Line: 1 PWYLL, Pendeuic Dyuet, a oed yn arglwyd ar seith
Line: 2 cantref Dyuet. A threigylgweith yd oed yn
Line: 3 Arberth, prif lys idaw, a dyuot yn y uryt ac yn y
Line: 4 uedwl uynet y hela. Sef kyueir o'y gyuoeth a uynnei y
Line: 5 hela, Glynn Cuch. Ac ef a gychwynnwys y nos honno
Line: 6 o Arberth, ac a doeth hyt ym Penn Llwyn Diarwya, ac
Line: 7 yno y bu y nos honno. A thrannoeth yn ieuengtit y
Line: 8 dyd kyuodi a oruc, a dyuot y Lynn Cuch i ellwng e
Line: 9 gwn dan y coet. A chanu y gorn a dechreu dygyuor yr
Line: 10 hela, a cherdet yn ol y cwn, ac ymgolli a'y gydymdeithon.
Line: 11 Ac ual y byd yn ymwarandaw a llef yr
Line: 12 erchwys, ef a glywei llef erchwys arall, ac nit oedynt
Line: 13 unllef, a hynny yn dyuot yn erbyn y erchwys ef. Ac ef
Line: 14 a welei lannerch yn y coet o uaes guastat; ac ual yd oed
Line: 15 y erchwys ef yn ymgael ac ystlys y llannerch, ef a welei
Line: 16 carw o ulaen yr erchwys arall. A pharth a pherued y
Line: 17 lannerch, llyma yr erchwys a oed yn y ol yn ymordiwes
Line: 18 ac ef, ac yn y uwrw y'r llawr.
Line: 19 Ac yna edrych ohonaw ef ar liw yr erchwys, heb
Line: 20 hanbwyllaw edrych ar y carw. Ac o'r a welsei ef o
Line: 21 helgwn y byt, ny welsei cwn un lliw ac wynt. Sef lliw
Line: 22 oed arnunt, claerwyn Ms. page: 2 llathreit, ac eu clusteu yn
Line: 23 gochyon. Ac ual y llathrei wynnet y cwn, y llathrei
Line: 24 cochet y clusteu. Ac ar hynny at y cwn y doeth ef, a
Page of edition: 2 Line: 1 gyrru yr erchwys a ladyssei y carw e ymdeith, a llithyaw
Line: 2 y erchwys e hunan ar y carw.
Line: 3 Ac ual y byd yn llithiau y cwn, ef a welei uarchauc
Line: 4 yn dyuot yn ol yr erchwys y ar uarch erchlas mawr; a
Line: 5 chorn canu am y uynwgyl, a gwisc o urethyn llwyt tei
Line: 6 amdanaw yn wisc hela. Ac ar hynny y marchawc a
Line: 7 doeth attaw ef, a dywedut ual hynn wrthaw, "A unben,"
Line: 8 heb ef, "mi a wnn pwy wytti, ac ny chyuarchaf i well it."
Line: 9 "Ie," heb ef, "ac atuyd y mae arnat o anryded ual nas
Line: 10 dylyei." "Dioer," heb ef, "nyt teilygdawt uy anryded
Line: 11 a'm etteil am hynny." "A unben," heb ynteu, "beth
Line: 12 amgen?" "Y rof i a Duw," hep ynteu, "dy anwybot
Line: 13 dy hun a'th ansyberwyt." "Pa ansyberwyt, unben, a
Line: 14 weleist ti arnaf i?" "Ny weleis ansyberwyt uwy ar
Line: 15 wr," hep ef, "no gyrru yr erchwys a ladyssei y carw e
Line: 16 ymdeith, a llithiau dy erchwys dy hun arnaw; hynny,"
Line: 17 hep ef, "ansyberwyt oed: a chyn nyt ymdialwyf a thi,
Line: 18 y rof i a Duw," hep ef, "mi a wnaf o anglot itt guerth
Line: 19 can carw."
Line: 20 Ms. page: 3 "A unbenn," hep ef, "o gwneuthum gam, mi a
Line: 21 brynaf dy gerennyd." "Pa delw," hep ynteu, "y
Line: 22 pryny di?" "Vrth ual y bo dy anryded, ac ny wnn i
Line: 23 pwy wytti." "Brenhin corunawc wyf i yn y wlat yd
Line: 24 hanwyf oheni." "Arglwyd," heb ynteu, "dyd da itt;
Line: 25 a pha wlat yd hanwyt titheu oheni?" "O Annwuyn,"
Line: 26 heb ynteu. "Arawn urenhin Annwuyn wyf i."
Line: 27 "Arglwyd," heb ynteu, "pa furyf y caf i dy gerennyd
Line: 28 di?" "Llyma wyd * y kyffy," heb ynteu. "Gwr yssyd
Page of edition: 3 Line: 1 gyferbyn y gyuoeth a'm kyuoeth inheu yn ryuelu arnaf
Line: 2 yn wastat. Sef yw hwnnw, Hafgan urenhin o Annwuyn.
Line: 3 Ac yr guaret gormes hwnnw y arnaf, a hynny a elly yn
Line: 4 haut, y keffy uygherennyd." "Minnheu awnaf hynny,"
Line: 5 heb ynteu, "yn llawen. A manac ditheu y mi pa furyf
Line: 6 y gallwyf hynny." "Managaf," heb ynteu. "Llyna
Line: 7 ual y gelly; mi a wnaf a thi gedymdeithas gadarn. Sef
Line: 8 ual y gwnaf, mi a'th rodaf di y'm lle i yn Annwuyn, ac a
Line: 9 rodaf y wreic deccaf Ms. page: 4 a weleist eiroet y gyscu gyt a thi
Line: 10 beunoeth, a'm pryt innheu a'm ansawd arnat ti, hyt na
Line: 11 bo na guas ystauell, na swydawc, na dyn arall o'r a'm
Line: 12 canlynwys i yroet, a wyppo na bo miui uych ti. A
Line: 13 hynny," heb ef, "hyt ym penn y ulwydyn o'r dyd auory.
Line: 14 Ac kynnadyl yna yn y lle hon." "Ie," heb ynteu,
Line: 15 "kyt bwyf i yno hyt ympenn y ulwydyn, pa gyuarwyd a
Line: 16 uyd ymi o ymgael a'r gwr a dywedy di?" "Blwydyn,"
Line: 17 heb ef, "y heno, y mae oet y rof i ac ef, ar y ryt. A
Line: 18 byd di i'm rith yno," heb ef. "Ac un dyrnaut a rodych
Line: 19 di idaw ef; ny byd byw ef o hwnnw. A chyt archo ef
Line: 20 yti rodi yr eil, na dyro, yr a ymbilio a thi. Yr a rodwn
Line: 21 i idau ef hagen, kystal a chynt yd ymladei a mi drannoeth."
Line: 22 "Ie," heb y Pwyll, "beth a wnaf i y'm
Line: 23 kyuoeth?" "Mi a baraf," hep yr Arawn, "na bo i'th
Line: 24 gyuoeth na gwr na gwreic a wyppo na bo tidi wwyf i.
Line: 25 A miui a af i'th le di." "Yn llawenn," hep y Pwyll, "a
Line: 26 miui a af ragof." "Dilesteir uyd dy hynt ac ny russya
Line: 27 dim ragot, yny delych y'm kyuoeth i: a mi a uydaf
Line: 28 hebryngyat arnat."
Page of edition: 4
Line: 1 Ms. page: 5 Ef a'y hebryghaud yny welas y llys a'r kyuanned.
Line: 2 "Llyna," hep ef, "y llys a'r kyuoeth i'th uedyant. A
Line: 3 chyrch y llys. Nit oes yndi nep ni'th adnappo; ac wrth
Line: 4 ual y guelych y guassanaeth yndi, yd adnabydy uoes y
Line: 5 llys." Kyrchu y llys a oruc ynteu. Ac yn y llys ef a
Line: 6 welei hundyeu ac yneuadeu, ac ysteuyll, a'r ardurn teccaf
Line: 7 a welsei neb o adeiladeu. Ac y'r neuad y gyrchwys y
Line: 8 diarchenu. Ef a doeth makwyueit a gueisson ieueinc
Line: 9 diarchenu, a phaup ual y delynt kyuarch guell a wneynt
Line: 10 idaw. Deu uarchauc a doeth i waret i wisc hela y
Line: 11 amdanaw, ac y wiscaw eurwisc o bali amdanaw.
Line: 12 A'r neuad a gyweirwyt. Llyma y guelei ef teulu ac
Line: 13 yniueroed, a'r niuer hardaf a chyweiraf o'r a welsei neb
Line: 14 yn dyuot y mywn, a'r urenhines y gyt ac wynt, yn deccaf
Line: 15 gwreic o'r a welsei neb, ac eurwisc amdanei o bali
Line: 16 llathreit. Ac ar hynny, e ymolchi yd aethant, a chyrchu
Line: 17 y bordeu a orugant, ac eisted a wnaethant ual hynn -- y
Line: 18 urenhines o'r neill parth idaw ef, a'r iarll, deby\gei Ms. page: 6 ef,
Line: 19 o'r parth arall. A dechreu ymdidan a wnaeth ef a'r
Line: 20 urenhines. Ac o'r a welsei eiryoet wrth ymdidan a hi,
Line: 21 dissymlaf gwreic a bonedigeidaf i hannwyt a'y hymdidan
Line: 22 oed. A threulaw a wnaethant bwyt a llynn a cherdeu a
Line: 23 chyuedach. O'r a welsei o holl lyssoed y dayar, llyna
Line: 24 y llys diwallaf o uwyt a llynn, ac eur lestri, a theyrn
Line: 25 dlysseu.
Line: 26 Amser a doeth udunt e uynet e gyscu, ac y gysgu
Line: 27 yd aethant, ef a'r urenhines. Y gyt ac yd aethant yn
Line: 28 guely ymchwelut e weneb at yr erchwyn a oruc ef, a'y
Page of edition: 5 Line: 1 geuyn attei hitheu. O hynny hyt trannoeth, ny dywot
Line: 2 ef wrthi hi un geir. Trannoeth, tirionwch ac ymdidan
Line: 3 hygar a uu y ryngthunt. Peth bynnac o garueidrwyd a
Line: 4 wei y rungthunt y dyd, ni bu unnos hyt ym pen y
Line: 5 ulwydyn amgen noc a uu y nos gyntaf.
Line: 6 Treulaw y ulwydyn a wnaeth trwy hela, a cherdeu,
Line: 7 a chyuedach, a charueidrwyd, ac ymdidan a chedymdeithon,
Line: 8 hyt y nos yd oet y gyfranc. Yn oet y nos
Line: 9 Ms. page: 7 honno, kystal y doi y gof y'r dyn eithaf yn yr holl
Line: 10 gyuoeth yr oet [ac idaw ynteu]. Ac ynteu a doeth i'r
Line: 11 oet, a guyrda y gyuoeth y gyt ac ef. Ac y gyt ac y
Line: 12 doeth i'r ryt, marchawc a gyuodes y uynyd, ac a dywot
Line: 13 wal hynn, "A wyrda," heb ef, "ymwerendewch yn da.
Line: 14 Y rwng y deu wrenhin y mae yr oet hwnn, a hynny y
Line: 15 rwng y deu gorff wylldeu. A fob un o honunt yssyd
Line: 16 hawlwr ar y gilyd, a hynny am dir a dayar. A ssegur
Line: 17 y digaun pawb o honawch uot, eithyr gadu y ryngthunt
Line: 18 wylldeu."
Line: 19 Ac ar hynny y deu urenhin a nessayssant y gyt am
Line: 20 perued y ryt e ymgyuaruot. Ac ar y gossot kyntaf, y
Line: 21 gwr a oed yn lle Arawn, a ossodes ar Hafgan ym perued
Line: 22 bogel y daryan yny hyllt yn deu hanner, ac yny dyrr yr
Line: 23 arueu oll, ac yny uyd Hafgan hyt y ureich a'e paladyr
Line: 24 dros pedrein y uarch y'r llawr, ac angheuawl dyrnawt
Line: 25 yndaw ynteu. "A unben," heb yr Hafgan, "pa dylyet
Line: 26 a oed iti ar uy angheu Ms. page: 8 i? Nit yttoydwn i yn holi dim
Line: 27 i ti. Ni wydwn achos it heuyt y'm llad i: ac yr Duw,"
Line: 28 heb ef, "canys dechreueist uy llad, gorffen." "A
Page of edition: 6 Line: 1 unbenn," heb ynteu, "ef a eill uot yn ediuar gennyf
Line: 2 gwneuthur a wneuthum itt. Keis a'th lado; ni ladaf i
Line: 3 di." "Vy ngwyrda kywir," heb yr Hafgan, "dygwch ui
Line: 4 odyma: neut teruynedic angheu y mi. Nit oes ansawd
Line: 5 y mi y'ch kynnal chwi bellach." "Vy ngwy[r]da
Line: 6 innheu," heb y gwr a oed yn lle Arawn, "kymerwch ych
Line: 7 kyuarwyd, a gwybydwch pwy a dylyo bot yn wyr ymi."
Line: 8 "Arglwyd," heb y gwyrda, "pawb a'y dyly, canyt oes
Line: 9 urenhin ar holl Annwuyn namyn ti." "Ie," heb ynteu,
Line: 10 "a del yn waredauc, iawn yw [y] gymryt. Ar ny del yn
Line: 11 uuyd, kymmeller o nerth cledyueu." Ac ar hynny,
Line: 12 kymryt gwrogaeth y gwyr a dechreu guereskynn y wlat.
Line: 13 Ac erbyn hanner dyd drannoeth, yd oed yn y uedyant
Line: 14 y dwy dyrnas.
