ცხენებში"; არს. სახ.; მრ. რიცხვი; მიმართ.-ადგ. ბრ. (ბრ. ნიშნ.: -გო, - ჰ₇); მხ. რიცხვი - "დო^ნ; აჲნო̆ - სხვათა სიტყვის ო - ნაწილაკი; (ბ-დ ჯგუფი);

3.1. ჟე ჰ₇ალო̆ და დახკენო̆ ლამუე;
3.2. ცხვარი ამოსულია მთაში;
3.3. ჟე - "ცხვარი"; არს. სახ.; მრ. რიცხვი (კრებსითი); დ კლასი; მხ. რიცხვი: უისთხ; ბ კლასი; ჰ₇ალო̆ - "ზემოთ"; ზმნისართი; და დახკენო̆ - "(ა)მოსულია"; ზმნა; აორისტი; რთული აგებულებისაა: მიმღეობისა და დამხმარე ზმნის (და-რ) კონტამინაციით; ლამუ-ე - "მთაში და"; არს. სახ.; ადგ. ბრ.; საწყისი ფორმა: ლამ; (ბ-ბ ჯგ. კლასი); ე - კავშირი;

4.1. სო ვასო̆, სო^ნ მეზობლათ ჴენი ბაცბი ბაე;
4.2. მე ვარ, ჩემს მეზობლად სხვა ბაცბებიც არიან;
4.3. სო - "მე"; 1 პირის ნაცვ.; მხ. რიც.; სახ. ბრ.; ვ-ასო̆ - "ვარ"; ზმნა; საწყისი ფორმა: და^ნ; ვ- მამაკაცის კლ.; -სო̆ 1 პირის ნიშ.; სო^ნ - "ჩემი" კუთვ. ნაცვ.; მხ. რიც.; მეზობლათ - "მეზობლად"; არს. სახ. ჴენი - "სხვები"; განუსაზღვრ. ნაცვ.; მრ. რიც. (ი მრ. რიც. აფიქსი); მხ. რიცხვი: ჴენაϱ; ბაცბი - "ბაცბები"; ეთნონიმი; არს. სახ.; მრ. რიც. კრებსითი; ბ-ა-ე - "არიან"; ზმნა; საწყ. ფორმა: და-რ "არის";

