Page: 5 Line: 1 Յիշատակ արասցուք այսմ, զի
Line: 2 Հայոց եւ Վրաց եւ Ռանաց եւ Մովկանաց
Line: 3 եւ Հերանաց եւ Լեկաց եւ Կովկասեաց
Line: 4 եւ Եգերաց հայր մի էր
Line: 5 սոցա, Թորգոմ կոչեցեալ, որդի Թիրասայ,
Line: 6 որդւոյ Գամիրայ, որդւոյ
Line: 7 Յաբեթի, որդւոյ Նոյի. եւ էր նա
Line: 8 այր քաջ եւ հսկայ։ Յամս կործանման
Line: 9 աշտարակին եւ բաժանման լեզուացն,
Line: 10 եւ ի սփռելն մարդկան ի վերայ
Line: 11 երկրի, եկն բնակեցաւ ի մէջ
Line: 12 լերանց Մասեաց եւ Արագածու. որոյ
Line: 13 էին բազում կանայք, եւ ծնան նմա
Line: 14 ուստերք եւ դստերք, եւ որդիք եւ
Line: 15 դստերք որդւոց եւ դստերաց նորա.
Page: 6 Line: 1 եւ եկեաց ամս վեցհարիւր. եւ չբաւէր
Line: 2 երկիրն բազմութեան ախի նորա.
Line: 3 վասն որոյ տարածեցան եւ ընդարձակեցին
Line: 4 զսահմանս իւրեանց ի ծովէն
Line: 5 Պոնտոսու մինչեւ ի ծովն Հերեթայ եւ
Line: 6 Կասպից, եւ առ լերամբ Կովկասու։
Line: 7 Եւ ընտրեցան յորդւոց նորա արք
Line: 8 ութ արիագոյն եւ անուանիք. առաջինն
Line: 9 Հայկն, երկրորդն Քարթլոս,
Line: 10 երրորդն Բարդոս, չորրորդն Մովկան,
Line: 11 հինգերորդն Լեկան, վեցերորդն Հերոս,
Line: 12 եւթերորդն Կովկաս, ութերորդն
Line: 13 Եգրէս։ Եւ Հայկն առաւել էր
Line: 14 ուժով եւ քաջութեամբ, որ չեղեւ նման
Line: 15 նմա ի վերայ երկրի, ոչ առաջ
Line: 16 քան զջրհեղեղն եւ ոչ յետոյ մինչեւ
Line: 17 ցայսաւր ժամանակի։ Սոցա բաժանեաց
Line: 18 Թորգոմ զաշխարհն իւր. ետ
Line: 19 զկէսն Հայկին եւ զկէսն եւթանց
Line: 20 որդւոց ըստ արժելոյ նոցա։
Line: 21 Զծմակային աշխարհն հիւսիսոյ
Line: 22 ետ Քարթլոսոյ, յարեւելից Բերդահոջոյ
Page: 7 Line: 1 գետովն, եւ յարեւմտից Պոնտոսի
Line: 2 ծովովն, եւ ի ծմակային կուսէ առ
Line: 3 լերամբն Կովկասու, առ Կլարջովք եւ
Line: 4 Տայովք մինչեւ ցԼէխս։ Եւ Բարդոսոյ
Line: 5 ետ ի նոյն գետոյն Բերդահոջոյ առ
Line: 6 կողմամբն Կուր գետոյ՝ մինչեւ ցծովն,
Line: 7 որ մտանեն ի նա Երասխ եւ Կուր
Line: 8 գետ միաւորեալք։ Սա նախ շինեաց
Line: 9 զքաղաքն Պարտաւ՝ անուամբն իւրով։
Line: 10 Իսկ Մովկանայ ետ ի Կուր
Line: 11 գետոյ առ կողմամբն հիւսիսոյ՝ առ
Line: 12 գլխովն Ալազանոյ մինչեւ ցծովն մեծ.
Line: 13 եւ նա շինեաց զՄովկանէթ քաղաք։
Line: 14 Եւ ետ Հերոսոյ ի գլխոյն Ալազանայ
Line: 15 մինչեւ ցլիճն Մայրոյ, որ այժմ կոչի
Line: 16 Գաղգաղա. եւ նա շինեաց քաղաք ի
Line: 17 խառնուրդս երկուց գետոց, եւ յանուն
Line: 18 իւր անուանեաց Հերէթ, եւ անուն
Line: 19 տեղւոյն այժմ ասի Խաւրանթա։ Իսկ
Line: 20 Եգրոսոյ ետ յականջէ ծովուն առ
Line: 21 Լեխաւք, մինչեւ ցծովն արեւմտից՝ առ
Page: 8 Line: 1 գետովն Խազարեթոյ, ցուրանաւր
Line: 2 կցի ծովն Կովկասու. սա շինեաց
Line: 3 անուամբն իւրով քաղաք զԵգրիս,
Line: 4 որ եւ այժմ ասի Բեդիա։ Իսկ
Line: 5 լեառն Կովկասայ մինչեւ ցգետն մեծ
Line: 6 Ղումեկ՝ էր անմարդաձայն. ետ
Line: 7 զայն երկուց որդւոց իւրոց Կովկասայ
Line: 8 եւ Լեկանայ, որք եւ անուամբ
Line: 9 նոցա կոչեցան մինչեւ ցայսաւր։
Line: 10 Իսկ Հայկն զհասարակն 'ժառանգեաց
Line: 11 հայրենիս՝ ասացեալ սահմանաւքն.
Line: 12 եւ էր իշխան եւթանց եղբարցն,
Line: 13 եւ կային ի ծառայութեան
Line: 14 Նեբրովթայ հսկայի, որ նախ թագաւորեաց
Line: 15 ամենայն երկրի։ Իսկ զկնի
Line: 16 սուղ ամաց անցելոց՝ ի մի հաւաքեաց
Line: 17 Հայկն զեղբարս իւր եւ ասաց
Line: 18 նոցա. "Լուարուք ինձ, հարազատք
Page: 9 Line: 1 իմ. ահաւասիկ ետ մեզ Աստուած
Line: 2 զաւրութիւն եւ ժողովուրդ բազում. եւ
Line: 3 արդ վասն ողորմութեան Աստուծոյ,
Line: 4 որ ի վերայ մեր, մի ծառայեսցուք
Line: 5 աւտարի, այլ Աստուծոյ ճշմարտի"։
Line: 6 Եւ հաւանեցան ամենեքեան, ապստամբեալ
Line: 7 չետուն զհարկն, արկեալ յինքեանս
Line: 8 զշրջակայ ազգսն։ Եւ լուեալ
Line: 9 Նեբրովթայ բարկացաւ. եւ արար
Line: 10 ամբոխ բազում հսկայից եւ խառնազանից,
Line: 11 եւ դիմեաց ի վերայ նոցա,
Line: 12 եւ եկն յԱտրպատական աշխարհն։
Line: 13 Եւ Հայկն կայր իւրայովքն առ ոտն
Line: 14 Մասեաց։ Եւ առաքեաց Նեբրովթ
Line: 15 վաթսուն հսկայ յոլովից բազմութեամբ.
Line: 16 եւ խառնեալք ի միմեանս
Line: 17 ահագին եւ սաստիկ բախմամբ իբրեւ
Line: 18 զձայն որոտմանց ամպոց. եւ եղեն
Page: 10 Line: 1 կոտորուած յերկոցունց կողմանցն
Line: 2 անթիւ եւ անհամար։ Եւ Հայկն կայր
Line: 3 յետուստ կողմանէ իւրոցն. եւ սրտապնդեալ
Line: 4 քաջալերէր. եւ ինքն իբրեւ
Line: 5 զկայծակն ասպատակէր շուրջանակի,
Line: 6 եւ ընկենոյր զհսկայսն վաթսուն
Line: 7 զաւրաւքն իւրեանց մինչեւ ի սպառ,
Line: 8 եւթանեքին հարազատովքն ողջ
Line: 9 մնացեալ շնորհաւքն Աստուծոյ, եւ
Line: 10 փառք տային փրկողին իւրեանց ամենակալի։
Line: 11 Եւ լուեալ Նեբրովթ, խռովեցաւ
Line: 12 յոյժ եւ դիմեաց ինքնին ի
Line: 13 վերայ Հայկին։ Իսկ նա, ոչ ունելով
Line: 14 զաւրս իբրեւ զնորայն, ամրանայր ի
Line: 15 դերբուկս ձորոցն Մասեաց։ Իսկ Նեբրովթայ
Line: 16 սպառազինեալ, կուռ վառեալ
Line: 17 յերկաթոյ յոտիցն մինչեւ ցգագաթն,
Line: 18 ելանէր յոտ մի բլրոյ, կոչէր
Line: 19 զՀայկն յառաջին հնազանդութիւնն։
Line: 20 Իսկ Հայկն ոչ ետ պատասխանի նմա,
Page: 11 Line: 1 այլ ասէ ցեղբարսն իւր. "Ամրացուցէք
Line: 2 զիս յետուստ կողմանէ, եւ իջանեմ
Line: 3 ես առ Նեբրովթ"։ Եւ ինքն երթայր մերձենայր
Line: 4 առ նա, եւ նետիւ հարկանէր ի
Line: 5 վերայ տախտակաց սրտին, եւ շեշտակի
Line: 6 անցուցանէր թափ ի լոյսանցոյցս
Line: 7 արեգակնացայտս, եւ շրջեալ առժամայն
Line: 8 փչէր զշունչն. եւ անկաւ բոլոր բանակն
Line: 9 իւր, եւ տունն Թորգոմայ յանհոգս եղեալ
Line: 10 հանգչէին. եւ թագաւորէր Հայկն
Line: 11 եղբարց իւրոց եւ ամենայն եզերականացն
Line: 12 ազգաց։
Line: 13 Իսկ Քարթլոսայ գնացեալ ի լեառն
Line: 14 որ կոչի Արմազ, եւ անդ շինեաց
Line: 15 իւր տուն եւ ամրոց, եւ ամենայն աշխարհ
Line: 16 նորա կոչեցաւ անուամբ նորա
Line: 17 Քարթլ, ի Խունանայ մինչեւ ի ծովն
Line: 18 Սպերոյ. նա շինեաց զՈրբէթ, որ
Line: 19 արդ կոչի Շամշոյտէ, եւ զաղիւսաշէն
Line: 20 բերդն Ղունան։ Եւ կեցեալ ամս բազում՝
Page: 12 Line: 1 վախճանեցաւ, թողեալ հինգ
Line: 2 որդիս քաջս՝ զՄցխեթոս, զԳարդբոս,
Line: 3 զԿախոս, զԿուխոս, զԳաջիս։
Line: 4 Եւ Մցխեթոս էր աւագ նոցա. սա
Line: 5 թաղեաց զհայրն իւր ի գլուխն
Line: 6 Քարթլայ, ի լեառն Արմազ։ Եւ
Line: 7 կինն Քարթլոսայ շինեաց զՄայրաբերդ
Line: 8 եւ զքաղաքն, որ կոչի Ռիշա,
Line: 9 որ է Պարտիզաքաղաք։ Եւ բաժանեաց
Line: 10 հնգից որդւոցն զաշխարհն
Line: 11 ամենայն։ Գաջէոսն շինեաց զԳաջէն
Line: 12 քաղաք, եւ Կախոս շինեաց զՉէլթ
Line: 13 եւ զԿախէթ, եւ Մցխեթոս շինեաց
Line: 14 զՄցխիթա քաղաք, եւ իշխէր չորից
Line: 15 եղբարցն։ Եւ եղեն սմա երեք որդիք
Line: 16 անուանիք, Աւփլոս, Աւձրխոս,
Line: 17 Ջաւախոս, որոց ետ զերկիր ժառանգութեան
Line: 18 իւրոյ։ Աւձրխէ շինեաց
Line: 19 երկու բերդաքաղաք՝ զԱւձրխէ
Line: 20 եւ զԹուխրսի։ Եւ Ջաւախոս շինեաց
Page: 13 Line: 1 երկու գեղաքաղաք բերդով՝ զԾանդա
Line: 2 եւ զԱրտահան, որ նախ ասիւր
Line: 3 Քաջաց-քաղաք։ Եւ Ուփլոս շինեաց
Line: 4 զՈւփլիսցիխէ եւ զՈւրբնիս եւ զԿասբ.
Line: 5 մինչ ցՏայոց-դուռն սմա վիճակ
Line: 6 կոչեցաւ Ներքին Քարթլ։ Եւ շինէին
Line: 7 զամրոցսն Թորգոմեանքն սակս երկիւղի
Line: 8 Նեբրովթականացն, որք նեղէին
Line: 9 զնոսա վասն վրիժուց արեան
Line: 10 նախնւոյն իւրեանց Նեբրովթայ. բաց
Line: 11 ոչ կարէին յաղթել նոցա վասն
Line: 12 միաբանութեան նոցա մինչեւ ցմահ
Line: 13 Մցխիթայի։
Line: 14 Իսկ ի մեռանելն Մցխիթայի
Line: 15 շփոթեցան ամենայն տունն Քարթլայ
Line: 16 ընդ միմեանս, զի ոչ կամէին
Line: 17 զՈւփալոսն տիրել ի վերայ իւրեանց,
Line: 18 զոր կացուցեալ էր Քարթլոսայ հաւր
Page: 14 Line: 1 Իւրոյ ի վերայ ամենայն երկրին։
Line: 2 Եւ տեւեաց մարան ժամանակս բազումս.
Line: 3 էր, զի առնէին արք իմաստունք
Line: 4 սակաւ ինչ խաղաղութիւն ի
Line: 5 մէջ նոցա, եւ էր, զի դարձեալ անկանէր
Line: 6 խռովութիւն ի մէջ նոցա։ Յայնժամ
Line: 7 ապա մեծացաւ քաղաքն Մցխեթոյ,
Line: 8 եւ անուանեցաւ մայր քաղաքաց
Line: 9 տանն Քարթլայ. եւ իշխանն, որ
Line: 10 նստէր անդ, տանուտէր կոչիւր ամենայն
Line: 11 երկրին. ոչ թագաւոր եւ ոչ նախարար
Line: 12 եւ ոչ այլ ինչ անուն պատուոյ
Line: 13 դնէին ի վերայ նորա։ Յետ որոյ
Line: 14 եւ մոռացան զԱստուած, զարարիչն
Line: 15 իւրեանց, եւ պաշտեցին զարեգակն
Line: 16 եւ զլուսին եւ զհինգ այլ աստեղսն.
Line: 17 եւ երդնուին ի գերեզմանն Քարթլոսայ
Line: 18 հաւր իւրեանց։
Line: 19 Յայնմ ժամանակի զաւրացեալ ազգն
Line: 20 Խազրաց կռուէին ընդ ազգին Լեկաց
Line: 21 եւ Կովկասու. որք անկեալ ի կարիս,
Line: 22 խնդիր արարին ի տունն Թորգոմայ
Line: 23 վեց ազգաց, որք ի խնդութեան եւ ի
Page: 15 Line: 1 խաղաղութեան կային յաւուրն յայնոսիկ,
Line: 2 գալ աւգնել նոցա։ Որք եւ չոգան
Line: 3 իսկ յաւժարութեամբ եւ կազմ
Line: 4 պատրաստութեամբ, եւ անցին ընդ
Line: 5 լեառն Կովկասու, եւ գերեցին զերկիրն
Line: 6 Խազրաց ի ձեռն Դուծուկին, որդւոյն
Line: 7 Տիրիթիսոյ, որ կոչեաց զնոսա
Line: 8 յաւգնականութիւն։
Line: 9 Զկնի այսորիկ դարձեալ ժողովեցան
Line: 10 Խազիրք, եւ եդին իւրեանց թագաւոր,
Line: 11 եւ եղեն բանակ մեծ, եւ ելին
Line: 12 ընդ դուռն Դարբանդու ի վերայ Թորգոմայ՝
Line: 13 մինչեւ ցԱյրարատու դաշտն եւ
Line: 14 Մասեաց, եւ կոտորեցին եւ գերեցին
Line: 15 զնոսա, զի էին անբաւք։ Եւ մնացին
Line: 16 միայն բերդաքաղաքքն ծմակայինք՝
Line: 17 եւ մոխրաբերդն Խունան, եւ Սամշոյլտէ.
Line: 18 եւ Դաբի եւ Եգրիս։ Եւ գտին Խադիրքն
Line: 19 դուռն մի այլ, որ ասի Դարիալայ. եւ
Line: 20 յաճախեցին զգալն ասպատակաւ ի վերայ
Page: 16 Line: 1 Թորգոմայ, եւ արարին ընդ հարկաւ։
Line: 2 Եւ զառաջին գերեալսն ի Հայոց
Line: 3 եւ ի Վրաց ետ թագաւորն Խազրաց
Line: 4 որդւոյ իւրոյ Ուովբոսի, եւ մասն ինչ
Line: 5 ի Կովկասու՝ յՂամեկաց գետոյն մինչեւ
Line: 6 ցսպառումն լերինն առ արեւմտիւք։ Եւ
Line: 7 շինեաց Ուովբոս ազգաւն իւրով զերկիրն,
Line: 8 որ կոչի Աւսէթ։ Իսկ Դերձուկ
Line: 9 ոմն, այր երեւելի յորդւոցն Կովկասու,
Line: 10 չոգաւ ամրացաւ յանձուկս լերինն եւ
Line: 11 տայր հարկս թագաւորին Խազրաց, եւ
Line: 12 կոչեաց զանուն տեղւոյն Դուրձկէթ։
Line: 13 Այլ եւ նոյն թագաւորն Խազրաց ետ
Line: 14 հաւրեղբաւրորդւոյն իւրոյ զմասն ինչ
Line: 15 Լեկանայ ի ծովէն Դարբանդայ՝ յարեւելից,
Line: 16 մինչեւ ցգետն արեւմտից՝
Line: 17 Ղումեկայ, տալով նմա գերիս յՌանայ
Line: 18 եւ ի Մովկանայ. եւ շինեաց նա
Line: 19 անդ իւր բնակութիւն։ Իսկ Խուզունի
Line: 20 ոմն, յորդւոցն Լեկանայ, ել ի փապարս
Line: 21 լերինն եւ շինեաց քաղաք իւրով
Page: 17 Line: 1 անուամբն զԽուզունիխ։ Եւ անցեալ ի
Line: 2 վերայ ժամանակս բազումս, եղեն ամենայն
Line: 3 ազգն հիւսիսոյ ընդ հարկաւ
Line: 4 Խազրաց։
Line: 6 Յետ այսորիկ աճեաց ազգն Նեբրովթայ
Line: 7 ի կողմն արեւելից, եւ յայտնեցաւ
Line: 8 այր մի ի նոցանէ Աբրիտոն
Line: 9 անուն, զորմէ ասեն, թէ կապեաց
Line: 10 աղանդովք զիշխանն աւձից յերկաթս,
Line: 11 զկոչեցեալն Բիւրասպի, յանբնակ լերինն
Line: 12 Րայիսայ, որպէս եւ գրեալ է ի
Line: 13 մատեանս Պարսից։ Սա արար ընդ
Line: 14 հարկաւ զազգս բազումս եւ տիրեաց
Line: 15 տանն Պարսից, եւ առաքեաց զԱգարամա,
Line: 16 զզաւրագլուխն իւր ի ծննդոցն
Line: 17 Նեբրովթայ, յերկիրն Վրաց. որ եւ եկեալ
Line: 18 աւերեաց զքաղաքս եւ զբերդս, եւ
Line: 19 կոտորեաց զորս եգիտ ի Խազրաց, եւ տիրեաց
Line: 20 երկրին։ Սա շինեաց յեզր ծովուն
Line: 21 զԴարուբանդ, որ է՝ փակեա զդուռն։
Page: 18 Line: 1 Այս Ադարմոս շինեաց կրաշաղախ վիմաւք
Line: 2 զՄցխեթա, եւ սկիզբն արար
Line: 3 պարսպոյ յԱրմազ լեառնէ մինչեւ
Line: 4 ցգետն Կուր։ Եւ ոչ գիտէր տունն
Line: 5 Վրաց, որ է Քարթլ, զարուեստ կրոյ
Line: 6 եւ քարի մինչեւ ցայս։
Line: 8 Իսկ ի բաժանելն Աբրիտինոյ
Line: 9 հնազանդեալսն իւր երից որդւոցն, ետ
Line: 10 զՊարսիկս եւ զՎրացիս միոյ որդւոյն,
Line: 11 որոյ անուն էր Իարեդերախ։ Եւ
Line: 12 Ադարմոս կեցեալ իշխան Վրաց ամս
Line: 13 յոլովս, եւ զկնի նորա այլ եւս չորք
Line: 14 գլխաւորք փոխեցին զտեղի նորա։
Line: 15 Յետ որոյ անկաւ խռովութիւն յորդիսն
Line: 16 Աբրիտնոյ, եւ սպանին երկու
Line: 17 եղբարքն միաբանեալք զԻարեդերախ։
Line: 18 Եւ գտեալ ժամանակ Վիրք,
Line: 19 ածին յաւգնութիւն զՅաւսքն, եւ սպանին
Page: 19 Line: 1 զգլխաւորն Պարսից յանդի, ի
Line: 2 զբաւսանս. եւ զայլ եւս զաւրս նոցա կոտորեցին.
Line: 3 եւ եղեն յանհոգս ի Պարսից։
Line: 4 Բայց երկիրն Ռանայ եւ Հերեթոյ
Line: 5 մնաց առ Պարսից։ Յետ այնորիկ դարձեալ
Line: 6 զաւրանայր թագաւորն Պարսից,
Line: 7 որոյ անուն էր Քեկապոս. եւ եկն ի
Line: 8 Մովկան եւ ի Հերեթ, եւ խորհէր մտանել
Line: 9 ի Լեկէթս. այլ գլխաւորն Լեկաց
Line: 10 էր ազգային Խուզանխոյ, եւ էր կախարդ.
Line: 11 որ եւ դիւթիւթեամբ կուրացոյց
Line: 12 զՔեկապոս եւ զաւրս իւր. եւ դարձան
Line: 13 յետս. եւ ապա բացան աչք նոցա, եւ
Line: 14 արարեալ ընդ հարկաւ զՎրաց երկիրն՝
Line: 15 գնացին։
Line: 16 Յայնմ ժամանակի սփռեցան զրոյցք
Line: 17 զարմացման, եթէ Մովսէս, բարեկամն
Line: 18 մեծին Աստուծոյ, անցոյց ընդ ծովն
Line: 19 Կարմիր ազգս երկոտասանսն, բիւրք
Line: 20 վեց, եւ կան ի Սինա անապատի, եւ
Page: 20 Line: 1 ուտեն մանանայ՝ հաց յերկնից իջեալ։
Line: 2 եւ լուեալ զայս ամենայն հեթանոսաց,
Line: 3 գովէին եւ աւրհնէին զԱստուածն
Line: 4 Իսրայեղի։
Line: 5 Յորում ժամանակի միաբանեալ ընդ
Line: 6 Հայոց ամենայն ազգին Թորգոմայ, ի
Line: 7 բաց կացին ի Պարսից, ամրացուցեալ
Line: 8 զքաղաքս եւ զդղեակս։ Եւ զչարեալ
Line: 9 Քեկապոս, առաքեաց ի վերայ Թորգոմայ
Line: 10 զզաւրագլուխն իւր զՓարաբորոտ
Line: 11 զաւրաւք բազմաւք։ Եւ գնացեալ
Line: 12 ընդ առաջ նոցա Հայոց եւ Վրաց,
Line: 13 գտին զնոսա յԱտրպատական, եւ հարեալ
Line: 14 ի դիմի՝ կոտորեցին զբազումս. եւ
Line: 15 փախեաւ Փարաբորոտն սակաւուք։ Եւ
Line: 16 սրտմտեալ Քեկապոս, արձակեաց
Line: 17 զթոռն իւր, զորդին Բիուաբու գեղեցկի,
Line: 18 սպանելոյ ի Թուրքաց, որում
Line: 19 անուն էր Քուէ-Խոսրով. եւ ոչ կարացին
Line: 20 դիմանալ նմա Հայք եւ Վիրք, այլ
Page: 21 Line: 1 կոխան եղեն ոտից նորա առ հասարակ։
Line: 2 Եւ կարգեաց իւր գործակալս. եւ շինեաց
Line: 3 յԱտրպատական տուն աղաւթից
Line: 4 ըստ դենին իւրեանց, եւ գնաց
Line: 5 յերկիր իւր. եւ սկսաւ կռուել ընդ
Line: 6 Թուրքաց, որք սպանին զհայր նորա։
Line: 7 Եւ փախեան ի նմանէ արք ոմանք ի
Line: 8 Թուրքաց՝ տուն քսան ութ, եւ եկին
Line: 9 առ տանուտէրն Մցխեթոյ, եւ խնդրեցին
Line: 10 ի նմանէ քարայր մի յարեւելից
Line: 11 կուսէ քաղաքին. եւ պարսպեցին զնա
Line: 12 տուն բնակութեան իւրեանց եւ կոչեցին
Line: 13 Սարակինէ, որ ասի երկաթահանք։ Եւ
Line: 14 զի անպարապ էր Քուէ-Խոսրով
Line: 15 ի Հայոց եւ ի Վրաց, յայսմանէ ոյժ
Line: 16 առեալ կոտորեցին զիշխանսն Պարսից,
Line: 17 եւ կազմէին զամուրս իւրեանց։
Line: 18 Ի նմին ժամանակի եկին փախստականք
Line: 19 ոմանք ի Յունաց եւ յԱսորոց եւ
Page: 22 Line: 1 ի Խազրաց նեղեալք ի թշնամեաց
Line: 2 իւրեանց, յերկիրն Վրաց. եւ ընկալան
Line: 3 զնոսա յաղագս աւգնելոյ նոցա ընդդէմ
Line: 4 Պարսից։ Զայնու ժամանակաւք
Line: 5 եկին եւ Հրէայք զերծեալք ի Նաբուգոդոնոսորայ,
Line: 6 որ գերեալ էր զԵրուսաղէմ.
Line: 7 եւ խնդրեցին ի տանուտեռնէն
Line: 8 Մցխիթոյ տեղի հարկելոյ. եւ ետ նոցա
Line: 9 ի վերայ գետոյն Արագոյ՝ յաղբերն,
Line: 10 որ կոչի Զանաւ, եւ արդ ասի
Line: 11 Խէրկ վասն հարկելոյն։ Եւ մինչեւ
Line: 12 ցայս վայր հայերէն էր լեզուն Վրաց.
Line: 13 եւ ապա սկսան այլայլ յազգացն, որ
Line: 14 բնակեցան ի մէջ նոցա. եւ եղեւ ամենեցունցն
Line: 15 խառնակել, եւ յայս միացեալ՝
Line: 16 որ այժմ ասի Վրացերէն։ Եւ յայնմհետէ
Line: 17 ընտրեցին կրաւնս եւ վարս անպարկեշտս
Line: 18 եւ զազիր քան զամենայն ազգ։
Line: 19 Զի յամուսնութիւնն ընտրութիւն ազգի
Line: 20 ոչ առնէին, եւ զամենայն զեռուն
Line: 21 կայտառ ուտէին, եւ զճճիս եւ զմեռեալս.
Line: 22 եւ ոչ գոյր նոցա գերեզման։
Page: 23 Line: 1 Իսկ զկնի այսորիկ եկն դարձեալ
Line: 2 այլ ոմն թագաւոր Պարսից՝ Սպանդիար
Line: 3 անուն, որդի Վաշթաբիշոյ, ի վերայ
Line: 4 Հայոց եւ Վրաց. եւ ի գալն յԱտրպատական,
Line: 5 լուաւ բաւթ գուժի, եթէ
Line: 6 սպանին ազգն Թուրքաց զհաւրեղբայր
Line: 7 նորա, եւ դարձաւ անդրէն ի Թուրքաստան.
Line: 8 եւ հանգեան Հայք եւ Վիրք։ Զկնի
Line: 9 այնորիկ թագաւորաց Պարսից Վահրամ,
Line: 10 որդի Սպանդիրարին, որ եւ Արտաշէս,
Line: 11 որ առաւել եղեւ զաւրութեամբ
Line: 12 քան զամենայն թագաւորսն Պարսից,
Line: 13 որ էառ զԲաբելոն, եւ ընդ հարկաւ
Line: 14 արար զԱսորեստան եւ զՅոյնս եւ
Line: 15 զՎիրս։
Line: 16 Եւ յայնմ ժամանակի խաւսէին ի
Line: 17 Վիրս վեց լեզու՝ հայերէն եւ խազրի,
Line: 18 ասորի եւ եբրայեցի, յոյն եւ որ ի
Line: 19 խառնից նոցա հաւաքեցաւ՝ Վրացին։
Page: 24 Line: 1 Յայնմ ժամանակի ամբարձաւ մեծն
Line: 2 Աղեքսանդր, որդի Նեքտանեբոյ
Line: 3 Եգիպտացւոյ, յաշխարհին Մակեդոնացւոց,
Line: 4 որ կալաւ ընդ ձեռամբ զերիս
Line: 5 անկիւնս երկրի։ Սա եկն յարեւմտից
Line: 6 առ հիւսիսիւ, եւ շրջեալ ընդ արեւելս,
Line: 7 եմուտ ի ծմակային երկիրն. եւ
Line: 8 էանց ընդ Կովկասու լեառն յաշխարհն
Line: 9 Վրաց. եւ հիացաւ ընդ զազիր կեանս
Line: 10 նոցա։ Եւ զի ետես ամրոցս բազումս,
Line: 11 եւ աշխատեաց զզաւրս իւր ամիսս վեց
Line: 12 յառնուլն զնոսա՝ զԾունդա, զԽերթւիս,
Line: 13 ԶՈւնձրխէ, կառուցեալն ընդ
Line: 14 քարին Լադասոյ, զԹուղարս ի վերայ
Line: 15 գետոյն Սպերոյ, որ ասի Ճորոխ,
Line: 16 զՈւրբնիս, զԿասբ, զՈւփլիսցիխէ, որ
Line: 17 ասի Տեառն-բերդ, զՄցխեթա-զթաղքըն՝
Line: 18 որ Սարկինա կոչեցաւ, զՑիխէդիդ,
Line: 19 որ է բերդ մեծ, եւ Զաւանոյ
Page: 25 Line: 1 թաղն Հրէից, զՌիշա, զմայրաբերդն
Line: 2 Շամշուդէ, եւ զԿուր գետոյ բերդն՝
Line: 3 Խունան, յորս եգիտ կռուողս կորովիս.
Line: 4 եւ ի սոսա յամենեսեան բաժանեաց
Line: 5 զզաւրս իւր, եւ ինքն նստաւ ի տեղւոջն,
Line: 6 որ կոչի Աստագի։ Բայց ընդ
Line: 7 բերդսն Թուղարսոյ եւ Խունանայ ոչ
Line: 8 մարտեաւ, զի անառիկ էին։ Իսկ
Line: 9 զՍարակինեցիսն պաշարեաց զերկոտասան
Line: 10 ամիս, զի նախատեցին զԱղեքսանդր,
Line: 11 եւ ոչ դնէր ընդ նոսա դաշն, մինչեւ
Line: 12 ծակեցին զկակուղ անձաւ այրին ընդ այլ
Line: 13 կողմն եւ ելին ամենեքեան, եւ փախեան
Line: 14 ի Կովկաս ի գիշերի։ Իսկ յայլոց անտի
Line: 15 կոտորեաց զբազումս եւ գերեաց
Line: 16 կանայս եւ մանկտիս անմեղս, մինչեւ
Line: 17 ցերկոտասանամեանս։
Page: 26 Line: 1 Եւ կացոյց ի վերայ երկրին պատրիկ,
Line: 2 որ է աւագ, զայր մի Մակեդոնացի
Line: 3 Ազոն կոչեցեալ, տուեալ նմա
Line: 4 զաւրս հարիւր հազար, որք էին փրոտիտոսիկ
Line: 5 քաջակորովք եւ բռնամարտիկք,
Line: 6 որք եւ սաստիկ նեղէին զՅոյնս
Line: 7 յաշխարհին իւրեանց. վասն որոյ հեռացոյց
Line: 8 զնոսա անտի եւ ետ ի ձեռս
Line: 9 Ազոնի. եւ Ազոն կացոյց ի նոցանէ իշխեցողս
Line: 10 ընդ ամենայն երկիրն Վրաց։
Line: 11 Եւ պատուիրեաց Աղեքսանդր Ազոնի՝
Line: 12 պատիւ դնել արեգական եւ լուսնի եւ
Line: 13 հինգ աստեղացն, եւ ծառայեսցեն միոյ
Line: 14 անտեսի Աստուծոյ, ստեղծողին երկնի
Line: 15 եւ երկրի. եւ զսոյն աւրինագրէր ամենայն
Line: 16 երկրի, քանզի ոչ գոյր քարոզ
Line: 17 ճշմարտութեանն յաւուրսն յայնոսիկ։
Line: 19 Իսկ Ազոն քակեաց զամենայն ամուրսն
Line: 20 յաշխարհին Վրաց, թողեալ չորս
Page: 27 Line: 1 բերդս ի դրանն Վրաց, լցեալ զաւրաւք
Line: 2 զնոսա։ Եւ արար ընդ հարկիւ
Line: 3 զԼեկս եւ զԱւսս եւ զԽադրիկս. եւ տիրեաց
Line: 4 ամենայն Վրաց՝ ի կողմանց Հերեթոյ
Line: 5 եւ Բերդահոջոյ մինչեւ ի ծովն Սպերոյ։
Line: 6 Եւ Աղեքսանդր թագաւոր ամս երկոտասան
Line: 7 հնազանդեալ զաշխարհ, եւ
Line: 8 ի հնգետասան ամին արձակեաց յաշխարհն
Line: 9 իւրեանց զպատանդսն, որք
Line: 10 էին ընդ նմա ի ծառայութեան։ Եւ
Line: 11 բաժանեաց զիշխանութիւն իւր չորից
Line: 12 ազգականաց իւրոց՝ Անտիոքու,
Line: 13 որ զԱնտիոք շինեաց, ետ զԱսորեստան.
Line: 14 եւ Հռոմոսի ետ զՅոյնս յարեւմտից,
Line: 15 որ շինեաց քաղաք իւրով անուամբն.
Line: 16 եւ Բիւզանդոսի, որ զԲիւզանդիոն
Line: 17 շինեաց ետ զԹրակիա,
Page: 28 Line: 1 զԲիւթանիա եւ զՎիրս. եւ գրեաց առ
Line: 2 Ազոն, զի ծառայեսցէ զԲիւզանդոս։ Եւ
Line: 3 զՊղատոն արձակեաց յԵգիպտոս, տալով
Line: 4 նմա զԱղեքսանդրիա. եւ ինքն
Line: 5 վճարեաց զկեանսն։
Line: 6 Իսկ զկնի այնորիկ մոռացաւ Ազոն
Line: 7 զհաւատն տուեալ յԱղեքսանդրէ, եւ
Line: 8 արար երկու կուռք արծաթի, Գացիմ
Line: 9 եւ Գայիմ անուանք նոցա, եւ պաշտէր
Line: 10 զնոսա։ Եւ էր այր բռնաւոր եւ
Line: 11 արիւնասէր, եւ ծառայէր Բիւզանդայ։
Line: 12 Եւ եդ աւրէնս Ազոն իւրոցն, զի որ
Line: 13 ոք գտանէ ի Վրաց ազգէ ընչեղ եւ
Line: 14 հասակեղ եւ աջողեալ՝ սպանցեն զնա
Line: 15 եւ առցեն զինչսն։ Եւ դարձաւ ի Յունաց,
Line: 16 եւ եհար ի նոցանէ զբազումս։
Line: 18 Յայնժամ ընտրեցաւ այր մի յորդւոցն
Line: 19 Մցխիթոյ՝ Փառնաւազ անուն ի
Page: 29 Line: 1 պարսիկ մաւրէ Ասպահանեցւոյ. եւ էր
Line: 2 նա որդի քեռ Սամարոսի, որ տանուտէր
Line: 3 էր Մցխիթոյ ի գալն Աղեքսանդրի,
Line: 4 զոր եւ սպանն իսկ։ Եւ էր Փառնաւազ
Line: 5 մտաւոր եւ որսորդ աջողաձեռն. եւ եղեւ
Line: 6 ծանաւթ Ազոնի։ Եւ մայրն Փառնաւազոյ
Line: 7 ասէր՝ մի յայտնել զինքն Ազոնի,
Line: 8 "այլ տար զիս, ասէ, յԱսպահան
Line: 9 առ եղբարսն իմ, եւ ապրիս դու ընդ
Line: 10 իս". եւ ոչ ախորժէր Փառնաւազ թողուլ
Line: 11 զհայրենիս իւր։ Եւ տեսանէր
Line: 12 երազ, որպէս թէ կայցէ նա ի տան
Line: 13 նեղագունի, եւ խորհէր ելանել, եւ ոչ
Line: 14 կարէր. եւ յանկարծակի ծագէր շող
Line: 15 արեգականն ընդ պատուհանն, եւ պատէր
Line: 16 զմիջով նորա, եւ քարշէր զնա ի
Line: 17 դուրս։ Եւ յելանելն՝ մերձ տեսանէր
Line: 18 զինքն արեգականն եւ սրբէր զքիրտն,
Line: 19 եւ աւծանէր զերեսս իւր. եւ զարթուցեալ
Line: 20 զարմանայր։ Եւ դնէր ապա ի
Line: 21 մտի՝ թէ "երթամ յԱսպահան, բարի
Page: 30 Line: 1 լինի ինձ". եւ խորհեցաւ գնալ։ Եւ ի
Line: 2 նոյն աւուրն ելանէր յորս միայն,
Line: 3 եւ ետես երէ մի ի հեղեղատն Տփղեաց
Line: 4 եւ եհար զնա նետիւ, եւ անկաւ երէն
Line: 5 ի կիրճ մի քարի. եւ նա զկնի նորա
Line: 6 գնաց։ Եւ եմուտ արեգակն եւ մնաց
Line: 7 անդ զգիշերն. եւ եկն անձրեւ ձիւնախառն,
Line: 8 եւ խնդրէր Փառնաւազ հովանի.
Line: 9 եւ ետես անդ խցեալ քարամբք մուտ
Line: 10 մի ի հին ժամանակաց, եւ էր խախտեալ.
Line: 11 եւ բացեալ՝ ետես այր մի ընդարձակ,
Line: 12 լցեալ գանձիւք ոսկեղինաւք
Line: 13 եւ արծաթեղինաւք. եւ խնդացեալ՝ յիշեաց
Line: 14 զերազն։ Եւ չոգաւ կոչեաց զմայր
Line: 15 իւր եւ զերկուս քորսն. եւ պեղեցին
Line: 16 զգանձն հնգետասան գիշերս, եւ պահեցին
Line: 17 ընդ ձեռամբ ի զանխուլ տեղիս
Line: 18 յայլ եւ յայլս։
Page: 31 Line: 1 Եւ առաքեաց Փառնաւազ առ Քուջիս
Line: 2 եւ ասէ ցնա. "Կամ մաւտ առ իս
Line: 3 խաշն. թէ կամիս՝ գամ առ քեզ, եւ
Line: 4 տանիմք զսա ի բան. արդ է նա
Line: 5 հակառակ Ազոնոյ, եւ յոյսն մեր բարւոյ
Line: 6 տայ մեզ յաղթութիւն"։ Եւ իբրեւ
Line: 7 լուաւ Քուջիս խնդաց եւ ասաց. "Եկ
Line: 8 առ իս եւ ստանամք ի խաշնէդ զաւրս
Line: 9 ընդդէմ Ազոնի եւ զուարճանայ տունս
Line: 10 Վրաց. եւ ձեռն տան մեզ Յոյնք, զի
Line: 11 ապստամբեաց ի նոցանէ Ազոն"։ Եւ
Line: 12 չոգաւ Փառնաւազ ընտանեաւք իւրովք
Line: 13 առ Քուջի. եւ ընկալաւ զնա խնդութեամբ,
Line: 14 եւ ասէ ցնա. "Ի նախնեաց
Line: 15 տանուտերանց տանն Վրաց ես դու, եւ
Line: 16 վայել է քեզ իշխանութիւնն. եւ արդ,
Line: 17 դու տէր, եւ ես՝ ծառայ քո"։ Եւ նոյնհետայն
Line: 18 ազդ արարին Լեկաց եւ Աւսից.
Line: 19 Եւ յոյժ ուրախ եղեն, որպէս
Page: 32 Line: 1 ձանձրացեալք ի հարկատրութենէն
Line: 2 Ազոնի։ Եւ ժողովեալք ի միասին, եկին
Line: 3 առ նոսա բազմութիւն յոյժ հեծելոց.
Line: 4 նոյնպէս եկին եւ յԵգերայ։ Լուաւ
Line: 5 զայս Ազոն եւ ժողովեաց զզաւրս իւր.
Line: 6 եւ հազար այր՝ հատուածեալ ի զաւրաց
Line: 7 նորա, գնաց առ Փառնաւազ, որք էին
Line: 8 ի Յունաց։ Իսկ Ազոն անվստահ եղեալ ի
Line: 9 մնացեալ զաւրսն, փախեաւ յամուրսն
Line: 10 Կլարճեթոյ։ Իսկ Փառնաւազ չոգաւ ի
Line: 11 Մցխիթայ եւ առ զնա եւ զչորս բերդսն,
Line: 12 որ առընթեր, զամենայն Վիրս՝
Line: 13 յամի միում։ Եւ արձակեաց դեսպանս
Line: 14 առ Անտիոքոս բազում ընծայիւք եւ
Line: 15 խնդրեաց աւգնութիւն ընդդէմ Յունաց,
Line: 16 եւ խոստացաւ ծառայել նմա։ Եւ Անտիոքոս
Line: 17 ընկալաւ զբանս նորա յաւժարութեամբ,
Line: 18 եւ անուանեաց զնա որդի
Line: 19 իւր. եւ առաքեաց նմա թագ, եւ հրամայեաց
Line: 20 իշխանացն Հայոց աւգնել
Line: 21 նմա։
Page: 33 Line: 1 Իսկ ի գալ միւսոյ ամին միաբանեցաւ
Line: 2 Ազոն ընդ Յունաց եւ արար ժողով
Line: 3 բազմութեան հեծելոց ի վերայ
Line: 4 Փառնաւազայ։ Եւ Նա զիւրսն ժողովեաց.