Line: 15 Ac ar hynny, ef a gerdwys parth a'y gynnadyl, ac a
Line: 16 doeth y Lynn Cuch. A phan doeth yno, yd oed Ms. page: 9
Line: 17 Arawn urenhin Annwuyn yn y erbyn. Llawen uu pob
Line: 18 un wrth y gilid o honunt. "Ie," heb yr Arawn, "Duw
Line: 19 a dalo itt dy gydymdeithas; mi a'y kygleu." "Ie,"
Line: 20 heb ynteu, "pan delych dy hun i'th wlat, ti a wely a
Line: 21 wneuthum i yrot ti." "A wnaethost," heb ef, "yrof i,
Line: 22 Duw a'y talo itt."
Line: 23 Yna y rodes Arawn y furuf, a'y drych e hun y Pwyll,
Line: 24 Pendeuic Dyuet, ac y kymerth ynteu y furuf e hun a'y
Line: 25 drych. Ac y kerdaud Arawn racdaw parth a'y lys y
Line: 26 Annwuyn, ac y bu digrif ganthaw ymw[e]let a'y eniuer
Line: 27 ac a'y deulu, canis rywelsei ef [wy ys blwydyn].
Line: 28 Wynteu hagen ni wybuyssynt i eisseu ef, ac ni bu
Page of edition: 7 Line: 1 newydach ganthunt y dyuodyat no chynt. Y dyd
Line: 2 hwnnw a dreulwys trwy digrifwch a llywenyd, ac eisted
Line: 3 ac ymdidan a'y wreic ac a'y wyrda. A phan uu amserach
Line: 4 kymryt hun no chyuedach, y gyscu yd aethant. Y vely
Line: 5 a gyrchwys, a'y vreic a aeth attaw. Kyntaf y gwnaeth
Line: 6 ef ymdidan a'y [wreic], ac ymyrru ar digriwwch serchawl
Line: 7 a charyat arnei. A hynny Ms. page: 10 ny ordifnassei hi
Line: 8 ys blwydyn, a hynny a uedylywys hi. "Oy a Duw," heb
Line: 9 hi, "pa amgen uedwl yssyd yndaw ef heno noc ar a uu yr
Line: 10 blwydyn y heno?" A medylyaw a wnaeth yn hir. A
Line: 11 guedy y medwl hwnnw, duhunaw a wnaeth ef, a farabyl
Line: 12 a dywot ef wrthi hi, a'r eil, a'r trydyt; ac attep ny chauas
Line: 13 ef genthi hi yn hynny. "Pa achaws," heb ynteu, "na
Line: 14 dywedy di wrthyf i?" "Dywedaf wrthyt," heb hi,
Line: 15 "na dywedeis ys blwydyn y gymmeint yn y kyfryw le a
Line: 16 hwnn." "Paham?" heb ef. "Ys glut a beth yd
Line: 17 ymdidanyssam ni." "Meuyl im," heb hi, "yr blwydyn
Line: 18 y neithwyr o'r pan elem yn nyblyc yn dillat guely, na
Line: 19 digrifwch, nac ymdidan, nac ymchwelut ohonot dy
Line: 20 wyneb attaf i, yn chwaethach a uei uwy no hynny o'r bu
Line: 21 y rom ni." Ac yna y medylywys ef, "Oy a Arglwyd
Line: 22 Duw," heb ef, "cadarn a ungwr y gydymdeithas, a
Line: 23 diffleeis, a geueis i yn gedymdeith." Ac yna y dywot ef
Line: 24 wrth y wreic, "Arglwydes," heb ef, "na chapla di uiui.
Line: 25 Y rof i a Duw," heb Ms. page: 11 ynteu, "ni chyskeis inheu gyt
Line: 26 a thi, yr blwydyn y neithwyr, ac ni orwedeis." Ac yna
Line: 27 menegi y holl gyfranc a wnaeth idi. "I Duw y dygaf
Line: 28 uy nghyffes," heb hitheu, "gauael gadarn a geueist ar
Line: 29 gedymdeith yn herwyd ymlad a frouedigaeth y gorff, a
Page of edition: 8 Line: 1 chadw kywirdeb wrthyt titheu." "Arglwydes," heb ef,
Line: 2 "sef ar y medwl hwnnw yd oedwn inheu, tra deweis
Line: 3 wrthyt ti." "Diryued oed hynny," heb hitheu.
Line: 4 Ynteu Pwyll, Pendeuic Dyuet, a doeth y gyuoeth ac
Line: 5 y wlat. A dechreu ymouyn a gwyrda y wlat, beth a
Line: 6 uuassei y arglwydiaeth ef arnunt hwy y ulwydyn honno
Line: 7 y wrth ryuuassei kynn no hynny. "Arglwyd," heb wy,
Line: 8 "ny bu gystal dy wybot; ny buost gyn hygaret guas
Line: 9 ditheu; ny bu gyn hawsset gennyt titheu treulaw dy da;
Line: 10 ny bu well dy dosparth eiroet no'r ulwydyn honn."
Line: 11 "Y rof i a Duw," heb ynteu, "ys iawn a beth iwch chwi,
Line: 12 diolwch y'r gwr a uu y gyt a chwi, a llyna y gyfranc ual
Line: 13 y bu"-- a'e Ms. page: 12 datkanu oll o Pwyll. "Ie, Arglwyd,"
Line: 14 heb wy, "diolwch y Duw caffael o honot y gydymdeithas
Line: 15 honno; a'r arglwydiaeth a gaussam ninheu y ulwydyn
Line: 16 honno, nys attygy y gennym, ot gwnn." "Nac attygaf,
Line: 17 y rof i a Duw," heb ynteu Pwyll.
Line: 18 Ac o hynny allan, dechreu cadarnhau kedymdeithas
Line: 19 y ryngthunt, ac anuon o pop un y gilid meirch a milgwn
Line: 20 a hebogeu a fob gyfryw dlws, o'r a debygei bob un
Line: 21 digrifhau medwl y gilid o honaw. Ac o achaws i drigiant
Line: 22 ef y ulwydyn honno yn Annwuyn, a gwledychu o honaw
Line: 23 yno mor lwydannus, a dwyn y dwy dyrnas yn un drwy y
Line: 24 dewred ef a'y uilwraeth, y diffygywys y enw ef ar Pwyll,
Line: 25 Pendeuic Dyuet, ac y gelwit Pwyll Penn Annwuyn o
Line: 26 hynny allan.
Line: 27 A threigylgueith yd oed yn Arberth, priflys idaw, a
Page of edition: 9 Line: 1 gwled darparedic idaw, ac yniueroed mawr o wyr y gyt
Line: 2 ac ef. A guedy y bwyta kyntaf, kyuodi y orymdeith a
Line: 3 oruc Pwyll, a chyrchu penn gorssed a oed uch llaw y
Line: 4 llys, a elwit Gorssed Arberth. "Arglwyd." heb Ms. page: 13 un
Line: 5 o'r Ilys, "kynnedyf yr orssed yw, pa dylyedauc bynnac
Line: 6 a eistedo arnei, nat a odyno heb un o'r deupeth, ay
Line: 7 kymriw neu archolleu, neu ynteu a welei rywedawt."
Line: 8 "Nyt oes arnaf i ouyn cael kymriw, neu archolleu, ym
Line: 9 plith hynn o niuer. Ryuedawt hagen da oed gennyf
Line: 10 pei ys guelwn. Mi a af," heb ynteu, "y'r orssed y
Line: 11 eisted." Eisted a wnaeth * ar yr orssed. Ac wal y
Line: 12 bydynt yn eisted, wynt a welynt gwreic ar uarch canwelw
Line: 13 mawr aruchel, a gwisc eureit, llathreit, o bali amdanei,
Line: 14 yn dyuot ar hyt y prifford a gerdei heb law yr orssed.
Line: 15 Kerdet araf, guastat oed gan y march ar uryt y neb a'y
Line: 16 guelei, ac yn dyuot y ogyuuch a'r orssed. "A wyr," heb
Line: 17 y Pwyll, "a oes ohonawchi, a adnappo y uarchoges?"
Line: 18 "Nac oes, Arglwyd," heb wynt. "Aet un," heb ynteu,
Line: 19 "yn y herbyn y wybot pwy yw." Un a gyuodes y
Line: 20 uynyd, a phan doeth yn y herbyn y'r ford, neut athoed
Line: 21 hi heibaw. Y hymlit a wnaeth ual y gallet gyntaf o
Line: 22 pedestric. A fei mwyaf * uei y urys ef, pellaf uydei hitheu
Line: 23 e wrthaw ef. A phan welas Ms. page: 14 na thygyei idaw y
Line: 24 hymlit, ymchwelut a oruc at Pwyll a dywedut wrthaw,
Line: 25 "Arglwyd," heb ef, "ni thykya y pedestric yn y byt e
Line: 26 hymlit hi." "Ie," heb ynteu Pwyll, "dos y'r llys, a
Line: 27 chymer y march kyntaf a wypych, a dos ragot yn y hol."
Page of edition: 10 Line: 1 Y march a gymerth, ac racdaw yd aeth; y maestir
Line: 2 guastat a gauas, ac ef a dangosses yr ysparduneu y'r
Line: 3 march. A ffei uwyaf y lladei ef y march, pellaf uydei
Line: 4 hitheu e wrthaw ef. Yr vn gerdet a dechreuyssei hitheu,
Line: 5 yd oed arnaw. Y uarch ef a ballwys; a phan wybu ef ar
Line: 6 y uarch pallu y bedestric, ymchwelut yn yd oed Pwyll a
Line: 7 wnaeth. "Arglwyd," heb ef, "ny thykya y neb ymlit
Line: 8 yr unbennes racco. Ny wydwn i varch gynt yn y
Line: 9 kyuoyth no hwnnw, ac ni thygyei ymi y hymlit hi."
Line: 10 "Ie," heb ynteu Pwyll, "y mae yno ryw ystyr hut.
Line: 11 Awn parth a'r llys." Y'r llys y doethant, a threulau y
Line: 12 dyd hwnnw a wnaethant.
Line: 13 A thrannoeth, kyuodi e uynyd a wnaethant, a
Line: 14 threulaw hwnnw yny oed amser Ms. page: 15 mynet y uwyta. A
Line: 15 gwedy y bwyta kyntaf, "Ie," heb ynteu Pwyll, "ni a
Line: 16 awn yr yniuer y buam doe, y penn yr orssed. A thidy,"
Line: 17 heb ef, wrth vn o'y uakwyueit, "dwg gennyt y march
Line: 18 kyntaf a wypych yn y mays." A hynny a wnaeth y
Line: 19 makwyf. Yr orssed a gyrchyssant, a'r march ganthunt.
Line: 20 Ac val y bydynt yn eiste, wynt a welynt y wreic ar
Line: 21 yr vn march, a'r vn wisc amdanei, yn dyuot yr un ford.
Line: 22 "Llyma," heb y Pwyll, "y uarchoges doe. Bid parawt,"
Line: 23 heb ef, "was, e wybot pwy yw hi." "Arglwyd," heb
Line: 24 ef, "mi a wnaf hynny yn llawen." Ar hynny, y uarchoges
Line: 25 a doeth gywerbyn ac wynt. Sef a oruc y makwyf yna,
Line: 26 yskynnu ar y march, a chynn daruot idaw ymgueiraw
Line: 27 yn y gyfrwy neu ry adoed hi heibaw, a chynnwll y
Line: 28 rygthunt. Amgen urys gerdet nit oed genthi hi no'r dyd
Line: 29 gynt. Ynteu a gymerth rygyng y gan y uarch, ac ef a
Page of edition: 11 Line: 1 dybygei yr araued y kerdei y uarch yr ymordiwedei a
Line: 2 hi. A hynny ny thy\gywys Ms. page: 16 idaw. Ellwg y uarch a
Line: 3 oruc wrth auwyneu; nyt oed nes idi yna no chyt * bei ar
Line: 4 y gam; a phei wyaf y lladei ef y uarch, pellaf uydei
Line: 5 hitheu e wrthaw ef: y cherdet hitheu nit oed uwy no
Line: 6 chynt. Cany welas ef tygyaw idaw e hymlit ymchwelut
Line: 7 a wnaeth * a dyuot yn yd oet Pwyll. "Arglwyd," heb
Line: 8 ef, "nyt oes * allu gan y march amgen noc a weleisti."
Line: 9 "Mi a weleis," heb ynteu, "ny thykya y neb y herlit hi.
Line: 10 Ac y rof i a Duw," heb ef, "yd oed neges idi wrth rei o'r
Line: 11 maes hwnn pei gattei wrthpwythi idi y dywedut; a ni
Line: 12 a awn parth a'r llys."
Line: 13 Y'r llys y doethant, a threulaw y nos honno a
Line: 14 orugant drwy gerdeu a chyuedach, ual y bu llonyd
Line: 15 ganthunt. A thrannoeth diuyrru y dyd a wnaethant yny
Line: 16 oed amser mynet y wwyta. A phan daruu udunt y bwyd
Line: 17 Pwyll a dywot, "Mae yr yniuer y buom ni doe ac echtoe
Line: 18 ym penn yr orssed?" "Llymma, Arglwyd," heb wynt.
Line: 19 "Awn," heb ef, "y'r orssed y eiste, a thitheu," heb ef,
Line: 20 wrth was y uarch, "kyfrwya Ms. page: 17 uy march yn da, a
Line: 21 dabre ac ef y'r ford, a dwc uy ysparduneu gennyt." Y
Line: 22 gwas a wnaeth hynny.
Line: 23 Dyuot yr orssed a orugant y eisted. Ny buant
Line: 24 hayach o enkyt yno, yny welynt y uarchoges yn dyuot
Line: 25 yr vn ford, ac yn un ansawd, ac vn gerdet. "Ha was,"
Line: 26 heb y Pwyll, "mi a welaf y uarchoges. Moes uy march."