5.1. ოშტუ^ნ დაჟარ დარ მე ო დაჟრენმაქა ღოჭ ლალჲოერათხ ءურდე^ნ, ჰ₇ალ ლაჴჲიენო̆ აჰ₇ ჲერწჲოერათხ, წურრაჲნო̆ ხი დათხანლათერე, ოჴუვ ცუ ჰ₇ევალათრათხაჲნო̆.
5.2. ისეთი ბალახი იყო, რომ ამ ბალახზე ჯოხს მოვავლებდით დილას, როცა ჯოხს გავასწორებდით, წურწურით წყალი ჩამოსდიოდა და იმით ქუმელს ვზელდით;
5.3. ოშტუ^ნ - "ისეთი"; ზმნისართი; დაჟარ - "ბალახი"; არს. სახ.; მხ. რიც.; დ კლასი; ნაწარმოებია ზმნისაგან: დაჟ "ძოვა" და -არ სუფიქსი; დარ ?????????????? მე - "რომ"; ნაწილაკი; ო - "ის"; 3 პირის ნაცვ. მხ. რიც.; სახ. ბრ.; დაჟრენმაქა - "ბალახზე" (ბალახის ზემოდან); არს. სახ.; მიც. ბრ.; მაქა - "ზე" თანდებული; ღოჭ - "ჯოხი"; არს. სახ.; სახ. ბრ.; ჲ კლასი; მხ. რიც.; მრ. რიც.: ღოჭერჩ; ლალჲოერათხ - "მოვატარებდით"; ზმნა; ნამყო; მრ. რიც. ექსკლუზივი; საწყისი ფორმა: ლალდარ "მოტარება; ნაწარმოებია ლალა^ნ "ტარება, სვლა" და დამხმარე ზმნის და-რ მეშვეობით; -ათხ: 1 პირის ნიშ.; ءურდე^ნ - "დილას", ზმნისართი; ჰ₇ალ ლაჴჲიენო̆ - "ამაღლებული"; მიმღეობა; ნაწარმოები ფუძეა: ჰ₇ალ "ზევით", წინსართი; ლაჴ - ფუძე; ჲ კლ. ნიშ.(დამხმარე ზმნის დ-არ ნაშთი); იენო̆ - მიმღეობის მაწარმოებელი; აჰ₇ ჲერწჲოერათხ - "გავასწორებდით, ჩამოვწევდით"; ზმნა; ნამყო; მრ. რიც. ექსკლუზივი; ნაწარმოები ფუძეა: აჰ₇ წინსართი; ჲერწ ფუძე, სადაც ჲ კლასის ნიშანია და ნიშნავს, რომ დამხმარე ზმნის ნაშთია; თხ 1 პირის ნიშ.; წურრაჲნო̆ - "წურწურით"; მიმღეობა; ხი - "წყალი"; მხ. რიც.; სახ. ბრ.; დ კლასი; მრ. რიც.: ხიშ; დათხანლათერ-ე - "ჩამოსდიოდა"; ზმნა; ნამყო; დ კლასის ნიშ.; -ლა- პოტენც. სუფ.; -თ- კაუზ. ნიშ.; -ე ნაწილაკი კავშირის ფუნქციით; ოჴუვ - "მისით"; 3 პირის ნაცვ.; ინსტ. ბრ.; საწყისი ფორმა ო; ცუ - "ქუმელი"; არს. სახ.; მხ. რიც.; სახ. ბრ.; ბ კლასი; ჰ₇ევალათრათხაჲნო̆ - "ვზელდით ხოლმე"; ზმნა; ნამყო; ჰ₇ევა "მოზელვა"; -ლა- პოტენც. სუფ.; თ- კაუზ. სუფ.; რ- ნამყო დრ. აფიქსი; ათხ- 1 პირის მრ. რიც. ნიშ. ექსკლუზივი; აჲნო̆ სხვათა სიტყვის ო;

6.1. რაკი შირქი ხი ცო დარაჲ1ნო̆;
6.2. რაკი შირაქში წყალი არ იყო;
6.3. რაკი - "რაკი"; ნაწილაკი; ცო დარაჲნო̆ - "არ ყოფილა-ო"; ზმნა; ნამყო; ცო უარყოფითი ნაწ.; და-რ "იყო"; აჲნო სხვათა სიტყვის ო;

7.1. ცჰ₇აჲნ ءურდე^ნ, ბუღა^ნ ბალენაჲნო̆, არცო ჲევო̆... თათრივ დუჲ დიკენაჲნო̆,
7.2. ერთ დილას ყვირილი მორთეს: მტერი, კაცო..., თათრებმა ცხენები გარეკესო;
7.3. ცჰ₇აჲნ - "ერთს"; რიცხ. სახ.; მიც. ბრ.; ءურდე^ნ - "დილით, დილას"; ზმნიზედა; ბუღა^ნ ბალენაჲნო̆ - "ყვირილი მორთეს"; კომპოზიტია: ბუღა^ნ "ყვირილი", ბ-ალენ "დაიწყეს", ბ- კლასის ნიშ.; აჲნო̆ - სხვათა სიტყვის ო; არცო - "მტერი"; არს. სახ.; მხ. რიც.; სახ. ბრ.; დ კლასი.; ჲევო̆ - "ჰეი!"; შორისდებული; თათრივ - "თათრებმა"; არს. სახ.; მხ. რიც.; ერგ. ბრ.; ვ- კლ. ნიშ.; დიკენაჲნო̆ - "წაიყვანესო"; ზმნა; აორისტი; საწყისი ფორმა დ-იკა^ნ, დ კლ. ნიშ.; აჲნო̆ სხვათა სიტყვის ო;