Line: 5 եւ եկին նմա զաւր յԱնտիոքու։
Line: 6 Եւ յառաջեաց քան զԱզոն ի քաղաք եւ
Line: 7 յերկիրն Արտահանու, որ յորժամ ասիւր
Line: 8 Քաջաց-Քաղաք, եւ անդ դիպեցան
Line: 9 միմեանց. եւ յաղթեցաւ Ազոն եւ մեռաւ
Line: 10 ի տեղւոջն. եւ հարան զաւրքն
Line: 11 Յունաց։ Եւ գնաց Փառնաւազ ի կողմանս
Line: 12 Յունաց, եւ գերեաց զԱնձիանձուրա
Line: 13 եւ զԵլեկացիս. եւ դարձաւ ի
Line: 14 Կլարճէթ եւ առ զնա. եւ եկն ի Մցխիթա
Line: 15 մեծաւ ուրախութեամբ. եւ գրաւեաց
Line: 16 յինքն զամենայն գանձն Ազոնի
Line: 17 եւ մեծացաւ յոյժ։ Եւ ետ զքոյր իւր
Line: 18 ի կնութիւն Աւսաց թագաւորին եւ
Line: 19 զմիւսն՝ Քուջիսոյ. եւ ետ նմա յԵգերոջրոյն
Line: 20 եւ ի Րիաւնայ միջնածովէն
Page: 34 Line: 1 մինչեւ ցլեառն մեծ, որոյ ներքոյ կան
Line: 2 Եգերացիք եւ Սոնք. եւ անհոգացաւ ի
Line: 3 թշնամեաց։ Եւ Քուջի շինեաց զբերդն
Line: 4 Քուջի։
Line: 5 Եւ սահմանեաց Փառնաւազ կողմնակալս
Line: 6 ութ եւ սպարապետ մի. կողմապետ
Line: 7 մի ի Լեխս, որ շինեաց երկու
Line: 8 բերդ՝ զՇորան եւ զԴիմոց. եւ զերկրորդն
Line: 9 առաքեաց ի Կախէթ. եւ զերրորդն՝
Line: 10 ի Բերդահոջոյ մինչեւ ցՏփխիս
Line: 11 եւ ցԳաջէնքն, որ Գարդարան. եւ
Line: 12 զչորրորդն առաքեաց ի Շամշոյտէ, եւ
Line: 13 ետ նմա ի Սակուրեթոյ մինչեւ ցՏաշիր
Line: 14 եւ ցԱշոցք. եւ զհինգերորդն առաքեաց
Line: 15 ի Ծունդիս, ի Փառաւնոյ մինչեւ
Line: 16 ի գլուխն Կուր գետոյ, որ է Ջաւախէթ,
Line: 17 եւ ցԱրտահան. եւ զվեցերորդն
Line: 18 առաքեաց յՈւնձրխիս, տալով նմա ի
Line: 19 Տայոց մինչեւ ցԱրսիան, եւ յՈստանայ
Page: 35 Line: 1 գլխոյն մինչեւ ի ծովն, որ Սամցխէ
Line: 2 եւ Աճարայ. եւ զեւթներորդն առաքեաց ի
Line: 3 Կլարճէթ, տալով նմա յԱրսիանոյ մինչեւ
Line: 4 ցծովն. եւ զութերորդն արձակեաց
Line: 5 ի Քուճաէթ եւ յԵգեր. եւ կացոյց սպարապետ
Line: 6 մի ի Տփխեաց եւ յԱրագոյ
Line: 7 մինչեւ ցՏայոց-դուռն, որ է Ներքին
Line: 8 Քարթլ։ Եւ յամենեցունց գայր հարկ
Line: 9 եւ հնազանդութիւն թագաւորութեանն։
Line: 10 Եւ ածին ի կնութիւն Փառնաւագայ ի
Line: 11 Դուրծկայոյ, յազգէն Կովկասի։
Line: 12 Եւ կարգեցաւ աշխարհն նման թագաւորութեանն
Line: 13 Պարսից. եւ ոչ ընդդիմացան
Line: 14 Յոյնք, զի անպարապ էին
Line: 15 ի Հռովմայեցւոցն։ Եւ պարսպեաց
Line: 16 Փառնաւազ զՄցխիթա քաղաք եւ զաւերեալ
Line: 17 ամուրսն յԱղէքսանդրէ։ Եւ
Line: 18 արար պատկեր մի մեծ յանուն իւր եւ
Page: 36 Line: 1 նա ինքն է Արմազ. զի ի պարսիկ լեզուն
Line: 2 Արմազ կոչէին զՓառնաւազ. եւ
Line: 3 կանգնեաց զպատկերն ի գլուխն Քարթլոսոյ,
Line: 4 որ ասի մինչեւ ցայժմ լեառն
Line: 5 Արմազ։ Քսան եւ եաւթն ամաց էր ի
Line: 6 թագաւորելն իւրում, եւ վաթսուն եւ
Line: 7 հինգ ամ թագաւորեաց խաղաղական եւ
Line: 8 ուրախական կենաւք, եւ ծառայէր Անտիոքու
Line: 9 արքայի։ Զաշունն եւ զգարունն
Line: 10 առնէր ի Մցխեթաս քաղաք, եւ զամառն
Line: 11 ի Ջաւախէթ, եւ զձմեռն ի Գանչէնսն.
Line: 12 եւ ըստ պահու եւ ժամանակի
Line: 13 մտանէր ի Կլարջք եւ յԵգրիս, հոգալով
Line: 14 զաւգուտ աշխարհաց, զի այր հմուտ եւ
Line: 15 իմաստուն էր նա։ Եւ զհազար այրն,
Line: 16 եկեալ առ նա յԱզոնոյ, բաժանեաց ի
Line: 17 գաւառս Վրաց եւ անուանեաց զնոսա
Line: 18 ազոնացիս, եւ բարի առնէր նոցա։ Եւ
Line: 19 ամենայն տունն Վրաց զոհէին պատկերին,
Page: 37 Line: 1 եւ ասէին. "Գոհութիւն յուսոյն
Line: 2 մերոյ, զի եղեւ մեզ թագաւոր յազգէն
Line: 3 Քարթլոսոյ, նախնւոյն մերոյ"։
Line: 4 Եւ եղեւ որդի Փառնաւազայ, եւ կոչեաց
Line: 5 զանուն նորա Սայուրմակ։ Եւ էր
Line: 6 Փառնաւազ առաջին թագաւոր յազգէն
Line: 7 Քարթլոսայ. սա ետ հրաման ամենայն
Line: 8 երկրին խաւսել զլեզուն Վրաց.
Line: 9 եւ արար գիր լեզուին Վրաց եւ մեռաւ,
Line: 10 եւ թաղեցաւ առաջին կռոց իւրոց
Line: 11 Արամազայ։
Line: 12 Եւ թագաւորեաց որդի նորա ի
Line: 13 նոյն ամին։ Եւ խորհեցան իշխանքն
Line: 14 Վրաց սպանանել զՍայուրմակ, զի մի
Line: 15 ծառայեսցեն ազգացն իւրեանց, այլ
Line: 16 աւտարի՝ որ ոք ամբառնայ զգլուխ
Line: 17 իւր։ Եւ իմացաւ Սայուրմակ. եւ
Line: 18 առեալ զմայրն, գնաց ի Դուրձուկէթ առ
Page: 38 Line: 1 եղբարս մաւր իւրոյ։ Իսկ ազոնացիքն
Line: 2 կոչեցեալ զաւրքն չոգան առ նա վասն
Line: 3 երախտեաց հաւր նորա։ Եւ կոչեաց առ
Line: 4 ինքն զԱւսաց թագաւորն յաւգնութիւն.
Line: 5 եւ չոգաւ եւ տիրեաց երկրին
Line: 6 դիւրութեամբ. եւ սատակեաց զթշնամիս
Line: 7 իւր, եւ ոմանց եթող զյանցանս. եւ մեծացոյց
Line: 8 զազոնացիս, եւ նուաստացոյց
Line: 9 զՎրացիս. եւ ած զբազմացեալ Կովկասոսի
Line: 10 ազգին հասարակն եւ բնակեցոյց
Line: 11 ի Մթիուլէթ՝ որ է Սուանէթ. եւ ի
Line: 12 սոցանէ արար նախարարս՝ հաւատարիմ
Line: 13 կոչելով։ Սա արար պատկերս
Line: 14 չորս Այինինայ եւ Դադանայ ի վերայ
Line: 15 ճանապարհին Մցխեթոյ։ Եւ ած
Line: 16 զդուստր Պարտաւայ իշխանին իւր ի
Line: 17 կնութիւն, պարսիկ ազգաւ. եւ ծնաւ
Line: 18 նմա երկու դուստր. զմին ետ Մրւայ՝
Line: 19 մաւրաքեռորդւոյ կնոջ իւրոյ
Page: 39 Line: 1 պարսկի, եւ անուանեաց որդի իւր,
Line: 2 եւ զմիւսն ետ որդւոյ Քուջին,
Line: 3 որ էր հաւրաքեռորդի իւր։ Եւ
Line: 4 Սայուրմակն կեցեալ ամս բազումս՝
Line: 5 մեռաւ։
Line: 6 Եւ թագաւորեաց Մրւան ի տեղի
Line: 7 նորա, այր իմաստուն եւ քաջ եւ անձամբ
Line: 8 գեղեցիկ։ Իսկ Դուրծուկեցիքն մոռացեալ
Line: 9 զուխտն՝ ելին ի դուրս, եւ միաբանեցան
Line: 10 ընդ Չարթալք՝ ընդ բնակիչս
Line: 11 Կովկասու, եւ գերեցին զԿախէթ
Line: 12 եւ զԲաղալէթ։ Յայնժամ Մրւան ժողովեաց
Line: 13 զհաւատարիմս իւր՝ զհեծեալ եւ
Line: 14 զհետեւակ, եւ գնաց ի վերայ Դուրծկէոյ.
Line: 15 եւ եղեւ մարտ սաստիկ, եւ պարտեցան
Line: 16 Դուրծուկքն եւ հարան. եւ եմուտ
Line: 17 Մրւան յերկիրն, եւ առ զԴուրձուկ
Line: 18 եւ զՃարթալ, եւ զդուռն կրազմն,
Line: 19 որ կայր անդ Դարբալայ. եւ
Page: 40 Line: 1 եկն ուրախութեամբ ի Մցխէթ։ Եւ
Line: 2 մեռաւ Անտիոքոս թագաւորն Ասորւոց
Line: 3 եւ Բաբելոնի, եւ թագաւորեաց ի
Line: 4 Հայք Արբակ. եւ ետ Մրւան զդուստր
Line: 5 իւր որդւոյն Վարբակայ, եւ մեռաւ
Line: 6 Մրւան։
Line: 7 Եւ թագաւորեաց որդի իւր Փարնաջոմ,
Line: 8 որ շինեաց զբերդն Զադէն,
Line: 9 եւ կանգնեաց պատկեր ի Զադէն. եւ
Line: 10 շինեաց քաղաք ի Կախէթ՝ զՆեկրէս։
Line: 11 Եւ յետ այսորիկ մեծարեաց զմոգսն
Line: 12 պարսկադէն, եւ շինեաց նոցա տեղի, որ
Line: 13 արդ ասի Մոգթայ, եւ եդին տուն
Line: 14 կրակի։
Line: 15 Եւ բարկացան Վիրք եւ խնդրեցին
Line: 16 ի Վարբակայ Հայոց արքայէն, զի տացէ
Line: 17 նոցա զորդի իւր թագաւոր. զի
Page: 41 Line: 1 "Մեր թագաւորն, ասեն, պարսիկ եղեւ,
Line: 2 եւ մոռացաւ զհաւատ մարց իւրոց, եւ
Line: 3 պաշտէ զհայրենի կրաւնսն"։ Եւ թագաւորն
Line: 4 Հայոց ուրախութեամբ դարձոյց
Line: 5 զդեսպանսն։ Եւ լուաւ Փառնաջոմ, եւ
Line: 6 էած զաւր ի Պարսից, եւ ուստի կարաց՝
Line: 7 ժողովեաց, եւ ել ընդդէմ թագաւորին
Line: 8 Հայոց։ Եւ Վարբակէս Հայաւք եւ Վրաւք
Line: 9 մարտեաւ ընդ Փառնաջոմ ի գաւառին
Line: 10 Տաշրայ, եւ սպան զնա. եւ կոտորեաց
Line: 11 զզաւրս նորա ի սպառ։ Եւ թագաւորեցոյց
Line: 12 Վրաց զԱրբակ՝ որդի իւր, որ
Line: 13 ունէր կին զդուստր Մրւանայ. եւ
Line: 14 աջողեցաւ թագաւորութիւն նորա. եւ
Line: 15 շինեաց ամուրս բազումս, եւ ամրացոյց
Line: 16 զպարիսպն Ջաւախեթոյ՝ քաղաքին
Line: 17 Ծունդացւոց. եւ այսպէս աջողութեամբ
Line: 18 կեցեալ՝ մեռաւ։
Line: 19 Եւ թագաւորեաց Արտակ, որդի նորա,
Line: 20 ի վերայ Վրաց ամս երկուս։ Յաւուրս
Page: 42 Line: 1 սորա եկին Պարսիկք վրէժխնդիր
Line: 2 արեանն Փարնաջոմայ. եւ ոչ կարաց
Line: 3 Արտակ պատահել նոցա վասն
Line: 4 բազմութեանն, այլ ամրացաւ ի նոցանէ.
Line: 5 եւ նոքա, զորս գտին յարձակ տեղիս,
Line: 6 առին եւ գնացին։
Line: 7 Զկնի Արտակայ թագաւորեաց որդի
Line: 8 նորա Բարտոն։ Իսկ որդին Փարնաջոմայ
Line: 9 սնաւ ի Պարսս, եւ առեալ աւգնականս՝
Line: 10 գայ ի վերայ Բարտոնայ. եւ
Line: 11 յղէ պատգամ առ իշխանսն Վրաց՝ ի
Line: 12 բաց կալ ի Բարտոնայ. եւ ոչ լուան
Line: 13 նմա, այլ կռուեցան ամիս մի առընթեր
Line: 14 Խունանայ ընդ Մրւանայ, սակայն
Line: 15 յաղթեցան. եւ մեռաւ Բարտոն ի
Line: 16 պատերազմին։ Եւ զի ոչ ունէր որդի,
Line: 17 այլ դուստր մի, զոր տուեալ էր յամուսնութիւն
Line: 18 որդւոյն Քուջիսոյ, զի
Line: 19 լինիցի ժառանգ արքայութեան նորա.
Line: 20 եւ արար զայն վասն հաճելոյ զՎիրս,
Page: 43 Line: 1 որ ոչ կամէին զաւտար ազգի թագաւորութիւնն,
Line: 2 այլ զՓառնաւազունիսն
Line: 3 միայն. այլ եւ նա սպանաւ ի նմին
Line: 4 պատերազմի, որում անունն էր Քարթամ։
Line: 5 Եւ կին նորա, դուստրն Բարտոնի,
Line: 6 յղի գոլով՝ գնաց ի Հայս եւ
Line: 7 ծնաւ որդի, եւ կոչեաց զնա Ադրիկ։
Line: 8 Իսկ Մրւան մտեալ ի Վիրս, տիրեաց
Line: 9 ամենայն աշխարհին բռնութեամբ
Line: 10 հնազանդեալ զամրացեալսն ի դղեակս, եւ
Line: 11 երդմամբ արտաքս բերեալ յանառիկ
Line: 12 տեղեացն։ Եւ ի Շամշուդոյ հանեալ
Line: 13 զկինն Բարտոնի՝ կին արար զնա, որ էր
Line: 14 դուստր նոյն Արբակունեաց։ Եւ ծնաւ
Line: 15 ի նմանէ որդի, եւ կոչեաց զնա Արբակ։
Line: 16 Եւ կեցեալ Մրւան ամս սակաւ՝ մեռաւ
Line: 17 եւ թագաւորեաց որդի նորա
Line: 18 Արբակ։
Page: 44 Line: 1 Իսկ Ադրիկ սնեալ ի Հայս՝ եղեւ այր
Line: 2 անձնեայ, եւ աջողակ ի պատերազմունս
Line: 3 գտեալ՝ որ ընդ Հայս եւ ընդ
Line: 4 Ասորիս, կոտորեալ ի նոցանէ յոլով
Line: 5 մումբերիզս։ Սա առեալ զզաւրս Հայոց՝
Line: 6 մարտեաւ ընդ Արբակայ յերկիրն
Line: 7 Թռեղաց, որ է Ծաղկաց. եւ աւր մի
Line: 8 ողջոյն կռուեալ սուսերաւք՝ խորտակեցին
Line: 9 զնոսա. եւ ոչ ոք դարձոյց ի նոցանէ
Line: 10 թիկունս։ Եւ հանգեան զգիշերն,
Line: 11 եւ ի վաղիւն կռուեցան երկաթակուռ
Line: 12 մահակաւք, իբրեւ զուռունս դարբնաց՝
Line: 13 որ բախեն ի վերայ սալից. եւ ոչ այնպէս
Line: 14 դարձան ի միմեանց։ Ապա առեալ
Line: 15 զաղեղունս՝ նետաձիգ եղեն առ միմեանս.
Line: 16 եւ եհար Ադրիկ նետիւ զլանջս
Line: 17 Արբակայ՝ եղբաւր մաւր իւրոյ, եւ
Line: 18 սպան զնա. եւ դարձան Վիրք ի փախուստ։
Page: 45 Line: 1 Եւ յաղաչանս անկեալ Հայոց
Line: 2 Ադրիկ՝ արգել ի կոտորելոյ զՎրացիսն.
Line: 3 զի "Ես եմ, ասաց, այսուհետեւ
Line: 4 թագաւորն նոցա շնորհիւդ ձեր։" Եւ ամենայն
Line: 5 զաւրն Վրաց անկեալ երկիրպագին
Line: 6 Ադրկայ, եւ դրին ի գլուխ
Line: 7 նորա զթագն Արբակայ. եւ մի եղեն
Line: 8 Հայք եւ վիրք եւ տունն Առանայ։ Երեսուն
Line: 9 ամաց էր Ադրիկ ի թագաւորելն
Line: 10 իւրում եւ քառասուն եւ հինգ ամ թագաւորեաց
Line: 11 ի վերայ Վրաց, առեալ
Line: 12 զդուստր թագաւորին Հայոց իւր ի
Line: 13 կնութիւն։
Line: 14 Ի սորա առաջին ամին ծնաւ Յիսուս
Line: 15 Քրիստոս ի Բեդղեէմ Հրէաստանի։
Page: 46 Line: 1 Եւ եկն համբաւ առ Հրէայսն Մցխեթոյ,
Line: 2 եթէ եկին թագաւորք ի Պարսից,
Line: 3 եւ գերեցին զԵրուսաղէմ, եւ սուգ
Line: 4 առին Հրէայքն"։ Եւ զկնի երկու ամաց
Line: 5 լուան՝ եթէ "Ոչ ի գերութիւն Երուսաղէմի,
Line: 6 այլ յընծայաբերութիւն մանկան
Line: 7 միոյ՝ կուսութեամբ ծնելոյ եկին
Line: 8 նոքա"։ Եւ խնդացին յոյժ։ Իսկ զկնի ամաց
Line: 9 երեսնից եկն դեսպան ի կողմանս
Line: 10 արեւելից հիւսիսոյ, եթէ "Ընծայեալն ի
Line: 11 մոգուց մանուկն եկեալ ի հասակ
Line: 12 առն կատարելոյ՝ քարոզէ զինքն որդի
Line: 13 Աստուծոյ. արդ, որք միանգամ են
Line: 14 յազգէս մերմէ իմաստունք եւ տեղեակք
Line: 15 աւրինաց մերոց, եկեսցեն, զի գնասցուք
Line: 16 վասն բանիս այսորիկ"։ Եւ լուեալ
Line: 17 զբանն՝ գնացին Ելիոս ի Մցխեթոյ,
Line: 18 Լունկինոս Կարսնեցի։ Եւ յերթալն
Line: 19 նոցա՝ դիպեցան աւուրն մեծի ուրբաթու
Page: 47 Line: 1 չարչարանացն Տեառն. եւ նոքա
Line: 2 բերին զպատմուճանն Տեառն ի
Line: 3 Մցխեթա։
Line: 4 Եւ յաւուրս նորին թագաւորի Ադրկայ
Line: 5 եկին երկունք ոմանք յերկոտասան
Line: 6 առաքելոցն, Անդրէ եւ Սիմոն
Line: 7 Կանանացի՝ յԱփխազէթ եւ յԵգրիս. եւ
Line: 8 կատարեցաւ սուրբն Սիմոն ի քաղաքին
Line: 9 Նիկոփիս, ի սինաւոն Յունաց։
Line: 10 Եւ սուրբն Անդրէաս դարձուցեալ զԵգրիս՝
Line: 11 գնաց առ Կլարջաւք։ Եւ լուաւ
Line: 12 Ադրիկ, եւ բարկեցաւ. եւ առաքեաց
Line: 13 դարձոյց անդրէն ի կուռս զԵգրիս. եւ
Line: 14 թագուցին զԽաչ եւ զպատկեր Խաչին.
Line: 15 եւ մեղադիր եղեւ ոստիկանին Կլարջից՝
Line: 16 զի խաղաղութեամբ արձակեաց
Line: 17 զԱնդրէ։
Line: 18 Ի սոյն ժամանակս Պարսք ապստամբեցին
Line: 19 ի Մակեդոնացւոց, եւ եդին
Line: 20 իւրեանց թագաւոր զԱժիան իմաստուն։
Line: 21 Այս Ադրիկ թագ եդ երկուց
Page: 48 Line: 1 որդւոց իւրոց բաժանելով նոցա
Line: 2 զերկիրն. զՔարթլ, բազում սահմանաւք,
Line: 3 ետ Բարտոսոյ. եւ ի Խունանայ
Line: 4 մինչեւ ի Կլարճէթ ետ Քարթամայ,
Line: 5 եւ մեռաւ։ Ի սոցա թագաւորութեանն
Line: 6 Սպասիանոս կայսրն Հռոմայ գերեց
Line: 7 զԵրուսաղէմ։ Եւ եկին ի Հրէից անտի
Line: 8 փախստականք, եւ յարեցան յառաջին
Line: 9 Հրէայսն Մցխեթոյ. ընդ նոսա էին
Line: 10 եւ զորդիքն Բարաբբայ աւազակին,
Line: 11 զոր Հրէայքն հայցեցին ի Պիղատոսէ
Line: 12 փոխանակ Տեառն մերոյ։ Եւ Բարտոն
Line: 13 եւ Քարթամ կային ի հնազանդութիւն
Line: 14 թագաւորացն Հայոց, յԱդրկայ սկսեալ.
Line: 15 եւ աւելի՝ Արմազու թագաւորքն
Line: 16 աւգնէին Հայոց ընդդէմ կալով
Line: 17 թշնամեաց նոցա։
Page: 49 Line: 1 Յետ այսորիկ թագաւորեաց Հայոց
Line: 2 Երուանդ մեծն, եւ առ ի Վրաց զԱրտահան
Line: 3 մինչեւ ցԿուր գետ, եւ զքաղաքն
Line: 4 Ծաւնդայ. եւ բնակեցոյց ի նմա մարդ
Line: 5 դիւախաւս, եւ անուանեաց զնա Քաջատուն։
Line: 6 Եւ մեռան թագաւորքն Վրաց
Line: 7 տրտմութեամբ՝ Փարսման եւ Կայոս։
Line: 8 Իսկ Սմբատ Բիւրատայ սպան զԵրուանդ,
Line: 9 եւ թագաւորեցոյց զեղբայր
Line: 10 նորա զԱրտաբատ։
Line: 11 Յայնժամ թագաւորքն Վրաց՝ Ազուկ
Line: 12 եւ Ազմայէր կոչէին յաւգնութիւն
Line: 13 զԼեկաց եւ զԱւսաց թագաւորքն, երկու
Line: 14 եղբայրք զԲազուկ եւ զԱնբազուկ։
Line: 15 Եւ ածին նոքա ընդ ինքեանս զՊաճանիկք
Line: 16 եւ զՋիկք, զԴուրձուկք եւ զԴիդաւք.
Line: 17 եւ զաւրքն Վրաց առ հասարակ
Line: 18 ի մի վայր եկեալ, մտին յանկարծուստ
Line: 19 յաշխարհն Հայոց, մինչդեռ
Page: 50 Line: 1 անկազմ կային նոքա եւ գերեցին
Line: 2 զՇիրակ եւ զՎանանդ մինչեւ ցԲասեն.
Line: 3 եւ դարձան ի դաշտն Նախջաւանու, եւ
Line: 4 առին աւար բազում. ելին ընդ
Line: 5 դուռն Փառիսաւսոյ, եւ փութով անցին
Line: 6 ընդ Կուր գետ. եւ երթեալ ի Կամբէճ,
Line: 7 բանակեցան ի վերայ Իաւրի գետոյն։
Line: 8 Իսկ Սմբատայ ժողովեալ զզաւրս Հայոց,
Line: 9 չոգաւ զկնի նոցա մինչեւ ցԿուր
Line: 10 գետ. եւ արձակեաց դեսպանս, եւ ասէ
Line: 11 ցնոսա. "Զոր սպանիք ի Հայոց՝ թողեալ
Line: 12 ձեզ, եւ զոր ունիք՝ առ եւ աւար ձեզ
Line: 13 լինի. բայց գերի, զորս ունիք կենդանի
Line: 14 այսրէն դարձուցէք"։ Իսկ նոքա
Line: 15 հպարտացեալ խստագոյնս պատասխանեցին
Line: 16 նմա, որպէս թէ դառնալոց
Line: 17 են ի վերայ, զի զնա եւս առնուցուն։
Line: 18 Եւ լուեալ Սմբատայ՝ անց ընդ գետն
Line: 19 Կուր, եւ դիմեաց առ նոսա առիւծաբար։
Page: 51 Line: 1 Իսկ թագաւորն Աւսաց՝ Բազուկ
Line: 2 խնդրեաց մենամարտել ընդ նմա, եւ
Line: 3 մեռաւ ի ձեռաց նորա, անցուցեալ
Line: 4 զնիզակն թափ ընդ լանջսն կանգուն
Line: 5 մի։ Եւ եղբայր նորա Անբազուկ դիմեաց
Line: 6 ընդդէմ նորա. եւ զնա եւս եհար
Line: 7 նիզակաւն եւ անկաւ մեռեալ. եւ ասէ
Line: 8 "Վրէժխնդրութիւն լիցի այս Հայոց
Line: 9 կանանց եւ անմեղ մանկանց, սպանելոցն
Line: 10 ի ձեռաց ձերոց"։ Եւ խառնեցաւ
Line: 11 ամենայն բանակն ընդ միմեանս յոյժ
Line: 12 ահաւորապէս, եւ անկան յերկուց կողմանց
Line: 13 անթիւք մինչեւ ցերեկոյ. եւ
Line: 14 պարտեալ հիւսիսայնոցն զփախուստ
Line: 15 առին. եւ յանխնայս խոցոտէին,
Line: 16 ընկենուին ի նոցանէ զաւրքն Հայոց,
Line: 17 մինչեւ ցմնալ յոյժ սակաւուց, զորս
Page: 52 Line: 1 գիշերն ապրեցուցանէր։ Եւ թագաւորքն
Line: 2 երկոքին Վրաց խոց առած՝
Line: 3 զերծան անկան ի Մցխիթայ։ Իսկ
Line: 4 Սմբատ յաջողութեամբ մտեալ ի
Line: 5 Քարթլ՝ աւերեաց զերկիրն. եւ շինեաց
Line: 6 բերդ մի յերկրին Ունձրխեւոյ՝
Line: 7 զՍամցխէ, եւ եթող անդ զաւրս աւգնական
Line: 8 Ծունդացւոցն, որք հնազանդեցան
Line: 9 նմա։
Line: 10 Իսկ թագաւորքն Վրաց Արզուկ եւ
Line: 11 Ամզիէր առեալ ընդ ինքեանս զԱւսաց
Line: 12 ազգն, հարկանէին զերկիրն Հայոց՝ առ
Line: 13 գետովն Նուստէ, եւ առ Պառխարաւ՝
Line: 14 որ են Տայք, եւ առ ճանապարհին Աշոցաց։
Line: 15 Ապա թագաւորն Հայոց Արտաբան
Line: 16 խաղաց ի վերայ Վրաց, եւ նստաւ
Line: 17 ի վերայ Մցխիթոյ հինգ ամիս՝ քանդելով
Line: 18 զաշխարհն, մինչեւ յողոք անկեալ
Line: 19 խնդրեցին զհաշտութիւն, զի ծառայեսցեն
Page: 53 Line: 1 նոցա Վիրք եւ Աւսք։ Եւ լուաւ
Line: 2 նոցա, եւ եդ հարկս. եւ գնաց ի նոցանէ
Line: 3 թագաւորն Հայոց, եւ գոռայր ընդդէմ
Line: 4 Յունաց եւ Պարսից։ Եւ պարապ
Line: 5 առեալ Վրաց եւ Աւսաց, ասպատակէին
Line: 6 Ի Հայս։ Եւ Արտաբան առաքեաց զորդի
Line: 7 իւր զԶարէն ընդդէմ նոցա սակաւաձեռն.
Line: 8 եւ նորա գնացեալ՝ իբրեւ
Line: 9 զմանուկ ըմբռնեցաւ ի նոցանէ ի տեղին,
Line: 10 որ կոչի Ցիլխ լիճ. եւ կամեցան
Line: 11 Աւսքն սպանանել զնա վասն արեան իւրեանց
Line: 12 թագաւորացն, եւ արգելին Վիրք,
Line: 13 զի առցեն նովաւ զսահմանս իւրեանց,
Line: 14 զոր առեալ էին Հայք. եւ արգելին զնա ի
Line: 15 Դալարայ։ Իսկ Հայք ոչ արարին փոյթ
Line: 16 զամս երիս. ապա զկնի ամաց երից
Line: 17 գնաց Սմբատ որդւովք թագաւորին
Line: 18 Արտաւազաւ եւ Տիգրանաւ եւ ամենայն
Line: 19 զաւրաւքն Հայոց յերկիրն Թռեղաց։
Page: 54 Line: 1 Իսկ թագաւորքն Վրաց ամրացան, եւ
Line: 2 գաղթեցին զերկիրն, եւ խնդրեցին զհաշտութիւն,
Line: 3 տալով ի նոսա պատուով
Line: 4 զորդի թագաւորին. եւ խոստացան ծառայութիւն
Line: 5 այսպէս՝ "Զդրամն գրով եւ
Line: 6 անուամբ Հայոց թագաւորին վայել եւ,
Line: 7 թէ գայ թշնամին ի վերայ ձեր, երկոքին
Line: 8 թագաւորքս Վրաց կեամք եւ մեռանիմք
Line: 9 ընդ ձեզ. եւ եթէ դուք երթայք
Line: 10 ի պատերազմ ընդ այլում ազգի,
Line: 11 տասն հազար սպառազէն ի Վրաց
Line: 12 գան ընդ ձեզ։" Եւ հաւանեալ այսմ
Line: 13 Հայոց, անդրէն դարձուցին զառեալ
Line: 14 սահմանն Վրաց՝ զԾաւնդայ, զԴմուխիս,
Line: 15 զՋաւախէթ եւ զԱրտահան. եւ
Line: 16 եղեն Հայք եւ Վիրք եւ Աւսք ազգ մի։
Page: 55 Line: 1 Կատարեցին զկեանս իւրեանց ասացեալ
Line: 2 թագաւորքս Վրաց։ Եւ առին
Line: 3 զթագաւորութիւնն որդիք նոցա, յԱրմազ՝
Line: 4 թագաւոր Համազասպ, եւ ի Քարթլ՝
Line: 5 Դերուկ, եւ զկնի սոցա Փարսման
Line: 6 եւ Միհրդատ։
Line: 7 Այս Միհրդատ էառ կին պարսիկ
Line: 8 յազգէ թագաւորաց, եւ ի խրատուէ
Line: 9 Պարսից եղեւ ատեցող Փարսմանայ
Line: 10 Արմազեցւոյ, եւ խորհեցաւ սպանանել
Line: 11 զնա ի գինւոջ՝ ի տան իւրում։ Եւ իմացեալ
Line: 12 Փարսամայ՝ ոչ գնաց ի կոչ
Line: 13 նորա. եւ յայտնեցան իրքն, եւ եղեն
Line: 14 թշնամիք միմեանց։ Եւ էր Փարսման
Line: 15 այր բարի եւ գեղեցիկ ի դէմս եւ ի
Line: 16 հասակ, եւ ողորմած եւ իմաստուն, եւ
Line: 17 քաջ պատերազմող իբրեւ զանմարմին.
Line: 18 եւ ամենայն Վիրք սիրէին զնա եւ
Line: 19 ատէին զՄիհրդատ, վասն որոյ փախեաւ
Line: 20 ի Պարսս. եւ Փարսման կացոյց
Line: 21 ի տեղի նորա զՓառնաւազ սպարապետն
Page: 56 Line: 1 իւր՝ կաթնակից եւ համահասակ
Line: 2 եւ քաջարի այր։ Եւ Միհրդատ առեալ
Line: 3 զՊարսս՝ եկն ի վերայ Փարսամայ.
Line: 4 եւ Փարսման ածեալ զաւր ի Հայոց՝
Line: 5 չոգաւ ընդ յառաջ նոցա ի Րկինիս-Խէու,
Line: 6 որ է Երկաթաձոր։ Եւ խնդրեցին
Line: 7 մենամարտիկք ի Պարսից զՓարսման
Line: 8 եւ զսպարապետն իւր. եւ սպան
Line: 9 Փարսման եաւթնեւտասն այր, եւ սպարապետն
Line: 10 իւր՝ արս քսան եւ երիս։
Line: 11 Յայնժամ այր մի ի Պարսից, Ջեւանշէր
Line: 12 անուն, հսկայ եւ անճոռնի՝ խնդրեաց
Line: 13 զՓարսման. եւ նա ել խնդութեամբ
Line: 14 ընդդէմ նորա։ Եւ նման էր
Line: 15 մարտ նոցա որոտման ամպոց ժամս
Line: 16 բազումս. սակայն գեղեցիկն այն կորովին
Line: 17 Փարսման հարեալ ընկենոյր եւ
Line: 18 սատակէր զանարի հսկայն. եւ ձայնէր
Line: 19 առ զաւրն ասելով "Արիք հապա առիւծքդ
Line: 20 որ ննջէք, մատիք ի յոչխարսդ
Page: 57 Line: 1 կոշկոճեալս ի կարկտէ։ Յայնժամ
Line: 2 զաւրքն Հայոց եւ Վրաց յանխնայ
Line: 3 դնէին զամենայն Պարսիկսն արեան
Line: 4 ճապաղիս ընդ երեսս երկրին։ Եւ զերծեալ
Line: 5 Միհրդատ՝ անկաւ ի Պարսս։ Եւ
Line: 6 յերկրորդ ամին կրկին զաւրաց բազմութեամբ
Line: 7 դարձաւ ի վերայ Փարսմանայ.
Line: 8 եւ եկն ի Մցխեթայ, եւ նստաւ
Line: 9 անդ։ Եւ նոյնպէս խնդրէին ախոյեանք
Line: 10 ի Պարսից զՓարսման եւ զսպարապետն
Line: 11 իւր։ Եւ սպան ի նոցանէ
Line: 12 Փարսման երկոտասան այր, եւ սպարապետն
Line: 13 իւր վեշտասան այր. եւ ապա
Line: 14 անկաւ ի վերայ նոցա սակաւուք, եւ
Line: 15 կոտորեաց եւ ջնջեաց զբազմութիւն
Line: 16 նոցա։ Եւ փախեաւ Միհրդատ ի Պարսս. եւ
Line: 17 ինքն քաջն Փարսման ուժովն Հայոց աւերէր
Line: 18 եւ քանդէր զՊարսս։ Որոց մտեալ
Line: 19 ի հնարս՝ առաքեն այր մի խորտկարար՝
Page: 58 Line: 1 հատուածի պատճառով, տուեալ ցնա
Line: 2 դեղ մահու, զի յանկասկածս
Line: 3 սպանցէ զՓարսման. զոր եւ արարն
Line: 4 իսկ. եւ սպան նենգիւ զամենայաղթն
Line: 5 քաջ, եւ լացոյց զտունն Վրաց ի փոքունց
Line: 6 մինչեւ ցմեծամեծս։ Եւ սպայապետն
Line: 7 Փարսմանայ Փառնաւազ առեալ
Line: 8 զկին եւ զորդիս Փարսմանայ գնաց ի
Line: 9 Հայս. եւ աւգնութեամբ նոցա եդ
Line: 10 գաւառապետ յԱրմազ եւ յամենայն բաժինս
Line: 11 նորա, որք պահեցին զմիամտութիւնն
Line: 12 Փարսմանայ։ Իսկ Միհրդատ
Line: 13 առեալ զՊարսս՝ եկն ի Վիրս, եւ
Line: 14 առ զմասն իւր։ եւ թագաւորն Հայոց
Line: 15 հաշտեալ ընդ Յոյնս՝ չոգաւ ընդդէմ
Line: 16 Պարսից եւ Միհրդատայ, եւ պատահեաց
Line: 17 նոցա ի վերայ Լեխ գետոյն. եւ սպան
Line: 18 զՄիհրդատ եւ զիշխանն Պարսից, եւ
Line: 19 թագաւորեցոյց Վրաց զորդին Փարսմանայ՝
Page: 59 Line: 1 զԱդմի, որ կեցեալ ամս երիս՝
Line: 2 մեռանի, թողեալ որդի երեխայ, եւ նովաւ
Line: 3 իշխէր Վրաց կինն Փարսմանայ։
Line: 5 Եւ զկնի նորա թագաւորեաց Համազասպ
Line: 6 թոռն նորա, այր քաջ եւ պատերազմող։
Line: 7 Յաւուրս սորա ելին Աւսքն,
Line: 8 բազմութիւն յոյժ, յանկասկածս
Line: 9 ընդ ճանապարհս Դուալեթոյ. եւ նստան
Page: 60 Line: 1 ի վերայ Լեախ գետոյն աւուրս ութ,
Line: 2 եւ հանգեան. եւ ապա չոգան նստան
Line: 3 զՄցխիթայ քաղաքաւ։ Իսկ Համազասպ
Line: 4 Վեշտասան հազար հեծելաւք եւ
Line: 5 երեսուն հազար հետեւակաւք ելեալ
Line: 6 կռուէր ընդ նոսա նետաձգութեամբ ի
Line: 7 հեռաստանէ։ Եւ ինքն ձգեաց յընտրելոց
Line: 8 ախոյանից հնգետասան այր
Line: 9 կորովութեամբ աղեղան. եւ միւս աւրն
Line: 10 ընկէց յԱւսացն այր մի Խաւնախուայ
Line: 11 անուն, եւ եբեկ զմէջս նոցա. եւ
Line: 12 յերրորդում աւուրն, զի աճեցին
Line: 13 զաւրքն Վրաց մարտեան ընդ միմեանս.
Line: 14 եւ պարտեցան Աւսքն, եւ մեռաւ թագաւորն
Line: 15 նոցա, եւ փախեան մնացեալքն
Line: 16 յաշխարհն իւրեանց։ Եւ յերկրորդումն
Line: 17 ամի առեալ զաւր ի Հայոց Համազասպ՝
Line: 18 էանց յայնկոյս լերինն ի վերայ Աւսաց,
Line: 19 եւ գերեաց զաշխարհն ամենայն,
Line: 20 եւ դարձաւ ի տուն իւր։
Page: 61 Line: 1 Զկնի այսորիկ հպարտացաւ յանձն
Line: 2 իւր Համազասպ, եւ ապստամբեաց ի
Line: 3 Հայոց. եւ սպան յիւրոցն արս երեւելիս
Line: 4 եւ ապաւինեցաւ ի Պարսս։ Եւ
Line: 5 վասն այսորիկ ատեցին զնա Վիրք, եւ
Line: 6 խնդրեցին իւրեանց թագաւոր զորդի
Line: 7 թագաւորին Հայոց զՎրոյն՝ զքեռորդին
Line: 8 Համազասպայ։ Եւ լուաւ նոցա
Line: 9 թագաւորն Հայոց, եւ եկն ի Վիրս։ Եւ
Line: 10 եկին առ նա իշխանքն արեւմտից կողմանն
Line: 11 հնգեքեան, եւ իշխանն Ունձրխեւոյ
Line: 12 եւ իշխանն Ծունդաց, կոչեցին եւ
Line: 13 զզաւրսն Աւսաց, եւ եկին խնդութեամբ
Line: 14 վասն վրիժուց արեանն, զոր պարտ էր
Line: 15 նոցա Համազասպ. եւ եղեւ թագաւորն
Line: 16 Հայոց բանակ մեծ։ Իսկ Համազասպ
Page: 62 Line: 1 կոչեաց յաւգնութիւն զտունն
Line: 2 Պարսից. եւ եղեւ պատերազմ սաստիկ,
Line: 3 եւ յաղթեցաւ Համազասպ, եւ սպանաւ
Line: 4 ի պատերազմին, եւ հարան զաւրքն
Line: 5 Պարսից։
Line: 6 Եւ թագաւորեաց Վրոյն ի վերայ
Line: 7 Վրաց. եւ ածաւ նմա ի կնութիւն յերկրէն
Line: 8 Յունաց դուստրն Լողոթացւոյն,
Line: 9 որում անուն էր Սեփելիա. նա եբեր
Line: 10 զպատկերն Ափրոդիտեայ, եւ կանգնեաց
Line: 11 զնա ի գլուխն Մցխիթոյ, եւ էր թագաւորն
Line: 12 ողորմած եւ նեղելոց վրէժխնդիր.