Line: 27 Yskynnu a oruc Pwyll ar y uarch, ac nyt kynt yd yskynn
Page of edition: 12 Line: 1 ef ar y uarch, noc yd a hitheu hebdaw ef. Troi yn y
Line: 2 hol a oruc ef, a gadel y uarch drythyll, llamsachus y
Line: 3 gerdet. Ac ef a debygei, ar yr eil neit, neu ar y trydyd,
Line: 4 y gordiwedei. Nyt oed nes hagen idi no chynt. Y uarch
Line: 5 a gymhellaud o'r kerdet mwyaf a oed ganthaw. A
Line: 6 guelet a wnaeth na thygyei idaw y hymlit.
Line: 7 Yna y dywot Pwyll. "A uorwyn," heb ef, "yr
Line: 8 mwyn y gwr mwyhaf a gery, arho ui." "Arhoaf yn
Line: 9 llawen," heb hi, "ac oed llessach y'r march, pei ass
Line: 10 archut yr meityn." Sewyll, ac arhos a oruc y uorwyn, a
Line: 11 gwaret y rann a dylyei uot am y hwyneb o wisc y phenn,
Line: 12 ac attal y golwc arnaw, a dechreu ymdidan ac ef. Ms. page: 18
Line: 13 "Arglwydes," heb ef, "pan doy di, a pha gerdet yssyd
Line: 14 arnat ti?" "Kerdet wrth uy negesseu," heb hi, "a da
Line: 15 yw gennyf dy welet ti." "Crassaw wrthyt y gennyf i,"
Line: 16 heb ef. Ac yna medylyaw a wnaeth, bot yn diuwyn
Line: 17 ganthaw pryt a welsei o uorwyn eiroet, a gwreic, y wrth y
Line: 18 ffryt hi. "Arglwydes," heb ef, "a dywedy di ymi dim
Line: 19 o'th negesseu?" "Dywedaf, y rof a Duw," heb hi.
Line: 20 "Pennaf neges uu ymi, keissaw dy welet ti." "Llyna,"
Line: 21 heb y Pwyll, * "y neges oreu gennyf i dy dyuot ti idi. Ac
Line: 22 a dywedy di ymi pwy wyt?" "Dywedaf, Arglwyd,"
Line: 23 heb hi. "Riannon, uerch Heueyd Hen, wyf i, a'm rodi
Line: 24 y wr o'm hanwod yd ydys. Ac ny mynneis innheu un
Line: 25 gwr, a hynny o'th garyat ti. Ac nys mynnaf etwa, onyt
Line: 26 ti a'm gwrthyt. Ac e wybot dy attep di am hynny e
Line: 27 deuthum i." "Rof i a Duw," heb ynteu Pwyll, "llyna
Page of edition: 13 Line: 1 uy attep i iti, pei caffwn dewis ar holl wraged a
Line: 2 morynnyon y byt, y mae ti a dewisswn." "Ie," heb
Line: 3 hitheu, "os hynny a uynny, kyn uy rodi y wr arall,
Line: 4 gwna Ms. page: 19 oed a mi." "Goreu yw gennyf i," heb y
Line: 5 Pwyll, "bo kyntaf; ac yn y lle y mynnych ti, gwna yr
Line: 6 oet." "Gwnaf, Arglwyd," heb hi, "blwydyn y heno,
Line: 7 yn llys Heueyd, mi a baraf bot gwled darparedic yn
Line: 8 barawt erbyn dy dyuot." "Yn llawen," heb ynteu, "a
Line: 9 mi a uydaf yn yr oet hwnnw." "Arglwyd," heb hi,
Line: 10 "tric yn iach, a choffa gywiraw dy edewit, ac e ymdeith
Line: 11 yd af i."
Line: 12 A guahanu a wnaethont, a chyrchu a wnaeth ef
Line: 13 parth a'e teulu a'e niuer. Pa ymouyn bynnac a uei
Line: 14 ganthunt wy y wrth y uorwyn, y chwedleu ereill y trossei
Line: 15 ynteu. Odyna treulaw y ulwydyn hyt yr amser a
Line: 16 wnaethont; ac ymgueiraw [o Pwyll] ar y ganuet
Line: 17 marchauc. Ef a aeth ryngtaw a llys Eueyd Hen, ac ef
Line: 18 a doeth y'r llys, a llawen uuwyt wrthaw, a dygyuor a
Line: 19 llewenyd ac arlwy mawr a oed yn y erbyn, a holl uaranned
Line: 20 y llys wrth y gynghor ef y treulwyt. Kyweiryaw y
Line: 21 neuad a wnaethpwyt, ac y'r bordeu yd aethant. Sef
Line: 22 ual yd eistedyssont, Heueyd Hen ar neill law Pwyll, a
Line: 23 Riannon o'r parth arall idaw; y am hynny Ms. page: 20 pawb
Line: 24 ual y bei y enryded. Bwyta a chyuedach ac ymdidan a
Line: 25 wnaethont.
Line: 26 Ac ar dechreu kyuedach gwedy bwyt, wynt a
Line: 27 welynt yn dyuot y mywn, guas gwineu, mawr, teyrneid,
Line: 28 a guisc o bali amdanaw. A phan doeth y gynted y
Line: 29 neuad, kyuarch guell a oruc y Pwyll a'y gedymdeithon.
Page of edition: 14 Line: 1 "Cressaw Duw wrthyt, eneit, a dos y eisted," heb y
Line: 2 Pwyll. "Nac af," heb ef, "eirchat wyf, a'm neges a
Line: 3 wnaf." "Gwna yn llawen," heb y Pwyll. "Arglwyd,"
Line: 4 heb ef, "wrthyt ti y mae uy neges i, ac y erchi it y
Line: 5 dodwyf." "Pa arch bynnac a erchych di ymi, hyt y
Line: 6 gallwyf y gaffael, itti y byd." "Och !" heb y Riannon,
Line: 7 "paham y rody di attep yuelly?" "Neus rodes y
Line: 8 uelly, Arglwydes, yg gwyd gwyrda," heb ef. "Eneit,"
Line: 9 heb y Pwyll, "beth yw dy arch di?" "Y wreic uwyaf
Line: 10 a garaf yd wyt yn kyscu heno genthi. Ac y herchi hi
Line: 11 a'r arlwy a'r darmerth yssyd ymma y dodwyf i."
Line: 12 Kynhewi a oruc Pwyll, cany bu attep a rodassei.
Line: 13 "Taw, hyt y mynnych," heb y Riannon, "ny bu
Line: 14 uuscrellach gwr ar y ssynnwyr e hun nog ry uuost ti."
Line: 15 "Arglwydes," heb ef, "ny wydwn i pwy oed ef."
Line: 16 "Llyna y gwr y mynyssit uy rodi i idaw o'm hanuod,"
Line: 17 heb hi, "Guawl uab Clut, gwr tormyn\nawc, Ms. page: 21
Line: 18 kyuoethawc. A chan derw yt dywedut y geir a dywedeist,
Line: 19 dyro ui idaw rac anglot yt." "Arglwydes," heb ef, "ny
Line: 20 wnn i pa ryw attep yw hwnnw. Ny allaf ui arnaf a
Line: 21 dywedy di uyth." "Dyro di ui idaw ef," heb hi, "a mi
Line: 22 a wnaf na chaffo ef uiui uyth." "Pa furyf uyd hynny?"
Line: 23 heb y Pwyll. "Mi a rodaf i'th law got uechan," heb hi,
Line: 24 "a chadw honno gennyt yn da. Ac ef a eirch y wled a'r
Line: 25 arlwy a'r darmerth. Ac nit oes y'th uedyant di hynny.
Line: 26 A mi ui a rodaf y wled y'r teulu a'r niueroed," heb hi,
Line: 27 "a hwnnw uyd dy attep am hynny. Amdanaf innheu,"
Line: 28 heb hi, "mi a wnaf oet ac ef, ulwydyn y heno, y gyscu
Line: 29 gennyf; ac ym penn y ulwydyn," heb hi, "byd ditheu
Page of edition: 15 Line: 1 a'r got honn genhyt, ar dy ganuet marchawc yn y perllan
Line: 2 uchot. A phan uo ef ar perued y digrifwch a'y gyuedach,
Line: 3 dyret titheu dy hun ymywn a dillat reudus amdanat, a'r
Line: 4 got y'th law," heb hi, "ac nac arch dim namyn lloneit y
Line: 5 got o uwyt. Minheu," heb hi, "a baraf, bei dottit yssyd
Line: 6 yn y seith cantref hynn o uwyt a llynn yndi, na bydei
Line: 7 launach no chynt. A guedy byryer llawer yndi, ef a
Line: 8 ouyn yt, ʽA uyd llawn dy got ti uyth?' Dywet titheu,
Line: 9 ʽNa Ms. page: 22 uyd, ony chyuyt dylyedauc tra chyuoethauc, a
Line: 10 guascu a'y deudroet y bwyt yn y got, a dywedut,
Line: 11 ʽDigawn rydodet ymman.' A minheu a baraf idaw ef
Line: 12 uynet y sseghi y bwyt yn y got. A phan el ef, tro ditheu
Line: 13 y got, yny el ef dros y pen yn y got. Ac yna llad glwm
Line: 14 ar garryeu y got. A bit corn canu da am dy uynwgyl, a
Line: 15 phan uo ef yn rwymedic yn y got, dot titheu lef ar dy
Line: 16 gorn, a bit hynny yn arwyd y rot a'th uarchogyon; pan
Line: 17 glywhont llef dy gorn, diskynnent wynteu am ben y llys."
Line: 18 "Arglwyd," heb y Guawl, "madws oed ymi cael
Line: 19 attep am a ercheis." "Kymeint ac a ercheist," heb y
Line: 20 Pwyll, "o'r a uo y'm medyant i, ti a'y keffy." "Eneit,"
Line: 21 heb hitheu Riannon, "am y wled a'r darpar yssyd yma,
Line: 22 hwnnw a rodeis i y wyr Dyuet ac y'r teulu, a'r yniueroed
Line: 23 yssyd ymma. Hwnnw nit eidawaf y rodi y neb.
Line: 24 Blwydyn y heno ynteu, y byd gwled darparedic yn y
Line: 25 llys honn i titheu, eneit, y gyscu gennyf innheu."
Line: 26 Gwawl a gerdawd ryngthaw a'y gyuoeth. Pwyll
Line: 27 ynteu a doeth y Dyuet. A'r ulwydyn honno a dreulwys
Line: 28 pawb o honunt hyt oet y wled a oed yn llys Ms. page: 23 Eueyd
Page of edition: 16 Line: 1 Hen. Gwaul uab Clut a doeth parth a'r wled a oed
Line: 2 darparedic idaw, a chyrchu y llys a wnaeth, a llawen
Line: 3 uuwyt wrthaw. Pwyll ynteu Penn Annwn a doeth y'r
Line: 4 berllan ar y ganuet marchauc, ual y gorchymynnassei
Line: 5 Riannon idaw, a'r got ganthaw. Gwiscaw bratteu trwm
Line: 6 ymdan[a]w a oruc Pwyll, a chymryt lloppaneu mawr am
Line: 7 y draet. A phan wybu y bot ar dechreu kyuedach wedy
Line: 8 bwyta, dyuot racdaw y'r neuad; a guedy y dyuot y
Line: 9 gynted y neuad kyuarch guell a wnaeth y Wawl uab Clut
Line: 10 a'y gedymdeithon o wyr a gwraged. "Duw a ro da yt,"
Line: 11 heb y Gwawl, "a chraessaw Duw wrthyt." "Arglwyd,"
Line: 12 heb ynteu, "Duw a dalo yt. Negessawl wyf wrthyt."
Line: 13 "Craessaw wrth dy neges," heb ef. "Ac os arch
Line: 14 gyuartal a erchy ymi, yn llawen ti a'e keffy." "Kyuartal,
Line: 15 Arglwyd," heb ynteu, "nyt archaf onyt rac eisseu. Sef
Line: 16 arch a archaf, lloneit y got uechan a wely di o uwyt."
Line: 17 "Arch didraha yw honno," heb ef, "a thi a'y keffy yn
Line: 18 llawen. Dygwch uwyt idaw," heb ef. Riuedi mawr o
Line: 19 sswydwyr a gyuodassant y uynyd, a dechreu llenwi y
Line: 20 got. Ac yr a uyrit yndi ny bydei lawnach no chynt.
Line: 21 "Eneit," Ms. page: 24 heb y Guawl, "a uyd llawn dy got ti
Line: 22 uyth?" "Na uyd, y rof a Duw," heb ef, "yr a dotter
Line: 23 yndi uyth, ony chyuyt dylyedauc tir a dayar a chyuoeth,
Line: 24 a ssenghi a'y deudroet y bwyt yn y got a dywedut,
Line: 25 'Digawn ry dodet yma'" "A geimat," heb y Riannon,
Line: 26 "kyuot y uynyd ar uyrr," wrth Gwawl vab Clut.
Line: 27 "Kyuodaf yn llawen," heb ef. A chyuodi y uynyd, a
Line: 28 dodi y deudroet yn y got, a troi o Pwyll y got yny uyd
Line: 29 Guawl dros y penn yn y got ac yn gyflym caeu y got, a
Page of edition: 17 Line: 1 llad clwm ar y carryeu, a dodi llef ar y gorn. Ac ar
Line: 2 hynny, * llyma y teulu am penn y llys, ac yna kymryt
Line: 3 pawb o'r niuer a doeth y gyt a Guawl, a'y dodi yn y
Line: 4 carchar e hun. A bwrw y bratteu a'r loppaneu a'r
Line: 5 yspeil didestyl y amdanaw a oruc Pwyll.
Line: 6 Ac mal y delei pob un o'e niuer ynteu y mywn, y
Line: 7 trawei pob un dyrnawt ar y got, ac y gouynnei, "Beth
Line: 8 yssyd ymma?" "Broch," medynt wynteu. Sef
Line: 9 kyfryw chware a wneynt, taraw a wnai pob un dyrnawt
Line: 10 ar y got, ae a'e droet ae a throssawl; ac yuelly guare a'r
Line: 11 got a wnaethont. Pawb ual y delei, a ouynnei, "Pa
Line: 12 chware a wnewch chwi uelly?" "Guare broch yg
Line: 13 got," medynt wynteu. Ac yna gyntaf y guarywyt broch
Line: 14 yggot.