8.1. დაჰ₇ ჰ₇აჭენეს ნაყგუჲჰ₇აჲნო̆, ნატლაშ ჲაღჲანორ შირიქ დაკრენაჰ₇აჲნო̆.
8.2. გავიხედე გზისკენ, კვალი გასდიოდა შირაქის შუიდან;
8.3. დაჰ₇ ჰ₇აჭენეს - "გავიხედე"; ზმნა, გრძნობა-აღქმის; დაჰ₇ "გა- მიმართულების ზმნისწინი"; ჰ₇აჭა^ნ "ყურება"; ს -1 პირის ნიშ.; ნაყ-გუ-ჲ-ჰ₇-აჲნო̆ - "გზისაკენ"; არს. სახ.; მხ. რიც.; ბ კლ.; მიმართ. ბრ. (ორფუძიანი ბრუნება); საწყისი ფორმა ნიყ "გზა"; ნატლაშ - "კვალი"; არს. სახ.; ჲ კლ.; მხ. რიც.; სახ. ბრ.; ჲ-აღ-ჲ-ანორ - "მოყვებოდა, მოდიოდა თურმე"; საწყისი ფორმა დ-აϱა; დაკრენაჰ₇აჲნო̆ - "შუაგულიდან"; არს. სახ.; ნათ. ბრ.; დოკ "გული"; დაკრ-ენ "ნათ. ბრ.; აჰ₇ თანდებული; აჲნო̆ სხვათა სიტყვის ო;

9.1. ტყობალადანორ, ო ნამ დაჰ₇ ბარ დაბერტყადბაჲლნო̆ დაჟრეგოჰ₇აჲნო̆, ბაყეϱ დუჲ დარ დიკენუჲნო̆,
9.2. ეტყობოდა, ის ნამი ჰქონდა დაბერტყილი ბალახიდან, მართლაც ცხენები იყვნენ წაყვანილნი;
9.3. ტყობალა-და-ნორ - "ეტყობოდა"; ზმნა; წინარე წარსული; რთული შედგენილობისაა: ტყობალა "ეტყობა"; -და- დამხმარე ზმნა; ნორ- წინარე წარსულის სუფ.; ო - "ის"; ჩვენებ. ნაცვ.;მხ. რიც.; სახ. ბრ.; ნამ - "ნამი"; არს. სახ.; მხ. რიც.; სახ. ბრ.; ბ კლასი; დაჰ₇ ????????????????? ბარ - "იყო"; ზმნა"; ნამყო; დაბერტყა-დ-ბ-აჲლ-ნო̆ - "დაბერტყილი"; მიმღეობა; რთული წარმოებისაა: დაბერტყა "დაბერტყა"; -დ- დამხმარე ზმნა დარ "ყოფნა"; ბ- კლ. ნიშ.; აჲლ- პოტენც. სუფ.; ნო̆ მიმღეობის აფიქსი; დაჟრეგოჰ₇აჲნო̆ - "ბალახიდან"; არს. სახ.; მხ. რიც.; მიმართ.-ადგ. ბრ.; დ კლასი; საწყისი ფორმა: დაჟარ "ბალახი"; აჲნო̆ სხვატა სიტყვის ო; ბაყეϱ - "მართლაც"; დარ დიკენუჲნო̆ - "იყვნენ წაყვანილი"; რთული ზმნაა: მიმღეობა და დამხმარე ზმნა; დარ მეშველი ზმნა; დიკენო̆ "წაყვანილი";

10.1. დო^ნ ახკურ სოგო ნაჟტარ ცერე უბრალო̆ დონე;
10.2. ცხენი მება (მე) ბინის გვერდზე, უბრალო ცხენი რა;
10.3. ახკურ სოგო - "მება"; ზმნა (პასიური კონსტრუქციის); საწყისი ფორმა ახკა^ნ "მიბმა"; სოგო "მე" ნაცვალსახელი მიმართულებით ბრუნვაში; ნაჟტარ - "ბინა, წხვრის სადგომი"; არს. სახ.; მხ. რიც.; სახ. ბრ.; ჲ კლასი; ცერე - "ნაპირზე"; ზმნისართი; უბრალო̆ - "უბრალო"; ზედსართავი; დონ-ე - "ცხენი რა"; არს. სახ.; -ე ნაწილაკი ;