Line: 13 եւ սակաւ ինչ տեղեկացեալ
Line: 14 Տեառն մերոյ տնաւրէնութեանն՝ սիրէր
Line: 15 զՔրիստոս եւ արգել զմարդազոհութիւնն
Line: 16 ի Վրաց, սակայն երկրպագէր կռոց եւ
Line: 17 զոհել տայր արջառս եւ ոչխարս։ Եւ
Line: 18 կոչեցաւ անուն նորա Րէվ, որ ասի
Line: 19 յաղթող. եւ փոխեաց զսա որդի իւր
Line: 20 Վաչէ եւ ապա Ասպագուր որդի
Line: 21 Վաչէի։
Page: 63 Line: 1 Յայնմ ժամանակի թագաւորեաց
Line: 2 Պարսից Քարսէ-Շարվան, որդի Սասանայ,
Line: 3 որ եբարձ զԱրշակունիս, որ
Line: 4 կոչին Արդ-Բիւրոյք։ Եւ թագաւորն
Line: 5 Հայոց Խոսրով կռուէր ընդ նմա՝
Line: 6 աւգնականութեամբ Ասպարագուրայ, որ
Line: 7 ածէր ընդ դուռն Կովկասու զԼեխս եւ
Line: 8 զԼեկս եւ զԱւսս եւ զԽազիրս առ թագաւորն
Line: 9 մեծ Խոսրով։ Եւ մտանէր նա
Line: 10 բազմախուռն ամբոխիւ ի Պարսս, հարկանէր
Line: 11 զզաւրսն Պարսից. եւ փախստական
Line: 12 լինէր թագաւորն Պարսից Քարսէ-Շար,
Line: 13 որ նա ինքն է Արտաշիր։
Page: 64 Line: 1 Խորհէր այնուհետեւ ընդ մեծամեծս
Line: 2 իւր, թէ զինչ արասցեն յերեսաց
Line: 3 թագաւորին Հայոց, որ տասն ամ նեղէր
Line: 4 զնոսա։ Ապա յառաջ եկաց ոմն ազգային
Line: 5 Խոսրովու, անուն Անակ կոչեցեալ,
Line: 6 եւ ասաց ի լուր ամենեցուն. "Պարտ է
Line: 7 քեզ ծառայել հարկատրութեամբ Խոսրովու,
Line: 8 եւ հանդարտին Պարսք ի չարեաց
Line: 9 նորա"։ Եւ գաղտ մերձեցեալ՝ յականջս
Line: 10 նորա ասաց "Երթայց առ նա
Line: 11 ընտանութեամբ սիրոյ, որպէս ապստամբեալ
Line: 12 ի քէն, եւ սպանից զնա
Line: 13 նենգութեամբ". զոր եւ արարն իսկ։ Եւ
Line: 14 եկն առ նա հանդերձ եղբարբն իւրով.
Line: 15 եւ ի գալ միւսոյ ամին՝ յորսս սպան
Line: 16 զնա, յորժամ կամէր ելանել ի Պարսս։
Line: 17 Եւ մեռաւ ինքն եւ իւրքն ամենայն,
Page: 65 Line: 1 բայց յերկուց տղայոց, զոր առեալ
Line: 2 դայեկացն, փախեան՝ ոմն ի կողմն
Line: 3 Յունաց եւ ոմն ի Պարսից։
Line: 6 Եւ լուեալ զայս թագաւորն Պարսից
Line: 7 եւ եկն ի Հայս. եւ կոտորեաց զամենայն
Line: 8 ազգայինսն Խոսրովու։ Եւ
Line: 9 զերծուցին տղայ մի ի Յունաց աշխարհն՝
Line: 10 Տրդատ անուն։ Իսկ Ասպագուր՝
Line: 11 թագաւորն Վրաց, չոգաւ յԱւսէթ
Line: 12 ածել անտի զաւրս, եւ մեռաւ անդէն.
Line: 13 եւ ոչ գոյր նորա որդի, այլ դուստր
Line: 14 մի։ Եւ վճարեցան Փառնաւազեանքն,
Line: 15 որք թուին յԱղեքսանդրէ հետէ քսան
Line: 16 եւ ութ թագաւորք։
Page: 66 Line: 1 Յետ այսորիկ ժողովեցան իշխանքն
Line: 2 Վրաց ի Մցխեթա առ Մայիժան
Line: 3 սպաիսպետ նոցա՝ հարցանել, եթէ
Line: 4 զինչ արասցեն։ Եւ նա ասէ ցնոսա.
Line: 5 "Եթէ կայր մեր թագաւոր, դնեաք
Line: 6 զգլուխ մեր ի մահ. եւ եթէ գոյր
Line: 7 ժառանգ թագաւորութեան մեր, մտանեաք
Line: 8 յամուրս եւ ուտեաք զմիս մարդոյ,
Line: 9 որպէս հարքն մեր. եւ զի այս ոչ
Line: 10 է, թող խնդրեմք յարքայէն Պարսից
Line: 11 զորդի աղախնոյ իւրոյ զՄիհրան փեսայ
Line: 12 եւ թագաւոր մեզ. եւ տացուք նմա
Page: 67 Line: 1 զդուստր Ասպագուրայ թագաւորին
Line: 2 մերոյ զԱբեբուրայ։
Line: 3 Եւ հաճոյ եղեւ խորհուրդն ամենեցուն.
Line: 4 եւ արձակեցին դեսպան եւ ծանուցին
Line: 5 արքային, եթէ աղջիկն ունի զազգն
Line: 6 Արբակունեաց, որ է Արշակունեաց, եւ
Line: 7 զՓառնաւազեանց, այլ եւ զՆեբրովթայն.
Line: 8 եւ մաւտաւորք մեր են Աւսք եւ
Line: 9 Ալանք, եւ Լեկք, եւ Սոնք, եւ Խազիրք
Line: 10 եւ ամենայն կողմն ծմակայնոյ։ Եւ լուաւ
Line: 11 նոցա թագաւորն Պարսից եւ եկն ի
Line: 12 Մցխիթա. եւ ետ նոցա երդումն, եւ
Line: 13 թագաւորեցոյց նոցա զմանուկն
Line: 14 Միհրան հինգամեայ։
Page: 68 Line: 1 Եւ կացոյց գաւառապետ եւ սնուցող
Line: 2 տղային զդայեակն իւր զՄիրվանոս,
Line: 3 թողեալ առ նմա քառասուն հազար
Line: 4 յընտիր զաւրացն Պասից. եւ ասաց՝
Line: 5 հինգ հազար ի նոցանէ լինել առ
Line: 6 թագաւորին, եւ այլն նստցին ի Հերէթ
Line: 7 եւ կռուիցին ընդ Խազրաց. եւ զի
Line: 8 պաշտեսցէ որդի նորա զհուր, եւ երկիր
Line: 9 պագցէ կռոցն Վրաց, քանզի զայն
Line: 10 հայցեցին Վիրք, զի մի հանցէ զնոսա
Line: 11 ի կրաւնից իւրեանց, զի "Լաւ է, ասեն,
Line: 12 մեռանել մեզ, քան ի բաց կալ յաւրինաց
Line: 13 հարցն մերոց"։ Եւ խաղաց թագաւորն
Line: 14 Պարսից, եւ գնաց առ ստորոտովն
Line: 15 Կովկասու յաշխարհն իւր, գերելով
Line: 16 զծործորս լերինն։ Իսկ Միհրան
Page: 69 Line: 1 սնեալ եւ հասեալ յարս՝ սիրեաց զՎիրս,
Line: 2 եւ նոցա լեզուաւն վարէր, եւ երկրպագէր
Line: 3 հինգ պատկերաց առընթեր կրակարանին։
Line: 4 Եւ ի հնգետասան ամի նորա
Line: 5 մեռաւ կինն. եւ բերին նմա կին ի
Line: 6 Պոնտոսէ զԱննա՝ դուստր Ուլիտոսի։
Line: 7 Եւ միշտ կռուէր Միհրան ընդ Խազիրս,
Line: 8 քանզի ջանս եդին Խազիրք առնուլ
Line: 9 զԴարբանդն եւ բանեալ զդուռն
Line: 10 լայն, եւ ելանել ի վերայ Պարսից. եւ
Line: 11 ոչ տայր նոցա թոյլ Միհրան։
Line: 14 Ի քառասուն ամին սորա մեռաւ
Line: 15 հայր նորա Արտաշիր, եւ առ զթագաւորութիւնն
Line: 16 կրտսեր եղբայր նորա
Line: 17 Բարտամ։ Եւ յորժամ լուաւ Միրիան՝
Page: 70 Line: 1 չոգաւ ի Բաղտատ բազմութեամբ զաւրաց,
Line: 2 եւ յինքն առնուլ ջանայր զթագաւորութիւնն
Line: 3 Պարսից, որպէս զաւագ
Line: 4 եղբայր. "Զի յաւտարութեան կամ,
Line: 5 ասէր, եւ հանգիստ ի մարտից Խազրաց,
Line: 6 զի մի տաց նոցա անցանել ի
Line: 7 Պարսս"։ Իսկ եղբայր նորա նախատէր
Line: 8 զնա, որպէս զհարճորդի, եւ իւր ասէր
Line: 9 անգ զթագաւորութիւնսն, զի Հայրն
Line: 10 ձեռամբ իւրով եդեալ էր զթագն ի
Line: 11 գլուխ նորա, եւ գրով հաստատեալ զնա
Line: 12 յաթոռ իւր։ Ապա ետուն Միհրանայ
Line: 13 զՋաւզրէթ եւ զկէս երկրին Շամայ եւ
Line: 14 զԱտրպատական. եւ զՀայս եւ զՄովկան
Line: 15 եւ զՌան եւ զՀերէթ հաստատեցին, զոր
Line: 16 յառաջագոյն ունէր։ Եւ դարձաւ Միրիան
Line: 17 ի կողմանս Աւսեթաց եւ գերեաց
Line: 18 զնոսա, քանզի լուաւ, եթէ ասպատակեցին
Line: 19 նոքա ի Վիրս, գիտացեալք
Page: 71 Line: 1 զերթն նորա ի Պարսս։ Եւ
Line: 2 եհաս Միհրան մինչեւ ցԽազարէթ. եւ
Line: 3 դարձաւ ընդ կողմանս Դվալեթոյ, եւ
Line: 4 եկն ի Մցխիթա։ Զկնի այսորիկ արշաւեցին
Line: 5 Խազիրք ի Դարբանդն. եւ
Line: 6 չոգաւ Միհրան՝ ընդդէմ նոցա կալ
Line: 7 աւուրս բազումս։
Line: 8 Յայնմ ժամանակի որդին Խոսրովու
Line: 9 Տրդատէս քաջութիւն մեծ ցուցեալ
Line: 10 ի Յոյնս եւ ըմբռնեալ անդ զթագաւորն
Line: 11 Գաւթացւոց՝ զնեղիչն Յունաց,
Line: 12 եւ վասն այսորիկ պսակեալ ի նոցանէ
Line: 13 դառնայր ի հայրենիս իւր, եւ սատակէր
Line: 14 զամենայն աւտարս, զորս գտանէր,
Line: 15 եւ զզաւրսն Միհրանայ։ Իսկ Միհրան
Line: 16 եբեր զազգականն իւր զՊերոզ
Page: 72 Line: 1 յաւգնութիւն իւր, տուեալ նմա ի
Line: 2 կնութիւն զդուստր իւր, թերեւս կարասցէ
Line: 3 հերքել քաջին Տրդատայ, եւ ոչ
Line: 4 կարէր, զի մեծ տագնապ հասուցանէր
Line: 5 Վրաց աշխարհին եւ ամենայն
Line: 6 Պարսից։
Line: 7 Յաւուրսն յայնոսիկ թագաւորէր երրորդ
Line: 8 եղբայրն Միհրանայ ի Պարսս.
Line: 9 եւ առաքեաց առ Միհրան՝ զի առեալ
Line: 10 զկարողութիւնն իւր գնասցէ ընդդէմ
Line: 11 ի Հայս եւ ի Յոյնս։ Եւ չոգաւ ընդ
Line: 12 յառաջ նմա ամենայն ուժով իւրով. եւ
Line: 13 կուտեցան ամբոխ յոյժ, որ զանցանէր
Line: 14 զչափով համարու։ Եւ մտին ի Հայս եւ
Line: 15 առին գերի յոլով, զի Տրդատ ոչ կարաց
Line: 16 պատահել նոցա սակս բազմութեանն
Line: 17 նոցա, այլ մնաց յամուրս
Line: 18 աշխարհին։ Իսկ նոցա, առեալ զՀայս՝
Line: 19 անցին յաշխարհն Յունաց, քանդէին,
Page: 73 Line: 1 կոտորէին, եւ աւար հարկանէին յանհոգս։
Line: 2 եւ թագաւորն նոցա Կոստանդիանոս
Line: 3 ոչ կարէր կռուել ընդ նոսա,
Line: 4 եւ կայր ի մեծ տագնապի։ Յայնժամ
Line: 5 տեսիլ երազոյ ազդ եղեւ նմա՝ եթէ
Line: 6 պաշտեսցէ զխաչեալն Աստուած, յաղթեսցէ
Line: 7 զաւրութեամբ խաչին անհուն
Line: 8 բանակի նոցա։ Զոր եւ արարն իսկ.
Line: 9 եւ առաջնորդ արարեալ զնշան խաչին՝
Line: 10 եկն ի վերայ, եւ զնոսա զաւրութեամբն
Line: 11 Քրիստոսի՝ կոտորմամբ սրոյ,
Line: 12 մինչեւ յոյժ սակաւուք մազապուր
Line: 13 լինել թագաւորաց Պարսից եւ Վրաց։
Line: 14 Այլ Միհրան մտեալ յամուրն Մցխիթայ
Line: 15 եւ գիտացեալ, եթէ կորեան ամենայն
Line: 16 ընտանիքն Վրաց եւ Պարսից, խոր
Line: 17 տրտմութեամբ զգենոյր եւ կայր ի տագնապի.
Page: 74 Line: 1 եւ եկեալ ի միտս՝ յղէ դեսպանս
Line: 2 առ Մեծն Կոստանդիանոս, եւ խնդրէ ի
Line: 3 նմանէ զհաշտութիւն, զի ծառայեսցէ
Line: 4 նմա. նոյնպէս եւ առ Մեծն Տրդատէս
Line: 5 առաքեաց։ Եւ լուան նմա եւ արարին
Line: 6 խաղաղութիւն։ Կոստանդիանոս
Line: 7 էառ զորդին Միհրանայ զԲահքար
Line: 8 պատանդ. եւ Տրդատ ետ զդուստր իւր
Line: 9 զՍողոմէ որդւոյն Միհրանայ, որ
Line: 10 Րէուն կոչէր, ի կնութիւն. եւ նստաւ
Line: 11 յՈջորմի։
Line: 12 Յայնմ ժամանակի երանուհի Նունի՝
Line: 13 Մայրն Վրաց եկն ի Մցխեթա,
Line: 14 եւ եղեւ անդ ամիսս երիս։ Եւ եհարց
Line: 15 զնա թագուհին Վրաց Սողոմի, թէ
Line: 16 ուստի իցէ։ Եւ ասէ ցնա Նունի. "Լուր
Line: 17 ի սկզբանէ վասն իմ։ Էր երբեմն զի
Line: 18 ազգն Բրանջաց կռուէին ընդ Հռոմայ,
Page: 75 Line: 1 եւ այր ոմն, անուն Կապադովկացի
Line: 2 յաղթեաց նոցա Քրիստոսի
Line: 3 զաւրութեամբն, եւ ըմբռնեաց զթագաւորն
Line: 4 եւ զզաւրսն, եւ նոցա զարմացեալ,
Line: 5 խնդրեցին զշնորհս մկրտութեանն,
Line: 6 զոր եւ տուեալ նոցա, արձակեցին
Line: 7 յաշխարհն իւրեանց լուսաւորեալս ի
Line: 8 Քրիստոսի։ Գնաց եւ ինքն Զաբողոն
Line: 9 զկնի նոցա. եւ արար զազգն Բրանջաց
Line: 10 Քրիստոնեայ։ Եւ եկն առ թագաւորն,
Line: 11 եւ առեալ ի նմանէ բազում պարգեւս՝
Line: 12 չոգաւ յԵրուսաղէմ պատուել զսուրբ
Line: 13 տեղիսն։ Եւ եգիտ անդ երկուս որբս,
Line: 14 եկեալ ի Կլաստրատայ զկնի մահուան
Line: 15 ծնաւղաց իւրեանց Քրիստոնէից, անուն
Line: 16 միոյ Յոբնաղ, եւ քեռն իւրոյ Սուսան,
Line: 17 եւ ծառայէր զնիափոր Բեդղայեմացի.
Page: 76 Line: 1 եւ առ Զաբողոն զՍուսան
Line: 2 իւր ի կնութիւն, եւ գնաց ի Կլաստատաս
Line: 3 քաղաք. եւ ծնայ ես ի
Line: 4 նոցանէ։
Line: 5 "Եւ իմ եղեալ երկոտասանամեայ՝
Line: 6 եկին յԵրուսաղէմ. եւ հայրն չոգաւ
Line: 7 յանապատ, զիս յԱստուած յանձնեալ
Line: 8 եւ ի շնորհսն Քրիստոսի, զի նուիրեցայց
Line: 9 կուսութեամբ երկնաւոր փեսային։
Page: 77 Line: 1 Եւ մտի ես ի տուն Նիոփորայ
Line: 2 հայկազնոյ ի Դունայ քաղաքէ, եւ
Line: 3 սպասաւորեցի նմա զամս երկուս. եւ
Line: 4 հանապազորդ տեղեկանայի վասն տնաւրէնութեանն
Line: 5 Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ,
Line: 6 եւ թէ որպէս եղեւ կատարումն, եւ
Line: 7 ուր են պատանքն թաղման Տեառն մերոյ։
Line: 8 Եւ ուսուցին զիս, եթէ գրեալքն
Line: 9 ի մարգարէս լցան ի Տէրն՝ եւ խաչեցաւ
Line: 10 եւ յարեաւ եւ ել յերկինս, եւ գալոց
Line: 11 է։ Եւ զպատանսն կինն Պիղատոսի
Line: 12 խնդրեաց, եւ հաւատաց ի Քրիստոս. եւ
Line: 13 չոգաւ ի Պոնտոս ի տուն իւր. եւ զկնի
Line: 14 ժամանակաց անկաւ ի Ղուկաս աւետարանիչ,
Line: 15 եւ նա գիտէ զինչ արար։ Եւ
Line: 16 վարշամակն, ասեն Պետրոս տարաւ
Line: 17 ընդ իւր. եւ փորանկեալ պատմուճանն
Page: 78 Line: 1 եհաս ծմակային երկրին, եւ կայ ի
Line: 2 քաղաքն Մցխեթոյ. եւ խաչն Տեառն
Line: 3 յԵրուսաղէմ թաղեալ կայ, եւ յայտնի՝
Line: 4 յորժամ եւ կամի։ Եւ մի լուեալ զայս
Line: 5 ամենայն՝ գնացի առ պատրեարգն
Line: 6 եւ աւրհնեաց զիս։ Եւ չոգայ ի Հռոմ,
Line: 7 թերեւս գտից ինչ անդ մասն ի շնորհացն
Line: 8 Քրիստոսի. եւ զերեսս իմ հաստատեալ
Line: 9 ի յոյսն կենդանի՝ գտի
Line: 10 զվանսն Պաւղոսի, յորում բնակէին
Line: 11 կուսանք անձինք երեքհարիւր։ Եւ
Page: 79 Line: 1 յարեաւ անդ ի մեր վերայ փորձանք,
Line: 2 եւ եկաք ի Հայս։ Եւ յղեաց
Line: 3 կայսրն թուղթ առ Տրդատ. եւ արարեալ
Line: 4 խնդիր, գտին զմեզ ի հնձանս
Line: 5 այգեաց։ Եւ ջանս եդեալ թագաւորն՝
Line: 6 ոչ կարաց հարսնացուցանել ինքեան
Line: 7 զհարսն Քրիստոսի Հռիփսիմէ. եւ սուր
Line: 8 եդեալ կոտորեաց ի մէնջ երեսուն եւ
Line: 9 եաւթն ոգիս. եւ այլք ցրուեցան։
Line: 10 "Եւ մնացի ես ի ներքոյ վարդենեաց,
Line: 11 որ ոչ էր ծաղկեալ. եւ ամբարձեալ
Line: 12 զաչս ի վեր՝ տեսի զհոգիս սրբոցն, զի
Line: 13 գնացին ընդ երկինս։ Եւ զաւրապետ
Line: 14 մի էր կրաւնաւոր, զաւրաւք հրեղինաւք
Line: 15 գայր ընդ յառաջ, ունելով
Page: 80 Line: 1 բուրվառ ի ձեռին իւրում. եւ ի բուրմանէ
Line: 2 խնկոցն լցան տիեզերք. եւ խնկարկեալ
Line: 3 սրբոցն՝ դառնայր նոքաւք
Line: 4 անդրէն, եւ մտանէին ի ներքին կողմ
Line: 5 վարագուրին։ Եւ իմ աղաղակեալ առ
Line: 6 Տէր, ասեմ՝ Ընդէր թողեր զիս աստէն,
Line: 7 տէր իմ Յիսուս։ Եւ ասացաւ առ
Line: 8 իս՝ Մի երկնչիր, զի ընդ նոյն ելանելոց
Line: 9 ես առ քորսն քո. այլ արի, գնա
Line: 10 դու ի կողմն հիւսիսի, ուր հունձք բազում
Line: 11 են եւ մշակ ոչ գոյ. եւ զկնի սուղ
Line: 12 ժամանակի թուփդ այդ փշալի ծաղկեալ
Line: 13 փթթի վարդուք։
Line: 14 "Եւ իմ յարուցեալ եկի յՈւրբանիս
Line: 15 Հայոց, եւ ձմերեալ անդ, եւ ի յունիս
Line: 16 ամսեան եկի ի լեառն Ջաւախեթոյ. եւ
Line: 17 ի ծովն Փարնաւայ եկեալ՝ տեսի անդ
Page: 81 Line: 1 ձկնորսս ի ծովուն, եւ հովիւս առ
Line: 2 եզերբ ծովուն. եւ լուայ, զի երդնուին
Line: 3 յԱրմազդ եւ ի Զադէն, զի տեղեակ էի
Line: 4 լեզուոյն Հայոց, ուսեալ ի տանն Նիափորոյ
Line: 5 Դվնացւոյ։ Եւ հարցեալ զուստին,
Line: 6 ասեն՝ Ի Դարբայ, ի Լրբնայ,
Line: 7 ի Սափուրսլոյ, ի Քինծերոյ, յՌապատէն
Line: 8 եւ ի մեծ քաղաքէն Մցխեթոյ,
Line: 9 ուր աստուածք փառաւորին եւ թագաւորք
Line: 10 թագաւորեն. եւ գետս այս,
Line: 11 որ ելանէ ի ծովէս, անդր երթայ։ Եւ
Line: 12 իմ առանձնացեալ՝ եդի զգլուխ իմ եւ
Line: 13 ննջեցի։ Եւ տուաւ ինձ գիր մի հռոմայերէն,
Line: 14 կնքեալ մատանեաւ. եւ գիր
Line: 15 կնքոյն էր անունն Յիսուսի Քրիստոսի։
Page: 82 Line: 1 Եւ ասէ ցիս այրն, որ ետ ցիս
Line: 2 զթուղթն՝ Արի գնա եւ քարոզեա, զոր
Line: 3 ինչ գրեալ է այդր։ Եւ ասեմ ցնա՝
Line: 4 Ով եմ ես*, կին մի անգէտ եւ տկար։
Line: 5 Եւ ասէ ցիս՝ Ի շնորհս Քրիստոնէութեան
Line: 6 եւ յաշխարհն կենաց է
Line: 7 վերինն Երուսաղէմ, ոչ է անդ արու
Line: 8 եւ էգ, եւ տկարութիւն եւ տգիտութիւն
Line: 9 ոչ ասի, քանզի Քրիստոս Աստուծոյ
Line: 10 զաւրութիւն եւ Աստուծոյ իմաստութիւն
Line: 11 է. եւ Մարիամ Մագդաղենացին
Line: 12 քարոզեաց զյարութիւնն Քրիստոսի
Line: 13 Առաքելոցն եւ այլոց բազմաց,
Line: 14 եւ ոչ եղեւ ամաւթ ինչ ասողին եւ կամ
Line: 15 լսողացն։ Եւ բացեալ զգիրն՝ էր անդ
Line: 16 կարճառաւտ գրեալ ամենայն զաւրութիւն
Line: 17 աւետարանին ի տասն բան բովանդակեալ։
Line: 18 Եւ իմ ընթերցեալ եւ
Line: 19 իմաստնացեալ՝ զարթեայ։
Line: 21 "Եւ խնդրեալ աւգնութիւն ի Տեառնէ՝
Line: 22 եկի զկնի գետոյն յարեւմտից կուսէ,
Page: 83 Line: 1 մինչ դարձաւ ջուրն ընդ արեւելս։
Line: 2 Եւ հասի յՈւրբնիս, եւ եղէ անդ ամիս
Line: 3 մի. եւ զկնի վաճառականաց եկի ի
Line: 4 Մցխիթա, եւ յաւուր տաւնի Արամազդայ՝
Line: 5 զկնի թագաւորին եւ ամենայն
Line: 6 ժողովրդեանն. եւ տեսի անդ
Line: 7 այր մի պղնձի, զրահ եւ սաղաւարտ
Line: 8 զգեցեալ ոսկի, երկու ակամբք զմրխտիւք
Line: 9 եւ միով բիւրղիւ զարդարեալ,
Line: 10 սուսեր ի ձեռին իւր ունելով որպէս
Line: 11 փայլակն, եւ շարժէր զնա, ահ առնելով
Line: 12 ժողովրդեանն։ Եւ նոքա սարսէին
Line: 13 եւ ասէին՝ Վայ մեզ, թէ սխալեցաք ի
Line: 14 զոհն կամ մեղաք բանիւ ընդ Հրէի կամ
Line: 15 ընդ մոգուց եւ մեռանելոց եմք յԱրամազդայ։
Line: 16 եւ կայր ընդ աջմէ նորա
Line: 17 պատկեր ոսկի՝ անուանեալն Գացայ, եւ
Line: 18 ի ձախմէ նորա պատկերն արծաթի՝
Line: 19 կոչեցեալն Գայիմ։ Եւ յիշեցի զբանն
Page: 84 Line: 1 Յուբնաղայ պատրիարգին Երուսաղէմի,
Line: 2 որ ասաց ցիս, եթէ հասանելոց ես
Line: 3 յերկիր պատերազմողաց ճշմարտին
Line: 4 Աստուծոյ. եւ յոգւոց ելեալ՝ լացի եւ
Line: 5 հայցեցի յԱստուծոյ ողորմութիւն ի
Line: 6 վերայ մոլորելոցն, եւ ասացի՝ Աստուած
Line: 7 հաւր եւ մաւր իմոյ, սաստեա դիւացեալ
Line: 8 պատկերացս այսոցիկ, եւ կորո
Line: 9 զսոսա, զի ծանիցեն զքեզ միայն ճշմարիտդ
Line: 10 Աստուած։ Եւ եղեւ յանկարծակի
Line: 11 հողմն սաստիկ եւ բարբառ որոտման
Line: 12 եւ արկուածք շանթից եւ կարկուտ
Line: 13 ի կշիռս լտեր, եւ հոտ գարշ եւ զազիր,
Line: 14 եւ խաւար թանձրամած. եւ աներեւոյթ
Line: 15 զպատկերսն. եւ ցրուեցան ամբոխն,
Line: 16 եւ մտին ի թագուստ։ Եւ յաւուրն
Line: 17 երկրորդի ելեալ արտաքս թագաւորն
Page: 85 Line: 1 եւ ամենայն ժողովուրդն, խնդրէին
Line: 2 զպատճառս իրացն գտանել։
Line: 3 Յայնժամ ասէին ոմանք, եթէ Քաղդէացւոց
Line: 4 աստուածն Թրուջան եւ մերն
Line: 5 Արամազ թշնամիք են ի սկզբանէ, եւ
Line: 6 երբեմն մեր աստուածն կորոյս զնա
Line: 7 ջրով, եւ արդ նա էառ զվրէժն։ Եւ
Line: 8 կէսք ճշմարիտն ասէին, եթէ՝ Մեծն
Line: 9 Աստուած, որ եհար զթագաւորն Հայոց
Line: 10 եւ դարձեալ բժշկեաց Հայաստանեաւք
Line: 11 հանդերձ, նա արար զսքանչելիսս
Line: 12 զայս։ Եւ իմ գտեալ զակն բիւրեղն՝
Line: 13 եկի առ ծառովն բռնչի, զոր ասեն
Line: 14 հովանի Բարտամայ արքայի. եւ աղաւթեցի
Line: 15 անդ վեց աւր։
Page: 86 Line: 1 Եւ յաւուր մեծի Գունափոխութեան
Line: 2 Տեառն, յորժամ եցոյց Տէրն
Line: 3 զպատկերն Հաւր գլխաւորաց առաքելոց
Line: 4 եւ մարգարէիցն, եկն առ իս աղախին
Line: 5 մի արքունի՝ Շուշան անուն. եւ
Line: 6 տեսեալ զիս՝ զարմացաւ. եւ ածեալ
Line: 7 թարգման հռոմայերէն՝ եհարց զիս,
Line: 8 գթալով ի վերայ իմ որպէս յաւտարի.
Line: 9 եւ կամեցաւ տանել զիս յարքունիս։ Եւ
Line: 10 ես ոչ գնացի ընդ նմա. այլ գնացեալ
Line: 11 անտի՝ գտի կին մի Անաստու կոչեցեալ,
Line: 12 որ էր ամուսին առն, որ պահէր
Line: 13 զբուրաստանն արքունի, եւ ընկալաւ
Line: 14 զիս խնդութեամբ. եւ եղէ ի տան
Line: 15 նոցա զինն ամիս։ Եւ ոչ գոյր նոցա
Line: 16 զաւակ. եւ վասն այնորիկ էին ի մեծի
Line: 17 տրտմութեան։ Եւ այր մի լուսաւոր ասէ
Line: 18 ցիս՝ Մուտ ի բուրաստանդ, եւ յարմատոյ
Line: 19 շոճի թփոյն առ վարդենեաւքն
Line: 20 առցես հող, եւ տացես դոցա ուտել
Page: 87 Line: 1 յանուն տեառն, եւ տացի դոցա զաւակ։
Line: 2 Եւ արարի այնպէս. եւ ետու նոցա յանուն
Line: 3 Յիսուսի Քրիստոսի Աստուծոյն
Line: 4 Սաբայովթայ, որ եկն խոնարհութեամբ
Line: 5 եւ գալոց է փառաւք իւրովք
Line: 6 դատեալ զաշխարհս ըստ արժանեաց։ Եւ
Line: 7 նոցա լուեալ՝ հաւատացին ի Քրիստոս,
Line: 8 եւ առին զխոստացեալ զմանուկն։
Line: 10 "Եւ իմ ելեալ ի տանէ նոցա՝
Line: 11 արտաքոյ պարսպին ի պրակս մոշենեաց
Line: 12 արարի ինձ դադարս, եւ անդ կացի
Line: 13 զամս երիս. խաչ մի ձեւացուցեալ՝
Line: 14 երկրպագէի առաջի նորա սրբոյ Երրորդութեանն
Line: 15 ի տուէ եւ ի գիշերի։ Եւ
Line: 16 աւր ըստ աւրէ գնայի առ Հրէայսն
Line: 17 սակս լեզուոյն եւ ի տեղեկութիւն
Page: 88 Line: 1 Տեառն պատմուճանին։ Եւ քահանայն
Line: 2 Աբիաթար եւ դուստր իւր Սիդոնայ
Line: 3 հաւատացին ի գալուստ Քրիստոսի,
Line: 4 եւ վեց կին հրէայ ընդ նոսա։ Եւ հարցեալ՝
Line: 5 ուսցիս յԱբիաթարայ
Line: 6 ճշմարտութիւնն"։
Line: 7 Եւ զայս ամենայն լուեալ իմաստուն
Line: 8 թագուհին՝ զարմանայր եւ հաւատայր
Line: 9 ասացելոցն։ Եւ յորժամ լուաւ զմեծ
Line: 10 սքանչելիսն, որ եղեւ առ հայրն իւր
Line: 11 Տրդատիոս, առաւել եւս հաստատէր ի
Line: 12 հաւատս եւ փառաւորէր զԱստուած
Line: 13 յանպատում փառս իւր։
Line: 15 Իսկ քահանայն Աբիաթար պատմեաց
Line: 16 ի լուր ամենեցուն զայս ձեւ
Line: 17 աւրինակ բանի, եթէ՝ "Յամին, յորում
Page: 89 Line: 1 եկն սուրբն Նունի ի Մցխիթա, քահանայ
Line: 2 էի ես վիճակաւ ազգին միոյ.
Line: 3 եւ բերաւ առ իս գիր յԱնտիոքայ՝ ի
Line: 4 Հրէից անտի, որ անդ կային, եթէ՝
Line: 5 Թագաւորութիւնս հերձաւ ընդ երիս
Line: 6 եւ իշխեն մեզ Հոռոմք եւ Յոյնք եւ
Line: 7 Հայք. եւ լռեցին մարգարէքն մեր, եւ
Line: 8 քանդեցաւ տաճարն մեր։ Եւ զայս գիտեմք
Line: 9 ի գրոց, զի յորժամ մեղանչէին
Line: 10 հարքն մեր, Աստուած բարկանայր եւ
Line: 11 տայր զնոսա ի գերութիւն. եւ յորժամ
Line: 12 զփորձն տեսեալ զղջանային եւ կարդային
Line: 13 առ Տէր աղաւթիւք՝ հաշտէր
Line: 14 Աստուած եւ առնէր նոցա դարձ եւ
Line: 15 ողորմութիւն. եւ եաւթն անգամ եղեւ
Line: 16 այս յաւուրսն առաջինս։ Իսկ յորմէ
Line: 17 հետէ խաչեցին հարքն մեր զորդին
Line: 18 աղքատ կնոջն տառապելոյ՝ զանուանեալն
Line: 19 Քրիստոս, այս երեքհարիւր
Page: 90 Line: 1 ամք են, զի բարկութիւն Տեառն յաճախէ
Line: 2 ի մեզ, եւ աղաղակեմք առ նա
Line: 3 զցայգ եւ զցերեկ, եւ ոչ տայ մեզ պատասխանի
Line: 4 եւ ոչ հաշտի ընդ մեզ։ Ուստի
Line: 5 իմանալ արժան է, եթէ նա է Որդին
Line: 6 Աստուծոյ, նկատեալն յաւրինաց եւ ի
Line: 7 մարգարէից։ Եւ դու տես եւ քննեա
Line: 8 իմաստութեամբ քո ի ծանաւթութենէ
Line: 9 գրոց, եթէ որպէս կատարեցան ամենայն
Line: 10 գրեալքն, եւ յերկնից էր ստուգապէս
Line: 11 մարդն այն։
Line: 12 "Իսկ ես ի տրտմութեան մեծի եղեալ
Line: 13 զբազում աւուրս, եւ ապա խնդրեալ
Line: 14 գիրս՝ գտի զժամանակն նշանակեալ ի
Line: 15 Դանիելէ, ի գլուխ ելեալ առ Աւգոստոսիւ
Line: 16 կայսերբն Հռոմայեցւոց։ Եւ
Line: 17 մինչ յայսոսիկ էի ես՝ տեսի ես
Line: 18 զսուրբն Նունի. եւ տեղեկացեալ՝ լուայ ի
Page: 91 Line: 1 բերանոյ նորա զբանս գրոց մերոց
Line: 2 մարգարէից, եւ զորպիսութիւն տնաւրինութեան
Line: 3 նորա կարգաւ զամենայն՝
Line: 4 ի ծննդենէն մինչեւ ցհամբառնալն յերկինս.
Line: 5 եւ հաւատացի ստուգութեամբ,
Line: 6 եթէ նա էր յոյսն հեթանոսաց
Line: 7 եւ փրկութիւնն ժողովրդեան իմում Իսրայեղի։
Line: 8 Եւ ահա եղաք արժանի ես եւ
Line: 9 զաւակս իմ ջրոյն եբազոյ՝ որ է
Line: 10 Բեդղայէմի, որում ցանկացեալ Դաւթի՝
Line: 11 եւ ոչ եհաս. եւ յիշեաց զմեզ Տէր ընդ
Line: 12 հաճոյս ժողովրդեան իւրոյ, եւ այց
Line: 13 արար մեզ ի փրկութեան իւրում, եւ
Line: 14 բնակեցաք մեք ի տան Տեառն, զի
Line: 15 յաւիտենից աւրհնեսցուք զՏէր, քանզի
Line: 16 զմեզ երանեաց սուրբն Դաւիթ. եւ
Line: 17 տացէ ինձ Աստուած եւ այլ սքանչելիս
Line: 18 եւ բարութիւնս տեսանել ի քաղաքիս
Line: 19 ի ձեռն սրբուհւոյն Նունեայ"։
Line: 21 Եւ զուարճացեալ լսողացն ասեն
Line: 22 ցԱբիաթար՝ Զոր ինչ գիտես յաղագս
Line: 23 այդորիկ, պատմեա մեզ։ Եւ ասէ ցնոսա.
Page: 92 Line: 1 "Լուաք մեք ի հարցն մերոց, զոր
Line: 2 պատմեալ էին հարքն նոցա, եթէ յաւուրս
Line: 3 Հերովդի արքայի եկն համբաւ
Line: 4 առ Հրէայսն Մցխիթոյ, եթէ թագաւորք
Line: 5 ի Պարսից եկեալ՝ առին զԵրուսաղէմ,
Line: 6 եւ քահանայքն Բուդայոյ եւ
Line: 7 Կաւդիծղարացիքն դպիրք, եւ Կանանացիքն
Line: 8 թարգմանիչք դիմեցին փախստեամբ
Line: 9 յարեւելս, եւ ի սուգ մտին
Line: 10 ամենայն Հրէայք։ Որ եւ զկնի սակաւուց
Line: 11 հնչեաց լուր աւետեաց, եթէ Պարսիկքն,
Line: 12 որ եկին յԵրուսաղէմ, ոչ ի
Line: 13 պատերազմ եկին, այլ յերկրպագութիւն
Line: 14 Կուսորդւոյ միոյ՝ ծնելոյ ի
Line: 15 զաւակէ Դաւթի, առաջնորդ ունենալով
Line: 16 յերկնից աստղ բանական եւ
Line: 17 իմաստուն, զոր գտեալ յանապատի՝
Page: 93 Line: 1 փառաւորեցին զնա իբրեւ զԱստուած,
Line: 2 զի փոխանակ զինուց պատարագս
Line: 3 ունէին ընդ ինքեանս՝ ոսկի արքունական
Line: 4 եւ զմուռ բժշկութեան եւ կնդրուկ,
Line: 5 նուէր Աստուծոյ. եւ զայսոսիկ մատուցեալ
Line: 6 մանկանն՝ գնացին։ Եւ լուեալ
Line: 7 զբանն ազգին Հրէից՝ խնդացին յուրախութիւն
Line: 8 մեծ։ Եւ զկնի ամաց երեսնից
Line: 9 եկն գիր յԵրուսաղէմէ, յԱննայէ
Line: 10 քահանայէ, առ Հայր մաւրն իմոյ՝
Line: 11 յԵլիոս, եթէ ընծայեալն ի մոգուց
Line: 12 մանուկն Յիսուս այր եղեալ՝ ասէ
Line: 13 զանձն Որդի Աստուծոյ. եկայք, որ
Line: 14 կարողքդ էք, զի կատարեսցուք առ
Line: 15 նա զաւրէնսն Մովսիսի՝ սպանանելով
Line: 16 զնա։ Եւ չոգաւ Ելիոս քահանայն՝
Line: 17 հմուտ աւրինացն, ի ցեղէն Եղիազարու,
Line: 18 յազգէ տանն Հեղեայ. եւ ունէր
Line: 19 նա մայր ի նոյն ազգէ, որ պատուիրեաց
Page: 94 Line: 1 նմա եւ ասէ՝ Մի հաղորդիր, որդեակ,
Line: 2 խորհրդոց Հրէիցն, քանզի պատգամն
Line: 3 մարգարէից եւ առակ աւրինաց
Line: 4 է բանն Աստուծոյ կենդանւոյ։
Line: 5 "Գնաց ընդ նմա եւ Ղունկիանոս Կարսնացի.
Line: 6 եւ երթեալ՝ դիպեցան աւուրն
Line: 7 խաչելութեան։ Եւ իբրեւ պասանիկն
Line: 8 պնդեաց զբեւեռսն, զմայր Ելիոսի ընդոստոյց
Line: 9 մասն մարգարէութեան, որ
Line: 10 ի նմա, եւ ասաց՝ ի խաղաղութիւն
Line: 11 հեթանոսաց, թագաւորդ Իսրայեղի,
Line: 12 Փրկիչ աշխարհի. եւ երիցս վայ ձեզ՝
Line: 13 սպանողք արարչին ձերոյ, այլ խնայեա
Line: 14 ի մեզ, տէր Աստուած մեր։ Եւ
Line: 15 հանգեաւ ի Քրիստոս Հաւատացեալ
Line: 16 նոյնժամայն։
Line: 17 "Իսկ փորանկեալ պատմուճանն վիճակաւ
Line: 18 հասեալ եղեւ Մցխիթայ Հրէիցս.
Page: 95 Line: 1 եւ ասեալ Ելիոս՝ եբեր զնա ի տուն
Line: 2 իւր. եւ ընդ առաջ երթեալ քոյր նորա՝
Line: 3 առեալ համբուրէր եւ դնէր ի վերայ
Line: 4 լանջացն, եւ աւանդէր զհոգին Քրիստոսի,
Line: 5 երիս ունելով պատճառս՝ զմահն
Line: 6 Տեառն, եւ զմաւրն մահն, եւ զեղբաւրն
Line: 7 միաբանիլն ընդ Հրէայսն։
Line: 8 "Եւ Ադրիկ էր թագաւոր Վրաց, լուեալ՝
Line: 9 սքանչացաւ, բայց ոչ կամեցաւ
Line: 10 առ ինքն ունել զպատմուճան մեռելոյն.