Line: 15 "Arglwyd," heb y gwr o'r got, "pei guarandawut
Line: 16 uiui, nyt oed dihenyd arnaf uy llad y mywn got."
Line: 17 "Arglwyd," Ms. page: 25 heb Eueyd * Hen, "guir a dyweit.
Line: 18 Iawn yw yt y warandaw; nyt dihenyt arnaw hynny." *
Line: 19 "Ie," heb y Pwyll, "mi a wnaf dy gynghor di amdanaw
Line: 20 ef." "Llyna dy gynghor di," heb Riannon yna. "Yd
Line: 21 wyt yn y lle y perthyn arnat llonydu eircheit a cherdoryon.
Line: 22 Gat yno ef y rodi drossot y pawb," heb hi, "a
Line: 23 chymer gedernit y ganthaw na bo ammouyn na dial uyth
Line: 24 amdanaw, a digawn yw hynny o gosp arnaw." "Ef a
Line: 25 geif hynny yn llawen," heb y gwr o'r got. "A minheu
Line: 26 a'e kymmeraf yn llawen," heb y Pwyll, "gan gynghor
Line: 27 Heueyd a Riannon." "Kynghor yw hynny gynnym
Line: 28 ni," heb wynt. "Y gymryt a wnaf," heb y Pwyll.
Page of edition: 18 Line: 1 "Keis ueicheu drossot." "Ni a uydwn drostaw," heb
Line: 2 Heueyd, "yny uo ryd y wyr y uynet drostaw." Ac ar
Line: 3 hynny y gollyngwyt ef o'r got ac y rydhawyt y oreugwyr.
Line: 4 "Gouyn ueithon y Wawl weicheu," heb yr Heueyd.
Line: 5 "Ni a adwaenwn y neb a dylyer y kymryt y ganthaw."
Line: 6 Riuaw y meicheu a wnaeth Heueyd. "Llunnya dy
Line: 7 hunn," heb y Guawl, "dy ammot." "Digawn yw
Line: 8 gennyf i," heb y Pwyll, "ual y llunnyawd Riannon."
Line: 9 Y meicheu a aeth ar yr ammot hwnnw. "Ie, Arglwyd,"
Line: 10 heb y Guawl,"briwedic wyf i, a chymriw mawr a geueis,
Line: 11 ac ennein yssyd reit ymi, ac y ymdeith yd af i, gan Ms. page: 26 dy
Line: 12 gannyat ti. A mi a adawaf wyrda drossof yma, y attep
Line: 13 y pawb o'r a'th ouynno di." "Yn llawen," heb y Pwyll,
Line: 14 "a gwna ditheu hynny." Guawl a aeth parth a'y gyuoeth.
Line: 15 Y neuad ynteu a gyweirwyt y Pwyll a'e niuer, ac
Line: 16 yniuer y llys y am hynny. Ac y'r bordeu yd aethont y
Line: 17 eisted, ac ual yd eistedyssant ulwydyn o'r nos honno, yd
Line: 18 eistedwys paub y nos [honno]. Bwyta a chyuedach a
Line: 19 wnaethont, ac amser a doeth y uynet y gyscu. Ac y'r
Line: 20 ystauell yd aeth Pwyll a Riannon, a threulaw y nos
Line: 21 honno drwy digriuwch a llonydwch.
Line: 22 A thrannoeth, yn ieuengtit y dyd, "Arglwyd," heb
Line: 23 Riannon, "kyuot y uynyd, a dechreu lonydu y kerdoryon,
Line: 24 ac na ommed neb hediw, o'r a uynno da."
Line: 25 "Hynny a wnaf i, yn llawen." heb y Pwyll, "a hediw a
Line: 26 pheunyd tra parhao y wled honn." Ef a gyuodes Pwyll
Line: 27 y uynyd, a pheri dodi gostec, y erchi y holl eircheit a
Line: 28 cherdoryon dangos, a menegi udunt y llonydit pawb o
Page of edition: 19 Line: 1 honunt wrth y uod a'y uympwy; a hynny a
Line: 2 wnaethpwyd. Y wled honno a dreulwyt, ac ny
Line: 3 ommedwyt neb tra barhaud. A phan daruu y wled,
Line: 4 "Arglwyd," heb y Pwyll wrth Heueyd. "mi a gychwynnaf,
Line: 5 gan dy gannyat, parth a Dyuet Ms. page: 27 auore."
Line: 6 "Ie," heb Heueyd, "Duw a rwydhao ragot; a gwna
Line: 7 oet a chyfnot y del Riannon i'th ol." "Y rof i a Duw,"
Line: 8 heb ynteu Pwyll, "y gyt y kerdwn odymma." "Ay
Line: 9 uelly y mynny di, Arglwyd?" heb yr Heueyd.
Line: 10 "Uelly, y rof a Duw," heb y Pwyll.
Line: 11 Wynt a gerdassant trannoeth parth a Dyuet, a Llys
Line: 12 Arberth a gyrchyssant, a gwled darparedic oed yno
Line: 13 udunt. Dygyuor y wlat a'r kyuoeth a doeth attunt o'r
Line: 14 gwyr goreu a'r gwraged goreu. Na gwr na gwreic o
Line: 15 hynny nyt edewis Riannon, heb rodi rod enwauc idaw,
Line: 16 ae o gae, ae o uodrwy, ae o uaen guerthuawr. Gwledychu
Line: 17 y wlat a wnaethont yn llwydannus y ulwydyn honno, a'r
Line: 18 eil. Ac yn [y] dryded ulwydyn, y dechreuis gwyr y wlat
Line: 19 dala trymuryt yndunt, o welet gwr kymeint a gerynt a'e
Line: 20 harglwyd ac eu brawduaeth, yn dietiued; a'e dyuynnu
Line: 21 attunt a wnaethont. Sef lle y doethont y gyt, y Bresseleu
Line: 22 yn Dyuet. "Arglwyd," heb wynt, "ni a wdom na bydy
Line: 23 gyuoet ti a rei o wyr y wlat honn, ac yn ouyn ni yw, na
Line: 24 byd it etiued o'r wreic yssyd gennyt. Ac wrth hynny,
Line: 25 kymmer wreic arall y bo ettiued yt ohonei. Nyt byth,"
Line: 26 Ms. page: 28 heb wynt, "y perhey di, a chyt kerych di uot yuelly,
Line: 27 nys diodefwn y gennyt." "Ie," heb y Pwyll, "nyt hir
Line: 28 ettwa yd ym y gyt, a llawer damwein a digawn bot.
Line: 29 Oedwch a mi hynn hyt ym pen y ulwydyn; a blwydyn
Page of edition: 20 Line: 1 y'r amser hwnn, ni a wnawn yr oet y dyuot y gyt, ac wrth
Line: 2 ych kynghor y bydaf." Yr oet a wnaethant. Kynn
Line: 3 dyuot cwbyl o'r oet, mab a anet idaw ef, ac yn Arberth y
Line: 4 ganet. A'r nos y ganet, y ducpwyt gwraged y wylat y
Line: 5 mab a'y uam. Sef a wnaeth y gwraged kyscu, a mam y
Line: 6 mab, Riannon. Sef riuedi o wraged a ducpwyt y'r
Line: 7 ystauell hwech wraged. Gwylat a wnaethont wynteu
Line: 8 dalym o'r nos, ac yn hynny eisswys, kyn hanner noss,
Line: 9 kyscu a wnaeth pawb ohonunt, a thu a'r pylgeint deffroi.
Line: 10 A phan deffroyssant, edrych a orugant y lle y dodyssynt
Line: 11 y mab, ac nyt oed dim ohonaw yno. "Och !" heb vn o'r
Line: 12 gwraged, "neur golles y mab." "Ie," heb arall,
Line: 13 "bychan a dial oed yn lloski ni, neu yn dienydyaw am y
Line: 14 mab." "A oes," heb un o'r guraged, "kynghor o'r byt
Line: 15 am hynn?" "Oes," heb arall, "mi a wnn gynghor da,"
Line: 16 heb hi. "Beth yw hynny?" heb wy. "Gellast yssyd
Line: 17 yma," heb hi, "a chanawon genti. Lladwn rei o'r
Line: 18 canawon, ac irwn y hwyneb hitheu Riannon Ms. page: 29 a'r
Line: 19 gwaet, a'y dwylaw, a byrwn yr eskym gyr y bron, a
Line: 20 thaerwn arnei e hun diuetha y mab. Ac ni byd yn taered
Line: 21 ni an chwech wrthi hi e hun." Ac ar y kynghor hwnnw
Line: 22 y trigwyt.
Line: 23 Parth a'r dyd Riannon a deffroes, ac a dywot, "A
Line: 24 wraged," heb hi, "mae y mab?" "Arglwydes," heb
Line: 25 wy, "na ouyn di yni y mab. Nyt oes ohonam ni namyn
Line: 26 cleisseu a dyrnodeu yn ymdaraw a thi; a diamheu yw
Line: 27 gennym na welsam eiroet uilwraeth yn un wreic kymeint
Line: 28 ac ynot ti. Ac ny thygyawd ynni ymdaraw a thi. Neur
Line: 29 diffetheeist du hun dy uab, ac na hawl ef ynni." "A
Page of edition: 21 Line: 1 druein," heb y Riannon, "yr yr Arglwyd Duw a wyr
Line: 2 pob peth, na yrrwch geu arnaf. Duw, a wyr pob peth, a
Line: 3 wyr bot yn eu hynny arnaf i. Ac os ouyn yssyd
Line: 4 arnawchi, ym kyffes y Duw, mi a'ch differaf." "Dioer,"
Line: 5 heb wy, "ny adwn ni drwc arnam ny hunein yr dyn yn y
Line: 6 byt." "A druein," heb hitheu, "ny chewch un drwc yr
Line: 7 dywedut y wirioned." Yr a dywettei hi yn dec ac yn
Line: 8 druan, ny chaffei namyn yr un atteb gan y gwraged.
Line: 9 Pwyll Penn Annwn ar hynny a gyuodes, a'r teulu
Line: 10 a'r yniueroed, a chelu y damwein hwnnw ny allwyt.
Line: 11 Y'r wlat yd aeth y chwedyl, a phawb o'r guyrda a'e
Line: 12 kigleu. A'r guyrda a doethant y gyt y Ms. page: 30 wneuthur
Line: 13 kynnadeu at Pwyll, y erchi idaw yscar a'e wreic, am
Line: 14 gyflauan mor anwedus ac ar y wnaethoed. Sef attep a
Line: 15 rodes Pwyll, "Nyt oed achaws ganthunt wy y erchi y
Line: 16 mi yscar a'm gwreic namyn na bydei plant idi. Plant a
Line: 17 wnn i y uot idi hi. Ac nyt yscaraf a hi. O gwnaeth
Line: 18 hitheu gam, kymeret y phenyt amdanaw." Hitheu
Line: 19 Riannon a dyuynnwys attei athrawon a doethon. A
Line: 20 gwedy bot yn degach genthi kymryt y phenyt nog
Line: 21 ymdaeru a'r gwraged, y phenyt a gymerth. Sef penyt a
Line: 22 dodet erni, bot yn y llys honno yn Arberth hyt ym penn
Line: 23 y seith mlyned. Ac yskynuaen a oed odieithyr y porth,
Line: 24 eisted gyr llaw hwnnw beunyd, a dywedut y pawb a
Line: 25 delei o'r a debygei nas gwyppei, y gyffranc oll, ac o'r a
Line: 26 attei idi y dwyn, kynnic y westei a phellynic y dwyn ar
Line: 27 y cheuyn y'r llys. A damwein y gadei yr un y dwyn.
Line: 28 Ac yuelly treulaw talym o'r ulwydyn a wnaeth.
Page of edition: 22
Line: 1 Ac yn yr amser hwnnw yd oed yn arglwyd ar Wynt
Line: 2 Ys Coet, Teirnon Twryf Uliant, a'r gwr goreu yn y byt
Line: 3 oed. Ac yn y ty yd oed cassec. Ac nyt oed yn y dyrnas,
Line: 4 na march Ms. page: 31 na chassec degach no hi; a phob nos
Line: 5 Calanmei y moei, ac ny wybydei neb un geir e wrth y
Line: 6 hebawl. Sef a wnaeth Teirnon, ymdidan nosweith a'y
Line: 7 wreic, "Ha wreic," heb ef, "llibin yd ym pob blwydyn
Line: 8 yn gadu heppil yn cassec, heb gaffel yr un o honunt."
Line: 9 "Peth a ellir wrth hynny?" heb hi. "Dial Duw arnaf,"
Line: 10 heb ef, "nos Calanmei yw heno, ony wybydaf i pa dileith
Line: 11 yssyd yn dwyn yr ebolyon." Peri dwyn y gassec y mywn
Line: 12 ty a wnaeth, a gwiscaw arueu amdanaw a oruc ynteu, a
Line: 13 dechreu gwylat y nos. Ac ual y byd dechreu noss, moi
Line: 14 y gassec ar ebawl mawr telediw, ac yn seuyll yn y lle.
Line: 15 Sef a wnaeth Teirnon, kyuodi ac edrych ar prafter yr
Line: 16 ebawl, ac ual y byd yuelly, ef a glywei twrwf mawr, ac
Line: 17 yn ol y twrwf, llyma grauanc uawr drwy fenestyr ar y ty,
Line: 18 ac yn ymauael a'r ebawl geir y uwng. Sef a wnaeth
Line: 19 ynteu Teirnon, tynnu cledyf, a tharaw y ureich o not yr
Line: 20 elin e ymdeith, ac yny uyd hynny o'r ureich a'r ebawl
Line: 21 ganthaw ef y mywn. Ac ar hynny twrwf, a diskyr a
Line: 22 gigleu y gyt. Agori y drws a oruc ef a dwyn ruthyr yn
Line: 23 ol y twrwf. Ny welei ef y twrwf rac tywyllet Ms. page: 32 y nos.