11.1. კნათიგო̆ აჲლʻნასაჲნო̆ მე ქასტე^ნთ, დუჲ ჰ₇ალო̆ დახკდებათაჲნო̆;
11.2. ბიჭებს ვუთხარიო, რომ ჩქარა ცხენები ამოიყვანეთო;
11.3. კნათიგო̆ - "ბიჭებს"; არს. სახ.; მრ. რიც.; მიმართ. ბრ.; ვ კლასი; საწყისი ფორმა კნათი; აჲლʻ-ნ-ასაჲნო̆ - "ვუთხარი-ო"; ზმნა; ალʻა^ნ "თქმა"; მე - "რომ"; ნაწილაკი; ქასტე^ნთ - "მალე"; ზმნისართი / ზედსართავი; ჰ₇ალო̆ დახკდებათაჲნო̆ - "ზევით ამოიყვანეთ-ო"; ზმნა; მრ. რიც.; ჰ₇ალო̆ ზმნიზედა "ზევით"; საწყისი ფორმა: დახკდა^ნ "მოყვანა"; ბა- და თ- 1 და 2 კაუზაციის ნიშ.; აჲნო̆ სხვათა სიტყვის ო;

12.1. აჭთებეგო დარ დუჲე, უჲსრე^ნ ჰ₇ალო̆ დახკდიჲე^ნ, ნასტ, თეყეშ, ჰ₇ერჩეშ, ბაკ ჩუ ლახკი^ნ ე დუჲ;
12.2. ყაჭთეფაზე იყვნენ ცხენები, იქიდან ამოიყვანეს ძლივს, ხვეწნით, ხვევნით, ბაკეში შევრეკეთ ეს ცხენები;
12.3. აჭთებეგო - " "; არს. სახ.; ტოპონიმი; დარ დუჲე - "იყვნენ ცხენები"; უჲსრე^ნ - "იქიდან"; ზმნისართი; დახკდიჲე^ნ - ?????????????? ნასტ - "ძლივს"; ზმნისართი; თეყ-ეშ - "ხვეწნით"; აბსოლუტივი თეყ "ხვეწნა"; -ეშ სუფიქსია; ჰ₇ერჩ-ეშ - "ხვევნა"; აბსოლუტივი ჰ₇ერჩა^ნ "ხვევნა"; -ეშ სუფიქსია; ბაკ ჩუ - "ბაკეში"; არს. სახ.; ადგ. ბრ.(ბაკ-ე); ჩე თანდებული, მიმართულების აღმნ.; ჲ კლასი; ლახკი^ნ - "შევრეკეთ"; ზმნა; აორისტი; ინფინ.: ლახკა^ნ; სე^ნკუჲ^ნ დო^ნ ბარ სოგო, შარე ჴოწო̆ ბედე^ნ ჰ₇ალო̆ ცო ბეფხბორას, ჴოწო̆-დჵივწ ბედენე ოჴუჲნ ხაჲϱნას, ო ბოფხბითნას ჰ₇ალო̆, ჴენი კნათი შუჲნ ბახე^ნ, სო ტყუჲჰ₇ ვასო̆ ვოუ̆გვისენო̆, მაქ ხაϱენეს დონნ, დაჰ₇ კაϱ ვაჲხჩედოლი^ნ ლაჴშირნა ქოკევ ჰ₇ალო̆ ჴეფსინო̆ ჲოფსტ აკირ აჰ₇უჲნო̆, ნაზარლა ყელე ლეცბინას ნასტ, აჰ₇ ვახნას ო შარჩომცინე, ღრატეხ დაჰ ვაჲლʻჩედოლი^ნ დაჩო წივაჲნო̆ ბუღა^ნ ბალʻე^ნ დო^ნ, შვებ ჲაჲლʻნასე, ჰ₇აჭენეს ბუჲტბანორ დაჩო ცჰ₇აცა-ცჰ₇აცა დაფანტოდბაჲლნო̆ კნათი