Line: 11 եւ պահեցին զնա ի ներքոյ նոճի
Line: 12 ծառոյն, որ բերեալ էր զտունկ նորա
Line: 13 ի Լիբանանէ։ Եւ ահա տունն Ելիոսի,
Line: 14 որ կայ յարեւմտից Մոգթայ կամրջին"։
Page: 96 Line: 1 Իբրեւ լսէին զայս ամենայն Հրէայքն՝
Line: 2 ամաչէին յանձինս իւրեանց, եւ
Line: 3 խորհեցան քարկոծել զնա, քանզի կորովի
Line: 4 իմաստութեամբն իւրով ի Հին
Line: 5 Կտակարանաց անտի ճշմարտէր
Line: 6 զաստուածութիւնն Քրիստոսի՝ ընդ Հաւր
Line: 7 եւ ընդ Հոգւոյն փառաւորել։ Եւ լուեալ
Line: 8 թագաւորին զաղմուկ Հրէիցն՝ սաստեաց
Line: 9 նոցա. եւ հրամայեաց մի արգելուլ
Line: 10 զքարոզութիւնն զայն յաշխարհէն
Line: 11 իւրմէ. քանզի լուեալ էր զհրաշսն, որ
Line: 12 եղեւ ի Հայս եւ ի Հոռոմս։
Line: 13 Յայնժամ սուրբն Նունի համարձակէր
Line: 14 հաւատացեալ աշակերտաւքն տարածանել
Line: 15 զհաւատսն Քրիստոսի պէսպէս
Line: 16 նշանաւքն, զոր առնէր նկարեալ
Line: 17 խաչիւն։ Եւ տեսանէր երիցս անգամ
Line: 18 ի նիրհելն իւրում ի վերայ ծնկացն,
Line: 19 զի երամք սեւաթոյր թռչնոց իջեալ
Page: 97 Line: 1 ի գետ անդր՝ ելանէին սպիտակացեալ
Line: 2 ի բուրաստանն, եւ արածէին ի ծաղիկս
Line: 3 նորա. եւ սակաւ ինչ առեալ անտի՝
Line: 4 տային տեառն ծաղկոցին։ Եւ
Line: 5 պատմեաց դստերն Աբիաթարայ՝
Line: 6 զտեսիլն. եւ նա ասէ՝ "Եկդ եւ պանդուխտդ,
Line: 7 ժառանգեցուցիչ դրախտին
Line: 8 եւ ծառոյն կենաց. այդ աւետիքն է
Line: 9 հարցն մերոց եւ գործ երկնաւոր մարդոյն
Line: 10 Յիսուսի եւ անմեղ արեան նորա։
Line: 11 Այլ դու, Երուսաղէմդ, Երուսաղէմ,
Line: 12 սփռեա զթեւդ քո, եւ հաւաքեա զվիճակեալս
Line: 13 երկնաւորին, ընդ որս եւ զմեզ
Line: 14 ժողովեսցես ի ձեռն սրբուհւոյս այսորիկ,
Line: 15 որ առնէ զտեղիս զայս դրախտ
Line: 16 փափկութեան"։ Իսկ սուրբն Նունի յաւելոյր
Page: 98 Line: 1 ի ճգնութիւնն եւ յաղաւթսն
Line: 2 հանապազորդ. եւ զարմանային ընդ
Line: 3 ժուժկալութիւն նորա հեթանոսքն։
Line: 4 Յաւուրսն յայնոսիկ կին ոմն շրջեցուցանէր
Line: 5 զմանուկ ախտացեալ անբժշկելի
Line: 6 ցաւաւք, թերեւս թէ գտցէ
Line: 7 զոք ապրեցուցիչ տղայոյն հնարաւք
Line: 8 դեղոց. եւ էր ինքն չարաբարոյ եւ հայհոյիչ
Line: 9 Քրիստոսի, եւ զբազումս արգելոյր
Line: 10 ի քարոզութենէն Նունեայ։
Line: 11 Բայց յորժամ թափեցաւ յամենայն
Line: 12 հնարից, տարաւ ընկէց զմանուկն
Line: 13 առաջի սրբոյն Նունեայ։ Եւ ասէ սուրբն՝
Line: 14 "Բժշկութիւն մարդկային ես ոչ
Line: 15 ունիմ, բայց զՔրիստոսն իմ զարարիչն
Line: 16 երեւելեաց եւ աներեւութից"։ "Եւ
Line: 17 եդեալ զտղայն ի մահիճս իւր՝ խաչակնքեաց
Line: 18 ասելով՝ "Աստուած իմ Յիսուս,
Page: 99 Line: 1 թագաւոր յաւիտենից, բժշկեա
Line: 2 զմանուկս զայս յանուն զաւրութեան
Line: 3 քո, զի գիտասցեն հեթանոսք, եթէ
Line: 4 դու ես կեցուցիչ ազգի մարդկան, որ
Line: 5 քո իսկ են արարածք, եւ քեզ իսկ
Line: 6 պարտին երկրպագութիւն եւ պատիւ եւ
Line: 7 փառք յաւիտեանս, ամէն"։ Եւ զայս
Line: 8 ասացեալ՝ ետ մանուկն բժշկեալ եւ
Line: 9 գեղեցկացեալ ի լի զուարթութեամբ
Line: 10 ցկինն։ Եւ նորա ասացեալ, եթէ՝ "Ոչ
Line: 11 գոյ այլ Աստուած, բայց ի քէն Քրիստոս,
Line: 12 տէր եւ իշխան կենաց եւ մահու".
Line: 13 գնաց խնդութեամբ եւ պատմեաց ամենեցունց.
Line: 14 եւ դարձաւ առ Նունի, եւ
Line: 15 ոչ մեկնէր ի նմանէ։
Line: 16 Յաւուրն յայնոսիկ անկաւ թագուհին
Line: 17 Նանա յախտս անբժշկելի. եւ
Line: 18 զպարտութիւն խոստովանեցան ամենայն
Page: 100 Line: 1 ճարտարքն յարուեստս բժշկութեան,
Line: 2 եթէ անհնար է ցաւդ այդ
Line: 3 բժշկել ի մարդկանէ։ Եւ պատմեցին
Line: 4 վասն Նունեայ՝ թագուհւոյն. եւ առաքեաց
Line: 5 ածել զնա առ իւր։ Եւ չոգան
Line: 6 գտին զնա յաղաւթս ի մացառս պարուկին
Line: 7 մոշենեաց առաջի խաչին. եւ
Line: 8 պատմեցին նմա զբանս տիկնոջն։ Եւ
Line: 9 ասէ ցնոսա՝ "Յայսմ ժամու ես ոչ իջուցանեմ
Line: 10 զսիրտ իմ ի Տեառնէ իմմէ.
Line: 11 եթէ կամիցի նա՝ առ մեզ եկեսցէ"։ Եւ
Line: 12 լուեալ զբանն տիկնոջն, ասէ՝ "բարձէք
Line: 13 եւ տարայք զիս առ նա"։ Գնացին զհետ
Line: 14 նորա յոյժ բազմութիւն արանց եւ կանանց.
Line: 15 եւ տարեալ՝ եդին զնա ի մահիճսն
Line: 16 Նունեայ։ Եւ նորա աղաւթեալ յերկար՝
Line: 17 եդ զխաչն ի վերայ նորա չորեքկուսի,
Line: 18 եւ նոյնժամայն նստաւ ողջացեալ։ Եւ
Line: 19 յարուցեալ ի տեղւոջէն՝ գնաց ի տուն
Line: 20 իւր, փառաւորելով զՔրիստոս Աստուած,
Line: 21 ամենայն բազմութեամբն հանդերձ։
Page: 101 Line: 1 Եւ յայնմհետէ աշակերտեալ
Line: 2 ճշմարտութեանն՝ ուսանէր զաւրէնսն
Line: 3 Քրիստոսի ի սրբոյն Նունեայ եւ յԱբիաթար
Line: 4 քահանայէն, որ եւ Պաւղոսն
Line: 5 կոչեցաւ ի հաւատալն։
Line: 6 Եւ թագաւորն Միրիան զարմացեալ
Line: 7 լինէր եւ հարցանէր զՊաւղոս. եթէ՝
Line: 8 "Որպէս եղեւ Աստուած մարդ, եւ զինչ
Line: 9 են ուսմունքդ այդ եւ անունդ Քրիստոնէութեան"։
Line: 10 Եւ նա պատմէր նմա ըստ
Line: 11 կարի զամենայնն կարգաւ։ Եւ
Line: 12 Միրիան ունէր գիրք մի, որ պատմէր
Line: 13 յաղագս ազգին Նեբրովթայ եւ շինութեանն
Line: 14 Քաղանեայ. եւ ետ բերել
Line: 15 զայն առաջի իւր. եւ ընթերցեալ
Line: 16 զայն, եգիտ ի նմա գրեալ այսպիսի
Line: 17 ինչ բան, եթէ "Յորժամ սկսան շինել
Line: 18 զաշտարակն եւ զքաղաքն Քաղանէ,
Line: 19 եկն ձայն ի բարձանց, որ ասէր՝ Ես
Page: 102 Line: 1 եմ Միքայէլ, իշխան արեւելեան մասինս.
Line: 2 թողէք, զոր շինէքդ, զի Աստուած
Line: 3 կործանելոց է զդա։ Բայց յետին
Line: 4 ժամանակս գայ արքայն երկնաւոր
Line: 5 եւ կատարէ որում ցանկացեալ
Line: 6 էք. եւ տեսանեն զանարհամարհն
Line: 7 արհամարհեալ ի մէջ ժողովրդոց. եւ սէր
Line: 8 նորա հալածէ զվայելչութիւն աշխարհի.
Line: 9 զի թագաւորք թողուն զթագաւորութիւնս
Line: 10 եւ սիրեն զաղքատութիւնս եւ
Line: 11 ոչ զփառսդ, զոր դու խնդրես
Line: 12 ո Նեբրովթ"։ Եւ ընթերցեալ
Line: 13 զայս թագաւորն՝ մտախորհ լինէր եւ
Line: 14 հիանայր, եթէ զի վկայեն Քրիստոսի
Line: 15 ներքին եւ արտաքին գիրք. եւ ոչ կարէր
Line: 16 զպաշտաւնն հայրենի սովորութեանն
Line: 17 թողուլ՝ զարեգակն եւ զհուր, եւ
Line: 18 զԱրամազ եւ զայլ պատկերսն։
Line: 19 Յաւուրսն յայնոսիկ հիւանդացաւ
Line: 20 մոգ մի ազգական թագաւորին. եւ ասէ
Line: 21 ցսուրբն Նունի Միհրան՝ "Դու դուստր
Line: 22 ես Արամազդայ եւ կամ զաւակ Զադինայ,
Line: 23 որք բերին զքեզ աստ իբրեւ
Line: 24 զաւտար, եւ շնորհեցին քեզ զարիութիւն
Line: 25 բժշկութեան, զի փարաւորեսցեն
Page: 103 Line: 1 զքեզ. եւ արդ, արա բժշկութիւն
Line: 2 ընտանւոյս իմոյ անուամբ նոցա,
Line: 3 եւ մի մոլար հաւատոյն Յունաց
Line: 4 պատմող լիցիս. զի թէպէտ եւ Թրուջան,
Line: 5 աստուածն Պարսից, ամպով եւ
Line: 6 կարկտիւ վանեաց եւ տարաւ զնոսա,
Line: 7 այլ տեղին կայ հաստատուն, եւ այն
Line: 8 պատերազմ սովորութիւն է աշխարհակալաց.
Line: 9 այլ եւ հին աստուածք հարցն
Line: 10 մերոց կան, Գայիմ եւ Գացիմ, եւ են
Line: 11 արեգական ծագողք եւ անձրեւաց
Line: 12 տուողք եւ արդեաց երկրի բուսուցիչք"։
Line: 13 Պատասխանի ետ սուրբն եւ
Line: 14 ասէ՝ "Կին մի գերի եմ ես, ստեղծուած
Line: 15 եւ երկրպագու աներեւոյթ եւ անծանաւթ
Line: 16 աստուածութեանն՝ Հաւր եւ Որդւոյ
Line: 17 եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որ է արարիչ
Line: 18 երկնի եւ երկրի, որ վասն բազում
Line: 19 ողորմութեան իւրոյ տայ արհամարհողաց
Line: 20 իւրոց կենդանութիւն եւ սնունդ
Page: 104 Line: 1 եւ պատիւ, որպէս եւ քեզդ. զի ետ քեզ
Line: 2 միտս եւ բան զի գիտասցես զերկնից
Line: 3 բարձրութիւնն եւ զաստեղաց գիրս եւ
Line: 4 զծովու խորութիւն եւ զերկրի լայնութիւն,
Line: 5 եւ սոքաւք ճանաչեսցես զկառավարն
Line: 6 սոցա եւ զյաւրինիչն։ Եւ
Line: 7 ասեմ քեզ, եթէ անհաս մեծութիւնն
Line: 8 այն, որ զգեցուցանէ զերկինս
Line: 9 ամպաւք եւ որոտայ ձայնիւ աւդոց, եւ
Line: 10 ի ձեռն մեծի կիտոսին շարժէ զամենայն
Line: 11 երկիր, նա իջեալ ի բարձանց
Line: 12 ողորմութեամբ, եւ առեալ զմեր բնութիւնս՝
Line: 13 կատարեաց ժամանակս երեսուն
Line: 14 եւ երից ամաց. եւ յանմիտ ազգէն
Line: 15 անարգեցաւ եւ խաչեցաւ կամաւք եւ
Line: 16 ոչ ի հարկէ. եւ երեքաւրեայ յարուցեալ՝
Line: 17 վերացաւ յերկինս. եւ քարոզս
Line: 18 առաքեաց յաշխարհ՝ հաւատալ յանուն
Page: 105 Line: 1 նորա, եւ կեալ աստուածպաշտութեամբ,
Line: 2 ի բաց կացեալ ի կռոց սնոտեաց,
Line: 3 զոր եւ ես քեզ աւետարանեմ,
Line: 4 զի հաւատասցես, եթէ զոր ինչ առնեմ
Line: 5 ես՝ անուամբ նորա։ Եւ կայ աստ
Line: 6 պատմուճան մի նորա ծածկեալ. եւ
Line: 7 որպէս ասեն, մաշկեակն Եղիայի՝ տեսողին
Line: 8 Աստուծոյ, աստ է։ Եւ զի յայտնապէս
Line: 9 տեսջիք զասացեալսս՝ բերէք
Line: 10 առ իս զմոգն Խորասանեան, զթշնամին
Line: 11 ճշմարտութեան, եւ ուրասցի զաղանդն
Line: 12 իւր, եւ հաւատով դաւանեսցէ,
Line: 13 զոր ինչ տամ նմա ասել"։
Line: 14 Եւ իբրեւ ածին առ նա ի դրախտ անդր,
Line: 15 ի ներքոյ տնկոյն շոճեաց, դարձոյց
Line: 16 զնա յարեւմուտս, եւ ասել ետ երիցս,
Line: 17 եթէ՝ "Հրաժարեմ ի քէն սատանայ". եւ
Line: 18 դարձուցեալ յարեւելս, ասել ետ՝ "Անկանիմ
Line: 19 առ քեզ սուրբ Երրորդութիւն
Line: 20 եւ դիմեմ ի քեզ խաչեալդ Աստուած"։
Line: 21 Եւ ելաց Նունի եւ տեառնագրեաց խաչիւն,
Page: 106 Line: 1 եւ ի նմանէ ոգին չար իբրեւ
Line: 2 զծուխ. եւ ողջացաւ այրն ի դիւրէն եւ
Line: 3 ի ցաւոցն, եւ հաւատաց ի Քրիստոս
Line: 4 ամենայն տամբ. իւրով. եւ փառաւորեցին
Line: 5 տեսողքն զՀայր եւ զՈրդին եւ զՀոգին
Line: 6 սուրբ, յաւիտեանս յաւիտենից.
Line: 7 ամէն։
Line: 9 Յետ այսորիկ գնաց թագաւորն
Line: 10 յորս ընդ Մուխնարն, յամսեանն
Line: 11 յուլիս ի քսանն, յաւուր շաբաթու։ Եւ
Line: 12 մինչ էին ի ճանապարհի՝ հնչեաց սատանայ
Line: 13 ի սիրտ թագաւորին, եւ ասէ
Line: 14 ցչորս խորհրդակիցսն իւր՝ "Ընդէր
Line: 15 հեղգացաք մեք ի պաշտելոյ զդիսն,
Line: 16 յորմէ հետէ եկն կախարդդ այդ եւ քարոզեաց
Line: 17 զքրիստոնէութիւն. եւ արդ
Line: 18 կորուսցուք զմոլորեալսն ի նմանէ
Page: 107 Line: 1 նովաւ հանդերձ, եւ յաճախեսցուք ի
Line: 2 պաշտաւնն հայրենի"։ Եւ նոցա լուեալ՝
Line: 3 խնդացին, եւ առաւել եւս յորդորեցին
Line: 4 առնել զխորհեալն։ Եւ շրջեալ նոցա
Line: 5 ընդ Մուխնարայ սահմանն՝ ելին
Line: 6 ի լեառն Թխութոյ, զի ի բարձրութենէ
Line: 7 անտի տեսցեն զԿազբս եւ զՈւփլիսցիխէ։
Line: 8 Եւ ահա եղեւ ի վերայ մէգ եւ
Line: 9 մառախուղ, եւ խաւարեցաւ արեգակն
Line: 10 ի միջաւրէի, եւ եղեւ գիշեր։ Եւ
Line: 11 անկաւ ի վերայ արհաւիրք. եւ թողեալ
Line: 12 զթագաւորն՝ ցրուեցան։ Եւ նա
Line: 13 ի դողման եղեալ եւ յուսահատեալ ի
Line: 14 կենաց, ասաց՝ "Յիսուս Քրիստոս,
Line: 15 Աստուած Նունեայ, ստացիր զիս քեզ ի
Line: 16 ծառայութիւն, եւ հան ի դժոխոց
Line: 17 զանձն իմ, զի աստուածքն իմ չկարացին
Line: 18 ինձ աւգնել. եւ հաւատամ, զի դու
Page: 108 Line: 1 կարող ես, եւ քո է աւր եւ գիշեր։ Խաչեալդ
Line: 2 Տէր, խաչիւ քո կեցո զմեզ. զի
Line: 3 կարծեմ ես, եթէ ի վերայ ամենեցունց
Line: 4 ոչ է խաւարս այս, այլ մեր միայնոյ,
Line: 5 որ զկնի լուսոյդ եկելութեան սիրեմք
Line: 6 զխաւար"։ Եւ զայս իբրեւ ասաց՝ ծագեաց
Line: 7 արեգակն պայծառ աւդով. եւ
Line: 8 գտին զնա զաւրքն իւր։ Եւ իջեալ
Line: 9 յերիվարացն՝ անկան ի վերայ երեսաց
Line: 10 իւրեանց։ Եւ երկրպագեցին Խաչելոյն,
Line: 11 ասելով՝ "Դու ես աստուած
Line: 12 յերկինս ի վեր, եւ ի վերայ երկրի, եւ
Line: 13 քո է լոյս, եւ քո է խաւար. զքեզ աւրհնեմք,
Line: 14 Տէր տերանց եւ Աստուած աստուծոց.
Line: 15 եւ զի ստացար զմեզ քեզ
Line: 16 ի տեղւոջս յայս, աստ կանգնեսցուք
Line: 17 զնշան խաչի քո, որով փառաւորի քո
Line: 18 անպատում սքանչելաւքս անուն քո
Line: 19 յաւիտեանս"։
Page: 109 Line: 1 Եւ դարձան ի տուն, աւետաւորս
Line: 2 արձակելով յառաջագոյն, որոց, նստէին
Line: 3 ի սուգ վասն չար համբաւոյն,
Line: 4 զոր լուեալ էին յառաջագոյն։ Իսկ իբրեւ
Line: 5 լսեցին զխաղաղութեամբ դառնալն,
Line: 6 ելին մեծաւ ուրախութեամբ ընդ յառաջ
Line: 7 թագաւորին ամենայն բազմութիւն
Line: 8 քաղաքին։ Եւ ասէ թագաւորն՝
Line: 9 "Փառք տուք ի մի բերան Քրիստոսի
Line: 10 Աստուծոյ, արարչին երկնի եւ երկրի.
Line: 11 եւ ուր է սուրբն Նունի, մայրն իմ,
Line: 12 քանզի Աստուած նորա Աստուած իմ
Line: 13 է"։ Ասեն ցնա՝ "Ահա աղաւթէ վասն քո
Line: 14 ի մորենւոջն, յիսուն ոգւովք"։ Եւ չոգան
Line: 15 առ նա, եւ անկեալ՝ երկրպագէին
Line: 16 նմա։ Եւ նա բուռն հարեալ՝ կանգնէր
Line: 17 զնոսա եւ դարձուցանէր յարեւելս. եւ
Line: 18 խրատ տայր փրկողին իւրեանց Քրիստոսի՝
Line: 19 երկրպագեալ եւ խոստովանել զնա
Page: 110 Line: 1 Որդի Աստուծոյ կենդանւոյ։ Եւ լայր
Line: 2 ամենայն բազմութիւնն ի տեսանելն
Line: 3 զթագաւորն, եւ տային աւրհնութիւն
Line: 4 Աստուծոյ կենդանւոյ։
Line: 5 Ապա գրէ սուրբն Նունի առաջի
Line: 6 Հեղինեայ տիկնոջն Հռոմայ թուղթ,
Line: 7 եւ Միրիան՝ առ մեծն Կոստանդիանոս,
Line: 8 զի "Տէր այց արար տանս Վրաց մեծաւ
Line: 9 ողորմութեամբ. եւ առաքեցէք
Line: 10 մեզ քահանայս՝ տալ մեզ կեանս ջրով
Line: 11 եւ հոգւով"։ Եւ ինքն սրբուհին Նունի
Line: 12 ոչ դադարէր ի քարոզութենէ երկոտասան
Line: 13 կանամբք, որք ընդ միշտ
Line: 14 ընդ նմա լինէին։
Line: 16 Եւ խորհի այնուհետեւ թագաւորն
Line: 17 շինել եկեղեցի, մինչեւ քահանայքն
Page: 111 Line: 1 եկեսցեն։ Եւ մտին ի դրախտն եւ հատին
Line: 2 զծառն շոճի, եւ կազմեցին ի նմանէ
Line: 3 վեց սիւն. եւ արկին զհիմունսն եւ
Line: 4 կանգնեցին զվեց սիւնն եւ զեւթներորդն,
Line: 5 որ մեծ էր քան զամենայն, ոչ
Line: 6 կարացին շարժել ի տեղւոյն՝ ոչ բազմութեամբ
Line: 7 եւ ոչ հնարիւք մեքենայից,
Line: 8 մինչեւ ի մտանել արեգականն. եւ ապա
Line: 9 թողին եւ գնացին մեծաւ հիացմամբ։
Line: 10 Եւ սուրբն Նունի երկոտասանիւքն
Line: 11 մնաց անդէն զգիշերն եւ աղաւթէր արտասուաւք.
Line: 12 եւ ի մէջ գիշերին լինէին արհաւիրք
Line: 13 եւ շարժմունք եւ որոտմունք, որպէս
Line: 14 թէ փլանել երկուց լերանցն՝ Արմազայ
Line: 15 եւ Զադէնի, եւ աւերել զերկոսին
Line: 16 գետսն՝ Կուր գետոյ եւ Արագոյ,
Line: 17 եւ դառնալ նոցա ի վերայ քաղաքին եւ
Line: 18 բերդին։ Եւ զարհուրեցան կանանին,
Line: 19 որ ընդ Նունեայ, եւ սկսան փախչել։
Line: 20 Եւ ասէ սուրբն՝ "Մի զարհուրիք, զի
Page: 112 Line: 1 ցնորք է այս եւ ոչ ճշմարտութիւն.
Line: 2 քանզի լերինքն կան հաստատուն, եւ
Line: 3 գետքդ գնան զընթացս իւրեանց, եւ
Line: 4 խաղաղեալ ննջեն մարդիկ քաղաքիս.
Line: 5 այլ անհաւատութիւնն լեռնացեալ՝
Line: 6 փլաւ ստուգապէս, եւ արիւն մանկանցն՝
Line: 7 կռոցն մատուցեալ, անդրէն դարձաւ,
Line: 8 զոր գետքդ նշանակեն. եւ ձայնք ողբէլալեաց,
Line: 9 որք աշխարեն զկորուստս իւրեանց՝
Line: 10 մոլորեցուցիչ դեւք պիղծք"։ Եւ
Line: 11 զայս ասացեալ՝ յորդորէր զնոսա ի
Line: 12 ժրութիւն, եւ յորդէր ինքն զաղբիւրս
Line: 13 արտասուաց։ Եւ մինչչեւ էր հաւու խաւսեալ՝
Line: 14 լինէր խռովութիւն եւ աղաղակ,
Line: 15 իբր զաւրու ծանու պատել զքաղաքն
Line: 16 եւ առնուլ զնա եւ կոտորել. եւ տալ հրաման
Line: 17 ի ձայն զաւրութեան, եթէ՝ "Տայ
Line: 18 ձեզ հրաման Խորա թագաւորն Պարսից,
Page: 113 Line: 1 եւ արքայից արքայն Խորա-Խոսրով
Line: 2 հրամայէ. եւ թէ՝ Ամենայն Հրէայքդ
Line: 3 ի բաց կացէք եւ դատարուք, եւ
Line: 4 մի մեռանիք. եւ թէ Ահա սպանաւ
Line: 5 Միհրան թագաւորն"։ Իսկ սուրբ
Line: 6 առաքելուհին տարածեալ զբազուկսն՝ ասէ.
Line: 7 "Գնացէք ի խաւարն արտաքին, ահա
Line: 8 եկն Խաչեալն՝ սպանիչն ձեր, երթայք
Line: 9 ի կողմն Հիւսիսոյ"։ Եւ նոյնժամայն
Line: 10 եղեն աներեւոյթ։ Եւ մաւտ ընդ առաւաւտն
Line: 11 երեւէր պատանի մի հրեղէն
Line: 12 ծածկեալ ի լոյս անմատչելի. եւ խաւսէր
Line: 13 ընդ սուրբն Նինայ բանս երիս.
Line: 14 եւ ապա երթեալ առ սիւնն, վերացուցանէր
Line: 15 զնա ի բարձունս։ Եւ տեսանէր
Page: 114 Line: 1 զամենայն կին մի՝ Սիդինա անուն,
Line: 2 որ եւ գնացեալ առ Նինաւ՝ ասէ,
Line: 3 "Զինչ էր այս, սուրբ դշխոյ"։ Եւ նա
Line: 4 ասէ ցնա՝ "Լուռ լեր եւ աղաւթեա"։ Եւ
Line: 5 ահա տեսին զի գնայր սիւնն՝ վառեալ
Line: 6 լուսով մեղմութեամբ. եւ իջանէր
Line: 7 ի հատեալ արմատոյն իւրոյ։ Եւ ընդ
Line: 8 լուսանալն եկն թագաւորն, եւ ամբոխ
Line: 9 յոյժ ընդ նմա, եւ տեսին, զի հրացեալ
Line: 10 էր սիւնն, եւ եկն առանց ձեռին
Line: 11 եւ հաստատեցաւ ի վերայ սարսխին.
Line: 12 եւ ամբարձեալ զձայնս իւրեանց՝
Line: 13 ետուն փառս Աստուծոյ։
Line: 14 Եւ յաւուր յայնմիկ եղեն բազում
Line: 15 սքանչելիք ի տեղւոջն, զի Հրէայ մի
Line: 16 կոյր ի ծնէ մերձ տարան սեանն, եւ
Line: 17 առժամայն բացաւ։ Եւ ապա թագաւորազն
Line: 18 մի Համազասպունի, ութամեայ
Line: 19 անդամալոյծ, բերեալ մաւրն եւ
Page: 115 Line: 1 եդեալ առաջի սեանն մահճաւքն. եւ
Line: 2 աղաչեալ զՆինաւ վասն փրկութեան
Line: 3 մանկանն։ Եւ նորա հասուցեալ զձեռն
Line: 4 իւր ի սիւնն՝ եդ ի վերայ մանկանն.
Line: 5 եւ ասէ "Յիսուս Քրիստոս, որ
Line: 6 եկիր մարմնով վասն փրկութեան աշխարհի,
Line: 7 աւգնեա տղայոյս այսորիկ"։
Line: 8 Եւ առժամայն յարեաւ մանուկն եւ
Line: 9 եկաց ի վերայ ոտից իւրոց. եւ ամենայն
Line: 10 բազմութեանն տեսեալ՝ տային
Line: 11 աւրհնութիւն Աստուծոյ. եւ անկաւ ահ
Line: 12 ի վերայ ամենեցուն։ Եւ թագաւորն
Line: 13 արար ծածկոյթ սեանն. եւ կատարեցին
Line: 14 զեկեղեցի շինելով ի փառս
Line: 15 Աստուծոյ։
Line: 16 Իսկ թագաւորն Կոստանդիանոս
Line: 17 տեսեալ զհրեշտակսն Միհրանայ՝
Line: 18 խնդաց յոյժ վասն դարձի Վրաց ի
Line: 19 Քրիստոս. եւ զի հաւատաց, եթէ
Line: 20 բնաւին ի բաց կացին ի միաբանութենէն
Line: 21 Պարսից, նոյնպէս եւ դշխոյն Հեղինայ,
Page: 116 Line: 1 եւ փառաւոր առնէին զԱստուած։
Line: 2 Եւ առաքեցին եպիսկոպոս մի Յովհաննէս
Line: 3 անուն կոչեցեալ, եւ քահանայս
Line: 4 երկու եւ սարկաւագս երիս, եւ
Line: 5 խաչ ընդ նոսա եւ պատկեր փրկչական։
Line: 6 Եւ եկեալ լուսաւորեցին մկրտութեամբ
Line: 7 զթագաւորն եւ զկին իւր եւ
Line: 8 զորդիսն եւ զարս երեւելիս ի տեղւոջն,
Line: 9 որ կոչի Մոկթա. եւ կոչեցաւ տեղին՝
Line: 10 "Գլխաւորաց լուսատու"։ Եւ մկրտեցան
Line: 11 ամենայն Վիրք, բայց ի Մթեւուլացն
Line: 12 եւ ի Կովկասու, եւ ի Հրէիցն՝ որ ի
Line: 13 Մցխիթայ. այլ ի Բարաբբայնոցն
Line: 14 մկրտեցան յիսուն այր, եւ սիրեաց
Line: 15 զնոսա թագաւորն, եւ ետ նոցա զԴիդիսցիխէ։
Line: 16 Եւ Փերոյժ, որ ունէր զտունն
Line: 17 Ռանայ մինչ ի Պարտաւ, որ փեսայ
Line: 18 էր Միհրանայ, ոչ լուաւ բանին
Line: 19 կենաց։
Page: 117 Line: 1 Եւ առաքեաց Միհրան զՅովհաննէս
Line: 2 եպիսկոպոս եւ այր մի աւագ
Line: 3 ընդ նմա՝ առ Կոստանդիանոս, եւ խնդրեաց
Line: 4 յոլովութիւն քահանայից, եւ
Line: 5 մասն ի Խաչէն Տեառն, եւ քարակոփս
Line: 6 ի շինութիւն եկեղեցեաց։ Եւ նա առաքեաց
Line: 7 զամենայն, զոր խնդրեաց,
Line: 8 եւ զտախտակն ոտիցն Տեառն եւ զբեւեռն
Line: 9 ձեռացն, եւ այլ սպասս եկեղեցւոյ
Line: 10 եւ ծախս, զի յանուն նորա շինեսցեն
Line: 11 եկեղեցի յերկիրն Քարթլայ։ Եւ
Line: 12 եկն եպիսկոպոս յերկիրն Երուշէթ, եւ
Line: 13 արկ հիմն եկեղեցւոյ, եւ եդ անդ
Line: 14 զբեւեռսն. եւ եթող անդ շինողս եւ
Line: 15 ծախս։ Եւ անցեալ ի Մանկլիս եւ անդ
Line: 16 եդ հիմն եկեղեցւոյ, եւ եդ անդ զտախտակս
Line: 17 սուրբ։ Եւ լուաւ թագաւորն, եւ
Line: 18 տրտմեցաւ վասն մասանցն այլուր
Line: 19 դնելոյն եւ ոչ յարքունական քաղաքին,
Line: 20 եւ զի ոչ անդր եկին դեսպանքն
Page: 118 Line: 1 նախ։ Եւ ասէ սուրբն Նինաւ՝ "Մի
Line: 2 դժուարիր, արքայ, զի յամենայն տեղիս
Line: 3 արժան է սերմանել զանուն
Line: 4 Տեառն. եւ կայ աստ մեծ սրբութիւն եւ
Line: 5 յիշատակ ի Տեառնէ՝ պատմուճանն
Line: 6 սուրբ"։ Եւ լուաւ թագաւորն յԱբիաթարայ
Line: 7 զամենայն որպիսութիւն
Line: 8 պատմուճանին, եւ փառաւորեաց զՔրիստոս
Line: 9 ասելով՝ "Աւրհնեալ է տէր Աստուած,
Line: 10 որ եհան զնա յատելեաց իւրոց
Line: 11 Հրէիցն, եւ շնորհեաց մեզ հեռաւորացս
Line: 12 ողորմութեամբն իւրով"։
Line: 14 Եւ սկսան ապա քարակոփքն ի գալ
Line: 15 եպիսկոպոսին շինել եկեղեցի արտաքոյ
Line: 16 քաղաքին, որ է այժմ եպիսկոպոսարան։
Line: 17 Եւ ասաց սուրբն Նինաւ
Line: 18 ի սկսանել գործոյն՝ "Փառաց բաշխողդ
Line: 19 Քրիստոս՝ Որդի Աստուծոյ,
Page: 119 Line: 1 եկիր լրմամբ եւ զաւրութեամբ քո
Line: 2 յազգն Դաւթի, եւ ի միածին մաւրէ
Line: 3 ծնար միածինդ Աստուած. լոյսդ ամենեցունց,
Line: 4 պատկերդ Հաւր, որ իբր
Line: 5 կարաւտ առեր մկրտութիւն ի ջրոյ եւ
Line: 6 ի Հոգւոյն, խաչեցար եւ թաղեցար ի
Line: 7 սիրտ երկրի, յարեար երեքաւրեայ,
Line: 8 ելեր յերկինս եւ գաս դատաւոր կենդանեաց
Line: 9 եւ մեռելոց. դու լեր հովանի
Line: 10 եւ ամրութիւն ամենայն յուսացելոց
Line: 11 ի քեզ. եւ քեզ աւրհնութիւն յաւիտեանս.
Line: 12 ամէն"։
Line: 13 Եւ պատմեցին ոմանք ի նմին ժամու
Line: 14 եպիսկոպոսին՝ եթէ ի ստորոտս
Line: 15 փոքու լերինն կայ ծառ մի գեղեցիկ
Line: 16 եւ անուշահոտ, եւ լինին ի նմանէ
Line: 17 բժշկութիւնք երէոց, որք վիրաւորին
Line: 18 յորդորդաց, յորժամ ուտեն ի թափել
Page: 120 Line: 1 տերեւոց նորա եւ կամ ի պտղոցն։
Line: 2 Եւ ասէ ցնոսա՝ "Ստուգապէս երկիրս
Line: 3 այս խնամեալ է միշտ ի Տեառնէ
Line: 4 նախ քան զճանաչելն զնա"։ Եւ առեալ
Line: 5 զՐէվ արքայորդին՝ չոգաւ եպիսկոպոսն.
Line: 6 եւ կտրեալ զծառն ոստովքն՝
Line: 7 բերին ի քաղաքն, մարտի քսան եւ
Line: 8 հինգ, յուրբաթու. եւ լի էր տերեւաւք.
Line: 9 եւ կանգնեալ զնա ի դրան եկեղեցւոյն՝
Line: 10 զաւուրս երեսուն եւ հինգ մնաց
Line: 11 անթառամ, որպէս յիւրական արմատոյն։
Line: 12 Եւ ի մայիսի մին կազմեցին
Line: 13 երիս խաչս զմինն կանգնեցին յեկեղեցին.
Line: 14 եւ ի տեսիլ ամենայն ժողովրդեանն
Line: 15 իջանէր յերկնից խաչ լուսեղէն,
Line: 16 պսակեալ աստեղաւք, եւ զգենոյր
Line: 17 զփայտեղէնն մինչեւ ցառաւաւտն։
Line: 18 Եւ ապա երկու աստեղք ելանէին անտի,
Page: 121 Line: 1 մինն յարեւելս սլացեալ եւ մինն
Line: 2 յարեւմուտս կոյս։ Եւ ասէ սուրբն Նինաւ՝
Line: 3 "Ելէք ի բարձր տեղիս եւ դիտեցէք,
Line: 4 թէ ուր երթան աստեղքն։ Եւ
Line: 5 ելեալ տեսին եւ ասացին. եթէ մին
Line: 6 աստղն փայլէ ի ծայրս լերինն Թխոթոյ,
Line: 7 որ ելանէ ի Կասպ, եւ միւսն
Line: 8 յերկիրն Կախեթոյ, ի Դաբայ։ Եւ տարան
Line: 9 զերկոսին խաչսն եւ կանգնեցին
Line: 10 ի տեղիսն, զոր Տէր եցոյց ի ձեռն
Line: 11 փայլատակեալ աստեղացն. եւ զաւագ
Line: 12 խաչն կանգնեցին ի վերայ վիմին՝
Line: 13 որ կայ հանդէպ քաղաքին. եւ կարգեցին
Line: 14 զաւր մեծի Զատկին՝ տաւն
Line: 15 Խաչին ամենայն տանն Քարթլայ,
Line: 16 զութ աւր։ Եւ զկնի աւուրց դարձեալ
Line: 17 լուսով փայլատակեալ խաչն բորբոքէր
Line: 18 յաւուր չորեքշաբաթու, ունելով ի
Line: 19 գլուխն պսակ յերկոտասան աստեղաց։
Page: 122 Line: 1 Եւ ի տեսիլ սքանչելեացն յոլովք
Line: 2 ի հեթանոսացն դարձան ի Տէր եւ
Line: 3 մկրտեցան. եւ հաւատացեալքն՝ եւս
Line: 4 հաստատեալք ի հաւատս, տային
Line: 5 աւրհնութիւն Աստուծոյ երկրպագութեամբ
Line: 6 սրբոյ նշանին. քանզի իբրեւ
Line: 7 զկայծակունս ի քրայից, հրեշտակք
Line: 8 Աստուծոյ շրջէին զխաչիւն եւ ելանէին
Line: 9 ի վերայ նորա։
Line: 10 Յաւուրսն յայնոսիկ որդին Րէվայ,
Line: 11 որ է ժառանգ թագաւորութեանն,
Line: 12 հիւանդացաւ մերձ ի մահ. եւ բերեալ
Line: 13 հաւրն ընկեց առաջի խաչին, եւ առժամայն
Line: 14 ողջ եղեւ. եւ փառքն ետուն
Line: 15 Աստուծոյ։ Եւ հայր մանկանն շինեաց
Line: 16 ի վերայ խաչին մարմարեայ խորանս,
Line: 17 եւ ամի ամի գայր նուիրաւք պատարագաց
Page: 123 Line: 1 յերկրպագութիւն խաչին։ Եւ
Line: 2 կոյր մի երկու աչաւքն եկն, անկաւ
Line: 3 առաջի սրբոյ նշանին, եւ բացաւ զկնի
Line: 4 եաւթն աւուր։ Եւ կին մի՝ ութամեայ
Line: 5 լլկեալ ի դիւաց, բերին մահճաւք եւ
Line: 6 ընկեցին յոտս խաչին. եւ զկնի երկոտասան
Line: 7 աւուր գնաց ողջացեալ ի
Line: 8 տունն իւր։ Եւ մանուկ մի՝ մեռեալ,
Line: 9 եբեր մայր նորա, ձգեաց առընթեր
Line: 10 խաչին. եւ յոլովք ասէին ցնա՝ "Ի բաց
Line: 11 տար եւ թաղեա զդա, եւ մի յանդգնիր."
Line: 12 այլ նա ոչ հատանէր զյոյսն իւր. եւ ի
Line: 13 ժամ երեկորին յարեաւ մանուկն, եւ
Line: 14 տարաւ զնա մայր նորա ի տուն իւր.
Line: 15 եւ զոր տեսեալ ժողովրդոցն՝ տային
Line: 16 աւրհնութիւն Աստուծոյ խաչեցելոյն։
Line: 17 Այլ եւ ոչ մերձ եկելոցն բաշխէին
Line: 18 բժշկութեան շնորհքն միայն, այլ եւ
Page: 124 Line: 1 հեռաւորացն, որք կարդային զանուն
Line: 2 սրբոյ խաչին Նունեայ. վասն որոյ եւ
Line: 3 բազում կանայք ամուլք, առին
Line: 4 զաւակս ի պարգեւաց խաչին։
Line: 6 Յաւուրսն յայնոսիկ առաքեաց թագաւորն
Line: 7 Կոստանդիանոս սարկաւագ մի,
Line: 8 որ ունէր թուղթ ի Բրանջաց ազգէն,
Line: 9 որք ի հաւրէ նորա լուսաւորեալք
Line: 10 էին. քանզի լուան նոքա, եթէ ի Հայս
Line: 11 եւ ի Վիրս ծագեաց արեգական արդարութեան
Line: 12 մեծապայծառ ճառագայթիւք,
Line: 13 եւ մեծամեծ գործք Աստուծոյ
Line: 14 երեւեցան առ նոսա. եւ առաքեցին գրով
Line: 15 զցնծութիւն սրտից իւրեանց, զի եւս
Line: 16 առաւել կամեցան տեղեկանալ ի ձեռն
Line: 17 Բրանջ սպասաւորին, զի գրեալ զամենայն
Page: 125 Line: 1 ստուգութեամբ՝ տարցի առ
Line: 2 նոսա, որ ինչ ի Հայս եւ ի Վիրս իրք
Line: 3 եղեն ի փառս Աստուծոյ։ Զոր իմացեալ
Line: 4 սարկաւագին եւ գրեալ ի մատենի՝
Line: 5 տարաւ յաշխարհն իւր ի Բրանջս։
Line: 6 Յայնմ ժամանակի խորհեցաւ թագաւորն
Line: 7 Միրիան պատերազմաւք բռնութեան
Line: 8 ածել ի հաւատս զՓերոզ՝
Line: 9 փեսայն իւր, եւ զՄթեւուլսն. եւ արգել
Line: 10 զնոսա սուրբն Նունի, ասելով, եթէ՝
Line: 11 "Տէրն ոչ եկն սրով եւ աղեղամբ, այլ
Line: 12 խաչիւ եւ աւետարանաւ"։ Եւ չոգան
Line: 13 եպիսկոպոսն եւ Նինաւ, եւ իշխան մի
Line: 14 ընդ նոսա ի Ծոբեն, ի Ճարթալ, ի
Line: 15 Թխելա, ի Ծիլկասն, ի Գաւդամադր,
Line: 16 եւ ոչ ընկալան զբան Տեառն. եւ իջին
Line: 17 ի Ժալէթ եւ յԵրծոյթ, եւ քարոզեցին
Line: 18 անդ. եւ լուան նոքա եւ մկրտեցան։
Page: 126 Line: 1 Եւ Փխացիքն թողին զերկիրն իւրեանց
Line: 2 եւ գնացին ի Թաւշէթ, եւ բազումք
Line: 3 ի լեռնականացն կան մինչեւ
Line: 4 ցայսաւր ի կռապաշտութեան։
Line: 5 Եւ սուրբն Նինաւ գնաց յերկիրն Ռանայ՝
Line: 6 քարոզել Փերոզի. եւ դադարեաց
Line: 7 մերձ ի սահմանս Կուխեթոյ, եւ հիւանդացաւ
Line: 8 անդ։ Եւ Րէվ՝ որդի թագաւորին, եւ
Line: 9 Սողոմէ՝ կին իւր, որք կային յՈւջարմա,
Line: 10 եկին տեսանել զնա։ Եւ թագաւորն
Line: 11 լուաւ, եւ առաքեաց զեպիսկոպոսն՝
Line: 12 տանել զնա ի Մցխիթայ. եւ
Line: 13 ոչ կամեցաւ երթալ։ Ապա եկն առ նա
Line: 14 թագաւորն եւ կին իւր, եւ Պելուժավր
Line: 15 Սիւնեցին, եւ բազմութիւն ժողովրդոց.