Line: 24 Ruthyr a duc yn y ol, a'y ymlit. A dyuot cof idaw adaw
Line: 25 y drws y agoret, ac ymhwelut a wnaeth. Ac wrth y
Line: 26 drws, llyma uab bychan yn y gorn, guedy troi llenn o
Line: 27 bali yn y gylch. Kymryt y mab a wnaeth attaw, a
Line: 28 llyma y mab yn gryf yn yr oet a oed arnaw.
Page of edition: 23
Line: 1 Dodi cayat ar y drws a wnaeth, a chyrchu yr ystauell
Line: 2 yd oed y wreic yndi. "Arglwydes," heb ef, "ay kyscu
Line: 3 yd wyt ti?" "Nac ef, Arglwyd," heb hi. "Mi a
Line: 4 gyskeis, a phan doethost ti y mywn mi a deffroeis."
Line: 5 "Mae ymma mab it," heb ef, "os mynny, yr hwnn ny
Line: 6 bu yt eiroet." "Arglwyd," heb hi, "pa gyfranc uu
Line: 7 hynny?" "Llyma oll," heb y Teirnon, a menegi y
Line: 8 dadyl oll. "Ie, Arglwyd," heb hi, "pa ryw wisc yssyd
Line: 9 am y mab?" "Llen o bali," heb ynteu. "Mab y
Line: 10 dynnyon mwyn yw," heb hi. "Arglwyd," heb hi,
Line: 11 "digrifwch a didanwch oed gennyf i, bei mynnut ti, mi
Line: 12 a dygwn wraged yn un a mi, ac a dywedwn uy mot y
Line: 13 ueichawc." "Myui a duunaf a thi yn llawen," heb ef,
Line: 14 "am hynny." Ac yuelly y gwnaethpwyt. Peri a
Line: 15 wnaethont bedydyaw y mab, o'r bedyd a wneit yna.
Line: 16 Sef enw a dodet arnaw, Gwri Wallt Euryn. Yr hynn a
Line: 17 oed ar y ben o wallt, kyuelynet oed a'r eur.
Line: 18 Meithryn y mab a wnaethpwyt yn y Ms. page: 33 llys yny
Line: 19 oed ulwyd. A chynn y ulwyd yd oed yn kerdet yn gryf,
Line: 20 a breiscach oed no mab teir blwyd, a uei uawr y dwf a'e
Line: 21 ueint. A'r eil ulwydyn y magwyt y mab, a chyn ureisket
Line: 22 oed a mab chweblwyd. A chynn penn y pedwyryd
Line: 23 ulwydyn, yd oed yn ymoprau a gueisson y meirch, am y
Line: 24 adu o'e dwyn y'r dwuyr. "Arglwyd," heb y wreic wrth
Line: 25 Teirnon, "mae yr ebawl a differeist ti y noss y keueist
Line: 26 y mab?" "Mi a'e gorchymynneis y weisson y meirych,"
Line: 27 heb ef, "ac a ercheis synnyaw wrthaw." "Ponyt oed da
Line: 28 iti, Arglwyd," heb hi, "peri y hywedu, a'y rodi y'r mab?
Page of edition: 24 Line: 1 Kanys y noss y keueist y mab y ganet yr ebawl ac y
Line: 2 differeist." "Nyt af i yn erbyn hynny," heb y Teirnon.
Line: 3 "Mi a adaf y ti y rodi idaw." "Arglwyd," heb hi,
Line: 4 "Duw a dalo yt, mi a'e rodaf idaw." Y rodet y march
Line: 5 y'r mab, ac y deuth hi at y guastrodyon, ac at weisson
Line: 6 y meirch, y orchymyn synyeit wrth y march, a'e uot yn
Line: 7 hywed erbyn pan elei y mab y uarchogaeth, a chwedyl
Line: 8 wrthaw.
Line: 9 Emysc hynny, wynt a glywssont chwedlydyaeth y
Line: 10 wrth Riannon, ac am y phoen. Sef a wnaeth Teirnon
Line: 11 Twryf Uliant, o achaws y douot a gawssei, ymwarandaw
Line: 12 am y chwedyl, ac amouyn yn Ms. page: 34 lut ymdanaw yny
Line: 13 gigleu gan lawer o luossogrwyd, o'r a delei y'r llys,
Line: 14 mynychu cwynaw truanet damwein Riannon, a'y phoen.
Line: 15 Sef a wnaeth Teirnon ynteu, medylyaw am hynny, ac
Line: 16 edrych ar y mab yn graf. A chael yn y uedwl, yn herwyd
Line: 17 gueledigaeth, na rywelsei eiroet mab a that kyn debycket
Line: 18 a'r mab y Pwyll Penn Annwn. Ansawd Pwyll hyspys
Line: 19 oed gantaw ef, canys gwr uuassei idaw kynn no hynny.
Line: 20 Ac yn ol hynny, goueileint a dellis yndaw, o gamhet idaw
Line: 21 attal y mab ganthaw, ac ef yn gwybot y uot yn uab
Line: 22 y wr arall. A phan gauas gyntaf o yscaualwch ar y
Line: 23 wreic, ef a uenegis idi hi, nat oed iawn udunt wy attal y
Line: 24 mab ganthunt, * a gadu poen kymmeint ac a oed, ar
Line: 25 wreicda kystal a Riannon o'r achaws hwnnw, a'r mab yn
Line: 26 uab y Pwyll Penn Annwn.
Line: 27 A hitheu wreic Teirnon a gytsynnywys ar anuon y
Line: 28 mab y Pwyll. "A thripheth, * Arglwyd," heb hi, "a
Page of edition: 25 Line: 1 gaffwn o hynny, diolwch ac elwissen o ellwg Riannon o'r
Line: 2 poen y mae yndaw, a diollwch gan Pwyll am ueithryn y
Line: 3 mab, a'e eturyt idaw. A'r trydyd peth, os gwr mwyn uyd
Line: 4 y mab, mab maeth ynni uyd, a goreu a allo uyth a wna
Line: 5 inni." Ac ar y kynghor hwnnw y trigyssant. Ac ny bu
Line: 6 Ms. page: 35 hwy ganthunt no thrannoeth, ymgueiraw a oruc
Line: 7 Teirnon ar y drydyd marchawc, a'r mab yn petwyryd y
Line: 8 gyt ac wynt ar y march a rodyssei Teirnon idaw. A cherdet
Line: 9 parth ac Arberth a wnaethont. Ny bu hir y buont yny
Line: 10 doethont y Arberth. Pan doethant parth a'r llys, wynt a
Line: 11 welynt Riannon yn eisted yn emmyl yr yskynuaen. Pan
Line: 12 doethont yn ogyuuch a hi, "A unbenn," heb hi, "nac
Line: 13 ewch bellach hynny. Mi a dygaf pob un o honawch hyt
Line: 14 y llys. A hynny yw uym penyt am lad o honaf uu hun
Line: 15 uy mab, a'e diuetha." "A wreicda," heb y Teirnon,
Line: 16 "ny thebygaf i y un o hyn uynet ar dy geuyn di." "Aet
Line: 17 a'y mynho," heb y mab, "nyt af i." "Dioer, eneit," heb
Line: 18 Teirnon, "nyt awn ninheu." Y llys a gyrchyssant. A
Line: 19 diruawr llywenyd a uu yn y herbyn. Ac yn dechreu
Line: 20 treulaw y wled yd oedit yn y llys. Ynteu Pwyll a oed yn
Line: 21 dyuot o gylchaw Dyuet. Y'r yneuad yd aethont, ac y
Line: 22 ymolchi. A llawen uu Pwyll wrth Teirnon, ac y eisted
Line: 23 yd aethont. Sef ual yd eistedyssont, Teirnon y rwg
Line: 24 Pwyll a Riannon, a deu gedymdeith Teirnon uch llaw *
Line: 25 Pwyll a'r mab y ryngthunt. Guedy daruot bwyta, ar
Line: 26 dechreu kyuedach, ymdidan a wnaethon. Sef ymdidan
Line: 27 a uu gan Teirnon, menegi y holl gyfranc am y gassec ac
Page of edition: 26 Line: 1 am y mab, Ms. page: 36 a megys y buassei y mab ar y hardelw wy
Line: 2 Teirnon a'e wreic, ac y megyssynt. "Ac wely dy yna dy
Line: 3 uab, Arglwydes," heb y Teirnon. "A phwy bynnac a
Line: 4 dywot geu arnat, cam a wnaeth. A minheu pann gigleu
Line: 5 y gouut a oed arnat, trwm uu gennyf, a doluryaw a
Line: 6 wneuthum. Ac ny thebygaf o'r yniuer hwnn oll, nit
Line: 7 adnappo uot y mab yn uab y Pwyll," heb y Teirnon.
Line: 8 "Nyt oes neb," heb y pawb, "ny bo diheu gantaw
Line: 9 hynny." "Y rof i a Duw," heb y Riannon, "oed escor
Line: 10 uym pryder im, pei gwir hynny." "Arglwydes," heb
Line: 11 Pendaran Dyuet, "da yd enweist dy uab, Pryderi. A
Line: 12 goreu y gueda arnaw Pryderi uab Pwyll Penn Annwn."
Line: 13 "Edrychwch," heb y Riannon, "na bo goreu y gueda
Line: 14 arnaw y enw e hun." "Mae yr enu?" heb y Pendaran
Line: 15 Dyuet. "Gwri Wallt Euryn a dodyssom ni arnaw ef."
Line: 16 "Pryderi," heb Pendaran Dyuet, "uyd y enw ef."
Line: 17 "Yawnahaf yw hynny," heb y Pwyll, "kymryt enw y
Line: 18 mab y wrth y geir a dywot y uam, pann gauas llawen
Line: 19 chwedyl y wrthaw." Ac ar hynny y trigwyt.
Line: 20 "Teirnon," heb y Pwyll, "Duw a dalo yt ueithryn
Line: 21 y mab hwn hyt yr awr hon. A iawn yw idaw ynteu, o'r
Line: 22 byd gwr mwyn, y dalu ytti." "Arglwyd," heb y
Line: 23 Teirnon, "y wreic a'e magwys ef, nyt oes yn y byt dyn
Line: 24 uwy y galar no hi yn y ol. Iawn yw idaw coffau ymi, ac
Line: 25 Ms. page: 37 y'r wreic honno, a wnaethom yrdaw ef." "Y rof i a
Line: 26 Duw," heb y Pwyll,"tra parhawyf i, mi a'th kynhalyaf,
Line: 27 a thi a'th kyuoeth, tra allwyf kynnhal y meu uy hun. Os
Line: 28 ynteu a uyd, iawnach yw idaw dy gynnhal nogyt y mi.
Page of edition: 27 Line: 1 Ac os kynghor gennyt ti hynny, a chan hynn o wyrda,
Line: 2 canys megeist ti ef hyt yr awr hon, ni a'e rodwn ar uaeth
Line: 3 at Pendaran Dyuet o hynn allan. A bydwch gedymdeithon
Line: 4 chwitheu a thatmaetheu idaw." "Kynghor
Line: 5 iawn," heb y pawb, "yw hwnnw." Ac yna y rodet y
Line: 6 mab y Pendaran Dyuet, ac yd ymyrrwys gwyrda y wlat
Line: 7 y gyt ac ef. Ac y kychwynnwys Teirnon Toryfliant a'y
Line: 8 gedymdeithon y ryngtaw a'y wlat ac a'e gyuoeth, gan
Line: 9 garyat a llywenyd. Ac nyt aeth heb gynnhic ydaw y
Line: 10 tlysseu teccaf a'r meirych goreu a'r cwn hoffaf. Ac ny
Line: 11 mynnwys ef dim.
Line: 12 Yna y trigyssant wynteu ar eu kyuoeth, ac y magwyt
Line: 13 Pryderi uab Pwyll Pen Annwn yn amgeledus, ual yd oed
Line: 14 dylyet, yny oed delediwhaf gwass, a theccaf, a chwpplaf
Line: 15 o pob camp da, o'r a oed yn y dyrnas. UeIly y treulyssant
Line: 16 blwydyn a blwydyned, yny doeth teruyn ar hoedyl
Line: 17 Pwyll Penn Annwn, ac y bu uarw. Ac y gwledychwys
Line: 18 ynteu Pryderi seith cantref Dyuet, yn llwydannus garedic
Line: 19 gan y gyuoeth, a chan pawb yn y gylch. Ac yn ol
Line: 20 hynny y kynydwys trychantref Ystrat Tywi Ms. page: 38 a
Line: 21 phedwar cantref Keredigyawn. Ac y gelwir y rei hynny,
Line: 22 seith cantref Seissyllwch. Ac ar y kynnyd hwnnw y bu
Line: 23 ef, Pryderi uab Pwyll Penn Annwn, yny doeth yn y uryt
Line: 24 wreika. Sef gwreic a uynnawd, Kicua, uerch Wynn
Line: 25 Gohoyw, uab Gloyw Walltlydan, uab Cassnar Wledic o
Line: 26 dyledogyon yr ynys hon.
Line: 27 Ac yuelly y teruyna y geing hon yma o'r
Line: 28 Mabynnogyon.
Line: 1 BENDIGEIDURAN uab Llyr, a oed urenhin
Line: 2 coronawc ar yr ynys hon, ac ardyrchawc o goron
Line: 3 Lundein. A frynhawngueith yd oed yn Hardlech
Line: 4 yn Ardudwy, yn llys idaw. Ac yn eisted yd oedynt ar
Line: 5 garrec Hardlech, uch penn y weilgi, a Manawydan uab
Line: 6 Llyr y urawt y gyt ac ef, a deu uroder un uam ac ef,
Line: 7 Nissyen, ac Efnyssyen, a guyrda y am hynny, mal y
Line: 8 gwedei ynghylch brenhin.