ჰ₇ათხ მინდრეღდაჰ₇ოე, ჯაგისა^ნ მეყერ ტყუჲჰ₇ სე დონცინაჲნო̆, აჲფშნაϱღარ თედოლ მინდრეღდაჰ₇ოე, ჯაგისა^ნ მეყერ ტყუიჰ₇ სე დონცინაჲნო̆, აჲფშნაϱღარ თედოლ ნაჟტარცერ აჰ₇ ვახენეს, შალფურა^ნ კუჲჟ ვუჲტვანორ ჰ₇ათხაჭაჲნო̆, თარმარლʻე^ნ დატყობადინას ო დონეხ მე კაძიკ ეშდიჲე^ნ გაგუჲნაჲნოე, ჰ₇ათხ ტყოϱ თათრივ დუჲ დიკორაჲნო̆. იორლო̆ ჩუ დეკდიჲე^ნ ო დუჲ, ვაჲხნას ასაჲნო̆, ვახენეს, ჲალʻე^ნ თოფე, ჴაϱე^ნ ჰ₇ანახჩონ, დადუჲდგრებადბა̆ლი^ნ ოსიჰ₇ე, დოინ დაჰ₇მაყო̆ ბალʻინე̆, არივლახ დაჰ₇ა ლაჭყბალი^ნ თათაჲრაჲნო̆. მაქ ბახკე^ნ ჴენი კნათიე, ჴე^ნ ას თოფ ცო ჴოსინგესაჲნო̆ - ალʻი^ნ სოგო̆, დო^ნ ჰ₇ალო ხეხკრას იორცერღა, აჰ₇ო ხეხკრასე თა^ნ წმიდგიორგიგო̆ ვუღრას, ლეტა სო^ნ, ჴა თაბნივ ვაღოს ჰ₇ონაჲნო̆. კნათინ მაგრამ ცო ჴეϱირ სონაჲნო̆, უჲსი̆ ბუჰ₇ბიჲენეთხაჲნო̆, დაჰ₇ა ჴაჩბინათხ ბანიϱაჲნო̆. დაჰ₇ ბავბიჲენეთხ, შიიტ_ǝ! კი ვარალო̆, ჴოიტ_ǝ! კი ვარალო̆, ვარაჲნო̆. კნათივ ქაჲრცხ დაჰ₇ დაფხი^ნჲევო, ფჰ₇აჲრჩკაწივ,, დალაბოვბალო̆ ობი, ლივნას მა დაფხოთაჲნოე, დაჰ₇ დაფხი^ნ. გველხოკრისა^ნ ბატერ ოსი ბარწინო̆. შილღეჩ დენი განჯერე^ნ პრისტავ ვეϱენე̆, ალʻი^ნ თხოგო̆ მე - ბაცბი, ღაზე^ნ საქმ თაგჲინუჲშ, წეთ_ǝ დინუჲში̆, მაგრამ დაჰ₇ მოϱ მა ბაფხბორათაჲნო̆. ვუხ დორათხ, ცომ ალʻინგეთხე, ჰ₇ათხ მე^ნ ვარ შუგოჰ₇აჲნო̆ ალʻინაჲნო̆. ჰ₇ამივაϱ ალʻი^ნ მე დემეტრ ვარაჲნო̆. ას აჲლʻნასაჲნო̆ ჲეო... აი ჲეო, დაჰ₇ მაყო̆ ლიბლეთ სო^ნ კაცო, სოგო ეჴრი^ნ ქორთო̆ მიჩუხ ბა, ჟე ლაუ̆მუ̆ და დახენო̆, ჟე დადოლ დუჲნ და სოგო, ე კოჟიგო ცჰ₇აϱცომ და, ბა, კუჲჟი, აჰ₇ კისრბადებალე̆ კაცო, ხარჯ ჲეϱჩე ჰ₇ო^ნ, ვუშ, ოჰა დაჰ₇ ჲჴოს ჰ₇ონაჲნო̆. კოჟის ალʻი^ნ ვუნდავუ^ნ ცუჲნო̆, ჲევო̆. ჲე, ო რუსეგო̆ აჲლʻნათხე მე, აი კოჟი ვარაჲნო̆, ჩუ დაწერადვიჲენე̆ კუჲჟი̆, კოჟინ ხატაე̆ დეϱე^ნ, სო მა ვასენა ვისე^ნ.