Line: 16 եւ նստեալ շուրջ զնովաւ՝ լային։ Եւ
Line: 17 նա հայէր ընդ երկինս անքթիթ աչաւք,
Line: 18 լի զուարթութեամբ։ Յայնժամ
Page: 127 Line: 1 ասեն ցնա թագուհիքն՝ Մայր սուրբ,
Line: 2 որպէս լուաք ի քէն, կային Որդւոյն
Line: 3 Աստուծոյ բազմութիւնք մարգարէից,
Line: 4 եւ եղեն նորա երկոտասան առաքեալք եւ
Line: 5 եաւթանասուն եւ երկու աշակերտք, եւ ոչ
Line: 6 ոք ի նոցանէ առաքեցաւ առ մեզ, բայց
Line: 7 միայն դու սրբուհի. եւ արդ պատմեա մեզ
Line: 8 զորպիսութիւն ծննդեան եւ սննդեան
Line: 9 քո եւ զաւրինակ վարուց եւ առաքմանն
Line: 10 առ մեզ"։ Եւ ասէ ցնոսա սուրբն՝
Line: 11 "Զի կամիք տեղեկանալ յաղագս տառապեալ
Line: 12 աղախնոյս Քրիստոսի, որ
Line: 13 այսուհետեւ կոչէ զիս առ ինքն եւ ի
Line: 14 մայրն իմ յաւիտենից. եւ պատմեալ է
Line: 15 իմ յականջս Սողոմեայ՝ դստերդ արքային
Line: 16 Հայոց, համառաւտ զաւրինակ գալոյն
Line: 17 իմոյ այսր. տուք բերել քարտէս
Line: 18 եւ մելան, եւ գրեցէք ի բերանոյ դորա.
Page: 128 Line: 1 զայն դուք ինքնին գիտէք, զոր լուայքն
Line: 2 եւ տեսէք։ Եւ խաղաղութիւն
Line: 3 Տեառն եղիցի ընդ ձեզ. եւ յանձն առնեմ
Line: 4 ձեզ զՅակոբ քահանայն, որ զկնի
Line: 5 Յովհաննիսի լինելոց է եպիսկոպոս՝
Line: 6 ի կոչմանէ Հոգւոյն"։ Եւ ապա ետ
Line: 7 մատուցանել պատարագ եպիսկոպոսին
Line: 8 Յովհաննիսի, եւ հաղորդեցաւ ի սուրբ
Line: 9 խորհրդոյն. եւ յանձն արարեալ զինքն
Line: 10 թագաւորին երկնաւորի՝ կատարեցաւ
Line: 11 ի Քրիստոս. եւ թաղեցաւ ի նմին
Line: 12 տեղւոջ, յերեքհարիւր երեսուն եւ
Line: 13 երկու ամի վերացմանն Տեառն, եւ
Line: 14 յելիցն Ադամայ ի դրախտէն՝ հինգ
Line: 15 հազար ութհարիւր երեսուն եւ երկու
Line: 16 ամի, հնգետասաներորդի ամի մտից
Line: 17 նոր ի Քարթլ։
Line: 18 Իսկ թագաւորն Կոստանդիանոս
Line: 19 գրեաց թուղթ առ Միրիան, եւ արձակեաց
Line: 20 զորդի նորա զԲահքար, որ
Page: 129 Line: 1 կայր առ նմա պատանդ, եւ ասէ՝ "Ես
Line: 2 Կոստանդիանոս ինքնակալ, նոր ծառայ
Line: 3 Յիսուսի Քրիստոսի, նովաւ ազատեալ
Line: 4 ի գերութենէ սատանայի, առաքեցի
Line: 5 առ քեզ, Միրիան՝ թագաւոր
Line: 6 Վրաց, զորդիդ քո. զի Տէրն մեր լիցի
Line: 7 ի միջի մերում երաշխաւոր, կալ զքեզ
Line: 8 մեզ ի հնազանդութիւն, եւ նա հալածէ
Line: 9 զխափանիչ դեւն ի սահմանաց քոց"։
Line: 10 Իսկ Միրիան արար ուրախութիւն մեծ
Line: 11 Նանայիւ, մարբ մանկանն, եւ ամենայն
Line: 12 աշխարհաւն՝ ի փառս Աստուծոյ։ Յետ
Line: 13 այսորիկ կատարեաց զեկեղեցի եպիսկոպոսարանին,
Line: 14 եւ ելից զարդուք։ Եւ
Line: 15 յաւուրսն յայնոսիկ մեռաւ Րէվ որդի
Line: 16 նորա, կեցեալ ամս երեսուն եւ չորս։
Line: 17 Եւ ի նոյն ամի հիւանդացաւ թագաւորն
Line: 18 Միրիան, եւ կոչեաց զորդի իւր,
Page: 130 Line: 1 եւ եդեալ զթագն ի վերայ խաչին, եւ
Line: 2 ապա առեալ անտի՝ դնէր ի գլուխ
Line: 3 նորա, պատուիրելով նմա զկրաւնս եւ
Line: 4 զկարգս աստուածպաշտութեան։ Եւ
Line: 5 ասէ ցկինն իւր՝ "Երթ, բնակեա ի գերեզմանն
Line: 6 սրբոյն Նունեայ, եւ անդ
Line: 7 կեաց. եւ շինեա եկեղեցի, եւ պատուեա
Line: 8 զտեղին, եւ բաշխեա զգոյսս մեր աղքատաց՝
Line: 9 ընդ երկուս հատեալ. եւ ես
Line: 10 ահա երթամ, ուստի եկի. եւ գոհանամ
Line: 11 զԱստուծոյ, որ դարձոյց զխաւարն իմ
Line: 12 ի լոյս եւ զմահն՝ ի կեանս, եւ ձախն՝
Line: 13 յաջ. եւ դուք ժրասջիք. եւ զմնացեալ
Line: 14 կուռսն կործանեսջիք. եւ եղիցի ընդ
Line: 15 ձեզ Տէր ամենակալ"։ Եւ զայս ասացեալ՝
Line: 16 ննջեաց։ Եւ յերկրորդում ամին
Line: 17 հանգեաւ թագուհին Նանա ի Տէր։
Line: 18 Բայց ոչ տային Հայք թագաւորել
Line: 19 Բահքարայ, զի կամէին զորդի դստերն
Page: 131 Line: 1 Տրդատայ թագաւորեցուցանել։
Line: 2 Իսկ Բահքար ապաւինեցաւ ի Պարսս
Line: 3 տալով նոցա երկիր. եւ Փերոզի ետ ի
Line: 4 Շամշոյտոյ մինչ ի գլուխն Աշոցաց.
Line: 5 եւ նոյնպէս աղաչանս արձակեալ ի
Line: 6 Յոյնս եւ յամենայն կողմանց ժողովեալ
Line: 7 զաւրս՝ տուին պատերազմ ընդ
Line: 8 Հայս ի Ջաւախէթ, եւ հալածեցին զնոսա.
Line: 9 եւ թագաւորեաց Բահքար, եւ ուժովն
Line: 10 Յունաց եւ Պարսից գիր էառ ի
Line: 11 Սողոմեայ եւ յորդւոյ իւրմէ, զի որչափ
Line: 12 չէ հատեալ ազգն Բահքարու՝ ոչ խնդրեսցեն
Line: 13 նոքա թագաւորութիւն։ Եւ
Line: 14 ետ նոցա զԿուխէթ, եւ կացոյց իշխան
Line: 15 Ռիշոյ։ Եւ էր ինքն հաստատուն
Line: 16 ի հաւատս, եւ դարձոյց զբազումս
Line: 17 ի Կաւկասեցեայց ի Քրիստոս. եւ
Page: 132 Line: 1 շինեաց եկեղեցի ի Ծիլկան, եւ բազմացոյց
Line: 2 քահանայս եւ սարկաւագունս։ Եւ
Line: 3 մեռաւ խաղաղութեամբ, եւ թաղեցաւ
Line: 4 ընդ եղբաւր իւրում, եւ թագաւորեաց
Line: 5 որդի նորա Միրդատ։
Line: 6 Եւ զկնի Յովհաննիսի եպիսկոպոսին
Line: 7 եղեւ եպիսկոպոս Յակոբ. եւ յետ
Line: 8 նորա Ներսէս կաթողիկոսն Հայոց
Line: 9 ձեռնադրեաց զսարկաւագն իւր զՅովբ
Line: 10 եպիսկոպոս Վրաց, եւ առաքեաց։ Իսկ
Line: 11 Միրդատ թագաւորն էր մարդ հաւատացեալ
Line: 12 յԱստուած եւ եկեղեցաշէն եւ
Line: 13 զարդարիչ. եւ յաւուրս նորա սկսան
Line: 14 տանել մասն ի սիւնէն, զոր վաղագոյն
Line: 15 յիշեցաք. եւ ոչ արգելոյր թագաւորն։
Line: 16 Մեռաւ Միրդատ, եւ թագաւորեաց
Line: 17 որդի նորա Վարզա-Բաքար. եւ
Page: 133 Line: 1 արար կանայս երկուս, զդուստրն
Line: 2 Րէվայ, եւ զթոռն Փերոզայ, որ ծնաւ
Line: 3 նմա զՓարսման. եւ դուստրն Րէվայ
Line: 4 ծնաւ զՄիրդատ եւ զՏրդատ։ Եւ ինքն
Line: 5 Վարզա-Բաքար էր թերի ի հաւատոց
Line: 6 եւ վատարի, ոչ արար գործ ինչ արժանի
Line: 7 յիշատակի։ Յաւուրսն յայնոսիկ
Line: 8 եկն զաւրագլուխն Պարսից մեծաւ
Line: 9 ուժով ի սահմանս Հայոց եւ Վրաց,
Line: 10 յաւուրս Խոսրովայ՝ արքայի Հայոց,
Line: 11 որդւոյ քաջին Տրդատայ. եւ խնդրէր
Line: 12 հարկս ի Հայոց եւ ի Վրաց։ Եւ հրամայեաց
Line: 13 Խոսրով թագաւորին Վրաց՝
Line: 14 ածել զբնակիչս Կովկասու՝ զԼեկս եւ
Line: 15 զԱւսս, զի կռուեսցին ընդ Պարսս։ Եւ
Line: 16 կնամարդին այն Վարզա-Բաքար երկիւղալից
Line: 17 եղեալ՝ թագեաւ ի ձորն Կուխեթոյ.
Line: 18 եւ եկին Պարսիկք եւ շինեցին
Page: 134 Line: 1 բերդ ի դրանն Տփխեաց՝ հակառակ
Line: 2 Մցխիթոյ։ Եւ յորժամ խնդրէին Վիրք
Line: 3 զխաղաղութիւն, նա խնդրէր զՌան եւ
Line: 4 զՄովկան, զի Պարսից է ասէր, եւ
Line: 5 ձեզ բաւական է Քարթլ, յորում ծնեալ
Line: 6 էք որդիք աղախնոյ, եւ տուք
Line: 7 հարկս Խոսրովունեաց։ Զոր եւ արարին
Line: 8 իսկ՝ թողլով ի Պարսս զՌան եւ
Line: 9 զՄովկան, եւ յանձն առին զհարկելն.
Line: 10 եւ դարձաւ զաւրն Պարսից։ Ի նմին
Line: 11 ժամանակի ասպատակեցին Յոյնք, եւ
Line: 12 գրաւեցին յինքեանս զԹուխարս եւ
Line: 13 զԿլարճս, ի ծովէն մինչեւ ցԱրսիոն. եւ
Line: 14 մնաց միայն Քարթլ եւ Հերէթ եւ Եգրիս
Line: 15 ընդ Վարզա-Բաքրայ։ Եւ յետ սակաւ
Line: 16 աւուրց մեռանէր, թողեալ մանր
Line: 17 զտղայսն։ Եւ թագաւորեցուցին իշխանքն
Line: 18 զՏրդատ, զորդի դստերն
Page: 135 Line: 1 Մեծին Տրդատայ՝ աշխարհին Հայոց
Line: 2 արքայի. այր լաւ եւ մեծահաւատ եւ
Line: 3 իմաստուն, որ դադարեցոյց զգոռալն
Line: 4 Պարսից. եւ շինեաց եկեղեցիս, եւ յաւելուած
Line: 5 արար ամենայն բարեաց՝ հոգեւորաց
Line: 6 եւ մարմնաւորաց. եւ ազատեաց
Line: 7 զՌիշա, եւ շինեաց անդ եկեղեցիս։ Եւ
Line: 8 զկնի ննջման եպիսկոպոսին Յակոբայ՝
Line: 9 կացոյց ի տեղի նորա. ԶԵղիա։ Եւ նա
Line: 10 շինեաց զՆեկարիս, եւ մեռաւ բարի
Line: 11 անուամբ։ Եւ թագաւորեաց Փարսման.
Line: 12 եւ գտեալ աւգնութիւն ի կայսերէ՝ դիմացաւ
Line: 13 Պարսից. եւ զկնի սակաւուց
Line: 14 մեռաւ։ Եւ թագաւորէ Միրդատ՝ թոռն
Line: 15 Րէվոյ, այր վէս եւ պակասամիտ, եւ
Line: 16 ոչ հարկէր Պարսից։ Եւ առաքեաց
Line: 17 թագաւորն Պարսից զՈւփրիբ զաւրագլուխն
Line: 18 ի վերայ նորա. եւ չոգաւ
Line: 19 Միրդատ ընդդէմ նորա ի Գարդաբան,
Page: 136 Line: 1 եւ ըմբռնեցաւ ի նմանէ, եւ հարան
Line: 2 զաւրքն. եւ մտին ի Քարթլ Պարսիկք,
Line: 3 եւ քանդեցին զեկեղեցիսն, եւ
Line: 4 յամենայն տեղիս եդին
Line: 5 կրակատունս։
Page: 137 Line: 1 ԻԻ
Line: 2 ՋՈՒԱՆՇԷՐ*
Line: 3 ԿԵԱՆՔ* ԵՒ* ՔԱՂԱՔԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆ*
Line: 4 ՎԱԽԹԱՆԳԱՅ* ԳԱՒՐԳԱՍԱԼԻ*
Page: 139 Line: 1 Եւ զկնի ամաց երից անպարապ եղեալ
Line: 2 Պարսից, կռուելով ընդ թշնամիս
Line: 3 իւրեանց ի կողմանց արեւելից, ամբարձին
Line: 4 Վիրք զգլուխ իւրեանց, եւ
Line: 5 թագաւորեցուցին զորդին Միրդատայ՝
Line: 6 զԱրչիլ ի վերայ իւրեանց։ Սա եբարձ
Line: 7 զկրակատունսն յաշխարհէն, ապաւինելով
Line: 8 ի սուրբ խաչն։ Եհան զՊարսիկսն
Line: 9 արտաքս, եւ տայր պատերազմ
Line: 10 ընդ Պարսս՝ ձեռնտուութեամբ Յունաց։
Line: 11 Վասն որոյ եւ կողմնակալն Պարսից,
Page: 140 Line: 1 որ կայր ի վերայ Ռանայ եւ
Line: 2 Մովկանայ եւ Ատրպատականու. եկն
Line: 3 ի վերայ նորա մեծաւ ուժով։ Իսկ
Line: 4 Արչիլն գնաց ընդ առաջ նորա մեծաւ
Line: 5 ուժով ի Բերդահոջ, եւ վանեալ
Line: 6 հալածեաց զնոսա զաւրութեամբ սուրբ
Line: 7 խաչին. եւ մտեալ ի Ռան՝ գերեաց
Line: 8 զնոսա, եւ դարձաւ մեծաւ խնդութեամբ։
Line: 9 Եւ առաքեաց աւետաւորս յամենայն
Line: 10 երկիրն, եւ ասաց՝ "Ոչ զաւրութեամբ
Line: 11 մերով եւ ոչ իմաստութեամբ, այլ անուամբ
Line: 12 սուրբ Երրորդութեանն եւ զաւրութեամբ
Line: 13 խաչին Քրիստոսի Աստուծոյ
Line: 14 մերոյ յաղթեցաք Պարսից. եւ
Line: 15 արդ, հաստատեցարուք ի հաւատս եւ
Line: 16 փառք տուք մեծին Աստուծոյ"։ Եւ
Line: 17 լուեալ ամենեցունց՝ աւրհեցին զսուրբ
Line: 18 Երրորդութիւնն ի փառսն իւրում, եւ
Page: 141 Line: 1 նորոգեցին զեկեղեցիսն։ Եւ քանզի
Line: 2 Պարսից թագաւորն պատերազմէր ընդ
Line: 3 Հնդկաց եւ ընդ Սիդացւոց եւ ընդ
Line: 4 Հաբաշիսն, եւ ոչ էր ատակ նմա առ
Line: 5 Վիրս։ Եւ որդին Արչլի՝ Միրդատ, այր
Line: 6 սրտեայ եւ աջողաձեռն, աւերէր, քանդէր
Line: 7 զկողմանս Պարսիկ, բայց ոչ կարէր
Line: 8 առնուլ բերդս կամ քաղաքս։ Իսկ
Line: 9 զաւրագլուխն Առանայ՝ Բարզաբաւթ՝
Line: 10 տայր զդուստր իւր ի կնութիւն Միրդատայ,
Line: 11 եւ առնեն խաղաղութիւն ի մէջ
Line: 12 իւրեանց։ Եւ ետ Արչիլն զՇամշոյդէ՝
Line: 13 որդւոյն իւրոյ ամենայն թիմաւն։
Line: 14 Եւ կինն Միրդատայ հաւատաց
Line: 15 ի Քրիստոս եւ մկտրեցաւ. եւ շինեաց
Line: 16 զսուրբն Սիովն ի Շամշոյդէ, եւ էր
Line: 17 անուն նորա Սակդուխտ։
Line: 18 Իսկ զեպիսկոպոսութիւնն յետ Եղիայի
Line: 19 կալաւ Յունան, եւ զկնի նորա
Page: 142 Line: 1 Գրիգոր, եւ յետ նորա՝ Բարսեղ. եւ զկնի
Line: 2 նորա՝ Մուշիդ, որ էր յազգէ Պարսից, եւ
Line: 3 ոչ էր նա կատարեալ յերկիւղ Տեառն,
Line: 4 այլ ի ծածուկ վարէր զմոգութիւնն, եւ
Line: 5 ոչ քարոզէր եւ ոչ յորդորէր զժողովուրդն
Line: 6 յաստուածպաշտութիւն, այլ
Line: 7 գրէր գիրս ուսման աղանդոյն մոգութեան։
Line: 8 Եւ ոչ կարացին գիտել զայն Արչիլն
Line: 9 եւ որդին իւր, զոր յետոյ իմացեալ՝
Line: 10 այրեաց Միքայէլ եպիսկոպոսն։
Line: 11 Հանգեաւ ի Քրիստոս բարեպաշտութեամբ
Line: 12 Արչիլն. եւ թագաւորեաց
Line: 13 Միրդատ՝ որդի նորա, հայրանման
Line: 14 առաքինութեամբ։ Եւ եղեւ նմա դուստր
Line: 15 մի Խորանձէ անուն. եւ խնդրեցին ի
Line: 16 Տեառնէ արու զաւակ. եւ յետ չորից
Line: 17 ամաց եղեւ նոցա որդի, եւ կոչեցաւ
Line: 18 Վարան-Խոսրովթանգ ի Պարսից
Line: 19 լեզուն եւ Վրաց լեզուաւն
Page: 143 Line: 1 ասիւր Վախթանգ. եւ արարին խնդութիւն
Line: 2 մեծ եւ բաշխ աղքատաց, եւ
Line: 3 ետուն գոհութիւն Աստուծոյ։ Եւ զարգացեալ
Line: 4 մանկանն՝ սնուցանէր զնա
Line: 5 սպայապետն Սայուրմակ։ Եւ մեռաւ
Line: 6 Միրդատ, եւ մնաց Վախթանգ եաւթնամեայ։
Line: 7 Եւ զահի հարաւ մայր նորա՝
Line: 8 Սակդուխտ, ի հաւրէ իւրմէ, թէ քինախնդիր
Line: 9 լինի վասն թողլոյն իմ զմոգութիւնն
Line: 10 եւ աւերմանն Պարսից յառնէ
Line: 11 նորա Միրդատայ. եւ յանձնեալ
Line: 12 զտղայն, չոգաւ առ հայրն իւր աղաչել
Line: 13 զնա, զի ներեսցէ նմա վասն իրացն
Line: 14 եղելոց։ Եւ ասէ ցնա Բարզաբաւթ.
Line: 15 "Թողեալ քեզ զվնասն վասն ամենայնի,
Line: 16 բայց դարձիր ի տուն քո, եւ ես դնեմ
Line: 17 զաւրէնս Պարսից ի Վիրս, եւ ի կամս
Line: 18 ապաստան արարից ընտրել իւրաքանչիւր
Page: 144 Line: 1 զհաճոյն իւր, կամ զմերն եւ կամ
Line: 2 զՎրացն։ Եւ նոյնժամայն առաքեաց
Line: 3 պաշտաւնեայ կրակի ի Մցխիթա, եւ
Line: 4 քրմապետ մի Բինքարան կոչեցեալ. եւ
Line: 5 եկեալ՝ նստան ի Մոգթա։ Իսկ Սակդուխտ
Line: 6 վարէր զթագաւորութիւնն կամաւք
Line: 7 հաւր իւրոյ, մինչեւ մեռաւ նա.
Line: 8 եւ առ զիշխանութիւն նորա Վարզա-Բակուր՝
Line: 9 որդի նորա, եղբայր Սակդխտոյ։
Line: 10 Մեռաւ եւ սպայապետն Սայուրմակ, եւ
Line: 11 առ զպատիւ նորա Ջեւանշէր։ Իսկ
Line: 12 քրմապետն ջանայր ի կրաւնն իւր
Line: 13 դարձուցանել զՎիրս. եւ ոչ ոք հայէր
Line: 14 ի նա, բայց ի սակաւուց յաննշան
Line: 15 արանց, որք կորուսին զկեանս իւրեանց։
Line: 16 Յաւուրսն յայնոսիկ մեռաւ
Line: 17 Մուշիդ եպիսկոպոսն, եւ կալաւ զտեղի
Line: 18 նորա Միքայէլ, որ էր ի Յունաց, որ
Page: 145 Line: 1 ժրութեամբն իւրով պահեաց զերեւելի
Line: 2 արսն ի հաւատս ճշմարիտս։
Line: 3 Յայնմ ժամանակի ելին Աւսքն ընդ
Line: 4 դրունս Դարբանդայ, եւ գերեցին զամենայն
Line: 5 Քարթլ, ի գետոյն Կուրայ՝ ի
Line: 6 գլխոցն մինչեւ ցԽունան. եւ մտին ի Մովկան
Line: 7 եւ ի Ռան, եւ գերեցին. եւ տարան
Line: 8 զքոյրն Վախթանգայ զՄիհրանդուխտ։
Line: 9 Ելին եւ Յոյնք, եւ առին ի ներքոյ
Line: 10 ջրոյն Եգրայ մինչեւ ցբերդն
Line: 11 Քուջայ. եւ ամենայն տունն Վրաց
Line: 12 մտին ի սուգ անհնարին եւ ասեն.
Line: 13 "Վասն մեղաց մերոց յաճախեցին մեզ
Line: 14 չարիք. զի ոչ պահեցաք զաւանդն
Line: 15 Քրիստոնէութեան, որպէս եւ հարքն
Line: 16 մեր"։
Page: 146 Line: 1 Եւ մանուկն Վախթանգ էր ջերմ ի
Line: 2 հաւատս Քրիստոնէութեան. եւ խոցոտեալ
Line: 3 լինէր՝ զի "Եդաւ տուն կրակի ի
Line: 4 Քարթլ, եւ յիրավի պաշարեալ ունին
Line: 5 զմեզ վիշտքս այս"։ Եւ էր ամաց
Line: 6 հնգետասանից։ Եւ հաւաքեալ առ ինքն
Line: 7 զամենայն մեծամեծսն՝ մխիթարէր
Line: 8 զնոսա եւ ասէր, եթէ "Հայրենի կամաւք
Line: 9 խրատեաց զմեզ Աստուած ի փրկութիւն
Line: 10 եւ ի զգաստութիւն. եւ արդ յայսմհետէ
Line: 11 դարձիք յիւրաքանչիւր չարեաց,
Line: 12 եւ դառնայ առ մեզ Տէր գթութեամբ։
Line: 13 Եւ թէպէտ ոչ տեսէք յիս
Line: 14 բարի ինչ, զի մանուկ եմ ես, այլ
Line: 15 զհարցն իմ զերախտիս յիշեցէք, եւ մի
Line: 16 յուսահատիք ի Տեառնէ վասն տղայութեան
Line: 17 իմոյ, զի աւգնէ մեզ Տէր
Line: 18 Աստուած մեր վասն անուան իւրոյ եւ
Page: 147 Line: 1 աղաւթից հարցն մերոց"։ Եւ առաքեաց
Line: 2 առ եղբայր մաւր իւրոյ Վարզաբակ՝
Line: 3 խնդրել աւգնութիւն ի վերայ Աւսաց. եւ
Line: 4 առաքեաց նմա երկոտասան հազար
Line: 5 վառեալս։ Եւ ինքն Վախթանգ ձայն
Line: 6 տուեալ յամենայն Վիրս, ժողովեաց ընդ
Line: 7 հեծեալ եւ ընդ հետեւակ՝ հարիւր եւ
Line: 8 վաթսուն հազար. եւ աղաւթեաց զեաւթն
Line: 9 աւր պահաւք եւ հսկմամբ գիշերաց եւ
Line: 10 տուրս տալով կարաւտելոց։ Եւ յանձն
Line: 11 արար զթագաւորութիւնն մաւրն. "Եւ
Line: 12 թէ մեռանիմ, ասէ, ի պատերազմիս,
Line: 13 առցէ զթագաւորութիւնս Միհրան՝
Line: 14 թոռն Տրդատայ, առեալ զքոյր իմ
Line: 15 Խորանձէ ի կնութիւն". եւ գնաց ինքն
Line: 16 ի Թիանէթ։ Եւ եկին առ նա բնակիչքն
Line: 17 Կովկասու յիսուն հազար. եւ չոգաւ եւ
Line: 18 անց ընդ դուռն Դարիալայ. եւ մտաւ
Line: 19 ի դաշտն Աւսեթայ եւ նստաւ յայսկոյս
Page: 148 Line: 1 գետոյն Արագու։ Եւ Աւսքն ժողովեալ
Line: 2 զազգն Խազրաց, եւ եկեալ՝
Line: 3 բանակեցան յայնկոյս գետոյն զաւուրս
Line: 4 Եաւթն։ Եւ մենամարտիկք աստի
Line: 5 եւ անտի փորձէին զմիմեանս. եւ
Line: 6 յեւթներորդում աւուրն այր մի ի
Line: 7 Խազրաց՝ Թարխանն անուն՝ ելանէր եւ
Line: 8 կոչէր զոք, որ կարողն իցէ ի զաւացն
Line: 9 Վախթանգայ։ Եւ ընտրեցին պարսիկ
Line: 10 մի, որ բազում քաջութիւնս ցուցեալ
Line: 11 էր նորա, եւ յոլով առիւծ սպանեալ։
Line: 12 Եւ ի հանդիպելն միմեանց՝ եհար
Line: 13 զնա Թարխանն ի վերայ գագաթանն,
Line: 14 եւ ճեղքեաց յերկուս. եւ էր անուն նորա
Line: 15 Փարսման-Փախուր։ Եւ տրտմեցաւ
Line: 16 յոյժ թագաւորն Վախթանգ. եւ
Line: 17 մտեալ ի վրանն՝ կարդաց արտասուաւք
Line: 18 զամենայն գիշերն։ Եւ ի լուսանալ
Page: 149 Line: 1 առաւաւտուն՝ ելանէր Թարխանն
Line: 2 դարձեալ նախատելով եւ վատթարելով
Line: 3 զՎախթանգ. եւ ոչ գտաւ ոք
Line: 4 յաւժարեալ ի սիրտ՝ կռուել ընդ նմա։
Line: 5 Իսկ ապա Վախթանգ անկաւ ի վերայ
Line: 6 երեսաց իւրոց, եւ ելաց առաջի Տեառն.
Line: 7 եւ յարուցեալ կազմեցաւ. եւ կնքեաց
Line: 8 զինքն խաչիւն Քրիստոսի, եւ ոչ լուաւ,
Line: 9 որք արգելուին զնա՝ որպէս զմանուկ
Line: 10 եւ զփորձ, այլ ասաց. "Աւգնեցէք
Line: 11 ինձ աղաւթիւք, զի Տեառն է պատերազմ,
Line: 12 եւ նա է յոյսն իմ եւ վստահութիւն
Line: 13 եւ արուեստ ձեռաց"։ Եւ յարձակեալ
Line: 14 ի վերայ Թարխանին՝ եհար նիզակաւն
Line: 15 ի վերայ միջոյն, եւ շեշտակի
Line: 16 հանէր ընդ թանձրութիւն զրահիցն եւ
Line: 17 մարմնոյն ի միւս կողմն. եւ անկեալ
Line: 18 յերիվարէն՝ սատակէր։ Եւ Վախթանգ
Page: 150 Line: 1 ի տեղւոյն անկանէր յերեսս, եւ ասէր.
Line: 2 "Աւրհնեալ ես Տէր իմ, Քրիստոս Աստուած,
Line: 3 որ առաքեցեր զհրեշտակ
Line: 4 քո, եւ սատակեցեր զհայհոյիչսն քո"։
Line: 5 Եւ կտրեալ զգլուխ նորա՝ տարաւ առ
Line: 6 զաւրս իւր ի վեշտասան ամի տիոց
Line: 7 իւրոց։ Եւ ի միւս այլ աւրն այր մի
Line: 8 հսկայազն անց յայսկոյս գետոյն, եւ
Line: 9 խնդրէր զՎախթանգ. եւ զաւրութեամբն
Line: 10 Քրիստոսի զնա եւս դիաթաւալ
Line: 11 յերկիր ընկենոյր։ Եւ ապա յարձակեցան
Line: 12 զաւրքն, եւ հարին զԱւսքն եւ
Line: 13 զԽազրիկքն եւ մաշեցին զնոսա ի սուր
Line: 14 սուսերի իւրեանց. եւ մտին յաշխարհ
Line: 15 նոցա՝ ի գիւղս եւ ի քաղաքս, եւ յաւարի
Line: 16 հարին եւ գերեցին զնոսա. եւ
Line: 17 մտին ի Բաջանէթ եւ ի Ջիքէթ, որ է
Line: 18 ներքոյ Ափխազեթոյ. առին եւ գերեցին
Page: 151 Line: 1 զնոսա։ Իսկ թագաւորքն Աւսեթոյ,
Line: 2 փախուցեալք յամուրս, առաքեցին
Line: 3 դեսպանս առ Վախթանգ՝ առնել հաշտութիւն
Line: 4 եւ տալ զգերեալսն Աւսաց,
Line: 5 եւ առնուլ զՔարթլացն։ եւ լուաւ նոցա,
Line: 6 եւ ետ զԱւսսն երեսուն հազար, եւ առ
Line: 7 զիւրն երեքհարիւր յիսուն հազար, եւ
Line: 8 զքոյրն իւր Միհրանդուխտ. եւ
Line: 9 առաքեաց զնոսա ընդ ճանապարհն
Line: 10 Դարիալայ. եւ զզաւրսն Պարսից եւ Կովկասաց
Line: 11 դարձոյց յաշխարհն իւրեանց
Line: 12 բազում աւարաւ։ Եւ ինքն զաւրաւքն
Line: 13 իւրովք զամս երիս արար պատերազմ
Line: 14 ընդ Ափխազեթոյ գաւառսն. եւ առ
Line: 15 զամրոցսն ամենայն, զի թագաւորն
Line: 16 Լեւոն անպարապ էր ի Պարսից կողմանէն։
Line: 17 Եւ ապա դարձաւ ի Մցխիթա
Line: 18 խնդութեամբ եւ ուրախութեամբ. եւ
Line: 19 արարին տաւն ցնծութեան ի փառս
Page: 152 Line: 1 Աստուծոյ մերոյ Քրիստոսի, տալով
Line: 2 տուրս աղքատաց։ Եւ արձակեաց ընծայս
Line: 3 թագաւորին Պարսից՝ քսան հազար
Line: 4 երիվարս, եւ ծառայս՝ տասն հազար
Line: 5 ի ձեռն քրմապետին. եւ խնդրեաց
Line: 6 զդուստր նորա իւր ի կնութիւն.
Line: 7 եւ եղբաւր մաւրն իւրոյ՝ երկու հազար
Line: 8 երիվար եւ հազար ծառայս։ Եւ թագաւորն
Line: 9 Պարսից տեսեալ զաջողութիւն
Line: 10 նորա, ետ նմա զդուստր իւր Բալենդուխտ
Line: 11 եւ զլեառն Կովկասու՝ ի հրամանս
Page: 153 Line: 1 նորա. եւ գրեաց զնախերգան
Line: 2 թղթոյն այսպէս. "ՅՈրմզդէ Շահիջանայ
Line: 3 առ Վախթանգ Վարան-Խոսրովթանգ,
Line: 4 ախոյեան տասն թագաւորաց՝
Line: 5 խնդալ։ Արարի զոր խնդրեցերն. այլ
Line: 6 զաւրացիր եւ քաջ լեր՝ կալով ընդդէմ
Line: 7 Յունաց, առեալ զքեռին քո ընդ քեզ"։
Line: 8 Եւ արար Վախթանգ հանդէս զաւրաց
Line: 9 երկուհարիւր հազարաց, եւ ել ընդ
Line: 10 Հայս, զի եւ նոքա եւս առեալ էին
Line: 11 զնոյն պատուէր։ Եւ ելին նախարարքն
Line: 12 Հայոց ընդ նոսա՝ Տրդատ Արշակունի
Line: 13 եւ Արեւ Սիւնեաց տէր եւ Ջուանբեր
Line: 14 Վասպուրականի եւ Համազասպ Տարաւնոյ,
Line: 15 Գրիգոր եւ այլք ընդ նոսա. եւ
Line: 16 չոգան ի Կարախպուլա, եւ թողին ի
Line: 17 վերայ նորա իշխանս երկուս երկոտասան
Line: 18 հազար հեծելաւք՝ պատերազմել
Page: 154 Line: 1 ընդ նմա, որ է Կարնոյ քաղաք. եւ
Line: 2 չոգան ընդ միջերկեայս մինչեւ ի Պոնդոս,
Line: 3 եւ առին երիս քաղաքս։ Եւ պատուէր
Line: 4 ետ Վախթանգ զաւրացն՝ "Մի
Line: 5 զոք սպանանել զանաւրինացն պարտն,
Line: 6 որք ի Քրիստոսի երկրպագուքս են իբրեւ
Line: 7 զմեզ. քանզի հաւն իմ յորժամ ել ընդ
Line: 8 Պարսից թագաւորին ի Յոյնս, եւ հասին
Line: 9 մինչեւ յԱնձիանձու, ուր գերեզման
Line: 10 Սրբոյն Գրիգորի է, եւ ձեռնարկեցին
Line: 11 յեկեղեցւոյ մանկունսն՝ յաղթահարեալք
Line: 12 եղեն եւ դարձան ամաւթով սակաւք ի
Line: 13 բազմաց։ Եւ տասնաւրեայ ճանապարհաւ
Line: 14 անցեալ ընդ այն՝ եկաք մեք
Line: 15 այսաւր մինչ ի Կոստանդնուպաւլիս,
Line: 16 ուր հաւատացեալ ի Քրիստոս՝ թագաւորն
Line: 17 Կոստանդիանոս յաղթեաց բիւրուց
Line: 18 բազմաց խաչին նշանաւ։ Եւ
Page: 155 Line: 1 Մեծն Տրդատ թագաւորն Հայոց
Line: 2 պատուհասեալ ի Տեառնէ վասն տանջելոյն
Line: 3 զսուրբ Լուսաւորիչն եւ զսուրբ
Line: 4 տիկնայսն, եւ ծանուցեալ զՔրիստոս՝
Line: 5 ոչ յաղթահարեցաւ յումէքէ մարդոյ,
Line: 6 զոր գիտէք դուք իսկ՝ քաջքդ Հայոց,
Line: 7 թէ որպէս հսկայն եւ նշանաւորն յամենայն
Line: 8 ազգս Տրդատ թիկամբք բեռնարկեալ՝
Line: 9 շինէր տուն Աստուծոյ։ Գիտէք
Line: 10 եւ զպիղծն Յուլիանոս սատակեալ
Line: 11 ի Պարսս. եւ Յուբիանոս առ զթագաւորութիւնն.
Line: 12 եւ ասաց Տէր ցՊարսից
Line: 13 թագաւորն՝ Մի կռուիր ընդ Յուբիանոս,
Line: 14 զի չտամ զնա ի ձեռն քո։ Եւ
Line: 15 դուք՝ բնիկքդ Վրաց եւ Պարսից, գիտէք
Line: 16 զնախնին ամենայն թագաւորաց
Line: 17 զՆեբրովթ, որպէս գրեալ է զնմանէ,
Page: 156 Line: 1 եթէ զառիւծ եւ զայծեամն ի հետեւակուց
Line: 2 ըմբռնէր նա, եւ զամենայն երէ
Line: 3 եւ զգազան. եւ վասն այսորիկ ամենայն
Line: 4 ազգ հնազանդեցան նմա. եւ շինեաց
Line: 5 զաշտարակն ի սեանց ոսկւոյ եւ յարծաթի
Line: 6 խարսխոյ եդեալ զհիմունսն,
Line: 7 կպերբ եւ աղիւսով պատելով զայն. եւ
Line: 8 ի պատուհանսն դնելով ակունս լուսատու՝
Line: 9 յակինթս եւ զմրուխթս, զի գիշեր
Line: 10 մի լիցի ի փորափողոցս նորա, եւ
Line: 11 ի տաճարս եւ ի սենեակսն, զոր շինէին
Line: 12 ի մէջ նորա. եւ զբարձրութենէն
Line: 13 ասեն, թէ երեքաւրեայ ճանապարհ էր
Line: 14 ընդ ելս աստիճանացն մինչեւ ցմուտ
Line: 15 դրանն. եւ անչափ տարան վերացուցին
Line: 16 զկատարն անցուցանելով ընդ
Line: 17 կենսաբեր աւդդ, եւ մտանել ելանել ի
Line: 18 մղձկուտ եւ ի վնասաբեր կայանս
Page: 157 Line: 1 աստեղաց, ուր շրջագայութեամբ եթերոյն
Line: 2 բորբոքէր տեղին. ոսկին եւ
Line: 3 արծաթն, զոր ընդ մէջսն տանէին,
Line: 4 հալել սկսաւ, եւ խարշատէին շինաւղքն։
Line: 5 Եւ անդ իմացան զիմաստս եւ
Line: 6 զխորհուրդ եաւթն կամարաց աստեղացն,
Line: 7 եւ շատ ինչ հանճարս, զի մի
Line: 8 ընդ վայր լիցի առ Աստուած դիմելն
Line: 9 նոցա։ Եւ ի պարսիկ լեզու գայր ապա
Line: 10 ձայն առ Նեբրովթ, որ ասէր ցնա՝
Line: 11 Ես եմ Միքայէլ, որ ասեմ քեզ բանիւ
Line: 12 Տեառն. ել եւ գնա այտի, զի ահա
Line: 13 ձեռագործդ այդ հասաւ հանդէպ
Line: 14 դրախտին. բայց լեառնս այս, ուր
Line: 15 կամ ես, միայն անջրպետէ զդրախտն,
Line: 16 ընդ որոյ ստորոտն ելանէ արեգակն։
Line: 17 Եւ ընդ այս ելանեն գետքն Նեղոս եւ
Line: 18 Փիսոն. Գեհոն բերէ անուշահոտ ծխանելիս
Line: 19 եւ բանջարս խոտոյ, որ խառնի
Line: 20 ընդ մուշկս, զոր կազմեն մարդիկ ի
Line: 21 պատրանս ռնգաց ի հոտ անոյշ։ Արդ
Line: 22 դու, թէ յիրաւի ցանկաս երթալ ի
Page: 158 Line: 1 բարձրութիւնս երկնից՝ տեսանել
Line: 2 զԱստուած, գնա, կաց ի սահմանի
Line: 3 բնութեան քո ի խոնարհութեան մտաց,
Line: 4 եւ ի վերայ՝ ուստի ստեղծար, եւ բնակեաց
Line: 5 ի մէջ գետոյդ Եփրատայ եւ Ջիլասայ.
Line: 6 եւ թող զմարդիկդ գնալ յո եւ
Line: 7 կամեցին, բայց յԱստուծոյն երկնից
Line: 8 մի գնասցեն. ի պատշաճ ժամու գայ
Line: 9 առ ձեզ Տէրն ձեր ի խոնարհ, եւ գտանի
Line: 10 ի մէջ այպանողաց եւ կատաղի ժողովրդոց, եւ
Line: 11 ի նոցանէ ատեցեալ մեռանի.
Line: 12 եւ գայ գտանէ զձեզ ի մէջն դժոխոց
Line: 13 ի Տարտարոսն, եւ հանէ զձեզ անտի,
Line: 14 եւ յարուցեալ ի մահուանէ՝ շինէ
Line: 15 ձեզ աշտարակ եւ սանդուխտ ելանելոյ
Line: 16 առ Աստուած։ Եւ զայս ասացեալ՝
Line: 17 էարկ զնոքաւքն ի հոտոյ դրախտին, եւ
Line: 18 արբեցան, զմայելցան եւ մխիթարեցան.