Line: 9 Y deu uroder un uam ac ef, meibon oedyn y
Line: 10 Eurosswyd o'e uam ynteu Penardun, uerch Ueli uab
Line: 11 Mynogan. A'r neill o'r gueisson hynny, gwas da oed;
Line: 12 ef a barei tangneued y rwg y deu lu, ban uydynt lidyawcaf;
Line: 13 sef oed hwnnw Nissyen. Y llall a barei ymlad y
Line: 14 rwng y deu uroder, ban uei uwyaf yd ymgerynt.
Line: 15 Ac ual yd oedynt yn eisted yuelly, wynt a welynt
Line: 16 teir llong ar dec, yn dyuot o deheu Iwerdon, ac yn
Line: 17 kyrchu parth ac attunt, Ms. page: 39 a cherdet rugyl ebrwyd
Line: 18 ganthunt: y gwynt yn eu hol, ac yn nessau yn ebrwyd
Line: 19 attunt. "Mi a welaf longeu racco," heb y brenhin, "ac
Line: 20 yn dyuot yn hy parth a'r tir. Ac erchwch y wyr y llys
Line: 21 wiscaw amdanunt, a mynet y edrych pa uedwl yw yr
Line: 22 eidunt." Y gwyr a wiscawd amdanunt ac a nessayssant
Line: 23 attunt y wayret. Gwedy guelet y llongeu o agos, diheu
Page of edition: 30 Line: 1 oed ganthunt na welsynt eiryoet llongeu gyweirach eu
Line: 2 hansawd noc wy. Arwydon tec, guedus, arwreid o bali
Line: 3 oed arnunt.
Line: 4 Ac ar hynny, nachaf un o'r llongeu yn raculaenu rac
Line: 5 y rei ereill, ac y guelynt dyrchauael taryan, yn uch no
Line: 6 bwrd y llong, a swch y taryan y uynyd yn arwyd tangneued.
Line: 7 Ac y nessawys y gwyr attunt, ual yd ymglywynt
Line: 8 ymdidan. Bwrw badeu allan a wnaethont wynteu, a
Line: 9 nessau parth a'r tir, a chyuarch guell y'r brenhin. E
Line: 10 brenhin a'e clywei wynteu o'r lle yd oed ar garrec uchel
Line: 11 uch eu penn, "Duw a rodo da ywch," heb ef, "a
Line: 12 grayssaw wrthywch. Pieu yniuer y llongeu hynn, a
Line: 13 phwy yssyd pennaf arnunt wy?" "Arglwyd," heb
Line: 14 wynt, "mae ymma Matholwch brenhin Iwerdon, ac ef
Line: 15 bieu y llongeu." "Beth," heb y brenhin, "a uynnhei
Line: 16 ef? A uyn ef dyuot y'r tir?" "Na uynn, Arglwyd,"
Line: 17 heb wynt, "negessawl Ms. page: 40 yw wrthyt ti, onyt y neges a
Line: 18 geif." "By ryw neges yw yr eidaw ef?" heb y brenhin.
Line: 19 "Mynnu ymgyuathrachu a thidy, Arglwyd," heb wynt.
Line: 20 "Y erchi Branwen uerch Lyr y doeth, ac os da genhyt
Line: 21 ti, ef a uyn ymrwymaw ynys y Kedeirn ac Iwerdon y
Line: 22 gyt, ual y bydynt gadarnach." "Ie," heb ynteu, "doet
Line: 23 y'r tir, a chynghor a gymerwn ninheu am hynny." Yr
Line: 24 atteb hwnnw a aeth ataw ef. "Minheu a af yn llawen,"
Line: 25 heb ef. Ef a doeth y'r tir, a llawen uuwyt wrthaw; a
Line: 26 dygyuor mawr uu yn y llys y nos honno, y rwng e yniuer
Line: 27 ef ac yniuer y llys.
Line: 28 Yn y lle trannoeth, kymryt kynghor. Sef a gahat
Line: 29 yn y kynghor, rodi Branwen y Uatholwch. A honno
Page of edition: 31 Line: 1 oed tryded prif rieni yn yr ynys hon; teccaf morwyn yn
Line: 2 y byt oed. A gwneuthur oed yn Aberfraw y gyscu
Line: 3 genti, ac odyno y kychwyn. Ac y kychwynassant yr
Line: 4 yniueroed hynny parth ac Aberfraw, Matholwch a'y
Line: 5 yniueroed yn y llongheu, Bendigeituran a'y niuer ynteu
Line: 6 ar tir, yny doethant hyt yn Aberfraw. Yn Aberfraw
Line: 7 dechreu y wled, ac eisted. Sef ual yd eistedyssant,
Line: 8 brenhin Ynys y Kedeirn, a Manawydan uab Llyr o'r
Line: 9 neill parth idaw, a Matholwch o'r parth arall, a Branwen
Line: 10 uerch Lyr gyt ac ynteu.
Line: 11 Nyt ymywn ty yd oydynt, namyn ymywn palleu.
Line: 12 Ny angassei Uendigeituran eiryoet ymywn ty.
Line: 13 Ms. page: 41 A'r gyuedach a dechreussant. Dilit y gyuedach
Line: 14 a wnaethant ac ymdidan. A phan welsant uot yn well
Line: 15 udunt kymryt hun no dilyt kyuedach, y gyscu yd aethant.
Line: 16 A'r nos honno y kyscwys Matholwch gan Uranwen.
Line: 17 A thrannoeth, kyuodi a orugant pawb o niuer y llys; a'r
Line: 18 swydwyr a dechreusant ymaruar am rannyat y meirych
Line: 19 a'r gweisson. Ac eu rannu a wnaethant ym pob kyueir
Line: 20 hyt y mor. Ac ar hynny dydgueith, nachaf Efnyssen
Line: 21 [y] gwr anagneuedus a dywedassam uchot, yn dywanu
Line: 22 y lety meirch Matholwch, a gouyn a wnaeth, pioed y
Line: 23 meirch. "Meirych Matholwch brenhin Iwerdon yw y
Line: 24 rei hyn," heb wy. "Beth a wnant wy yna?" heb ef.
Line: 25 "Yma y mae brenhin Iwerdon, ac yr gyscwys gan
Line: 26 Uranwen dy chwaer, a'y ueirych yw y rei hynn." "Ay
Line: 27 yuelly y gwnaethant wy am uorwyn kystal a honno, ac
Line: 28 yn chwaer y minheu, y rodi heb uyghanyat i? Ny
Page of edition: 32 Line: 1 ellynt wy tremic uwy arnaf i," heb ef. Ac yn hynny
Line: 2 guan y dan y meirych, a thorri y guefleu wrth y danned
Line: 3 udunt, a'r clusteu wrth y penneu, a'r rawn wrth y keuyn;
Line: 4 ac ny caei graf ar yr amranneu, eu llad wrth yr ascwrn.
Line: 5 A gwneuthur anfuryf ar y meirych yuelly, hyd nat oed
Line: 6 rym a ellit a'r meirych.
Line: 7 E chwedyl a doeth at Uatholwch. Sef ual y doeth,
Line: 8 dywedut Ms. page: 42 anfuruaw y ueirych ac eu llygru, hyt nat
Line: 9 oed un mwynyant a ellit o honunt. "Ie, Arglwyd," heb
Line: 10 un, "dy waradwydaw yr a wnaethpwyt, a hynny a
Line: 11 uynhir y wneuthur a thi." "Dioer, eres genhyf, os uy
Line: 12 gwaradwydaw a uynhynt, rodi morwyn gystal, kyuurd,
Line: 13 gyn anwylet gan y chenedyl, ac a rodyssant ym."
Line: 14 "Arglwyd," heb un arall, "ti a wely dangos ef. Ac nyt
Line: 15 oes it a wnelych, namyn kyrchu dy longeu." Ac ar
Line: 16 hynny arouun y longeu a wnaeth ef.
Line: 17 E chwedyl a doeth at Uendigeituran, bot Matholwch
Line: 18 yn adaw y llys, heb ouyn, heb ganhyat. A chenadeu a
Line: 19 aeth y ouyn idaw, paham oed hynny. Sef kennadeu a
Line: 20 aeth, Idic uab Anarawc, ac Eueyd Hir. Y guyr hynny
Line: 21 a'y godiwawd, ac a ouynyssant idaw, pa darpar oed yr
Line: 22 eidaw, a pha achaws yd oed yn mynet e ymdeith.
Line: 23 "Dioer," heb ynteu, "pei ys gwypwn, ny down yma.
Line: 24 Cwbyl waradwyd a geueis. Ac ny duc neb kyrch waeth
Line: 25 no'r dugum ymma. A reuedawt rygyueryw a mi."
Line: 26 "Beth yw hynny?" heb wynt. "Rodi Bronwen uerch
Line: 27 Lyr ym, yn tryded prif rieni yr ynys honn, ac yn uerch
Line: 28 y urenhin Ynys y Kedeyrn, a chyscu genthi, a gwedy
Page of edition: 33 Line: 1 hynny uy gwaradwydaw. A ryued oed genhyf, nat kyn
Line: 2 rodi morwyn gystal a honno ym, y gwneit y Ms. page: 43 gwaradwyd
Line: 3 a wnelit ym." "Dioer, Arglwyd, nyt o uod y neb a
Line: 4 uedei y llys," heb wynt, "na neb o'e kynghor y
Line: 5 gwnaet[h]pwyt y gwaradwyd hwnnw yt. A chyt bo
Line: 6 gwaradwyd gennyt ti hynny, mwy yw gan Uendigeituran
Line: 7 no chenyt ti, y tremic hwnnw a'r guare." "Ie," heb ef,
Line: 8 "mi a tebygaf. Ac eissoes ni eill ef uy niwaradwydaw i
Line: 9 o hynny."
Line: 10 E gwyr hynny a ymchwelwys a'r atteb hwnnw, parth
Line: 11 a'r lle yd oed Uendigeituran, a menegi idaw yr atteb a
Line: 12 diwedyssei Uatholwch. "Ie," heb ynteu, "nyt oes
Line: 13 ymwaret e uynet ef yn anygneuedus, ac nys gadwn."
Line: 14 "Ie, Arglwyd," heb wy, "anuon etwa genhadeu yn y ol."
Line: 15 "Anuonaf," heb ef. "Kyuodwch, Uanawydan uab Llyr,
Line: 16 ac Eueyd Hir, ac Unic Glew Yscwyd, ac ewch yn y ol,"
Line: 17 heb ef, "a menegwch idaw, ef a geif march iach am pob
Line: 18 un o'r a lygrwyt; ac y gyt a hynny, ef a geif yn wynepwerth
Line: 19 idaw, llathen aryant a uo kyuref [a'e uys bychan]
Line: 20 a chyhyt ac ef e hun, a chlawr eur kyflet a'y wyneb; a
Line: 21 menegwch ydaw pa ryw wr a wnaeth hynny, a phan yw
Line: 22 o'm anuod inheu y gwnaethpwyt hynny; ac y may
Line: 23 brawt un uam a mi a wnaeth hynny, ac nat hawd genhyf
Line: 24 i na'e lad na'e diuetha; a doet y ymwelet a mi," heb ef,
Line: 25 "a mi a wnaf y dangneued ar y llun Ms. page: 44 y mynho e hun."
Line: 26 E kennadeu a aethant ar ol Matholwch, ac a uanagyssant
Line: 27 idaw yr ymadrawd hwnnw yn garedic, ac ef a'e
Line: 28 guerendewis. "A wyr," heb ef, "ni a gymerwn gynghor."
Line: 29 Ef a aeth yn y gynghor; sef kynghor a uedylyssant, --os
Page of edition: 34 Line: 1 gwrthot hynny a wnelynt, bot yn tebygach ganthunt cael
Line: 2 kywilid a uei uwy, no chael iawn a uei uwy. A disgynnu,
Line: 3 a wnaeth ar gymryt hynny. Ac y'r llys y deuthant yn
Line: 4 dangneuedus. A chyweiraw y pebylleu a'r palleu a
Line: 5 wnaethant udunt ar ureint kyweirdeb yneuad, a mynet y
Line: 6 uwyta. Ac ual y dechreuyssant eisted ar dechreu y wled,
Line: 7 yd eistedyssant yna.
Line: 8 A dechreu ymdidan a wnaeth Matholwch a Bendigeituran.
Line: 9 Ac nachaf yn ardiawc gan Uendigeituran
Line: 10 yr * ymdidan, ac yn drist, a gaei gan Uatholwch, a'y
Line: 11 lywenyt yn wastat kyn no hynny. A medylyaw a
Line: 12 wnaeth, bot yn athrist gan yr unben uychanet a gawssei
Line: 13 o iawn am y gam. "A wr," heb y Bendigeiduran, "nit
Line: 14 wyt gystal ymdidanwr heno ac un nos. Ac os yr
Line: 15 bychanet genhyt ti dy iawn, ti a gehy ychwanegu yt
Line: 16 wrth dy uynnu, ac auory talu dy ueirch yt." "Arglwyd,"
Line: 17 heb ef, "Duw a dalo yt." "Mi a delediwaf dy iawn
Line: 18 heuyt yt," heb y Bendigeituran. "Mi a rodaf yt peir;
Line: 19 a chynnedyf y peir yw, Ms. page: 45 y gwr a lader hediw yt, y
Line: 20 uwrw yn y peir, ac erbyn auory y uot yn gystal ac y bu
Line: 21 oreu, eithyr na byd llyueryd ganthaw." A diolwch a
Line: 22 wnaeth ynteu hynny, a diruawr lywenyd a gymerth
Line: 23 ynteu o'r achaws hwnnw. A thrannoeth y talwyt y
Line: 24 ueirych idaw, tra barhawd meirych dof. Ac odyna y
Line: 25 kyrchwyt ac ef kymwt arall, ac y talwyt ebolyon ydaw,
Line: 26 yny uu gwbyl idaw y dal. Ac wrth hynny y dodet ar y
Line: 27 kymwt hwnnw o hynny allan, Tal Ebolyon.