Line: 19 եւ մոռացան զխորհուրդս եւ զլեզուս,
Line: 20 զոր գիտէին յառաջն՝ եաւթն լեզուս. եւ
Line: 21 առին աւտար լեզուս ընդ թուոյ
Line: 22 իւրեանց։ Եւ թողեալ զքաղաքն եւ
Line: 23 զաշտարակն, զոր շինեցին, գնացին
Page: 159 Line: 1 յաշխարհն իւրեանց. Թորգոմաւս՝ ի
Line: 2 Թորգոմեանսն, Սիդոն՝ ի Սիդէթ,
Line: 3 Բերձեանք՝ ի Բերձեանս, Յոյնք՝ ի Յունէթ,
Line: 4 Ագ եւ Մագ՝ յԱգմագուդէթ,
Line: 5 Պարսք՝ ի Պարսս, եւ այլք՝ յայլս։ Եւ
Line: 6 այս բանք չեղեւ յայտնապէս ասացեալ,
Line: 7 այլ գրեցաւ եւ պահեցաւ ի ծածուկ
Line: 8 որպէս խորհուրդ. եւ ես պատմեցի
Line: 9 ձեզ յաւգուտ, զի գիտասջիք
Line: 10 եւ դուք՝ Պարսքդ, եթէ չէք աւտարք ի
Line: 11 Քրիստոսէն մերոյ. եւ նախնին ձեր՝
Line: 12 Բէլ, որ նա ինքն է Նեբրովթ, որ
Line: 13 Կռաւնոսն կոչի ազատեալ է ի դժոխոց
Line: 14 յԱստուծոյ մերոյ Քրիստոսէ. եւ
Line: 15 դուք խնայեցէք յամենեսեան, որք
Line: 16 բարձեալ բերեցին զանուն նորա
Line: 17 սուրբ, եւ մի աւերէք զսուրբ տաճար
Line: 18 նորա, զի մի բարկութիւն նորա բորբոքեսցի
Line: 19 ի մեզ"։
Line: 20 Եւ զայս ասացեալ՝ հրաման եհան
Line: 21 յամենայն տեղիս, զի յայտ եկեսցեն
Line: 22 թագուցեալքն, եւ մի երկիցեն քրիստոսնեայք
Line: 23 ի սրոյ, բայց զի զինչսն
Line: 24 տայցեն ի դուրս եւ առցեն զգերիսն։
Line: 25 Եւ ինքն զբազումս ի գերեացն զգեստաւորեալ՝
Line: 26 ազատեաց, եւ առաւել ես
Page: 160 Line: 1 զեկեղեցականսն, եւ տալով նոցա ըստ
Line: 2 անձին երիս դահեկանս։ եւ զՊետրոս
Line: 3 քահանայ եւ զՍամուէլ մոնոզոն,
Line: 4 որք լեալ էին աշակերտք Գրիգորի
Line: 5 Աստուածաբանի, առ իւր պահեաց. եւ
Line: 6 ասէ ցՊետրոս՝ "Ի սկզբան մտից իմոց
Line: 7 ի Յոյնս չետու բնաւ ձեռնարկել ի
Line: 8 շինուածս տաճարաց Աստուծոյ"։ Եւ
Line: 9 ասէ Պետրոս. "Աստուծոյ եկեղեցի
Line: 10 բանաւոր հաւտ նորա է, զորս յետ սպանանելոյն
Line: 11 ոչ դու, եւ ոչ այլ ոք կարէ
Line: 12 կանգնել, իսկ զշինուածս՝ դիւրին
Line: 13 է, ում եւ կամիցէ։ Ոչ գիտես, եթէ
Line: 14 ամենայն մեղք սրբեցան ջրհեղեղեաւն,
Line: 15 եւ արիւնն Հաբելի տակաւին գոչէ առաջի
Line: 16 Տեառն. եւ զամենայն վատթարութիւնս
Line: 17 Հրէիցն անտես արարեալ,
Page: 161 Line: 1 զարիւնն Զաքարիայ՝ որդւոյ Բարեքայ
Line: 2 խնդրել ասաց ի նոցանէ. եւ
Line: 3 այսպիսի քանի արիւն անպարտ
Line: 4 հեգաւ ի ձեռաց քոց"։ Եւ ասէ Վախթանգ.
Line: 5 "Պարտաւոր ցուցեր զիս դու, եւ ես մեղայ
Line: 6 Տեառն"։ Եւ ասէ քահանայն. "Եթէ
Line: 7 ճանապարհ բացեր բանիցս, մեղք քո
Line: 8 եթող զքեզ. եւ այլ մի եւս պատերազմիր
Line: 9 ընդ որդիսն Աստուծոյ, եւ զհուրդ
Line: 10 վառեալ ի քէն՝ դու շիջուսցես"։ Եւ
Line: 11 ասէ Վախթանգ. "Խնդրեա յԱստուծոյ,
Line: 12 զի յայսմ գիշերի տեսից զհաճոյսն
Line: 13 Աստուծոյ"։ Եւ Պետրոս ասէ.
Line: 14 "Արդ առաւել է քան զիս, բայց սրբոց
Line: 15 յանձն արասցուք"։ Եւ բարկացաւ Սամուէլ,
Line: 16 եւ ասէ. "Ոչ գիտես զսէրն Քրիստոսի,
Line: 17 որ ասաց ցՊաւղիկարպոս՝ Եթէ
Line: 18 ոչ երկմտէին եւ ծանրանային հրեշտակք,
Page: 162 Line: 1 յամենայն քաղաքս եւ ի գեւղս
Line: 2 խաչէի ես ի կեցուցանել զամենեսեան։
Line: 3 Եւ զինչ ասէր Աստուած ցանաւրէնն
Line: 4 Աքայար՝ Խնդրեա դու քեզ նշան ի
Line: 5 Տեառնէ՝ յԱստուծոյ քումմէ ի խորութեան
Line: 6 եւ կամ ի բարձրութեան։ Եւ
Line: 7 Քրիստոս ասաց՝ Զոր ինչ խնդրէք
Line: 8 յանուն իմ, արարից ձեզ։ "Եւ արդ դու
Line: 9 թագաւոր՝ կցորդեա մեզ աղաւթիւք,
Line: 10 եւ լինի որպէս եւ կամիս"։ Եւ ի ժամ
Line: 11 երեկոյին ննջեաց թագաւորն աղաւթիք.
Line: 12 Եւ Պետրոս եւ Սամուէլ հսկեցին
Line: 13 զգիշերն ամենայն։ Եւ տեսանէր թագաւորն
Line: 14 զսուրբն Նունի ի տեսելեան,
Line: 15 զի ասէր ցնա. "Արի եւ ել ընդ յառաջ,
Line: 16 զի ահա գան առ քեզ թագաւորքն երկնի
Line: 17 եւ երկրի"։ Եւ բացեալ զաչս ի վեր՝
Line: 18 Վախթանգ տեսանէր զքաղաքն
Page: 163 Line: 1 Բիւզանդիոն, եւ ի նմա աթոռք երկու. եւ
Line: 2 մանուկ մի եւ այր մի կատարեալ
Line: 3 նստէին ի վերայ նոցա. եւ այրն էր
Line: 4 Գրիգոր Աստուածաբան, եւ ասէր ցնա.
Line: 5 "Մարդ չար, ընդէր հարեր զբանակս
Line: 6 Տեառն, եւ կոտորեցեր զխաշինս նորա.
Line: 7 եւ արդ, եթէ ոչ ակն առեալ էր իմ
Line: 8 սրբուհւոյդ Նունեայ, կրէիր դու
Line: 9 զպատուհասն հարց քոց հրապաշտից"։ Եւ
Line: 10 ասէ Նինաւ ցՎախթանգ. "Գնա, անկիր
Line: 11 յոտս թագաւորին"։ Եւ արար այնպէս.
Line: 12 եւ նստոյց զնա առ իւր եւ ետ ի
Line: 13 ձեռս նորա մատանի՝ լուսատու
Line: 14 ակամբ կազմեալ։ Եւ Պետրոս եւ Սամուէլ
Line: 15 կային երաշխաւոր Վախթանգայ,
Line: 16 եթէ այլ ոչ մեղանչէ նա։ Եւ
Line: 17 կայր անդ խաչ փառազարդ, եւ թագ
Line: 18 ի վերայ նորա. եւ տեսանէր Վախթանգ
Line: 19 զկայսրն, զի առնոյր զթագն ի խաչէն
Line: 20 եւ դնէր ի գլուխ նորա ասելով.
Line: 21 "Ահա քեզ երրորդ պսակի"։ Եւ զայս
Line: 22 ամենայն տեսեալ յերազի, որպէս եւ
Page: 164 Line: 1 հայցեացն. եւ ապա զարթուցեալ՝ փառք
Line: 2 ետ Աստուծոյ։ Եւ ի վաղիւն դառնայր
Line: 3 առ Հայաւք, եւ պատուիրէր մի ումէք
Line: 4 մեղանչել։
Line: 5 Բայց կայսրն Յունաց ել զհետ
Line: 6 նորա ինն հազարաւ՝ եւ փախոյց ի
Line: 7 զաւրացն Վրաց։ Եւ զայն տեսեալ
Line: 8 քեռորդւոյ նորա Պարսկին, ասէ
Line: 9 ցՎախթանգ. "Աւձ, ծնունդ իժի, զինչ
Line: 10 է այս, զոր արարեր. որպէս լուայ,
Line: 11 մայր հաւրն քո ի Յունաց աստի էր.
Line: 12 եւ քարշեաց ժանտ սերմն զքեզ ի նոյն
Line: 13 եւ ի սէր մեռելոյն Յիսուսի, եւ ահա
Line: 14 կորուսեր զՊարսս, եւ չմնայ քեզ այդ"։
Line: 15 Եւ ասէ Վախթանգ. "Խաչեալն՝ Աստուած
Line: 16 իմ է, եւ նա փրկէ զիս. եւ դու
Line: 17 կարդա զհուրն եւ մատիր ընդ Յոյնսդ"։
Line: 18 Եւ ինքն Հայաւք եւ Վրաւք առանձնացաւ
Page: 165 Line: 1 Եւ մարտեան Պարսք եւ Կովկասեանք
Line: 2 ընդդէմ կայսեր, եւ յաղթեցան
Line: 3 ի նոցանէ. եւ մեռաւ քեռին Վախթանգայ,
Line: 4 եւ քսան եւ հինգ հազար
Line: 5 Պարսիկ, եւ Աջաջ թագաւոր Լեկաց,
Line: 6 եւ յոլովք նախամարտիկք ընդ նմա
Line: 7 յիւրոցն. սպանաւ եւ գլխաւորն Ռանայ.
Line: 8 եւ այն եղեւ բեկումն անհնարին
Line: 9 կողմանն Պարսից։ Յայնժամ ապա
Line: 10 իջեալ ի կառացն՝ երկրպագեաց Քրիստոսի,
Line: 11 ասելով. "Քո է, Տէր, յաղթութիւն,
Line: 12 եւ ոչ հրապաշտից եւ ամբարտաւանից"։
Line: 13 Եւ ասէ ցՊետրոս. "Բեր
Line: 14 զխաչն եւ դիր այդր, եւ երկիր պագցեն
Line: 15 ամենեքեան, որ ընդ իս են, եւ որ ոք
Line: 16 ոչ հնազանդին՝ մեռցի"։ Եւ Բարզաւ
Line: 17 թագաւորն Մովկայնայ արհամարհեաց
Line: 18 զխաչն եւ զբանն Վախթանգայ, եւ
Page: 166 Line: 1 սպան զնա սպայապետն Վրաց Ջուանբեր.
Line: 2 եւ ասէ ցամենայն զաւրսն.
Line: 3 "Այս է մեր զաւրութիւն եւ յաղթութիւն"։
Line: 4 Եւ զարհուրեցան ամենեքեան,
Line: 5 եւ ասեն. "Եթէ տացէ մեզ յաղթութիւն
Line: 6 խաչդ այդ, արհամարհեմք զամենայն
Line: 7 պաշտամունս մեր, եւ զՔրիստոս
Line: 8 պաշտեմք, որ կայ ի դմա"։
Line: 9 Եւ ի նմին ժամու ելանէր Յոյն մի,
Line: 10 Պաւղիկարպոս անուն, քուերորդի
Line: 11 կայսեր, եւ խնդրէր մենամարտիկ ի
Line: 12 զաւրացն Վախթանգայ։ Եւ ոչ ոք
Line: 13 վստահեցաւ ելանել, քանզի նա էր
Line: 14 սպանողն զաւրագլխին Պարսից։ Ապա
Line: 15 ասէ Վախթանգ. "Առիւծ ընդ
Line: 16 աղուեսու ոչ ելանէ, բայց զի ցուցցի
Line: 17 զաւրութիւն խաչիս Քրիստոսի, ելից
Line: 18 ընդ քեզ"։ Եւ կնքեալ զանձն նշանաւ
Page: 167 Line: 1 խաչին, երկրպագեալ եւ համբուրեալ
Line: 2 զնա, չոգաւ ընդդէմ Պաւղիկարպոսի,
Line: 3 եւ ասէ, "Որովհետեւ գիտացեր, եթէ
Line: 4 երկրպագեաց զաւրքս խաչին Քրիստոսի,
Line: 5 եւ խնդրես տակաւին մարտնչել
Line: 6 ընդ մեզ, ահա արիւն քո ի գլուխ քո"։
Line: 7 Եւ մերձ երթեալ՝ եհար զնա եւ ճեղքեաց
Line: 8 յերկուս. եւ դարձաւ առ իւրսն
Line: 9 փառաւորելով զՔրիստոս։ Դարձեալ
Line: 10 ճակատել սկսան Յոյնք. եւ փախոյց
Line: 11 զնոսա Վախթանգ մինչեւ ցծովն։ Եւ
Line: 12 յետ այսորիկ հանդէս արարին երկոցունց
Line: 13 կողմանցն. եւ էին անկեալքն
Line: 14 ի Յունաց եաւթանասուն եւ երկու
Line: 15 հազար, եւ ի Վախթանգայ կողմանցն՝
Line: 16 քառասուն եւ երկու հազար. եւ ժողովեալ
Line: 17 զգերեալսն Յունաց եւ արկեալ
Line: 18 ընդ թուով՝ եաւթնհարիւր ութսուն
Page: 168 Line: 1 հազար. եւ առաքեցին զամենեսեան
Line: 2 առ կայսրն ի ձեռն Ներսիսի եւ Ատրներսեհի
Line: 3 իշխանացն։ Զոր տեսեալ
Line: 4 կայսեր՝ խնդաց. եւ եկն առ Վախթանգ,
Line: 5 եւ երդուան միմեանց. եւ ետ
Line: 6 կայսրն զԹուղարս եւ զԿլարճէթ, զոր
Line: 7 առեալ էր ի Վրաց, եւ խոստացաւ տալ
Line: 8 զդուստր իւր Վախթանգայ։
Line: 9 Եւ դարձաւ Վախթանգ ի տուն
Line: 10 իւր մեծաւ խնդութեամբ։ Իսկ թագաւորն
Line: 11 Պարսից լուաւ զուխտ նորա
Line: 12 ընդ Յոյնս. Բարկացաւ յոյժ,
Line: 13 ել անձամբ եւ բազմութեամբ զաւրաց՝
Line: 14 Ի Յոյնս, եւ անդէն մեռաւ։ Եւ
Line: 15 թագաւորեաց որդի նորա. եւ ել ի վերայ
Line: 16 Վախթանգայ. եւ կռուեցան ընդ
Line: 17 միմեանս զամիսս չորս մինչեւ եկն
Line: 18 զաւր ի կայսերէ ութսուն հազար
Page: 169 Line: 1 հանդերձ պարգեւաւք։ Եւ զայն իմացեալ
Line: 2 Պարսից թագաւորին՝ խնդրեաց
Line: 3 հաշտութիւն ի Վախթանգայ, ասելով.
Line: 4 "Ընդէր կռուիմք վասն դենի. եթէ
Line: 5 իցէ Աստուածն հուրն, ինքն առցէ
Line: 6 զվրէժ իւր ի խաչելոյն"։ եւ ասէ
Line: 7 Վախթանգ. "Ահա գիտես, զի ամենայն
Line: 8 թագաւորք հարկս տային ձեզ,
Line: 9 մինչեւ հաւատացին ի Խաչեալն, եւ
Line: 10 նովաւ զաւրացեալ յաղթեցին ձեզ,
Line: 11 որք պաշտէք զկրակ, զոր ես շիջուցի
Line: 12 աստ յաշխարհիս իմում, եւ առաքեցի
Line: 13 առ քեզ զքրմապետ նոցա։ Եւ
Line: 14 արդ Քրիստոս Աստուած իմ է, եւ
Line: 15 հուրն աստուած քո իցէ՝ թէ կամիս,
Line: 16 եւ ես ազգ Նեբրովթայ եմ, բայց
Line: 17 զի դու ունիս զաթոռ նորա,
Line: 18 հնազանդեցայց քեզ՝ որպէս Հաւր"։ Եւ
Line: 19 արարին այնպէս. եւ տուեալ միմեանց
Page: 170 Line: 1 պարգեւս՝ տեսին զիրեարս։ Եւ ետ
Line: 2 Վախթանգ զքոյր իւր զՄիհրանդուխտ
Line: 3 թագաւորին Պարսից Խոսրովու
Line: 4 ի կնութիւն, զի միւս քոյրն Խորազնէ
Line: 5 առ Հայոց պատիաշխոյն գրաւ
Line: 6 էր։ Եւ եղեւ միջնորդ Վախթանգ ընդ
Line: 7 Յոյնս եւ ընդ Պարսս, եւ արար խաղաղութիւն
Line: 8 ի մէջ նոցա. եւ եթող Խոսրով
Line: 9 զԵրուսաղէմ ի Յոյնս։ Այլ կինն
Line: 10 Վախթանգայ ծնաւ երկուորիս՝ արու
Line: 11 եւ էգ, եւ մեռաւ ինքն. եւ կոչեցին
Line: 12 զանուն արուին Դաչէ։ Եւ վախթանգ
Line: 13 արար ի վերայ ոսկիակազմ սաղավարտին
Line: 14 պատկեր գայլու եւ առիւծու,
Line: 15 վասն որոյ ի ժամ պատերազմին տեսեալ
Line: 16 զնա եւ ճանաչեալ՝ ասէին. "Ի բաց
Line: 17 եղերուք ի գայլէ եւ յառիւծու". կոչեցաւ
Line: 18 նա Գուրգասալ, այսինքն Գայլառիւծ՝
Line: 19 ի Պարսից լեզուն։ Բայց յոյս
Line: 20 նորա, որ առ Քրիստոս Աստուած,
Line: 21 փառաւորէր զնա հանապազ. զի կայսր
Line: 22 առաքեաց նմա մեծ շնորհակալութիւն
Line: 23 եւ պարգեւս ի ձեռն Լեւոնի զաւրագլխի,
Line: 24 եւ բազում ընծայս թագաւորին
Line: 25 Պարսից։
Page: 171 Line: 1 Յետ այսորիկ ստիպեալ ի սիրոյն
Line: 2 Քրիստոսի՝ չոգաւ Վախթանգ յԵրուսաղէմ,
Line: 3 ընդ իւր տանելով զմայր իւր
Line: 4 եւ զքոյրն. եւ ողջունեալ զսուրբ տեղիսն՝
Line: 5 դարձան մեծաւ ուրախութեամբ,
Line: 6 եւ եկն յԱնդակ։ Եւ մեծարեաց զնա
Line: 7 Պարսից թագաւորն, զի ի Պարսս
Line: 8 երթիցէ մարբն եւ քերբն նորա, զոր ետ
Line: 9 ի կնութիւն Խոսրովու։ Եւ գնացին ի
Line: 10 Բաբելոն, եւ ընկալեալ եղեն մեծաւ
Line: 11 պատուով, եւ արարին ուրախութիւն
Line: 12 ամիսս վեց. եւ մեծամեծ պարգեւաւք
Line: 13 յուղարկեցին զմայրն Վախթանգայ։
Line: 14 Եւ առեալ Խոսրովու զՎախթանգ՝ գնաց
Line: 15 ի Ջուրջանէթ, ուր է մայրաքաղաքն
Line: 16 Գելան. եւ արարին զնա անապատ ի
Line: 17 բնակչաց ազգին, եւ բնակեցուցին անդ
Line: 18 Պարսիկ, եւ կան ի հարկի Պարսից
Page: 172 Line: 1 մինչեւ ցայսաւր։ Եւ անտի գնացին ի
Line: 2 Հնդիկս, եւ յաւարի հարին զընդարձակ
Line: 3 տեղիսն, բայց ի քաղաքացն, որք կային
Line: 4 ի վերայ ծովուն. եւ անդ եսպան
Line: 5 Վախթանգ երկոտասան ըմբիշս. եւ
Line: 6 առին հարկս՝ մուշկս եւ ամբարս, հազար
Line: 7 հազար լտերս, եւ ծխանելիս՝ նաւս,
Line: 8 եւ ակունս, զմրուխտ եւ յակունթ՝ բեռն
Line: 9 մի նաւի, եւ յոսկւոյն Սոփերայ հարիւր
Line: 10 բեռն ուղտաց, եւ արծաթ՝ հինգհարիւր
Line: 11 բեռինս, քանզի յամեցին զամս
Line: 12 երիս։
Line: 13 Եւ գնացին անտի ի Սինդիկս. եւ
Line: 14 թագաւորն Սինդիկոյ ել ընդդէմ նոցա.
Line: 15 եւ կոտորեաց ի զաւրաց Պարսից
Line: 16 զբազումս. սակայն զաւրքն Քրիստոսնէից
Line: 17 փախուցին զնոսա, եւ արկին ի
Line: 18 Սինդա բերդն եւ քաղաքն ամուր։
Page: 173 Line: 1 Եւ ելանէր աւուր աւուր թագաւորն
Line: 2 Սինդայ անձամբ ախոյեան. եւ
Line: 3 զորս ելանէին ընդդէմ նորա՝ փութով
Line: 4 սատակէր. եւ ջանայր որսալ զՎախթանգ։
Line: 5 ԵՒ ի գիշերի արար գետնափորս
Line: 6 ի դրան քաղաքին ծածուկս, եւ
Line: 7 թագոյց ի ներքս տասն այր ընտիր,
Line: 8 եւ առաքեաց զմի ոք մենամարտ, զի
Line: 9 խնդրեսցէ զՎախթանգ. եւ յարուցեալ
Line: 10 արքն ի դիպող ժամու՝ կալցեն զՎախթանգ։
Line: 11 Եւ յորժամ ել ախոյեանն եւ
Line: 12 խնդրեաց զՎախթանգ, եւ չոգաւ առ
Line: 13 նա Սայուրմակ՝ հեճուպն Վախթանգայ,
Line: 14 եւ սպան զնա։ Բայց ի դառնալն
Line: 15 յետս՝ յարեան դարանամուտքն
Line: 16 եւ սպանին զնա։ Եւ տրտմեցաւ յոյժ
Line: 17 Վախթանգ, եւ ելաց զնա որպէս զեղբայր
Line: 18 սիրելի, զի սննդակից նորա էր։
Page: 174 Line: 1 Զկնի այնորիկ ել թագաւորն Սինդայ
Line: 2 ի պարկապն, եւ ասէ. "Լսէ զբանս
Line: 3 իմ, արքայդ Վրաց, զի ասացից քեզ,
Line: 4 թէ ում իցես դու նման. նման ես դու
Line: 5 ագռաւուն, որ առ զբազայն՝ փետտեալ
Line: 6 յայլոց ընկերացն իւր, եւ դարմանեաց
Line: 7 զնա ի բոյն իւր, բերելով նմա մանր
Line: 8 ճճիս եւ աւձ. իսկ նա սակաւ մի կազդուրեալ՝
Line: 9 կալաւ զագռաւն եւ եկեր զնա՝
Line: 10 ասելով, եթէ Ոչ կարեմ զաւրանալ
Line: 11 այսպիսի կերակրով, մինչ ոչ եմ
Line: 12 կերեալ թռչուն։ Արդ դու զփետտեալդ
Line: 13 ի մէնջ եւ յայլոց՝ թեւաւորես հակառակ
Line: 14 քոյոցդ հաւատոց Քրիստոսնէութեան"։
Line: 15 Եւ ասէ ցնա Վախթանգ. "Անմիտ
Line: 16 դու եւ մուկն խլուրդ, որ ոչ ունելով
Line: 17 աչս՝ կայ ի ներքոյ հողոյ, անմասն ի
Line: 18 գեղեցկութենէ երկնի եւ երկրի եւ ի
Page: 175 Line: 1 ճառագայթից արեգական, եւ ուրախ
Line: 2 է ի կեանս իւր. նոյնպէս եւ դու՝
Line: 3 կոյր մտաւք ոչ տեսանես, զոր արարի
Line: 4 ես. խնդաս ընդ ոչ տեսանելն՝ զոր
Line: 5 արարի ես, զհաւատն իմ սերմանել ի
Line: 6 տան հրոյ, ի գաւառն Պարսից կանգել
Line: 7 զքրիստոնէութիւն. եւ զԵրուսաղէմ
Line: 8 իսկ, զտեղի փառացն Քրիստոսի, առի
Line: 9 ի Պարսից՝ զտեղի ոտից Աստուծոյն
Line: 10 իմոյ։ Եւ ոչ եկի ի խնդիր փառաց եւ
Line: 11 ընչից աշխարհականաց եւ ապականացուաց,
Line: 12 ընդ որով թաղեալ կաս դու,
Line: 13 որպէս խլուրդն ի ներքոյ հողոյ։ Զի
Line: 14 մեր իմաստութիւնն հրամայէ մեզ՝
Line: 15 դնել զանձինս ի վերայ եղբարց, զի եւ
Line: 16 զաշխարհն իմ եւ զսուրբ եկեղեցիսն
Line: 17 պահեցի ի զգուշութեան, ի ծառայութիւն
Line: 18 տալով զանձն իմ՝ ի թողութիւն մեղաց
Page: 176 Line: 1 իմոց. եւ թէ յայսոսիկ մեռանիցիմ
Line: 2 իսկ, ի մահուանէ ի կեանս փոխիմ"։
Line: 3 Եւ ասէ ցնա թագաւորն Սինդայ.
Line: 4 "Եթէ հաւատաս այդմ՝ եկ ապա
Line: 5 ի դուրս, եւ փոխեցից քեզ ի մահուանէ
Line: 6 ի կեանս, որպէս զիշխանն քո՝ որ
Line: 7 գնաց կարապետ քեզ"։ Եւ ասէ ցնա
Line: 8 Վախթանգ. "Եկ արտաքս, եւ նախ
Line: 9 ես առաքեցից զքեզ ի խաւարն արտաքին
Page: 177 Line: 1 զաւրութեամբ Քրիստոսին
Line: 2 իմոյ, որ նա փոխելոց է զիս ի կեանս՝
Line: 3 յորժամ եւ գիտէ"։ Եւ գնացին դիպեցան
Line: 4 երկոքեանն. եւ եհար Վախթանգ
Line: 5 զՍինդայն նիզակաւն, եւ ընկէց զնա
Line: 6 յերիվարէն, կարեվէր խոցեալ ի մահ.
Line: 7 եւ առեալ զոտիցն՝ տարաւ զնա ի
Line: 8 քարշ առաջի թագաւորին Պարսից. եւ
Line: 9 եղեւ ուրախութիւն մեծ, եւ գովութիւն
Line: 10 նմա յամենեցունց։ Եւ ածին ճարտար՝
Line: 11 բժշկել զնա ի վիրացն. եւ սկսաւ
Line: 12 մի ուշաբերեալ նորա, թողին զնա
Line: 13 յիւրսն, եւ տարան։ Եւ առին պատանդս
Line: 14 երկուս յորդւոց նորա, եւ հարկս
Line: 15 կրկին քան զՀնդկացն. եւ տուաւ այն
Line: 16 ամենայն Վախթանգայ, եւ այլ բազում
Page: 178 Line: 1 ընծայս։ Եւ արարեալ հաշտութիւն՝
Line: 2 գնացեալ եկին յԱրաշէթ, յերկիրն
Line: 3 Քուշացւոց՝ սահմանակցացն
Line: 4 Պարսից, զկնի չորից ամացն, զոր
Line: 5 արարին ի Հնդիկս եւ ի Սինդէթ։ Եւ
Line: 6 նստեալ կային ազգն Հարաշեաց ի
Line: 7 տղմուտ տեղիս եղեգանց, ուր ոչ կարէր
Line: 8 կոխել չորքոտանի եւ ընթացք
Line: 9 նաւի։ Բայց հնարիւք իմն կտրեցին
Line: 10 զջուրսն, եւ առին զնոսա եւ կոտորեցին.
Line: 11 եւ հազար տուն ածին ընդ ինքեանս,
Line: 12 եւ ցրուեցին յայլ եւ այլ տեղիս. եւ սոքա
Line: 13 են ազգն Քրդաց. եւ Քուշանքն
Line: 14 այլ եւ այլ են։
Line: 15 Եւ եկին ի սահմանս Հայոց եւ Յունաց։
Line: 16 Եւ ընդ նոսա էր Լեւոն
Line: 17 զաւրավարն Յունաց բազում զաւրաւք.
Line: 18 չոգաւ նա յերկիրն իւր, տալով
Line: 19 ընդ ինքեան դեսպանս, զի ածցեն
Line: 20 զդուստրն կայսեր ի կնութիւն Վախթանգայ,
Line: 21 եւ զի ձեռնադրեսցեն զՊետրոս՝
Line: 22 կաթողիկոս Վրաց, եւ զՍամուէլ՝
Page: 179 Line: 1 եպիսկոպոս։ Եւ կայսրն եւ պատրէարգն
Line: 2 Կոստանդնուպաւլսոյ առաքեցին
Line: 3 զՊետրոս քահանայ եւ զՍամուէլ
Line: 4 կրաւնաւոր յԱնտաք, զի անդ առցեն
Line: 5 ձեռնադրութիւն, զի "Ձեր է, ասեն,
Line: 6 վիճակն այն"։ Եւ կատարեալ զխնդիրն՝
Line: 7 արձակեցին զնոսա ի Վիրս։ Իսկ թագաւորն
Line: 8 Վախթանգ չոգաւ ի Քարթլ.
Line: 9 եւ ել ընդ յառաջ նորա Դաչէ որդի
Line: 10 նորա, եւ ամենայն փառաւորքն Վրաց,
Line: 11 եւ արարին մեծ ուրախութիւն ի մտանել
Line: 12 նորա ի Մցխիթա։ Բայց եպիսկոպոսն
Line: 13 Միքայէլ իբրեւ գիտաց, եթէ
Line: 14 Կաթողիկոս եւ եպիսկոպոս գան ի Վիրս
Line: 15 առանց կամաց նորա, դժուարացաւ. եւ
Line: 16 պատճառանաւք կշտամբեր զՎախթանգ,
Line: 17 որպէս թէ երկրպագեալ
Line: 18 իցէ նա հրոյ։ Իսկ թագաւորն երդնոյր
Line: 19 եւ աղաչէր զնա՝ եթէ "Քրիստոս
Line: 20 է իմ Աստուած ճշմարիտ, եւ մի պարտաւորեր
Line: 21 զիս զուր"։ Եւ եպիսկոպոսն
Page: 180 Line: 1 ոչ լսէր նմա, այլ անէծ զնա եւ արար
Line: 2 ընդ բանիւք։ Եւ ասէ թագաւորն.
Line: 3 "Թէպէտ եւ անմեղ եմ ի բան այտի,
Line: 4 բայց են իմ եւ այլ յանցանք առաջի
Line: 5 Տեառն, եւ վասն այնորիկ խոնարհել
Line: 6 արժան է ինձ առաջի նորա"։ Եւ չոգաւ
Line: 7 եւ անկաւ յոտս եպիսկոպոսին, եւ
Line: 8 համբուրեաց եւ խնդրէր թողութիւն։
Line: 9 Իսկ նա առ ի նմանէ զոտն եհար
Line: 10 զբերան շտագաւորին, եւ խլեաց յատամանց
Line: 11 նորա։ Եւ առեալ զատամն
Line: 12 իւր թագաւորն՝ ասէ. "Այդ գործ մեղաց
Line: 13 իմոց էր եւ սատանայի, որ ամբարձ
Line: 14 զքեզ ընդդէմ իմ. զի այդ ոչ
Line: 15 է քո պատուիրանն՝ որ ասէ. Զեղէգն
Line: 16 ջախջախեալ մի բեկցես, եւ զպատրոյգն
Line: 17 առկայծեալ ոչ շիջուսցես. եւ դու նախանձեցար
Line: 18 ընդ փառսն Պետրոսի, եւ
Line: 19 դու առեր զՅուդայի նախանձն"։ Եւ
Line: 20 առաքեաց զնա առ պատրէարգն
Line: 21 Կոստանդնուպաւլիս, եւ զհանեալ ատամն
Page: 181 Line: 1 զկնի, զի արասցէ դատաստան առանց
Line: 2 աչառանաց։ Եւ տեսեալ զՄիքայէլ
Line: 3 պատրէարգին, ասէ ցնա. "Ագահութեամբ
Line: 4 մարտեար ընդ եկեղեցի, իբրեւ
Line: 5 Յուդաս, եւ հեղեր արիւն, եւ այն՝
Line: 6 ստիւքն, եւ ի բերանոյ թագաւորին,
Line: 7 եւ զշինուածն Աստուծոյ քակեցեր. եւ
Line: 8 արդ մի լիցիս արժանի քահանայութեան,
Line: 9 զի մահապարտ ես տեառն քո։
Line: 10 Եւ ընդէր ոչ լուար Պաւղոսի, որ
Line: 11 ասէ՝ Հնազանդ եղերուք թագաւորի.
Line: 12 որ եւ ասէ՝ Աղաւթեցէք նմա, ապա
Line: 13 թէ ոչ՝ գիտասջիք, զի ոչ վայրապար
Line: 14 ածեալ է սուսեր ընդ մէջ"։ Եւ յաքսորս
Line: 15 առաքեցաւ նոյնժամայն
Line: 16 Միքայէլն։
Line: 17 Իսկ Անտիոքու պատրէարգն ձեռնադրելն
Line: 18 զՊետրոս կաթողիկոս արար
Line: 19 նմա եւ երկոտասան եպիսկոպոսունս.
Page: 182 Line: 1 եւ նախ ի Կոստանդնուպաւլիս գնացին,
Line: 2 եւ առեալ բազում պարգեւս եւ
Line: 3 զդուստր կայսեր զՀեղինէ, եւ այնպէս
Line: 4 չոգան առ Վախթանգ։ Եւ զուարճացաւ
Line: 5 երկիրն։ Եւ նստաւ կաթողիկոս
Line: 6 Մցխիթայ յեկեղեցւոջն, զոր
Line: 7 շինեաց Վախթանգ՝ զՍիոն. եւ Սամուէլ
Line: 8 նստաւ յեպիսկոպոսարանին
Line: 9 Մցխիթոյ. եւ եպիսկոպոս մի եղաւ ի
Line: 10 Կլարճէթ, եւ մի՝ յԱրտահան, եւ մի՝ ի
Line: 11 Ջաւախէթ, եւ մի՝ ի Մանկլիս, մի՝ ի
Line: 12 Բաւղնիս, մի յՌիշայ, մի՝ ի Սուրբն
Line: 13 Նինաւ կոչեցեալն, ի վերայ դրանն
Line: 14 Ուջարմոյ, մի ի Ջերամ, մի՝ ի
Line: 15 Չելթ, մի՝ ի մէջ երկուց եկեղեցեացն,
Line: 16 մի ի Խորնոբոջ, մի՝ յԱգարակ
Line: 17 հանդէպ Խունանայ։ Եւ շինեաց Վախթանգ
Line: 18 եկեղեցի ի Նիքաւզ՝ ի Վերայ
Page: 183 Line: 1 վկայարանին Րաժդենոյ՝ պարսկի,
Line: 2 սնուցողի առաջին կնոջն Վախթանգայ,
Line: 3 որ հաւատաց ի Քրիստոս, եւ ի
Line: 4 Պարսից բռնադատեալ վասն հաւատոցն,
Line: 5 ոչ ուրացաւ զՔրիստոս, եւ սպանին
Line: 6 զնա ի բարի դաւանութեանն
Line: 7 իւրում՝ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ.
Line: 8 եւ ի տեղւոջ վկայարանին նորա
Line: 9 եդաւ աթոռ եպիսկոպոսի։ Իսկ Հեղինէ
Line: 10 ծնաւ ի Վախթանգայ երիս որդիս
Line: 11 եւ դուստր մի։ Եւ նստաւ Վախթանգ
Line: 12 յՈւջարմաւ, տուեալ զմեծ մասն
Line: 13 երկրին երէց որդւոյ իւրոյ՝ Դաչէի. եւ
Line: 14 յԽորանձէ՝ զքոյր իւր զաւագ ետ ի
Line: 15 կնութիւն Հայոց բդեշխին՝ Բակուրայ։
Line: 16 Յայնմ ժամանակի մեռաւ Խոսրով
Line: 17 թագաւորն Պարսից, եւ նստաւ յաթոռ
Line: 18 նորա որդին իւր՝ Հոմանուն հարցն. եւ
Line: 19 առաքեաց առ Վախթանգ զի առաջնորդ
Line: 20 լիցի նմա՝ երթալ պատերազմաւ
Page: 184 Line: 1 ի Յոյնս։ Եւ արկեալ էր Վախթանգ
Line: 2 հիմն քաղաքին Տփխեաց, եւ շինէր
Line: 3 զնա ժրութեամբ։ Ետ պատասխանի
Line: 4 թագաւորն եւ ասէ. "Այս է առակն
Line: 5 որ ասեն՝ Դարբին, սրեա զսուրդ, զի
Line: 6 հատից զգլուխ քո"։ Եւ ասէ՝ "Երթայք
Line: 7 ասացէք ցնա, որ առաքեաց զձեզ առ
Line: 8 իս, նախ ընդ իս մարտիր եւ ապա ընդ
Line: 9 Յոյնս, զի սիրեցաք մեք զքեզ եւ
Line: 10 պարսպեցուցաք ի մեզ"։ Յաւուրսն
Line: 11 յայնոսիկ Դաչէ առեալ զորդի քեռ իւրոյ՝
Line: 12 անց ընդ Կուխէթ՝ յերկիրն
Line: 13 Լաւպատայ, Ի քարաժայռ գերբուկս
Line: 14 անձաւանցն, որոյ բնակիչք էին
Line: 15 խուժադուժ ազգաց բազմութիւն յոյժ,
Line: 16 որք պաշտէին զհուր եւ զջուր։ Եւ ամրացաւ
Line: 17 ամենայն երկիրն։ Եւ չոգաւ
Line: 18 Վախթանգ, եւ կին իւր եւ որդիք ի
Line: 19 ձորն Ուջարմոյ յերեսաց պարսից արքային,
Line: 20 քանզի լուան, եթէ գայ ի վերայ
Page: 185 Line: 1 նորա։ Որ եւ եկն վաղվաղակի եւ
Line: 2 կոտորեաց զքաղաքն Կամբեջոյ եւ
Line: 3 բերդն Ճերամոյ. եւ հասեալ ի Կուխէթ,
Line: 4 բնակեցան յԱւրին գետն։ Եւ
Line: 5 ել Վախթանգ երկու հարիւր քառասուն
Line: 6 հազարաւ ընդ եաւթն հարիւր
Line: 7 քառասուն հազար արանցն Պարսից
Line: 8 ի մռայլ աւուր. եւ կոտորեաց մինչեւ ի
Line: 9 պաղատ թագաւորին Պարսից, եւ սպան
Line: 10 զորդի նորա զԲարտամ. եւ զերծաւ
Line: 11 թագաւորն Պարսից։ Բայց պարսիկ
Line: 12 մի խոցեաց զքաջն զայն Վախթանգ
Line: 13 ի կուշտն՝ կարեվէր. սակայն պնդեալ
Line: 14 զսիրտն՝ ել ի պատերազմէն յաղթութեամբ,
Line: 15 կոտորեալ ի նոցանէ հարիւր
Line: 16 երեսուն հազար, եւ գնաց յՈւջերմա։
Line: 17 Յայնմ ժամանակի մեռաւ կայսրն
Line: 18 Յունաց, եւ թագաւորեաց Զենոն որդի
Page: 186 Line: 1 նորա, եւ եկն աւգնել Վախթանգայ.
Line: 2 եւ հասեալ ի Սպեր՝ լուաւ
Line: 3 զբաւթն վիրաւորելոյն ի մահ զՎախթանգայ,
Line: 4 եւ դարձաւ ի Կարնոյ քաղաք։
Line: 5 Իսկ թագաւորն Պարսից Խոսրով
Line: 6 աւերեալ զՏփխիս, եւ զԱրմազ եւ շուրջ
Line: 7 զՄցխիթաւ, եւ չոգաւ ի վերայ Յունաց.
Line: 8 եւ մարտեան ընդ միմեանս
Line: 9 Պարսք եւ Յոյնք. եւ մնաց մարտն երկուց
Line: 10 կողմանց. եւ դարձան Պարսք ընդ
Line: 11 Քարթլ։
Line: 12 Եւ մեռաւ Վախթանգ յոլով
Line: 13 պատուիրանաւ որդւոյն՝ Դաչէի, որոյ
Line: 14 ետ զթագաւորութիւնն, եւ ամենայն
Line: 15 զաւրացն՝ վասն հաւատոյ Քրիստոնէութեան
Line: 16 եւ միամտութեան. եւ թաղեցաւ
Line: 17 ի Մցխիթայ։ Եւ թագաւորն
Line: 18 Պարսից դարձաւ յերկիր իւր։
Line: 19 Եւ Դաչէ թագաւորեաց Վրաց. շինեաց
Line: 20 զամենայն աւերեալսն ի Պարսից։
Page: 187 Line: 1 Մեռաւ կաթողիկոսն Պետրոս, եւ
Line: 2 առ զաթոռն Սամուէլ. եւ յետ նորա
Line: 3 Թափեջան առ զաթոռն, եւ զկնի նորա՝
Line: 4 Չիմաք։ Ննջեաց եւ թագաւորն
Line: 5 Դաչէ, եւ առ զթագաւորութիւնն որդի
Line: 6 նորա Բակուր. եւ զկնի նորա
Line: 7 թագաւորեաց Փարսման՝ որդի նորա։
Line: 8 Յաւուրս սորա ելին Աւսքն եւ աւերեցին
Line: 9 զՔարթլ. եւ զի անպարապ էին
Line: 10 Յոյնք յարեւմտից կողմանց՝ աւգնել
Line: 11 Փարսմանայ, եւ խնդրեաց ի Պարսից
Line: 12 աւգնութիւն, զի հնազանդեսցի նոցա
Line: 13 հարկատրութեամբ, բայց զի հաւատոյ
Line: 14 եւ եկեղեցւոյ մի արասցեն բռնութիւն։
Line: 15 Եւ լուան նմա Պարսք, եւ ոչինչ նեղէին
Line: 16 վասն հաւատոյ իւրեանց։ Իսկ
Line: 17 զկնի մահուանն Փարսմանայ առ
Line: 18 զթագաւորութիւնն միւս Փարսման՝
Page: 188 Line: 1 Եղբաւրորդի նորա. եւ էր նա այր
Line: 2 բարեմիտ եւ շինիչ եւ զարդարիչ
Line: 3 եկեղեցեաց։ Մեռաւ կաթողիկոսն Չիմաք.