Page of edition: 35
Line: 1 A'r eil nos, eisted y gyt a wnaethant. "Arglwyd,"
Line: 2 heb y Matholwch, "pan doeth yti y peir a rodeist y mi?"
Line: 3 "E doeth im," heb ef, "y gan wr a uu y'th wlat ti. Ac ni
Line: 4 wn na bo yno y caffo." "Pwy oed hwnnw?" heb ef.
Line: 5 "Llassar Llaes Gyfnewit," heb ef. "A hwnnw a doeth
Line: 6 yma o Iwerdon, a Chymidei Kymeinuoll, y wreic, y gyt
Line: 7 ac ef, ac a dianghyssant o'r ty hayarn yn Iwerdon, pan
Line: 8 wnaethpwyt yn wenn yn eu kylch, ac y dianghyssant
Line: 9 odyno. Ac eres gynhyf i, ony wdosti dim y wrth
Line: 10 hynny." "Gwn, Arglwyd," heb ef, "a chymeint ac a
Line: 11 wnn, mi a'e managaf y ti. Yn hela yd oedwn
Line: 12 yn Iwerdon, dydgueith, ar benn gorssed * uch penn llyn oed
Line: 13 yn Iwerdon, a Llyn y Peir y gelwit. A mi a welwn gwr
Line: 14 melyngoch, mawr, yn dyuot o'r llyn, a pheir ar y geuyn.
Line: 15 A gwr heuyt athrugar, mawr, a drygweith anorles arnaw
Line: 16 oed; a gwreic yn y ol; ac ot Ms. page: 46 oed uawr ef, mwy dwyweith
Line: 17 oed y wreic noc ef. A chyrchu ataf a wnaethant, a
Line: 18 chyuarch uell im." "Ie," heb y mi, "pa gerdet yssyd
Line: 19 arnawch chwi? ʽLlyna gerdet yssyd arnam ni, Arglwyd,'
Line: 20 heb ef, ʽy wreic honn,' heb ef, ʽym penn pethewnos a
Line: 21 mis, y byd beichogi idi, a'r mab a aner yna o'r torllwyth
Line: 22 hwnnw, ar benn y pethewnos a'r mis, * y byd gwr ymlad
Line: 23 llawn aruawc.' Y kymereis inheu wyntwy arnaf, yu
Line: 24 gossymdeithaw: y buant ulwydyn gyt a mi. Yn y
Line: 25 ulwydyn y keueis yn diwarauun wynt; o hynny allann y
Line: 26 guarauunwyt im. A chyn penn y pedwyryd [mis] * wynt
Line: 27 eu hun yn peri eu hatcassu, ac anghynwys yn y wlat, yn
Page of edition: 36 Line: 1 gwneuthur sarahedeu, ac yn eighaw, ac yn gouudyaw
Line: 2 guyrda a gwragedda. O hynny allan y dygyuores uyg
Line: 3 kyuoeth am ym pen, y erchi im ymuadeu ac wynt, a
Line: 4 rodi dewis im, ae uyg kyuoeth, ae wynt. E dodeis inheu
Line: 5 ar gynghor uy gwlat beth a wneit amdanunt. Nyd eynt
Line: 6 wy o'y bod; nit oed reit udunt wynteu oc eu hanuod
Line: 7 herwyd ymlad, uynet. Ac yna yn y kyuyng gynghor, y
Line: 8 causant gwneuthur ystauell haearn oll; a gwedy bot y
Line: 9 barawt yr ystauell, dyuyn a oed o of y n Iwerdon yno, o'r
Line: 10 a oed o perchen geuel a mwrthwl, a pheri gossot kyuuch
Line: 11 a chrib yr ystauell o lo, a pheri guassanaethu Ms. page: 47 yn
Line: 12 diwall o uwyt a llyn arnunt, ar y wreic, a'y gwr, a'y
Line: 13 phlant. A phan wybuwyt eu medwi wynteu, y dechreuwyt
Line: 14 kymyscu y tan a'r glo am ben yr ystauell, a chwythu
Line: 15 y megineu a oed wedy eu gossot yg kylch y ty, a gwr a
Line: 16 pob dwy uegin, a dechreu chwythu y megineu yny uyd
Line: 17 y ty yn burwen am eu penn. Ac yna y bu y kynghor
Line: 18 ganthunt hwy ymherued llawr yr ystauell; ac yd arhoes
Line: 19 ef yny uyd y pleit haearn yn wenn. Ac rac diruawr wres
Line: 20 y kyrchwys y bleit a'e yscwyd a'y tharaw gantaw allan,
Line: 21 ac yn y ol ynteu y wreic. A neb ny dieghis odyna namyn
Line: 22 ef a'e wreic. Ac yna o'm tebygu i, Arglwyd," heb y
Line: 23 Matholwch wrth Uendigeiduran, "y doeth ef drwod attat
Line: 24 ti." "Yna dioer," heb ynteu, "y doeth yma, ac y roes y
Line: 25 peir y minheu." "Pa delw, Arglwyd, yd erbynneisti
Line: 26 wynteu?" "Eu rannu ym pob lle yn y kyuoeth, ac y
Line: 27 maent yn lluossauc, ac yn dyrchauael ym pob lle, ac yn
Line: 28 cadarnhau y uann y bythont, o wyr ac arueu goreu a
Line: 29 welas neb."
Page of edition: 37
Line: 1 Dilit ymdidan a wnaethant y nos honno, tra uu da
Line: 2 ganthunt, a cherd a chyuedach. A phan welsant uot
Line: 3 yn llessach udunt uynet y gyscu noc eisted a wei hwy, y
Line: 4 gyscu yd aethant. Ac yuelly y treulyssant y wled honno
Line: 5 drwy digriuwch. Ac Ms. page: 48 yn niwed hynny, y kychwynnwys
Line: 6 Matholwch, a Branuen y gyt ac ef, parth ac
Line: 7 Iwerdon. A hynny o Abermenei y kychwynnyssant teir
Line: 8 llong ar dec, ac y doethant hyt yn Iwerdon.
Line: 9 Yn Iwerdon, diruawr lywenyd a uu wrthunt. Ny
Line: 10 doey wr mawr, na gwreic da yn Iwerdon, e ymw[e]let a
Line: 11 Branwen, ni rodei hi ae cae, ae modrwy, ae teyrndlws
Line: 12 cadwedic ydaw, a uei arbennic y welet yn mynet e
Line: 13 ymdeith. Ac ymysc hynny, y ulwydyn honno a duc hi
Line: 14 yn glotuawr, a hwyl delediw a duc o glot a chedymdeithon.
Line: 15 Ac yn hynny, beichogi a damweinwys idi y
Line: 16 gael. A guedy treulaw yr amseroyd dylyedus, mab a
Line: 17 anet idi. Sef enw a dodet ar y mab, Guern uab
Line: 18 Matholwch. Rodi y mab ar uaeth a wnaethpwyt ar un
Line: 19 lle goreu y wyr yn Iwerdon.
Line: 20 A hynny yn yr eil ulwydyn, llyma ymodwrd yn
Line: 21 Iwerdon am y guaradwyd a gawssei Matholwch yg
Line: 22 Kymry, a'r somm a wnathoedit idaw am y ueirch. A
Line: 23 hynny y urodyr maeth, a'r gwyr nessaf gantaw, yn
Line: 24 lliwaw idaw hynny, a heb y gelu. A nachaf y dygyuor yn
Line: 25 Iwerdon hyt nat oed lonyd idaw ony chaei dial y sarahet.
Line: 26 Sef dial a wnaethant, gyrru Branwen o un ystauell ac ef,
Line: 27 a'y chymell y bobi yn y llys, a pheri y'r kygyd, gwedy
Line: 28 bei yn dryllyaw kic, dyuot idi a tharaw bonclust arnei
Page of edition: 38 Line: 1 beunyd. Ac yuelly Ms. page: 49 y gwnaethpwyt y foen. "Ie,
Line: 2 Arglwyd," heb y wyr wrth Uatholwch, "par weithon
Line: 3 wahard y llongeu, a'r yscraffeu, a'r corygeu, ual nat el
Line: 4 neb y Gymry; ac a del yma o Gymry, carchara wynt
Line: 5 ac * na at trachefyn, rac gwybot hynn." Ac ar hynny y
Line: 6 diskynyssant.
Line: 7 Blwynyded nit llei no their, y buant yuelly. Ac yn
Line: 8 hynny, meithryn ederyn drydwen a wnaeth hitheu ar
Line: 9 dal y noe gyt a hi, a dyscu ieith idi, a menegi y'r ederyn
Line: 10 y ryw wr oed y brawt. A dwyn llythyr y poeneu a'r
Line: 11 amharch a oed arnei hitheu. A'r llythyr a rwymwyt am
Line: 12 uon eskyll yr ederyn, a'y anuon parth a Chymry. A'r
Line: 13 ederyn a doeth y'r ynys honn. Sef lle y cauas Uendigeiduran,
Line: 14 yg Kaer Seint yn Aruon, yn dadleu idaw
Line: 15 dydgweith. A diskynnu ar e yscwyd, a garwhau y phluf,
Line: 16 yny arganuuwyt y llythyr, ac adnabot meithryn yr
Line: 17 ederyn yg kyuanned. Ac yna kymryt y llythyr a'y
Line: 18 edrych. A phan darllewyt y llythyr, doluryaw a wnaeth
Line: 19 o glybot y poen oed ar Uranwen, a dechreu o'r lle hwnnw
Line: 20 peri anuon kennadeu y dygyuoryaw yr ynys honn y gyt.
Line: 21 Ac yna y peris ef dyuot llwyr wys pedeir degwlat a seithugeint
Line: 22 hyt attaw, ac e hun cwynaw wrth hynny, bot y
Line: 23 poen a oed ar y chwaer. Ac yna kymryt kynghor. Sef
Line: 24 kynghor a gahat, kyrchu Iwerdon, ac adaw seithwyr y
Line: 25 dywyssogyon yma, a Chradawc uab Bran y benhaf, ac eu
Line: 26 seith Ms. page: 50 marchawc. Yn Edeirnon yd edewit y gwyr
Line: 27 hynny, ac o achaws hynny y dodet Seith Marchawc ar y
Page of edition: 39 Line: 1 dref. Sef seithwyr oedynt, Cradawc uab Bran, ac Euehyd
Line: 2 Hir, ac Unic Glew Yscwyd, ac Idic uab Anarawc Walltgrwn,
Line: 3 a Fodor uab Eruyll, ac Wlch Minasgwrn, a Llashar
Line: 4 uab Llayssar Llaesgygwyt, a Phendaran Dyuet yn was
Line: 5 ieuanc gyt ac wy. Y seith hynny a drigwys yn seith
Line: 6 kynueissat y synyaw ar yr ynys honn, a Chradawc uab
Line: 7 Bran yn benhaf kynweisyat arnunt.
Line: 8 Bendigeiduran, a'r yniuer a dywedyssam ni, a hwylyssant
Line: 9 parth ac Iwerdon, ac nyt oed uawr y weilgi, yna
Line: 10 y ueis yd aeth ef. Nyt oed namyn dwy auon, Lli ac
Line: 11 Archan y gelwit. A guedy hynny yd amlawys y weilgi,
Line: 12 pan oreskynwys y weilgi y tyrnassoed. Ac yna y
Line: 13 kerdwys ef ac a oed o gerd * arwest ar y geuyn e hun, a
Line: 14 chyrchu tir Iwerdon.
Line: 15 A meicheit Matholwch a oedynt ar lan y weilgi
Line: 16 dydgueith, yn troi yg kylch eu moch. Ac o achaws e
Line: 17 dremynt * a welsant ar y weilgi, wy a doethant at
Line: 18 Matholwch. "Arglwyd," heb vy, "henpych guell."
Line: 19 "Duw a rodo da ywch," heb ef, "a chwedleu genhwch?"
Line: 20 "Arglwyd," heb wy, "mae genhym ni chwedleu ryued;
Line: 21 coet rywelsom ar y weilgi, yn y lle ny welsam eiryoet un
Line: 22 prenn." "Llyna beth eres," heb ef. "A welewch chwi * dim
Line: 23 namyn hynny?" "Gwelem, Arglwyd," heb wy, "mynyd
Line: 24 Ms. page: 51 mawr gyr llaw y coet, a hwnnw ar gerdet; ac eskeir
Line: 25 aruchel ar y mynyd, a llynn o pop parth y'r eskeir; a'r
Line: 26 coet, a'r mynyd, a phob peth oll o hynny ar gerdet."
Line: 27 "Ie," heb ynteu, "nyt oes neb yma a wypo dim y wrth
Page of edition: 40 Line: 1 hynny, onys gwyr Branwen. Gouynnwch idi." Kennadeu
Line: 2 a aeth at Uranwen. "Arglwydes," heb wy,
Line: 3 "beth dybygy di yw hynny?" "Kyn ny bwyf
Line: 4 Arglwydes," heb hi, "mi a wnn beth yw hynny. Gwyr
Line: 5 Ynys y Kedyrn yn dyuot drwod o glybot uym poen a'm
Line: 6 amharch." "Beth yw y coet a welat ar y mor?" heb
Line: 7 wy. "Gwernenni llongeu, a hwylbrenni," heb hi.
Line: 8 "Och!" heb wy, "beth oed y mynyd a welit gan ystlys
Line: 9 y llongeu?" "Bendigeiduran uym brawt," heb hi, "oed
Line: 10 hwnnw, yn dyuot y ueis. Nyt oed long y kynghanei ef
Line: 11 yndi." "Beth oed yr eskeir aruchel a'r llynn o bop
Line: 12 parth y'r eskeir?" "Ef," heb hi, "yn edrych ar yr ynys
Line: 13 honn, llidyawc yw. Y deu lygat ef o pop parth y drwyn
Line: 14 yw y dwy lynn o bop parth y'r eskeir."