Line: 4 եւ նստուցին կաթողիկոս առանց Անդաքու
Line: 5 զՍաբա, զի յայնմ հետէ
Line: 6 ինքեանք իսկ Վիրք գնէին կաթողիկոս
Line: 7 յազգէ նախարարացն. Քանզի
Line: 8 զկնի Սաբայ նստաւ Յելաթի։ Յաւուրս
Line: 9 սորա եկն Յովհաննէս ի Միջագետաց
Line: 10 ի Վիրս, այր սուրբ եւ սքանչելագործ,
Line: 11 որ արար յոլով նշանս
Line: 12 ինքն եւ աշակերտք իւր. եւ գրեցան
Line: 13 իրքն եւ եդան յեկեղեցիսն Քարթլայ։
Line: 14 Ի թագաւորէն Միհրանայ մինչեւ
Line: 15 ցերկրորդ Փարսման են ամք երկերիւր....
Line: 16 յիշատակ բարի զկնի իւր։
Line: 17 Յաւուրս սորա Ստեփանոսի մեռաւ
Page: 189 Line: 1 կաթողիկոսն Սամուէլ, եւ առ
Line: 2 զաթոռն Բարդողոմէոս։ Յաւուրսն յայնոսիկ
Line: 3 սպանաւ կայսրն Մուրիկ ի Փոկասայ՝
Line: 4 զաւրականէ միոջէ, որ եւ թագաւորեաց
Line: 5 ի վերայ Յունաց. եւ լուեալ
Line: 6 զբաւթ աներոյն իւրոյ՝ Քասրէ թագաւորն
Line: 7 Պարսից բարկացաւ եւ ել յերկիրն
Line: 8 Յունաց, եւ աւերեաց գաւառս բազումս
Line: 9 եւ գերեաց զԵրուսաղէմ եւ զխաչն
Line: 10 տէրունական։ Եւ Ստեփանէ՝ իշխանն
Line: 11 Վրաց դարձաւ ի Պարսից հնազանդութիւն
Line: 12 յերկիւղէ նոցա, եւ նստէր
Line: 13 ի Տփխիս։ Իսկ զՓոկաս սպանեալ Հերակլայ՝
Line: 14 ազգականին Մաւրկայ, եւ
Line: 15 թագաւորեալ ի վերայ Յունաց, եւ
Line: 16 ածեալ զաւր յարեւմտից, ի Թուրքաց,
Line: 17 բազում յոյժ՝ եւ ել ի խնդիր կենսատու
Line: 18 Խաչին. ճանապարհ կալեալ ընդ
Line: 19 Հայս՝ եկն ի Բզնունիս, եւ անտի ելանէ
Line: 20 ի Տփխիս։ Եւ Ստեփանոս ոչ ելանէ
Line: 21 ի հնազանդութենէ Պարսից, այլ
Page: 190 Line: 1 փակեաց զքաղաքն, եւ պատերազմէր
Line: 2 ընդ կայսեր, ելանելով ի դուրս աւուր
Line: 3 աւուր, եւ ի քաջացն Յունաց մեռանէր։
Line: 4 Եւ յետ սպանանելոյն զնա, առին
Line: 5 զքաղաքն, բաց ի Կլայէն, յորմէ
Line: 6 թշնամեաց զկայսրն աւագ բերդին,
Line: 7 ասելով. "Արի գնա, քաւշ հոտեալ,
Line: 8 զի չես նման թագաւորի, այլ քաւշի
Line: 9 ունիս պարանոց եւ մաւրուս"։ Եւ
Line: 10 կայսրն իբրեւ լուաւ, խնդաց ի սրտի
Line: 11 եւ ետ բերել զգիրսն Դանիելի. եւ բացեալ՝
Line: 12 խնդրեաց զտեղին, յորում
Line: 13 գրեալ էր, եթէ "Զաւրանայ քաւշն այծեաց,
Line: 14 որ գայ յարեւմտից, եւ հարկանէ
Line: 15 զխոյն յարեւելս մեծաւ զաւրութեամբ"։
Line: 16 Եւ ասէ ցզաւրսն՝ "Թէպէտ
Line: 17 անարգեաց զիս այրն ի սրտէ իւրմէ,
Page: 191 Line: 1 այլ ձգեաց առ իս զբանս զայս"։ Եւ
Line: 2 կոչեաց առ ինքն զԱտրներսեհ յազգէն
Line: 3 Դաչէի, որ էր ի Կուխէթ, եւ ետ ի նա
Line: 4 զՏփխիս. եւ եթող առ նմա զաւրագլուխն
Line: 5 Ջիբղա, եւ ինքն չոգաւ ի
Line: 6 Պարսս։ Եւ առին զԿլայն. եւ կալեալ
Line: 7 զանարգիչն կայսեր՝ Ջիբաղն, նախ
Line: 8 զբերանն ելից ոսկով. "Զի խնդաց,
Line: 9 ասէ, կայսրն ի բան բերանոյ քոյ". եւ
Line: 10 ապա հանեալ զմորթն՝ հասոյց կայսեր
Line: 11 վասն նախատելոյն զնա։ Իսկ
Line: 12 որդին Քասրէի սպան զնա. եւ արարեալ
Line: 13 սէր ընդ կայսեր՝ ետ ի նա զխաչն
Line: 14 Տեառն։ Եւ դարձաւ Հերակլ
Line: 15 զկնի հինգ ամաց, եկին ի Մցխեթա.
Line: 16 եւ էառ Ի Մանկլեայ եւ յԵրուշեթոյ
Line: 17 զոտից Տեառն տախտակն եւ զբեւեռսն՝
Line: 18 զտուեալսն ի Կոստանդիանոսէ
Line: 19 Միրանայ թագաւորին, եւ տարաւ
Page: 192 Line: 1 ընդ իւր ոչ լսելով աղերսանացն
Line: 2 Ատրներսեհի եւ ամենայն Վրաց աշխարհին
Line: 3 արտասուացն։
Line: 4 Իսկ զկնի մահուանն Բարդողոմէոսի
Line: 5 կաթողիկոսի էառ զաթոռն Յովհաննէս.
Line: 6 եւ յետ նորա՝ Բաբեղաս. եւ զկնի
Line: 7 նորա՝ Թափոր։ Եւ զիշխանութիւնն
Line: 8 Վրաց զկնի մահուանն Ատրներսեհի
Line: 9 առ որդի նորա Ստեփանոս, այր
Line: 10 պինդ հաւատով եւ տաւնասէր, որ
Line: 11 կարգեաց զաւր ուրբաթուն միշտ
Line: 12 տաւն Խաչի՝ մեծ ժողովով առաջի
Line: 13 Խաչին սրբոյ, եւ զաւր հինգշաբաթուն՝
Line: 14 մեծացուցանել ի սուրբն Սիոն
Line: 15 ի կաթողիկոսարանն, եւ զերեքշաբաթն՝
Line: 16 տաւն Ստեփանոսի Նախավկային եւ
Line: 17 ամենայն վկայիցն. եւ "Ոչ զանազանել,
Line: 18 ասաց, զուրբաթն եւ զհինգշաբաթն ի
Line: 19 մեծէ ուրբաթուն եւ ի մեծէ
Line: 20 հինգշաբաթուն"։
Page: 193 Line: 1 Զայնու ժամանակաւք երեւեցաւ
Line: 2 Մահմէտ՝ առաջնորդ եւ աւրէնսդիր
Line: 3 Սարակինոսացն եւ ազգին Արաբկաց,
Line: 4 որ տիրեաց բազում աշխարհաց. քսան
Line: 5 ամ կալեալ զիշխանութիւնն՝ մեռաւ։
Line: 6 Եւ եկաց ի տեղի նորա Աբուբաքր,
Line: 7 որ մտաւ զաւրութեամբ մեծաւ ի
Line: 8 Պարսս, եւ զի նուազեալ էր թագաւորութիւնն
Line: 9 նոցա՝ կալաւ զնոսա ի
Line: 10 հնազանդութիւն. եւ մտեալ ի Բաբելոն՝
Line: 11 թողուլ ետ զհրապաշտութիւնն, եւ
Line: 12 դարձոյց յաւրէնս Սարակինոսաց։ Եւ
Line: 13 ի մեռանելն նորա՝ կալաւ զիշխանութիւնն
Line: 14 Աւմառ։ Եւ պատմեցին Հերակղի,
Line: 15 եթէ Սարակինոսքն կամին մտանել
Line: 16 ի Շամայ եւ ի Ջազիրէթ, որք են
Line: 17 սոքա աշխարհք Միջագետաց։ Եւ ել
Line: 18 կայսրն յերկիրն Փղշտացւոց. եւ
Page: 194 Line: 1 ետես անդ այր Աստուծոյ մինաւոր մի.
Line: 2 որ ասէր. "Փախերուք ի փախուցելոյն
Line: 3 Սառայի որպէս եւ կոչին
Line: 4 իսկ սարակինոսք, որ է Սառայի
Line: 5 սպասաւորք, քանզի ետ Տէր զհարաւ
Line: 6 եւ զարեւելս եւ զհիւսիս ազգի
Line: 7 նոցա. եւ նոքա են աստեղք
Line: 8 մոլորեալք, որ տիրեն անմոլորիցն։
Line: 9 Եւ գտանին գուշակմունք նոցա ի
Line: 10 գիրս փիլիսոփայիցն Հերմիտրոնի եւ
Line: 11 Իջինտոսի, եթէ "Ի մեծ թուին հինգ
Line: 12 հազար ութ հարիւր չորեքտասան երեւի
Line: 13 աղախնորդին յազգէն արդարութեան
Line: 14 ի ՈԺԵ եւ տեւէ հնգիցս եւթներորդս պակաս
Line: 15 Ե, որ են ամք երկերիւր քառասուն"։
Line: 16 Եւ շրջեցաւ թագաւորն Հերակլ,
Line: 17 եւ եկն դարձեալ ի Քարթլ. եւ ասաց գաղթեալ
Line: 18 ազգին Պարսից յԻսմայելացւոցն
Line: 19 ի կողմանս հիւսիսոյ, եթէ "Ահա
Page: 195 Line: 1 սպառեցաւ թագաւորութիւն ձեր, եւ
Line: 2 զաւրացան Սարակինոսքն ելէք, եկայք
Line: 3 առ մեզ"։ Եւ նոցա թաղեալ զգանձս
Line: 4 իւրեանց յանգէտս, տարան զգիր
Line: 5 գանձուն զկնի, եւ գնացին զհետ Հերակլի.
Line: 6 եւ այնու գրովն գան Յոյնք եւ
Line: 7 գտանեն զնոսա։
Line: 8 Իսկ Ստեփանոսի՝ Վրաց իշխանին
Line: 9 էին երկու որդիք, Արչիլ եւ
Line: 10 Միհր անուանք նոցա, որոց ետ զամենայն
Line: 11 ստացուածս իւր. եւ թաղեցին
Line: 12 ի տեղիս տեղիս յերեսաց Իսմայելի,
Line: 13 եւ փախեան յԵգրիս. քանզի չոգաւ ի
Line: 14 վերայ նոցա եւ Քարթլայ Մրվան՝
Line: 15 որդի Մուհամադայ, որ կոչէր Խուլ, եւ
Line: 16 կալաւ զԴուռն Դարիալայ, եւ աւերեաց
Line: 17 զբնակութիւն լերինն Կովկասու։ Եւ
Line: 18 լուաւ, եթէ տէրքն Քարթլայ փախեան
Line: 19 յԵգրիս, եւ անտի յԱփխազէթ,
Line: 20 ել զհետ նոցա, եւ առ զամրոցն Եգրայ.
Line: 21 եւ էջ ի վերայ բերդին Անակոփոսի,
Line: 22 յորում կայր Տիրամաւրն պատկեր
Page: 196 Line: 1 անձեռագործ, զոր ոչ ոք գիտէ՝
Line: 2 ուստի իցէ, քանզի գտաւ նա ի
Line: 3 գլուխ լերինն Գաւրին։ Եւ յայնմ
Line: 4 բերդի կային Արչիլ եւ Միհր զկնի
Line: 5 մահուան հաւրն իւրեանց։ Եւ զաւրագլուխն
Line: 6 Յունաց Լեւոն մտեալ ի
Line: 7 բերդն Սուբաղայ յելսն Աւսեթոյ,
Line: 8 ամբարնայր անդ։ Եւ ասեն ցմիմեանս
Line: 9 հարազատքն. "Եթէ աստ մնամք առնուն
Line: 10 զամուրս եւ յիշատակ ոչ թողուն
Line: 11 մեզ, եւ գանձն, զոր ժողովեցին Քրիստոսապսակն
Line: 12 Միհրան եւ յԱստուծոյ
Line: 13 իմաստնացեալն Վախթանգ, կորնչին
Line: 14 անգտանելիք. եւ զայն եւս՝ զոր Հերակղ
Line: 15 աստէն եթող, զորոց զգիրն
Line: 16 եդաք ընդ երկու թագացն զմրխտեաց.
Line: 17 արդ, Աստուծով սրտապնդեալք,
Line: 18 բարեխաւսութեամբ Պետրոսի եւ Պաւղոսի
Line: 19 եւ զաւրութեամբ պատկերի Տիրամաւրն,
Page: 197 Line: 1 որ ընդ մեզ է, ելցուք ի
Line: 2 վերայ նոցա ի կողմանէ ծովուդ զառ
Line: 3 ի թափի"։ Եւ ելին երեք հազարաւ. եւ
Line: 4 Տէր արկ ի նոսա տապաստ սաստիկ
Line: 5 յոյժ, եւ մեռան ի Տեառնէ ցաւաւք՝
Line: 6 երեսուն եւ հինգ հազար, եւ սրով
Line: 7 արանց՝ երեք հազար։ եւ պակասեցան
Line: 8 ի քրիստոսնէիցն արք վաթսուն,
Line: 9 եւ խոցեցաւ Միհրն, Եւ ոմն ի Սարակինոսացն
Line: 10 ասէ ցբանակն իւր. "Աստուած
Line: 11 մեզ ետ յաղթութիւն տասն,
Line: 12 որպէս խաւսեցաւ ընդ Աբրահամու եւ
Line: 13 ընդ Ագարու, եւ ոչ ընդ արս աստուածայինս,
Line: 14 եւ ընդ տաճարս անուն
Line: 15 նորա"։ Եւ յարեան անտի եւ նստան ի
Line: 16 վերայ եաւթնակեան գետոցն երկուց։
Line: 17 Եւ յանկարծակի յարեան գետքն
Line: 18 ի սաստիկ հեղեղաց եւ տարան ի զաւրացն
Line: 19 Հաբաշեաց, որ կային ընդ
Page: 198 Line: 1 նոսա՝ քսան եւ երեք հազար այր, եւ
Line: 2 ձիս երեսուն եւ հինգ հազար. եւ
Line: 3 յայնմանէ կոչեցան գետքն պատահմամբ
Line: 4 գործոյն, մինն՝ Ցխենիս
Line: 5 Ծղալ, եւ միւսն՝ Հաբաշիս Ծղալ։
Line: 6 Եւ մնացեալքն ելին ընդ ճանապարհ
Line: 7 Գաւրին եւ անցին ի Սպեր գաւառ,
Line: 8 եւ գնացին։ Եւ զերծելոցն Քրիստոնէից
Line: 9 տուեալ փառք Աստուծոյ, առաքեցին
Line: 10 եւ ցուցին կայսեր որ ինչ
Line: 11 եղեւն։ Եւ լուեալ նորա՝ խնդաց ի Տէր.
Line: 12 եւ առաքեաց թագաւորն երկուց եղբարցն
Line: 13 եւ թուղթս քաջալերութեան։
Line: 14 Այլ ի խոցոյ անտի մեռաւ Միհրն,
Line: 15 եւ թաղեցաւ ի Մցխիթայ. եւ դադարեաց
Line: 16 երկիրն ամս երկոտասան։
Line: 17 Յաւուրսն յայնոսիկ իշխան ոմն ի
Line: 18 տանէ Դաւթի մարգարէի, Ադրնաս
Line: 19 կոչեցեալ, եկն առ Արչիլն. որ լեալ
Page: 199 Line: 1 էր ի Հայս, եւ գերեալ որդւովքն
Line: 2 յայլազգեացն, եւ զերծեալ անտի՝
Line: 3 խնդրէր ի նմանէ տեղի բնակութեան.
Line: 4 եւ ետ նմա զՌիշա եւ զՇղուեր եւ զԱտաւնէ։
Line: 5 Եկին ի Տարաւնոյ եղբարք
Line: 6 երեք եւ բնակեցան մինչեւ ցԳաղգաղ՝
Line: 7 հրամանաւ Արչլին։ Եւ կին Արչլին էր
Line: 8 դուստր Գորամայ կիւրապաղատին,
Line: 9 ի զարմիցն Վախթանգայ արքայի։
Page: 201 Line: 1 ԻԻԻ*
Line: 2 ԼԵՈՆՏԻ* ՄՐՈՎԵԼԻ*
Line: 3 ՎԿԱՅԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ* ԱՐՉԼԻ*
Page: 203 Line: 1 Բայց ոչ ոք կարէ զաղէտս քրիստոնէից
Line: 2 ընդ գրով արկանել, զոր կրեցին
Line: 3 ի Սարակինոսացն, որք առժամանակ
Line: 4 մի եւ Քաղրդականք կոչեցան.
Line: 5 զոր ասէ իսկ Աստուածային Գիրք,
Line: 6 եթէ "Քաղրթայ լեզուքն արբեսցին
Line: 7 յարենէ անմեղաց", քանզի սկիզբն
Line: 8 զաւրանալոյ ազգին Քաղրթն եղեւ, որ
Line: 9 էր իշխան սակաւուց Իսմայելականաց
Line: 10 շրջաբնակաց։ Յորոյ աւուրս իշխան
Line: 11 ոմն Միջագետաց՝ Սարգիս անուն
Line: 12 յափշտակէր զինչս վաճառականաց
Line: 13 Իսմայելացւոցն. եւ Քաղրթն ողոքանաւք
Line: 14 հայցեաց զառեալն, եւ զի այլ մի արասցէ
Line: 15 զայն. եւ նա ոչ լսէր նմա։ Որոյ
Line: 16 սրտառեալ՝ ժողովէ ամբոխ յոյժ յիւրոցն,
Line: 17 եւ երթեալ՝ առնուն զիւրեանցն
Line: 18 եւ զնոցայն, եւ ոյժ առեալ՝ զաւրացան։
Line: 19 Եւ ի նոյն աւուրս գտին զՄահմեդ
Line: 20 հալածեալ յիւրոցն, որ է աշակերտեալ
Line: 21 Արիանոսի ումեմն մոնոզոնի եւ Կերինթոսի
Line: 22 աղանդոյն, որ ախտաւորաբար
Line: 23 եւ մարմնական ցանկութեամբ դաւանէր
Line: 24 զյարութիւնն։ Զնա յարուցեալ
Line: 25 առ իւրեանս եւ արարեալ զաւրագլուխ՝
Line: 26 կռուեցան ընդ ամենայն երկիր,
Line: 27 ի լնուլ մեղացն չափոց Քրիստոնէից՝
Line: 28 Յունաց եւ Հայոց, Ասորոց եւ Աղուանից
Line: 29 եւ Վրաց. որովք ճոխացեալ՝ առին
Line: 30 եւ զՊարսից գաւազանն յիւրեանսն,
Line: 31 որով հարին իսկ զազգս
Line: 32 ամենայն։
Page: 204 Line: 1 Արդ՝ զկնի երկոտասան ամաց գնալոյ
Line: 2 Խուլ ամիրային, եկն Ճիճնաում,
Line: 3 որդի Մահադեայ. եւ արք երեւելիք
Line: 4 ընդդէմ դարձան նմա, եւ ոչ թողին ի
Line: 5 Կլարճէթ. եւ ոմանք ի նոցանէ գնացին
Line: 6 յերկիրն Տայոց եւ գտին քար
Line: 7 մի, եւ շինեցին զնա ամրոց, եւ կոչեցին
Line: 8 զնա Կամախ։ Իսկ թագաւորն,
Line: 9 թերեւս դիւրութիւն առնէ Քրիստոնէից,
Line: 10 քանզի ընդ հարկաւ իսկ էին
Line: 11 նոցա։ Եւ իբրեւ չոգաւ՝ ել ընդ յառաջ
Line: 12 նորա եւ մեծարեաց զնա. եւ գովեաց
Page: 205 Line: 1 զգեղ երեսաց նորա եւ զվայելչութիւն
Line: 2 հասակի նորա, եւ արար նմա խրախութիւն։
Line: 3 Եւ զկնի սակաւ աւուրց
Line: 4 հարկէր զնա դառնալ ի դենս նոցա.
Line: 5 եւ խոշորագոյնս լուաւ ի նմանէ պատասխանի,
Line: 6 եւ հրամայեաց բռնաւորն
Line: 7 դնել յերկաթս։ Յառաջ մատեաւ ապա
Line: 8 իշխան մի ուրացող՝ Գարդամբէլ անուն,
Line: 9 եւ ասէ ցՃիճնամ, որ եւ կոչէրն
Line: 10 Ասիմ. "Յազգէ մեծ թագաւորաց է դա,
Line: 11 եւ տէր գանձուց պատուականաց, եւ է
Line: 12 ընդ ձեռամբ դորա եւ գանձ կայսերն
Line: 13 Յունաց"։ Եւ յորժամ լուաւ զայս՝ եւ
Line: 14 ուրախ եղեւ. եւ կոչեցեալ զնա յատեան՝
Line: 15 ասէ. "Ցոյց ինձ զգանձն կայսեր եւ
Line: 16 զնախնեացն քոց, եւ դարձիր ի կրաւնս
Line: 17 իմ, եւ զքոյն քեզ շնորհեցից, եւ կալ
Line: 18 զիշխանութիւն քո, եւ արարից զքեզ
Line: 19 սպասալար ամենայն Քաիթլայ"։ Ետ
Page: 206 Line: 1 պատասխանի Արչիլ, եւ ասէ "Յորժամ
Line: 2 էանց ընդ երկիրս մեր Հերակլ՝
Line: 3 տղայ էի ես. եւ զգանձն, զոր պահեցին,
Line: 4 կայ ի դղեակ բերդին, ուստի
Line: 5 դարձաւ Խուլ ամիրայն, զոր այժմ
Line: 6 ունին Յոյնք, եւ յիմ ձեռն ոչ է եկեալ,
Line: 7 զոր խնդրեսն. եւ զհաւատս իմ ոչ փոխեմ
Line: 8 ամենայն տիեզերաց, զի տէր
Line: 9 Աստուած իմ Քրիստոս է, Որդին Աստուծոյ
Line: 10 կենդանւոյ"։ Եւ հայեցեալ ի
Line: 11 նա բռնաւորն՝ ասէ. "Դու հարեր
Line: 12 զՍառակինոսս յԱփխազեթի"։ Արչիլն
Line: 13 ասէ. "Ես անդ էի՝ յորժամ եհար զնոսա
Line: 14 Աստուած"։ Ասիմ ասաց. "Աստուած
Line: 15 եհար զմեզ"։ Ասէ Սուրբն. "Այո,
Line: 16 Քրիստոս Աստուած՝ յոյսն մեր, որ
Line: 17 եկն յերկիր փրկել զմեզ, նա աւգնեաց
Line: 18 յուսացելոց իւրոց"։
Line: 19 Յայնժամ հրաման ետ մահու
Line: 20 բռնաւորն ի վերայ պատուական
Page: 207 Line: 1 թագաւորին, եւ ասէ "Որոյ Աստուածն
Line: 2 մեռեալ է՝ մեռցի եւ դա
Line: 3 յանուն նորա, զոր ընտրեացն"։ Եւ
Line: 4 հանեալ արտաքս՝ գլխատեցին զնա
Line: 5 ի գոհանալն եւ ի յաղաւթելն առ Աստուած.
Line: 6 որ եւ փոխանակեաց զմահկանացու
Line: 7 թագաւորութիւնն ընդ անթառամ
Line: 8 արքայութիւնն երկնաւորի,
Line: 9 զվկայիցն առեալ զպսակ՝ կայ առաջի
Line: 10 սրբոյ Երրորդութեանն յանտրտում
Line: 11 ուրախութիւնսն։ Եւ եկեալ ի
Line: 12 գիշերի Գոդերձեցիքն եւ Տբեցիքն եւ
Line: 13 այլ ազատք ընդ նոսա՝ եւ գողացան
Line: 14 զմարմին նորա, եւ տարեալ թաղեցին
Line: 15 ի Նուտկարա՝ յիւր շինեալ եկեղեցի։
Line: 16 Եւ կին նորա ետ պարգեւս բերողաց
Line: 17 նշխարացն, եւ գեւղս եւ աւանս ի
Line: 18 հանգստարանս նորա։
Line: 19 Եւ գտաւ պատմութիւնս համառաւտ
Line: 20 ի ժամանակս շփոթմանն, եւ եդաւ ի
Page: 208 Line: 1 գիրքս, որ կոչի Քարթլիս Ցխաւրեպա,
Line: 2 որ է՝ Պատմութիւն Քարթլայ. եւ
Line: 3 եգիտ զսա Ջուանբեր, գրեալ մինչեւ
Line: 4 ցՎախթանգ թագաւոր, եւ մինչեւ ցայսվայր
Line: 5 ինքն յաւել Ջուանբեր, եւ
Line: 6 զգալոյն յանձնեաց տեսողացն եւ
Line: 7 պատահելոցն ի ժամանակին։
Page: 209 Line: 1 ԻՎ*
Line: 2 ՄԱՏԵԱՆ* ՔԱՐԹԼԱՅ*
Page: 211 Line: 1 Արդ՝ վկայն Քրիստոսի Արչիլն եթող
Line: 2 երկուս որդիս՝ զՋուանբեր եւ
Line: 3 զԻւանէ, եւ դստերք չորք, որոց
Line: 4 անուանքն՝ Գորանդուխտ, Մարիամ,
Line: 5 Միրհանդուխտ եւ Շուշան։ Զայս Շուշանայ
Line: 6 լուաւ արքայն Խազրաց, եթէ
Line: 7 գեղեցիկ է առաքեաց խնդրեաց իւր
Line: 8 ի կնութիւն, եւ խոստանայր թափել
Line: 9 զերկիրն նոցա ի ձեռաց Քաղրթաց։
Line: 10 Եւ ոչ կամեցան տալ զգառն գազանին
Line: 11 մայրն եւ եղբարքն։ Եւ զկնի
Line: 12 երից ամաց արձակեաց Խաքան զԲուլջան
Line: 13 սպասալարն իւր ծանր զաւրու
Page: 212 Line: 1 ընդ ճանապարհն Լեկեթոյ. որ եւ եկն
Line: 2 եւ անցաւ ի Կախէթ, եւ պատեաց
Line: 3 զբերդն՝ ուր կայր Ջուանբեր եւ Շուշան։
Line: 4 Եւ զկնի սակաւուց առ զբերդն
Line: 5 եւ գերեաց զքոյրն եղբարբն. առ եւ
Line: 6 զՏփխիս եւ զամենայն երկիրն Քարթլայ,
Line: 7 եւ գնաց։ Եւ սուրբն Շուշան ասէ
Line: 8 ցեղբայրն. "Մեռայց կուսութեամբ
Line: 9 մարմնոյս եւ հաւատոյս, եւ մի գազանակուր
Line: 10 եղէց"։ Եւ հանեալ զմատանին,
Line: 11 ի բաց էառ զակն պատուական. եւ
Line: 12 կայր ի ներքոյ նորա դեղ մահու.
Line: 13 ընկէց զնա ի բերան իւր, եւ մեռաւ
Line: 14 անարատ առաջի Տեառն. եւ թաղեաց
Line: 15 զնա եղբայրն իւր։ Եւ իբրեւ դարձաւ
Line: 16 Բուլջան առ Խաքան եւ պատմեաց
Line: 17 վասն կուսին, բարկացաւ յոյժ՝ զի ոչ
Line: 18 պահեաց զնա զգուշութեամբ, եւ ոչ
Line: 19 տարաւ գոնեայ զդի նորա առ նա. եւ
Page: 213 Line: 1 ագոյց խառան ի պարանոց նորա. եւ
Line: 2 երկուց հեծելոց հրամայեաց առ միմեանս
Line: 3 ձգել, մինչեւ հատաւ գլուխն
Line: 4 չար, ապականիչն սուրբ եկեղեցեաց։
Line: 5 Եւ զկնի եաւթն ամի արձակեցաւ
Line: 6 Ջուանբեր պարգեւաւք, եւ եկն յերկիր
Line: 7 իւր. եւ եգիտ զՍառակինոսսն ի Տփխիս
Line: 8 եւ ի բազում տեղիս բանակ հարեալ.
Line: 9 եւ ինքն հնազանդեալ՝ հարկեցաւ
Line: 10 նոցա, առեալ կին՝ զդուստր Ատրներսեհի
Line: 11 Բագրատունւոյ, որ կոչէր
Line: 12 Լատաւրի։
Line: 13 Զկնի ժամանակաց եկն Խոսրոյդիս,
Line: 14 որ ոստիկան էր Հայոց, եւ շինեաց
Line: 15 զՏփխիս՝ զաւերեալն ի Խազրաց։
Line: 16 Իսկ Լեւոն ոմն, որդի դստեր թագաւորին
Line: 17 Խազրաց, թագ եդեալ՝ ունէր
Line: 18 զԱփխազէթ եւ զԵգրիս, մինչեւ ցԼիխս։
Line: 19 Եւ մեռան որդիքն Արչլին՝ Իւանէ եւ
Line: 20 Ջուանբեր. եւ կալաւ զտեղի նոցա
Line: 21 Կիւրապաղատն Աշոտ. եւ մեծարեաց
Line: 22 զնա կայսրն, զի տկարացան Հագարացիքն։
Page: 214 Line: 1 Իսկ զկնի մահուանն Լեւոնի,
Line: 2 կալաւ զտեղի նորա Թէոդոս որդի իւր։
Line: 3 Զկնի աւուրց եկն Խալիլ ամիրայն, եւ
Line: 4 սպան զԱշոտ, եւ ինքն սպանաւ ի
Line: 5 Ջաւախեթի։ Զկնի երկերիւր իննեւտասն
Line: 6 ամաց առաջին Մահմետի, եկն
Line: 7 Բուղայն, եւ վշտացոյց զերկիրն Հայոց.
Line: 8 Եւ հասեալ ի Տփխիս՝ սպան
Line: 9 զՍահակ ամիրան, զի ոչ հնազանդէր
Line: 10 նմա. եւ երթեալ ի Մթելէթ՝ եւ
Line: 11 էառ ի նոցանէ պատանդս երեքհարիւր.
Line: 12 եւ կամեցաւ մտանել յԱւսէթ. եւ
Line: 13 կալաւ զնա ձիւն սաստիկ, եւ կորեան
Line: 14 բազումք. բայց ոչ ինչ գրէին զվնասն
Line: 15 ի բազմութենէն, որ մնացեալն լինէր՝
Line: 16 իբրեւ հարիւր եւ քսան հազարաց։
Line: 17 Դարձաւ ի Բաղտատ ձմերել անդ. եւ
Page: 215 Line: 1 ի գալ գարնայնոյն՝ եկն ի Դարբանդ,
Line: 2 եւ բացեալ զդուռն՝ եհան անտի երեքհարիւր
Line: 3 տուն, եւ բնակեցոյց ի Շամքոր
Line: 4 Խազրեցիս. եւ եհան ի Դարիալայ
Line: 5 հարիւր տուն Աւսս, եւ բնակեցոյց ի
Line: 6 Դմանիս։
Line: 8 Յայնմ ժամանակի Գիորգի թագաւորն
Line: 9 Ափխազաց եւ Դեմետրէ փեսայ
Line: 10 Լեւոնի ելին եւ կալան զՔարթլ. էառ
Line: 11 եւ Լիպարիտ զԹռեղս, եւ շինեաց զԿլտէկարս,
Line: 12 եւ ժառանգեցոյց զԴաւիթ՝
Line: 13 որդի Բագարատայ, ի ժամանակս
Line: 14 Սմբատայ Հայոց արքայի տիեզերակալի,
Line: 15 որ մարտ եդեալ ընդ Կոստանդեայ
Line: 16 թագաւորին Ափխազաց՝
Line: 17 էառ զՔարթլ եւ զՈւփլիսցիխէ. եւ
Line: 18 դարձեալ հաշտեալ՝ խնամիք եղեն, եւ
Line: 19 դարձոյց անդրէն։ Յաւուրսն յայնոսիկ
Page: 216 Line: 1 եկն Բուլկասիմ զաւրապետն
Line: 2 Սարակինոսաց՝ ի Հայս, եւ ապա ի
Line: 3 Տփխիս, եւ անտի յՈւջարմոյ բերդն,
Line: 4 եւ առ զնա։ Եւ Կոյրիկէ քորեպիսկոպոսն
Line: 5 եկն առ նա, եւ սիրեցաւ ի նմանէ,
Line: 6 եւ դարձաւ անդրէն ի Դուին։ Եւ
Line: 7 Սմբատ արքայն Հայոց խոյս ետ ի
Line: 8 նմանէ, եւ եկն շրջէր ի լերինս Ափխազեթայ.
Line: 9 իսկ բռնաւորն սպասէր
Line: 10 նմա, քանզի պերճացեալ էր յաղթութեամբն
Line: 11 Վրաց. քանզի առեալ էր
Line: 12 զամենայն Քարթլ, եւ յոլով բերդս՝
Line: 13 զԹմաւք եւ զԽուեայ, յորում եսպան
Line: 14 զգեղեցիկ եւ զքաջ մանուկն Գաւրուն՝
Line: 15 վասն Քրիստոսի, զի ոչ ուրացաւ զնա.
Line: 16 զորոյ վկայութիւնն գրեաց սուրբ
Line: 17 հայրն մեր Ստեփանոս։ Վկայեաց եւ
Page: 217 Line: 1 սուրբ թագաւորն Սմբատ՝ ի նոյն
Line: 2 բռնաւորէն՝ ի Դուին քաղաքի. բոլոր
Line: 3 տարի մի չարչարեալ, եւ ապա
Line: 4 խեղդամահ սպանին եւ կախեցին
Line: 5 զփայտէ, զի մահակից եւ խաչակից
Line: 6 լիցի Քրիստոսի։
Line: 7 Յայնմ ժամանակի մեռաւ թագաւորն
Line: 8 Ափխազաց Կոստանդին՝ թողեալ երկուս
Line: 9 որդիս՝ զԳէաւրգի եւ զԲագարատ,
Line: 10 որ կռուէին ի վերայ թագաւորութեանն
Line: 11 մինչեւ մեռաւ Բագարատ։
Line: 12 Եւ թագաւորեաց Գէորգի, այր բարի
Line: 13 եւ շինաւղ եկեղեցեաց։ Մեռաւ քորեպիսկոպոսն
Line: 14 Կոյրիկէ, եւ առ զտեղի
Line: 15 նորա Փատլ՝ որդի նորա, որ շինեաց
Line: 16 զբերդն Լոծոբան. Յաւուրսն Գէորգայ
Page: 218 Line: 1 եկն Սաջոր ամիրան, եւ արեաց
Line: 2 զՄցխեթա, եւ գերեաց զխաչն Նունեայ՝
Line: 3 կոտորատեալ. եւ եղեւ ի նոսա
Line: 4 ախտ՝ սեն փորի, եւ գիտացին թէ ի
Line: 5 խաչէն է պատուհասն. եւ ժողովեալ
Line: 6 զհատեալ մասունսն եւ լցին յամանս,
Line: 7 եւ կանգնեցին ի տեղւոջ իւրում։ Եւ
Line: 8 թագաւորն Ափխազաց ետ զՔարթլ
Line: 9 Կոստանդնի որդւոյ իւրոյ. որ եւ զկնի
Line: 10 երից ամաց ապստամբեալ՝ մտաւ
Line: 11 յՈւփլիսցիխէ. որ եւ խաբէութեամբ
Line: 12 հանեալ արտաքս՝ սպանին։ Եւ զՓատլ
Line: 13 փոխեաց Կիւրիկէ քորեպիսկոպոսն, եւ
Line: 14 զԳաւրգի թագաւորն՝ եւ Լեւոն որդի
Line: 15 իւր։ Յայնմ ժամանակի Իշխանիկն էր
Line: 16 թագաւոր ի կողմանս Հերեթոյ,
Line: 17 եւ ունէր հերձուած, եւ մայր իւր
Line: 18 դարձոյց յուղղափառութիւն։ Զկնի
Page: 219 Line: 1 Լեւոնի թագաւորեաց Դեմետրէ որդի
Line: 2 նորա։ Եւ եկն եղբայր նորա Թէոդոս
Line: 3 ի Հռոմայ, եւ վիճէին վասն հայրենեացն.
Line: 4 եւ ապա հաշտեալ, երդուան
Line: 5 միմեանց։ Եւ ստեաց Դեմետրէ, եւ
Line: 6 խարեաց զաչս եղբաւրն. բայց զկնի
Line: 7 մահուան նորա զԹէոդոս եդին
Line: 8 յաթոռն։
Line: 9 Եւ Դաւիթ կիւրապաղատն՝ թագաւոր
Line: 10 Տայոց սնուցանէր զմանուկն Բագրատ՝
Line: 11 զորդին Գուրգենայ. եւ խնդրեցին զնա
Line: 12 թագաւոր Ափխազեթոյ։ Եւ Ռատն էր ի
Page: 220 Line: 1 Կարս, եւ ունէր զբերդն Ատենոյ եւ
Line: 2 զհարաւակողմն Կուր գետոյ. սա ոչ
Line: 3 հնազանդէր Բագրատայ. եւ Գուրգեն
Line: 4 հայր նորա եկն առ որդին, եւ կամեցան
Line: 5 գնալ ի վերայ Ռատին։ Եւ քսեցին
Line: 6 առ Դաւիթ կիւրապաղատն, եթէ
Line: 7 զգլուխ քո խնդրեն. եւ հաւատաց բանիցն,
Line: 8 եւ ձեռնտուութեամբ Հայոց՝
Line: 9 փախոյց զզաւրսն։ Եւ Բագարատ գնաց
Line: 10 միայն, եւ անկաւ յոտս նորա, եւ երդուաւ,
Line: 11 եթէ ի վերայ Ռատին երթայաք.
Line: 12 եւ այնմ եւս հաւատաց, եւ արձակեաց
Line: 13 զնա հաշտութեամբ։ Եւ գնաց
Line: 14 յԱփխազէթ. եւ ի ձմերային յեղանակին
Line: 15 դարձաւ ի վերայ Կլտէկարուց՝
Line: 16 հնազանդել զՌատն. եւ ել ընդ
Line: 17 յառաջ նորա, առեալ ընդ իւր զորդի
Page: 221 Line: 1 իւր՝ զԼիպարիտն, եւ յանձնեաց նմա.
Line: 2 եւ ինքն նստաւ ի հայրենիս իւր յԱրգուէթ։
Line: 3 Յայնմ ժամանակի զաւրացաւ
Line: 4 Փատլուն՝ ամիրայն Գանձակայ, եւ
Line: 5 հարկանէր զիշխանսն Կախեթոյ եւ Հերեթոյ։
Line: 6 Եւ առաքեաց Բագրատ՝ թագաւոր
Line: 7 Ափխազաց առ Գագիկ՝ թագաւորն
Line: 8 Հայոց՝ երթալ ընդ նմա ի
Line: 9 վերայ Փատլայ ամիրային։ Եւ չոգան
Line: 10 երկոքեան ի Գանձակ, եւ արարեալ ընդ
Line: 11 հարկաւ՝ դարձան աւարաւ։ Եւ յաջողեցաւ
Line: 12 թագաւորութիւնն Բագարատայ,
Line: 13 եւ շինեաց վանորեայս եւ եկեղեցիս՝
Line: 14 ամս երեսուն եւ վեց. եւ վախճանեցաւ
Line: 15 ի թուին Վրաց երկերիւր
Line: 16 երեսուն եւ հինգ։
Page: 222 Line: 1 Եւ թագաւորեաց որդի նորա Գէորգի՝
Line: 2 ամաց վեշտասանից։ Յեաւթներորդ
Line: 3 ամի թագաւորութեան սորա եկն Վասիլ
Line: 4 կայսրն. եւ ընդդէմ գնաց նորա ի
Line: 5 գաւառն Բասենոյ. եւ իբրեւ ետես, եթէ
Line: 6 բազումք են, դարձաւ անդրէն. եւ Վասիլն
Line: 7 գնաց զհետ նորա, եւ այրեաց
Line: 8 զքաղաքն Ուխտեաց. եւ դարձաւ Գէորգի
Line: 9 եւ կռուեցան. եւ անկան յերկուց
Line: 10 կողմաց բազումք ի տեղւոջն, որ կոչի
Line: 11 Շիրիմք. եւ սպանին զՌատն՝ որդի
Line: 12 Լիպարտի, եւ զԽուրսի։ Բայց մեծ
Line: 13 քաջութիւն եցոյց Գէաւրգի, եւ դարձոյց
Line: 14 զՎասիլն. այլ հպարտացեալ
Line: 15 Վրաց սակաւ յաղթութեամբն՝ հետամուտ
Line: 16 լինէին եւ մաշէին ի սուր սուսերին
Line: 17 Յունաց։ Եւ երկիցս եւ երիցս
Line: 18 գրգռեցին պատերազմն Վիրք, եւ կորեան
Page: 223 Line: 1 եւ կործանեցան, եւ երկիրն նոցա
Line: 2 աւերեցաւ. քանզի եդեալ զխաչն
Line: 3 կենսատու առաջի՝ ասէր սրբասէր
Line: 4 Վասիլն. "Եթէ տաս ինձ կորանալ առաջի
Line: 5 թշնամեաց իմոց՝ ոչ ծառայեցից
Line: 6 քեզ պատճառդ փրկութեան մերոյ եւ
Line: 7 նշան յաղթութեան"։ Վասն որոյ
Line: 8 յաղթահարեալ Գէորգի, եւ յամենայն
Line: 9 կողմանց տարակուսեալ՝ ետ պատանդ
Line: 10 զորդի իւր զԲագարատ ամաց երից,
Line: 11 եւ խոստացաւ ծառայել նմա։
Line: 12 Եւ գնաց Վասիլն ի Տրապիզոն. եւ
Line: 13 կոչեցեալ առ ինքն զմեծ կաթողիկոսն
Line: 14 Հայոց զՊետրոս՝ ի տաւնի յայտնութեանն,
Line: 15 եւ աւրհնեաց զջուրն առաջի
Line: 16 նորա. եւ ետես կայսրն մեծ սքանչելիս
Line: 17 ի վերայ ջրոյն, եւ գովեաց զհաւատս
Line: 18 Հայոց, եւ գնաց ի Կոստանդնուպաւլիս։
Line: 19 Եւ զկնի երից ամաց՝ արձակեաց
Page: 224 Line: 1 զտղայն Բագարատ առ հայրն
Line: 2 իւր։ Եւ զկնի երկուց ամաց գալստեան
Line: 3 որդւոյն մեռաւ Գէաւրգի, թողլով
Line: 4 երկուս որդիս՝ զԲագրատ եւ զԴեմետրէ,
Line: 5 եւ երկուս դստերս։
Line: 6 Եւ առ զթագաւորութիւնն Բագրատ.
Line: 7 եւ չոգաւ մայր նորա Մարիամ
Line: 8 ի Կոստանդնուպաւլիս, եւ եբեր թուղթ
Line: 9 դաշանց խաղաղութեան եւ պատիւ
Line: 10 կիւրապաղատութեան որդւոյ իւրոյ.
Line: 11 եւ կին նմա ած յազգէ թագաւորացն
Line: 12 Յունաց Հեղինէ անուն, եւ
Line: 13 պսակեցաւ նովաւ Բագրատ, եւ էառ
Line: 14 միւս եւս կին՝ զԲաւրենա, դուստր
Line: 15 թագաւորին Աւսեթոյ։ Եւ եղբայր
Line: 16 նորա Դեմետրէ համահայր եւ ոչ համամայր,
Page: 225 Line: 1 խորհեցաւ ի ձեռն իշխանաց
Line: 2 ոմանց թագաւորել. եւ իբրեւ ոչ յաջողեցաւ,
Line: 3 ել եւ գնաց ի Կոստանդնուպաւլիս,
Line: 4 ընդ իւր տարեալ զերկիրն
Line: 5 Անակոփիոյ, որ եւ մնաց առ նոսա
Line: 6 մինչեւ ցայսաւր ժամանակի։ Եւ տիրեաց
Line: 7 Բագրատ ամենայն հայրենեաց
Line: 8 իւրոց. եւ Լիպարիտ եւ Իւանէ զաւրագլուխք
Line: 9 նպաստ լինէին թագաւորութեանն։
Line: 10 Սոքա խաբկանաւք առին
Line: 11 զՏփխիս ի Ջափար ամիրայէն, եւ դարձեալ
Line: 12 խղճացին եւ թողին ի Ջափար.
Line: 13 բայց նա ոչ պահեաց զհնազանդութիւն
Line: 14 թագաւորին Ափխազաց։ Եւ եկն
Line: 15 թագաւորն, նստաւ ի վերայ Տփխեաց.
Line: 16 նոյնպէս եւ թագաւորն Կախեթոյ՝
Line: 17 Գագիկ, որդին Հայոց արքային։ Եւ սովեցաւ
Line: 18 քաղաքն, մինչ եղեւ լիտր մի
Page: 226 Line: 1 միս իշոյ ի հինգ հարիւր դրամ։ Եւ
Line: 2 առին զՏփխիս, եւ անդրէն յամիրայն
Line: 3 թողին, մինչեւ մեռաւ Ջափարն. եւ
Line: 4 ապա եմուտ ի Տփխիս թագաւորն
Line: 5 Բագրատ, եւ էառ զամրոց բերդին։ Սա
Line: 6 շինեաց զպարիսպն Ախալքաղաքի. եւ
Line: 7 զի մայր նորա Մարիամ՝ դուստր էր
Line: 8 Սենեքերիմայ Հայոց արքայի, ետուն
Line: 9 զքաղաքն Անի՝ բնակիչք նորա ի թագուհին
Line: 10 Մարիամ։ Իսկ Լիպարիտն
Line: 11 մեծ՝ խորհրդակցութեամբ այլոց ազատաց,
Line: 12 կոչեաց զԴեմետրէ ի Յունաց՝
Line: 13 թագաւորեցուցանել զնա. եւ ոչ յաջողեցաւ.
Line: 14 այլ անդրէն դարձաւ զաւրաւքն
Line: 15 Հոռոմոց, որք էին ընդ նմա։
Line: 16 Եւ Վասիլն հնազանդեցաւ թագաւորին
Line: 17 Բագարատայ ինն բերդաւ, եւ մեծացաւ
Line: 18 Բագրատ յոյժ։ Սա ետ զթագաւորութիւն
Page: 227 Line: 1 արքայութեան իւրոյ ի
Line: 2 Գորգի՝ յորդին իւր. եւ չոգաւ ի
Line: 3 Կոստանդնուպաւլիս առ Մոնամախ Կայսրն.
Line: 4 եւ էր մեծարոյ առաջի նորա։
Line: 5 Եւ յետ երից ամաց դարձոյց զնա
Line: 6 կայսրն յերկիր իւր, աղաչեցեալ զնա
Line: 7 Գորանդուխտ քոյրն Բագարատայ։
Line: 8 Եւ ընդ յառաջ եղեն նմա ամենայն
Line: 9 մեծամեծք իւր եւ արարին ուրախութիւն
Line: 10 մեծ։ Բայց կիւրապաղատն Լիպարիտ
Line: 11 ունէր լիով զվերին աշխարհն,
Line: 12 եւ ոչ էր հաճեալ ընդ թագաւորութիւնն
Line: 13 Բագրատայ, թէ եւ սնուցեալ
Line: 14 էր զորդի նորա եւ թագաւորեցուցեալ.
Line: 15 վասն որոյ դարան գործեալ
Line: 16 նմա՝ կալաւ իշխանն Սուլա հանդերձ
Line: 17 որդւովն Իւանէիւ, եւ տարաւ առաջի
Page: 228 Line: 1 Բագարատայ. ընդ որ մեծապէս
Line: 2 խնդացեալ՝ ետ Սուլային զՑիխիսջուար
Line: 3 եւ զԱւձրխէ եւ պարգեւս բազումս։
Line: 4 Եւ չարչարեալ զԼիպարիտն՝
Line: 5 առին զամրոցսն. եւ ագուցին նմա հանդերձ
Line: 6 կրաւնաւորի, եւ առաքեցին առ
Line: 7 կայսր. որ եւ զկնի սակաւ ինչ ամաց
Line: 8 մեռաւ անդէն. եւ զդի նորա բարձեալ
Line: 9 բերին ծառայքն, եւ թաղեցին զնա ի
Line: 10 Կացխէ՝ ի գերեզման հարց իւրոց. եւ
Line: 11 զԻւանէ, որդի նորա, արարին տէր
Line: 12 Արգուեթոյ միայն։
Line: 13 Յայնմ ժամանակի զաւրանայր ոմն
Line: 14 ի Թուրքաստանէ եւ սուլտանանայր,
Line: 15 Դուղլաբաք անուն, ի նուաղելն
Line: 16 Սարակինոսաց. եւ տիրէր ազգաց եւ գաւառաց
Page: 229 Line: 1 բազմաց։ Եւ զնա փոխէր որդի
Line: 2 նորա Ալփասլան. եւ գայր առնոյր
Line: 3 զամենայն տունն Քարթլայ, կոտորէր
Line: 4 եւ գերէր. եւ խաղացեալ գնայր
Line: 5 ի մայրաքաղաքն Հայոց յԱնի, եւ
Line: 6 առնոյր զնա, եւ լնոյր արեամբ կոտորելոցն։
Line: 7 Եւ այլ եւս սպառնայր Վրաց
Line: 8 աշխարհին, եթէ ոչ տայցէ նմա Բագարատ
Line: 9 զդուստր քեռ իւրոյ ի կնութիւն.
Line: 10 որ էր նա դուստր եղբաւր
Line: 11 Կիւրիկէի Հայոց արքայի. յորմէ
Line: 12 խնդրէր Բագարատ աղաչանաւք, եւ ոչ
Line: 13 տայր զնա Կիւրիկէ. մինչ գործեցին
Line: 14 նմա որոգայթ Վարազ-Բակուր եւ Գամրիկէլ՝
Line: 15 զաւրագլուխք Վրաց, եւ ըմբրնեցին
Line: 16 զնա յանտառին Քուիշոյ, եւ ազդ
Line: 17 արարին Բագրատայ. եւ գնաց առ նա,
Line: 18 եւ առ զաղջիկն եւ զՇամշոյտէ ի ձեռաց
Page: 230 Line: 1 նորա, եւ ապա արձակեաց։ Իսկ սուլտանն
Line: 2 զկնի երից ամաց դարձաւ ի
Line: 3 վերայ Վրաց, եւ ելից արեամբ զերկիրն։
Line: 4 Եւ առեալ զՏփխիս՝ ետ
Line: 5 յամիրայն Գանձակայ ի Փատլուն։ Եւ
Line: 6 Ասխարթան, որդի Գագկայ, թագաւորն
Line: 7 Կախեթոյ, եկն առ նա, եւ շրջէր
Line: 8 ընդ նմա՝ մինչեւ գնաց սուլտանն։
Line: 9 Զկնի այնորիկ կամեցաւ թագաւորն
Line: 10 Բագրատ գնալ ի վերայ Տփխեաց. եւ
Line: 11 լուաւ Փատլուն, եւ եկն ի վերայ նորա։
Line: 12 Եւ առաքեաց զԻւանէ որդի Լիպարտին՝
Line: 13 ամենայն զաւրաւքն Վրաց՝
Line: 14 ընդ առաջ նորա, եւ հարին զզաւրսն
Line: 15 ամենայն, մինչ երկոտասան արամբ
Line: 16 միայն փախեաւ մազապուր ընդ ճանապարհն
Line: 17 Ծիլկանայ. եւ գնաց, եւ պատեաց
Line: 18 առ գետեզերբն Արագայ. եւ
Page: 231 Line: 1 ասէր դիպելոցն՝ եթէ "Հրեշտակ
Line: 2 աւետեաց եմ Փատլնոյ, զի հարան զաւրքն
Line: 3 Ափխազաց"։ եւ ոմն ծանուցեալ
Line: 4 զնա՝ ասէ. "Դու իսկ ես ամիրայն
Line: 5 ամիրաց Փատլուն"։ Եւ գոչեաց ձայնիւ մեծաւ,
Line: 6 եւ հնչեաց երկիրն, եւ ձայն տուեալ
Line: 7 միմեանց՝ ըմբռնեցին զնա բնակիչք
Line: 8 գաւառին եւ տարան առ Բագրատ. եւ
Line: 9 առ ի նմանէ զՏփխիս եւ զԳագ եւ
Line: 10 զՔաւազինն, զոր առեալ էին Պարսք
Line: 11 ի Հայոց եւ ի Վրաց, եւ դահեկանս
Line: 12 ութհարիւր քառասուն եւ ութ, եւ զորդի
Line: 13 եղբաւր նորա պատանդ, եւ
Line: 14 արձակեաց զնա։
Line: 15 Յետ այնորիկ մեռաւ Բագրատ բարի
Line: 16 անուամբ. եւ առ զթագաւորութիւնն
Line: 17 որդի նորա Գէորգի կիւրապաղատն,
Line: 18 որ իշխէր ընդ հաւրն ի կենդանութեան
Line: 19 նորա։ Եւ ապստամբեաց
Page: 232 Line: 1 ի նմանէ Իւանէ՝ որդին Լիպարտի. եւ
Line: 2 յինքն յանկուցեալ զպահապանս
Line: 3 դղեկին Գագայ՝ վաճառեաց զնա դարձեալ
Line: 4 տեառն Գանձակայ։ Յաւուրսն
Line: 5 յայնոսիկ գայ Մելիք-Շահ սուլտանն,
Line: 6 եւ առնու զՇամշոյդէ, եւ աւար հարկանէ
Line: 7 զտունն Քարթլայ, եւ դառնայ ի
Line: 8 Գանձակ. եւ թողեալ անդ ամիրայ
Line: 9 զսրահանգն՝ չոգաւ ի տեղի իւր։ Զկնի
Line: 10 Աւուրց եկն սրահանգն ի վերայ Գորգայ,
Line: 11 եւ յաղթահարեալ գնաց փախստական
Line: 12 ի Գանձակ։ եւ էառ
Line: 13 Գէաւրգի ի Յունաց զամենայն
Line: 14 բերդսն, զոր առեալ էր նոցա՝ զԱնակաւփի՝
Line: 15 ի գլուխն Ափխազեթոյ, եւ
Line: 16 յերկիրն Կլարճեթոյ եւ ի Շաւշեթոյ եւ
Line: 17 ի Ջաւախեթոյ եւ յԱրտահանայ՝ յոլով
Line: 18 ամրոցս, եւ զԿարս եւ զՎանանդ, նոյնպէս
Line: 19 եւ Շամշոյդէ ի Թուրքաց։
Page: 233 Line: 1 Վ*
Line: 2 ԿԵԱՆՔ*
Line: 3 ԱՐՔԱՅԻՑ* ԱՐՔԱՅԻ* ԴԱՒԹԻ*
Page: 235 Line: 1 Իբրեւ լուաւ զայս Մելիք-Շահ սուլտանն,
Line: 2 եկն եւ անդրէն էառ զՇամշոյդէ,
Line: 3 եւ գերեաց զՎիրս եւ զԻւանէ
Line: 4 իշխան, եւ չոգաւ։ Յաւուրսն յայնոսիկ,
Line: 5 մինչեւ էր Գէաւրգի ի բանակս, եկն
Line: 6 առ նա Գրիգոր՝ որդի Բակուրանայ,
Line: 7 տէրն Ուխտեաց եւ Կարուց եւ Կարնոյ
Line: 8 քաղաքի. եւ խնդրեաց ի նմանէ
Line: 9 զԿարս. եւ եթող նմա լինել զիրսն։
Line: 10 Յաւուրսն յայնոսիկ ասպատակեցին
Line: 11 Թուրքք յերկիրն Վրաց. եւ բազում
Line: 12 արիւնս հեղին, եւ զյոլովս գերեցին եւ
Page: 236 Line: 1 գնացին. որոց գլխաւորին անուն Բուժղուբ
Line: 2 կոչէին։ Զի կատարեցաւ բանն
Line: 3 Եսայեայ՝ որ վայ տայ ազգին մեղաւորի
Line: 4 եւ լցելոյ մեղաւք, զի յոտից
Line: 5 մինչեւ ցգլուխ ոչ գոյր ի մեզ ողջութիւն։
Line: 6 Զայս ամենայն կրեալ եւ տեսեալ
Line: 7 թագաւորն Գէաւրգի՝ զի ոչ
Line: 8 ուստեք գոյր ակնկալութիւն փրկութեան,
Line: 9 եդ զոգի իւր ի ձեռին իւրում,
Line: 10 եւ չոգաւ առ սուլտանն Մելիք Շահ
Line: 11 յԱսպահան. եւ եգիտ շնորհս առաջի
Line: 12 նորա, եւ պարգեաւք անդրէն դարձաւ
Line: 13 եւ դաշամբ խաղաղութեան, միայն զի
Line: 14 հնազանդութեամբ հարկի հոգ տարցի
Line: 15 եւ մի երկիցէ։ Սակայն զի չարութիւնք
Line: 16 մեր ի մեզ էին, ի Զատկի
Line: 17 տաւնին ոչ ետ մեզ ցնծալ յարութեամբն
Line: 18 Քրիստոսի մեղք մեր բազմացեալ.
Page: 237 Line: 1 քանզի հայեցաւ Տէր յերկիր
Line: 2 բարկութեամբ, եւ դողացոյց զսա ի
Line: 3 հիմանց. զի լերինք վիմեղէնք իբրեւ
Line: 4 զփոշի հեղան, քաղաքք եւ գեաւղք եւ
Line: 5 եկեղեցիք տապալեցան. եւ դարձաւ
Line: 6 տաւնն մեր ի սուգ՝ ըստ գրեցելումն։
Line: 7 Բայց ոչ ի սպառ բարկացաւ Տէր,
Line: 8 եւ ոչ յաւիտեան պահեաց ոխս. այլ
Line: 9 գթացաւ իբրեւ հայր յորդիս, եւ ետ
Line: 10 մեզ զաւակ, զի մի լիցուք իբրեւ զՍոդոմ
Line: 11 եւ զԳոմոր, եւ յարոյց մեզ զեղջիւր
Line: 12 փրկութեան ի տանէ Դաւթի, զԴաւիթ՝
Line: 13 որդի Գէորգեայ, միածին, ի
Line: 14 նոյն իսկ յազգէ աստուածահաւրն
Line: 15 Դաւթի, ի Բագրատունի տանէ. զոր
Line: 16 հայրն իւր Գէորգի պսակեաց ի
Line: 17 ծերութեան իւրում. զճշմարիտն ասել՝
Line: 18 Հայրն երկնաւոր առ նա ասացեալ՝
Page: 238 Line: 1 "Գտի զԴաւիթ ծառայ իմ, եւ եւղով
Line: 2 սրբով իմով աւծի զնա. ձեռն իմ
Line: 3 ընկալցի զնա, եւ բազուկ իմ զաւրացուսցէ",
Line: 4 այլովքն հանդերձ։ Եւ եղեւ
Line: 5 մեզ առաւաւտ, եւ շնչեաց ի մեզ հոգի
Line: 6 կենդանութեան, եւ ել փչող՝ աշխատեալ
Line: 7 երեսաց մերոց։ Եւ էր նա ամաց
Line: 8 վեշտասանից, եւ լի հանճարով
Line: 9 իմաստից. քանզի զորդին Լիպարտի՝
Line: 10 զԻւանէ եգիտ ապստամբ զկնի դառնալոյն
Line: 11 ի գերութենէ, կալաւ զնա եւ
Line: 12 եդ ի բանտի, զի խրատեսցի. եւ դարձեալ
Line: 13 եհան ի կապանաց, եւ ի նոյն
Line: 14 մեծութեանն պատուէր զնա. եւ իբրեւ
Line: 15 դարձաւ որպէս զշուն ի փսխածն՝
Line: 16 վերստին ըմբռնեաց զնա, եւ առաքեաց
Line: 17 առ Յոյնս։
Page: 239 Line: 1 Ի չորրորդում ամի թագաւորութեանն
Line: 2 Դաւթի մեռաւ Մելիք-Շահ
Line: 3 սուլտանն։ Եւ ելին Փռանքն, եւ առին
Line: 4 զԵրուսաղէմ եւ զԱնդաք եւ զամենայն
Line: 5 ծովեզերեայսն, եւ զաւրացաւ Դաւիթ,
Line: 6 եւ շինեցաւ տունն Քարթլայ
Line: 7 եւ ոչ տայր հարկս Թուրքաց։ Մեռաւ
Line: 8 Կիւրիկէ թագաւորն Կախեթոյ,
Line: 9 եւ առ զթագն եղբաւրորդի նորա
Line: 10 Արսխարթան։ Հայեցաւ Դաւիթ
Line: 11 իմաստութեամբ յեկեղեցիս, զի ոչ
Line: 12 գոյր նոցա ճրագ, այլ առաջնորդք
Line: 13 կոյրք եւ զաւշաքաղք, այլ եւ աւազակք,
Line: 14 որք ընդ որմ եւ ընդ երդս մտանէին,
Line: 15 եւ ոչ հովուաբար ընդ դրունս։ Այսպէս
Line: 16 էին ժամանակին եպիսկոպոսք. եւ
Line: 17 ձեռնադրէին կաշառաւք քահանայքս՝
Line: 18 նմանս իւրեանց. եւ կացուցանէին քորեպիսկոպոսս
Page: 240 Line: 1 անմիտս եւ ագահս, եւ
Line: 2 տնկէին զանաւրէնութիւն ի տան Աստուծոյ։
Line: 3 Եւ ակն մեծ հայէր եւ ոչ հաճէր.
Line: 4 քանզի ոչ որպէս մեղք յեկեղեցիս
Line: 5 եւ յաշխարհիս, հովուաց եւ խաշանց,
Line: 6 վարդապետաց եւ ռամկաց. այլ
Line: 7 "Ծառայ, որ գիտիցէ զկամս տեառն իւրոյ
Line: 8 եւ սխալէ՝ արբցէ գան բազում"։
Line: 9 Վասն որոյ հաւաքեաց առ ինքն զԿաթողիկոսն
Line: 10 եւ զեպիսկոպոսունսն եւ զքահանայս
Line: 11 անզգամացեալս. եւ հրամայեաց
Line: 12 ընտրութիւն առնել ի մէջ լաւին
Line: 13 եւ վատթարացն, եւ արտաքսել
Line: 14 զանարժանսն, եւ տեսանել զկանոնական
Line: 15 հրամանսն, եւ այնպէս վարել
Line: 16 զաստիճանս յեկեղեցի եւ տալ հրաման
Line: 17 ախմարաց։ Եւ արարին այնպէս ըստ
Page: 241 Line: 1 հրամանի աստուածային գրոց. եւ լաւացն
Line: 2 ետուն զաթոռսն եւ զխոտանսն
Line: 3 ի բաց հանին, որպէս յուռկանաց
Line: 4 զանկերակրելիսն եւ զգարշսն։ Եւ զայս
Line: 5 արարեալ իբրեւ զՄեծ Կոստանդիանոս,
Line: 6 եւ ոյժ առեալ յԱստուծոյ՝ եհար
Line: 7 սակաւուք զբազմութիւն զաւրացն
Line: 8 Թուրքաց, եւ կտրեաց զերթեւեկս նոցա
Line: 9 յաշխարհէս Քրիստոնէից։ Քանզի ետ
Line: 10 նմա տէր զխոստումն արդարոց, զի
Line: 11 մինն զհազարսն եւ երկուքն զբիւրսն
Line: 12 հալածէին. քանզի ոչ որպէս Եղիազարոս
Line: 13 Աւարան, որ արեամբ թշնամեացն
Line: 14 ձեռքն մատզեալ ընդարմանայր,
Line: 15 այլ եւ ծոցն եւս լցեալ արեամբ՝
Page: 242 Line: 1 դառնայր ամբողջ, եւ արձակեալ զգաւտին՝
Line: 2 թափէր եւ թեթեւանայր։ Այլ եւ
Line: 3 շինող վանորէից եւ եկեղեցեաց.
Line: 4 որպէս եւ շինեաց ի վայելուչ տեղւոջ
Line: 5 երկու տաճար յանուն սուրբ Աստուածածնին.
Line: 6 եւ ինքնին երթեալ տեսանէր
Line: 7 զվանորայսն, զկարգս պաշտամանց
Line: 8 եւ զհանգիստ հիւրանոցացն, եւ
Line: 9 լնոյր զպակասն. շինեաց եւ ի տեղիս
Line: 10 տեղիս հոգոյ տունս ի հանգիստ
Line: 11 ճանապարհորդաց։
Line: 12 Յայնմ ժամանակի ասպատակեցին
Line: 13 Թուրքք իբրեւ տասն հազար ի Թռեղս.
Line: 14 եւ Դաւիթ էր ի Նաճարմագ. իբրեւ
Line: 15 լուաւ զնոցանէ՝ եկն առ նոսա զգիշերն
Line: 16 ամենայն սակաւ զաւրաւք, եւ ի
Line: 17 ժամ առաւաւտուն եհար զնոսա
Line: 18 աւգնութեամբն Աստուծոյ՝ մինչեւ ցերեկոյ.
Page: 243 Line: 1 եւ սակաւք մնացեալ՝ փախեան զգիշերն։
Line: 2 Նոյնպէս եւ ի Տայոց երկիրն
Line: 3 իջեալ՝ կային բիւրաւոր բանակք
Line: 4 Թուրքաց, չոգաւ եհար զնոսա, եւ էառ
Line: 5 զկարասի նոցա, եւ լցաւ երկիրն Վրաց
Line: 6 բարութեամբ։ Եւ առաքեաց զորդի
Line: 7 իւր զԴեմետրէ ի կողմն Շրուանայ.
Line: 8 եւ աջողեցաւ նմա. եւ առեալ զբերդն
Line: 9 Քալաձոր, եւ դարձաւ խնդութեամբ։
Line: 10 Եւ մինչ կատարէր զտաւն Զատկին
Line: 11 ի Նախեդրանն մեծն Դաւիթ, բերին
Line: 12 նմա զրոյց եթէ սպանին զԲէշկէն ի
Line: 13 Ջաւախեթի՝ Թուրքքն, եւ եկին նստան
Line: 14 յեզրն Երասխայ։ Եւ գնաց ի վերայ
Line: 15 նոցա, եւ կոտորեաց եւ գերեաց զամենայն
Line: 16 բանակս նոցա։ Արար Դաւիթ
Line: 17 խնամութիւն ընդ թագաւորն Յունաց
Page: 244 Line: 1 եւ Շրուանայ, տալով նոցա զդստերս
Line: 2 իւր, եւ արար իւր թիկունս աւգնականի։
Line: 3 Եւ կին նորա Գորանդուխտ դուստր
Line: 4 էր Կիւչաղաց գլխաւորին, այսինքն
Line: 5 Հոնաց՝ Աթրակայ. եւ նոցա
Line: 6 աւգնութեամբն հնազանդեաց զթագաւորսն
Line: 7 Աւսեթոյ. եւ առ պատանդս
Line: 8 ի նոցանէ, եւ արար խաղաղութիւն ի
Line: 9 մէջ Աւսաց եւ Հոնաց. եւ էառ զբերդն
Line: 10 Դարիալայ, եւ զամենայն դրունսն
Line: 11 Աւսեթոյ ի Կաւկասու լեառն, ածելով
Line: 12 անտի Կիւչաղս, որ կոտորեաց զզաւրութիւնս
Line: 13 Թուրքաց։ Էառ եւ զբերդաքաղաքն
Line: 14 Հայոց՝ զԼաւռէ, յորում ժամանակի
Line: 15 մեռաւ Մալիքն՝ որդին
Line: 16 Մելիք-Շահի, եւ Ալէքս՝ թագաւոր Յունաց.
Page: 245 Line: 1 մեռաւ եւ Ճղունդիտելն Գիաւրգի՝
Line: 2 միամիտն ի մանկութենէ. եւ սգաց
Line: 3 զնա թագաւորն քսան աւր՝ ամենայն
Line: 4 թագաւորութեամբն, եւ թաղեաց զնա
Line: 5 ի նոր վանքն։
Line: 6 Իսկ զԿիւչաղսն քառասուն հազար
Line: 7 տամբ եւ որդւովք առ իւր պահեաց
Line: 8 ի Վրաց աշխարհին. եւ այլ եւս հինգ
Line: 9 հարիւր մատաղատունկս, զոր սնուցանէր
Line: 10 ի դրան իւրում. արարեալ
Line: 11 զնոսա ի դրան իւրում քրիստոնեայս.
Line: 12 եւ այլ եւս աւր ըստ աւրէ
Line: 13 մկրտէին եւ ուսանէին զհաւատս Տեառն
Line: 14 մերոյ։ Եւ սպառազինեաց զքառասուն
Line: 15 հազարսն, եւ կացոյց նոցա սպասալարս,
Line: 16 եւ նոքաւքն վանէր զՊարսք
Line: 17 եւ զԹուրքաստան։ Եւ է ասել զնա՝
Line: 18 նման ընձու սրընթաց եւ արագահաս,
Line: 19 որով զԱղեքսանդր նկարագրէր տեսիլն
Line: 20 Դանիէլի, որ ոչ էր պակաս ի
Line: 21 նմանէ մերս Աղեքսանդրոս, թէպէտ
Page: 246 Line: 1 ժամանակաւ կրտսեր, այլ բախտիւ
Line: 2 համեմատ. քանզի եհար ցԹուրքն ի
Line: 3 ձմերոցն Բուղուրիայ, եւ լցաւ աւարաւ
Line: 4 յերեքտասանն փետրուարի, եւ
Line: 5 ի նոյն յեւթնեակս պահոցն էառ
Line: 6 զԿապա քաղաք, եւ ելից զՎիրս ոսկւով
Line: 7 եւ արծաթով. եւ ի մայիսի հինգ՝
Line: 8 ասպատակեաց զԼայիժքն. մինչեւ
Line: 9 ցՔուրդաւան եւ ցԽշտալան, եւ դարձաւ
Line: 10 ճոխութեամբ ի Քարթլ։ Եւ ի նոյն
Line: 11 ամի գնաց յԱշորնիս, եւ եհար զբանակս
Line: 12 Թուրքացն, մինչեւ չմնալ սգացող
Line: 13 ի վրանս նոցա. եւ ի ժամանակս
Line: 14 ձմերանն չոգաւ յԱփխազէթ՝ մինչեւ
Line: 15 ցԲինճիթայ, եւ կարգաւորեաց զնոսա։
Line: 16 Եւ զի Թուրքմանն յամարինսն ելանէր
Line: 17 ի լերինս Հայոց, եւ ի ձմեռնայինն
Line: 18 իջանէր յեզերսն Կուր գետոյն ի մարմանդ,
Page: 247 Line: 1 բայց, ոչ առանց բազում պատրաստութեան
Line: 2 յերկիւղէն Դաւթի. իսկ
Line: 3 յայնմ ամի անհոգացան վասն հեռաւորութեան
Line: 4 թագաւորին. դարձաւ թագաւորն,
Line: 5 եւ քերել ետ առաջի իւր՝
Line: 6 զլեառն Լեխայ, եկն ի Քարթլ. եւ
Line: 7 եգիտ պատրաստական զզաւրսն յամսեանն
Line: 8 մարտի. եւ գնաց ի Խունան, եւ
Line: 9 ոչ եթող ի բազմութենէ Թուրքացն
Line: 10 ապրել։ Եւ անց ի Պարտաւ, եւ եգիտ
Line: 11 անդ գաղթականս ի Թուրքաց ի գեղամէջս,
Line: 12 եւ եհար զնոսա բերանով
Line: 13 սրոյ եւ դարձաւ խաղաղութեամբ։
Line: 14 Յայնմ ժամանակի վաճառականք
Line: 15 ոմանք ի Դմանեաց եւ ի Տփխեաց՝
Line: 16 կողոպտածք յազգէն Թուրքաց, եւ այլ
Page: 248 Line: 1 եւս մնացորդք ի հարելոց անտի, սեւեցին
Line: 2 զհանդերձս եւ կէսք՝ զերեսս, եւ
Line: 3 ոմանք զձեռս եւ զոտս. եւ չոգան
Line: 4 առաջին սուլտանին՝ վայ կարդալով անձանց՝
Line: 5 յերեսաց Դաւթի։ Եւ կոչեաց
Line: 6 առ ինքն սուլտանն զթագաւորն Արաբացւոցն,
Line: 7 եւ զորդի Ալտուխին, եւ զամենայն
Line: 8 ամիրայսն Միջագետաց, եւ
Line: 9 առաքեաց զնոսա ի վերայ Դաւթի։
Line: 10 Եւ յաւգոստոսի երկոտասան՝ եկին
Line: 11 հասին ի Թռեղս, ի Մանգլիս եւ ի
Line: 12 Դիդգաւրքն։ Իսկ թագաւորն աւգնական
Line: 13 կոչելով զՅիսուս զԱստուածն մեր՝
Line: 14 դիմեաց ի վերայ նոցա հանդարտութեամբ.
Line: 15 եւ զառաջինն ընկէց յաւագացն
Line: 16 եւ դարձոյց ի փախուստ. եւ զհետ
Line: 17 մտեալ՝ ճարակ սրոյ տայր զամենեսեան
Page: 249 Line: 1 զնոսա գէշ գազանաց եւ թռչնոց
Line: 2 կացուցանելով զնոսա ընդ լերինս եւ ընդ
Line: 3 դաշտս. եւ լցան ձիաւք եւ ուղտովք
Line: 4 եւ ջորւովք եւ կայիւք Արաբացւոց,
Line: 5 եւ գերութեամբ ազնուական ամիրայիցն։
Line: 6 Եւ որ լեզու կարէ պատմել զաւուրն
Line: 7 հրաշսն զոր ետ մեզ կեցուցիչն
Line: 8 Քրիստոս։ Եւ զինչ են ինձ Հոմերոնի
Line: 9 եւ Արիստոտելի պատմելն զՏրովական
Line: 10 պատերազմն եւ զքաջութիւնն Աքիւլայ,
Line: 11 եւ կամ Յովսեպոսին զքաջութիւնն
Line: 12 Մակաբեայ եւ զԱղեքսանդրուն
Line: 13 գրել, եւ կամ զՏիտոսին յԵրուսաղէմ.
Line: 14 քանզի զչորեքհարիւր ամ ոչ
Line: 15 կարացին զՏփխիս թագաւորքն Վրաց
Line: 16 սեպհականել միահագոյն՝ մինչեւ ցԴաւիթ։
Line: 17 Յաւուրսն յայնոսիկ չոգաւ սուլտանն
Line: 18 ի Շրուան, եւ առ զՇամախի
Page: 250 Line: 1 եւ ըմբռնեաց զՇրուան-Շահ. եւ արձակեաց
Line: 2 դեսպանսն առ Դաւիթ, եւ
Line: 3 ասէ. "Ողջ լեր, արքայդ խորագոյն
Line: 4 մայրեաց, որ ոչ իշխես ելանել յորջիցդ.
Line: 5 եթէ կամիս, ել ի դարանէդ եւ
Line: 6 տես զիս աստ, եթէ ոչ առաքեա առ
Line: 7 իս զհարկն իմ եւ գնամ"։ Իբրեւ լուաւ
Line: 8 թագաւորն, հրամայեաց հեծելոց, եւ
Line: 9 հաւաքեցաւ ամենայն բազմութեամբ
Line: 10 ուժոյ իւրոյ. եւ չոգաւ առ նա։ Իբրեւ
Line: 11 լուաւ սուլտանն, զահի հարաւ, եւ մտաւ
Line: 12 ի քաղաքն Շամախի, եւ ամրացոյց
Line: 13 խոր փոսիւք. եւ առաքեաց առ նա եւ
Line: 14 ասէ. "Ոչ խնդրեմ ի քէն հարկս եւ ոչ
Line: 15 պատերազմն, այլ ճանապարհ զի գնացից"։
Line: 16 Ի նմին ժամանակի աթապակն
Line: 17 Ռանայ՝ Ասխանդուլն գայ չորիք հազարաւ
Line: 18 առ սուլտանն. եւ հարին զնա
Page: 251 Line: 1 զաւրքն Դաւթի, եւ ինքն մազապուր
Line: 2 եմուտ առ սուլտանն. եւ եւս զարհուրեալ
Line: 3 սուլտանն՝ ընդ այլ ճանապարհ
Line: 4 գաղտագնաց եղեւ ի գիշերի յաշխարհն
Line: 5 իւր. եւ թագաւորն յերկիր իւր դառնայր։
Line: 6 Եւ զկնի ամսոյ միոյ անդրէն
Line: 7 դառնայր ի Շրուան. եւ առնոյր զԳուլստան
Line: 8 բերդ՝ զարքայանիստն եւ
Line: 9 արարեալ զաշխարհն ընդ հարկաւ՝
Line: 10 դառնայր ի Վիրս։ Նա էառ եւ զդղեակսն
Line: 11 Հայոց զԴմանիս, զԳագ, զՏէրունականն,
Line: 12 զՔաւազինն, զՆոր-Բերդն,
Line: 13 զՄանասագոմ, զԽալինճքար. եւ
Line: 14 անցեալ ի կողմն վերին՝ ի Բասեն եւ
Line: 15 ի Սպեր, ուր եւ գտանէր ի Թուրքաց՝
Line: 16 կոտորեալ ջնջէր, եւ դառնայր մեծաւ
Line: 17 յաջողմամբ ի Վիրս՝ յաւգոստոս ամսեան։
Line: 18 Եւ հասանէր առ նա թուղթ
Line: 19 յաւագացն Անւոյ՝ եթէ "Եկ, տացուք
Line: 20 զքաղաքն ի ձեռդ քո". եւ գնաց վաթսուն
Page: 252 Line: 1 հազար հեծելովք, եւ զկնի երից
Line: 2 աւուրց առ զնա. եւ դարձաւ ի
Line: 3 Շրուան, եւ առ զքաղաքն Շամախի,
Line: 4 եւ զամենայն երկիրն. եւ թողեալ զաւրս՝
Line: 5 Հեր եւ Կախ, եւ գործակալ երկրին
Line: 6 զՍիմէոն հաւատարիմն իւր, եւ դարձաւ
Line: 7 ի Քարթլ։
Line: 8 Եւ զորս պատմեսցուք ի նորայոցն
Line: 9 բարեաց. զի շինեաց զամենայն մասունս
Line: 10 արեւելից եւ ելից բնակչաւք։ Էր
Line: 11 նա եւ ըստ հոգւոյ զգաստ եւ արի, եւ
Line: 12 ընթեռնոյր զամենայն մատեանս
Line: 13 աստուածայինս. եւ յորժամ աշխատէր
Line: 14 ակն, լսէր ականջաւք զցայգ եւ զցերեկ.
Line: 15 զի ոչ քուն խափանէր զնա ի
Line: 16 գիշերի եւ ոչ հոգք աշխարհի ի տուընջեան,
Line: 17 եւ ոչ հեշտութիւն՝ ի ժամ ճաշոյ.
Line: 18 եւ ընթրեաց։ Էր նա եւ ողորմած եւ
Line: 19 աղէկէդ ի վերայ Քրիստոնէից. քանզի
Page: 253 Line: 1 մինչ էր Տփխիս առ Թուրքաց, եւ
Line: 2 յամենայն աւուր լնոյր արեամբ Քրիստոնէից,
Line: 3 որ բնակքն էին եւ որ արտաքուստ
Line: 4 մտանէին վաճառականք.
Line: 5 վասն որոյ ոչ հանգեաւ մինչեւ ոչ
Line: 6 եբարձ զգայթակղութիւնն Քրիստոնէից.
Line: 7 եւ աւգնութեամբն Քրիստոսի
Line: 8 արար հարկատու զսուլտանն՝ զապականիչն
Line: 9 աշխարհի, եւ նստոյց ի մոխրի
Line: 10 զազգն Իսմայելի, եւ իբրեւ մարդ
Line: 11 անասնոց՝ այնպէս նա տիրեաց
Line: 12 բռնաւորաց աշխարհի։ Էր եւ պահող
Line: 13 պինդ եւ աղաւթող երկար՝ եւ յեկեղեցիս
Line: 14 ընծայող, մինչեւ ի Յունաց աշխարհն
Line: 15 եւ ի Կիլիկիա եւ ի Կիպրոս եւ ի Սուրբն
Line: 16 Երուսաղէմ. եւ լեառն Սինա
Page: 254 Line: 1 շինեաց վանք, եւ գանձ բազում
Line: 2 հազարաւոր եւ բիւրաւոր առաքէր ամի
Line: 3 ամի, այլ եւ գրեան եւ սպաս սրբութեանց,
Line: 4 զորս ո կարէ համարել։
Line: 5 Այլ եւս կամեցաւ միաւորել զՀայս
Line: 6 եւ զՎիրս. եւ կոչեաց զՅովհաննէս կաթողիկոսն
Line: 7 Քարթլայ եւ զԱրսենիոս
Line: 8 Քարթլեցի՝ զթարգմանն Վրաց եւ Յունաց
Line: 9 լեզւոյն, եւ զեպիսկոպոսս եւ զվարդապետս
Line: 10 Հայոց, եւ արար ժողով. եւ
Line: 11 քննէին յառաւաւտէ մինչեւ ցերեկոյ,
Line: 12 եւ ոչ հաւանէին միմեանց։ Ապա ասէ
Line: 13 թագաւորն. "Մեք անվարժ եմք ի խորագոյն
Line: 14 բանսդ, զոր արկեալ էք առաջի,
Line: 15 եւ ոչ կարէք դուք ելանել ի
Page: 255 Line: 1 դուրս"։ Եւ ինքն պարզ եւ յայտնի
Line: 2 բանիւ խաղաղացուցեալ զերկոսին կողմանսն՝
Line: 3 արձակեաց զժողովն։
Line: 5 Այլ ինքն սիրէր զազգն Հայոց եւ
Line: 6 զեկեղեցիսն եւ զոմն հռետոր վարդապետ
Line: 7 ի Հաղբատ՝ Սարկաւագ անուն.
Line: 8 խոստովանէր նմա զյանցանս իւր, եւ
Line: 9 կորացուցեալ զպատուական գլուխն՝
Line: 10 աւրհէր ի նմանէ. եւ նստէր ընդ նմա
Line: 11 եւ փարէր զպարանոցաւ նորա. եւ նա
Line: 12 ասէր. "Լուծեալ եմ եւ հոտեալ ի ծերութենէս.
Line: 13 ի բաց գնա յինէն, զի մի
Line: 14 աշխատ լիցիս"։ Եւ թագաւորն համբուրէր
Line: 15 եւ ասէր. "Անպակաս լիցի հոտս
Line: 16 այս յինէն, հայր պատուական"։ Եւ
Line: 17 պարգեւեաց նմա գեաւղ առընթեր
Line: 18 վանացն՝ ի ծառայութիւն նմա։ Եւ
Line: 19 յաւրհնեալ զթագաւորն՝ զայս ասէր
Line: 20 եդեալ զձեռս ի վերայ գլխոյն. "Գտի
Line: 21 զԴաւիթ ծառայ իմ, եւ եւղով սրբով
Line: 22 իմով աւծի զնա" մինչեւ ցտասներորդ
Line: 23 տունն։ Եւ զուարճանայր արքայն, եւ
Line: 24 գովէր զգեղեցկակերպ թարգմանութիւնն
Line: 25 Հայոց։
Line: 26 Եւ տեսաք արդեամբ կատարեալ
Line: 27 զբան սաղմոսին ի վերայ թագաւորին.
Line: 28 եւ յոլովք ի բանից անտի վայելէին
Page: 256 Line: 1 նմա. քանզի ի բազում որոգայթից
Line: 2 Աստուծով զերծեալ ապրէր
Line: 3 անկարծելի մարդկան։ Զի երբեմն ի
Line: 4 յորսս էրէոց անկեալ յերիվարէն՝ զերիս
Line: 5 աւուրս անկեալ դնէր անխլիրտ
Line: 6 իբրեւ մեռեալ, եւ ապա յառնէր
Line: 7 Խորհրդոյն զաւրութեամբն։ Եւ դարձեալ
Line: 8 ի պատերազմելն ընդ բերդի ուրեմն,
Line: 9 եկեալ նետ ի պարիսպէն՝ հարկանէր
Line: 10 զպատկերն Գաբրիելի, որ կայր ի
Line: 11 պարանոց նորա, եւ ապրէր յայնմանէ՝
Line: 12 հրեշտակային բարեխաւսութեամբ։
Line: 13 Եւ այսպէս ի հաւաքեալ բարիսն
Line: 14 մաւտ ժամանել յերկնաւորն, հիւանդանայր
Line: 15 զերկրաւոր կեանս, ի յիսներորդ
Line: 16 երրորդ ամի կենաց իւրոց, յունուարի
Line: 17 ամսեան ի քսան եւ հինգն.
Line: 18 նստուց.
Copyright TITUS Project,
Frankfurt a/M, 29.10.2007.
No parts of this document may be republished in any form
without prior permission by the copyright holder.