Line: 15 Ac yna dygyuor holl wyr ymlad Iwerdon a wnaethpwyt
Line: 16 y gyt, a'r holl uorbennyd yn gyflym, a chynghor a
Line: 17 gymerwyt. "Arglwyd," heb y wyrda wrth Uatholwch,
Line: 18 "nyt oes gynghor namyn kilyaw drwy Linon (auon oed
Line: 19 yn Iwerdon), a gadu Llinon y rot ac ef, a thorri y bont
Line: 20 yssyd ar yr auon. Ms. page: 52 A mein sugyn yssyd ygwaelawt yr
Line: 21 auon, ny eill na llong na llestyr arnei." Wynt a gylyssant
Line: 22 drwy yr auon, ac a torryssant y bont.
Line: 23 Bendigeiduran a doeth y'r tir, a llynghes y gyt ac ef,
Line: 24 parth a glann yr auon. "Arglwyd," heb y wyrda, "ti a
Line: 25 wdost kynnedyf yr auon, ny eill neb uynet drwydi, nyt
Line: 26 oes bont arnei hitheu. Mae dy gynghor am bont?" heb
Line: 27 wy. "Nit oes," heb ynteu, "namyn a uo penn bit pont.
Page of edition: 41 Line: 1 Mi a uydaf pont," heb ef. Ac yna gyntaf y dywetpwyt
Line: 2 y geir hwnnw, ac y diharebir etwa ohonaw.
Line: 3 Ac yna guedy gorwed ohonaw ef ar traws yr auon, y
Line: 4 byrwyt clwydeu arnaw ef, ac yd aeth y luoed ef ar y
Line: 5 draws ef drwod. Ar hynny, gyt ac y kyuodes ef, llyma
Line: 6 gennadeu Matholwch yn dyuot attaw ef, ac yn kyuarch
Line: 7 guell idaw, ac yn y annerch y gan Uatholwch y gyuathrachwr,
Line: 8 ac yn menegi o'e uod ef na haedei arnaw ef
Line: 9 namyn da. "Ac y mae Matholwch yn rodi brenhinaeth
Line: 10 Iwerdon y Wern uab Matholwch, dy nei ditheu, uab
Line: 11 dy chwaer, ac yn y ystynnu y'th wyd di, yn lle y cam
Line: 12 a'r codyant a wnaethpwyt y Uranwen. Ac yn y lle y
Line: 13 mynnych ditheu, ay yma, ay yn Ynys y Kedyrn, gossymdeitha
Line: 14 Uatholwch." "Ie," heb ynteu Uendigeiduran,
Line: 15 "ony allaf i ue hun cael y urenhinaeth, ac aduyd ys
Line: 16 kymeraf gynghor Ms. page: 53 am ych kennadwri chwi. O hyn
Line: 17 hyt ban del amgen, ny cheffwch y genhyf i attep."
Line: 18 "Ie," heb wynteu, "yr atteb goreu a gaffom ninheu,
Line: 19 attat ti y down ac ef, ac aro ditheu yn kennadwri ninheu."
Line: 20 "Arhoaf," heb ef, "o dowch yn ehegyr."
Line: 21 Y kennadeu a gyrchyssant racdu, ac at Uatholwch y
Line: 22 doethant. "Arglwyd," heb wy, "kyweira attep a uo
Line: 23 gwell at Uendigeidwran. Ny warandawei dim o'r attep
Line: 24 a aeth y genhym ni attaw ef." "A wyr," heb y
Line: 25 Matholwch, "mae ych kynghor chwi?" "Arglwyd,"
Line: 26 heb wy, "nyt oes it gynghor namyn un. Ni enghis ef y
Line: 27 mywn ty eiryoet," heb wy. "Gwna ty," heb wy, "o'y
Line: 28 anryded ef, y ganho ef a gwyr Ynys y Kedyrn yn y
Page of edition: 42 Line: 1 neillparth y'r ty, a thitheu a'th lu yn y parth arall. A
Line: 2 doro dy urenhinaeth yn y ewyllus, a gwra idaw. Ac o
Line: 3 enryded gwneuthur y ty," heb wy, "peth ny chauas
Line: 4 eiryoet ty y ganhei yndaw, ef a tangnoueda a thi." A'r
Line: 5 kennadeu a doethant a'r gennadwri honno gantunt at
Line: 6 Uendigeiduran; ac ynteu a gymerth gynghor. Sef a
Line: 7 gauas yn y gynghor, kymryt hynny; a thrwy gynghor
Line: 8 Branuen uu hynny oll, ac rac llygru y wlat oed genti
Line: 9 hitheu hynny.
Line: 10 E tangneued a gyweirwyt, a'r ty a adeilwyt yn uawr
Line: 11 ac yn braf. Ac ystryw a wnaeth y Gwydyl. Sef ystryw
Line: 12 a wnaethant, dodi guanas o bop parth Ms. page: 54 y bop colouyn
Line: 13 o cant colouyn oed yn y ty, a dodi boly croyn ar bop
Line: 14 guanas, a gwr aruawc ym pob vn o honunt. Sef a wnaeth
Line: 15 Efnyssyen dyuot ymlaen llu Ynys y Kedyrn y mywn, ac
Line: 16 edrych golygon orwyllt antrugarawc ar hyt y ty. Ac
Line: 17 arganuot y bolyeu crwyn a wnaeth ar hyt y pyst. "Beth
Line: 18 yssyd yn y boly hwnn?" heb ef, wrth un o'r Gwydyl.
Line: 19 "Blawt, eneit," heb ef. Sef a wnaeth ynteu, y deimlaw
Line: 20 hyt ban gauas y benn, a guascu y benn, yny glyw y uyssed
Line: 21 yn ymanodi yn y ureichell * drwy yr ascwrn. Ac adaw
Line: 22 hwnnw, a dodi y law ar un arall a gouyn, "Beth yssyd
Line: 23 yma?" "Blawt," medei y Gwydel. Sef a wnai ynteu
Line: 24 yr un guare a fawb ohonunt, hyt nat edewis ef wr byw
Line: 25 o'r hollwyr o'r deu cannwr eithyr un. A dyuot at
Line: 26 hwnnw, a gouyn, "Beth yssyd yma?" "Blawt, eneit,"
Line: 27 heb y Gwydel. Sef a wnaeth ynteu, y deimlaw ef yny
Page of edition: 43 Line: 1 gauas y benn, ac ual y guascassei benneu y rei ereill,
Line: 2 guascu penn hwnnw. Sef y clywei arueu am benn
Line: 3 hwnnw. Nyt ymedewis ef a hwnnw, yny ladawd. Ac
Line: 4 yna canu englyn, --
Line: 5 Yssit yn y boly hwnn amryw ulawt,
Line: 6 Keimeit, kynniuyeit, diskynneit yn trin,
Line: 7 Rac kydwyr cad barawt.
Line: 8 Ac ar hynny y dothyw y niueroed y'r ty. Ac y doeth
Line: 9 gwyr Ynys Iwer\don Ms. page: 55 y'r ty o'r neill parth, a gwyr
Line: 10 Ynys y Kedyrn o'r parth arall. Ac yn gynebrwydet ac
Line: 11 yd eistedyssant, y bu duundeb y rydunt, ac yd ystynnwyt
Line: 12 y urenhinaeth y'r mab.
Line: 13 Ac yna, guedy daruot y tangneued, galw o Uendigeiduran
Line: 14 y mab attaw. Y gan Uendigeiduran y kyrchawd
Line: 15 y mab at Uanawydan, a phawb o'r a'e guelei yn y garu.
Line: 16 E gan Uanawydan y gelwis Nyssyen uab Eurosswyd y
Line: 17 mab attaw. Y mab a aeth attaw yn diryon. "Paham,"
Line: 18 heb yr Efnissyen, "na daw uy nei uab uy chwaer attaf i?
Line: 19 Kyn ny bei urenhin ar Iwerdon, da oed genhyf i ymtiryoni
Line: 20 a'r mab." "Aet yn llawen," heb y Bendigeiduran.
Line: 21 Y mab a aeth attaw yn llawen. "Y Duw y dygaf uyg
Line: 22 kyffes," heb ynteu yn y uedwl, "ys anhebic a gyflauan
Line: 23 gan y tylwyth y wneuthur, a wnaf i yr awr honn."
Line: 24 A chyuodi y uynyd, a chymryt y mab erwyd y traet, a
Line: 25 heb ohir, na chael o dyn yn y ty gauael arnaw, yny
Line: 26 want y mab yn wysc y benn yn y gynneu. A fan welas
Line: 27 Uranwen y mab yn boeth yn y tan, hi a gynsynwys *
Line: 28 uwrw neit yn y tan, o'r lle yd oed yn eisted rwng y deu
Page of edition: 44 Line: 1 uroder. A chael o Uendigeiduran hi yn y neill law, a'y
Line: 2 tarean yn y llaw arall. Ac yna, ymgyuot Ms. page: 56 o bawb
Line: 3 ar hyt y ty. A llyna y godwrw mwyhaf a uu gan yniuer
Line: 4 un ty, pawb yn kymryt y arueu. Ac yna y dywot
Line: 5 Mordwyd Tyllyon, "Guern gwngwch uiwch Uordwyt
Line: 6 Tyllyon." Ac yn yd aeth pawb ym pen yr arueu, y
Line: 7 kynhelis Bendigeiduran Uranwen y rwng y taryan a'y
Line: 8 yscwyd.
Line: 9 Ac yna y dechrewis y Gwydyl kynneu tan dan y
Line: 10 peir dadeni. Ac yna y byrywyt y kalaned yn y peir, yny
Line: 11 uei yn llawn, ac y kyuodyn tranoeth y bore yn wyr
Line: 12 ymlad kystal a chynt, eithyr na ellynt dywedut. Ac yna
Line: 13 pan welas Efnissyen y calaned heb enni yn un lle o wyr
Line: 14 Ynys y Kedyrn, y dywot yn y uedwl, "Oy a Duw," heb
Line: 15 ef, "guae ui uy mot yn achaws y'r wydwic honn o wyr
Line: 16 Ynys y Kedyrn; a meuyl ymi," heb ef, "ony cheissaf i
Line: 17 waret rac hynn." Ac ymedyryaw ymlith calaned y
Line: 18 Gwydyl, a dyuot deu Wydel uonllwm idaw, a'y uwrw yn
Line: 19 y peir yn rith Gwydel. Emystynnu idaw ynteu yn y peir,
Line: 20 yny dyrr y peir yn pedwar dryll, ac yny dyrr y galon
Line: 21 ynteu. Ac o hynny y bu y meint goruot a uu y wyr
Line: 22 Ynys y Kedyrn. Ny bu oruot o hynny eithyr diang
Line: 23 seithwyr, a brathu Bendigeiduran yn y troet a
Line: 24 guenwynwaew.
Line: 25 Sef seithwyr a dienghis, Pryderi, Manawydan,
Line: 26 Gliuieu Eil Taran, Ta\lyessin, Ms. page: 57 ac Ynawc, Grudyeu
Line: 27 uab Muryel, Heilyn uab Gwyn Hen.
Line: 28 Ac yna y peris Bendigeiduran llad y benn. "A
Line: 29 chymerwch chwi y penn," heb ef, "a dygwch hyt y
Page of edition: 45 Line: 1 Gwynuryn yn Llundein, a chledwch a'y wyneb ar Freinc
Line: 2 ef. A chwi a uydwch ar y ford yn hir; yn Hardlech y
Line: 3 bydwch seith mlyned ar ginyaw, ac Adar Riannon y
Line: 4 canu ywch. A'r penn a uyd kystal gennwch y gedymdeithas
Line: 5 ac y bu oreu gennwch, ban uu arnaf i eiryoet.
Line: 6 Ac y Guales ym Penuro y bydwch pedwamgeint mlyned.
Line: 7 Ac yny agoroch y drws parth ac Aber Henuelen *, y tu
Line: 8 ar Gernyw, y gellwch uot yno a'r penn yn dilwgyr
Line: 9 genhwch. Ac o'r pan agoroch y drws hwnnw, ny ellwch
Line: 10 uot yno. Kyrchwch Lundein y gladu y penn. A
Line: 11 chyrchwch chwi racoch drwod." Ac yna y llas y benn
Line: 12 ef, ac y kychwynassant a'r penn gantu drwod, y seithwyr
Line: 13 hynn, a Branwen yn wythuet. Ac y Aber Alau yn
Line: 14 Talebolyon y doethant y'r tir. Ac yna eisted a wnaethant,
Line: 15 a gorfowys. Edrych oheni hitheu ar Iwerdon, ac
Line: 16 ar Ynys y Kedyrn, a welei ohonunt. "Oy a uab
Line: 17 Duw," heb hi, "guae ui o'm ganedigaeth. Da a dwy
Line: 18 ynys * a diffeithwyt o'm achaws i." A dodi ucheneit
Line: 19 uawr, a thorri y chalon ar hynny. A gwneuthur bed
Line: 20 petrual idi, a'e chladu yno yglan Alaw.
Line: 21 Ac ar hynny, ker\det Ms. page: 58 a wnaeth y seithwyr parth
Line: 22 a Hardlech, a'r penn ganthunt. Val y bydant y kerdet,
Line: 23 llyma gyweithyd yn kyuaruot ac wynt, o wyr a gwraged.
Line: 24 "A oes gennwch chwi chwedleu?" heb y Manawydan.
Line: 25 "Nac oes,"' heb wynt, "onyt goresgyn o Gaswallawn uab
Line: 26 Beli Ynys y Kedyrn, a'y uot yn urenhin coronawc yn
Line: 27 Llundein." "Pa daruu," heb wynteu, "y Gradawc
Page of edition: 46 Line: 1 uab Bran, a'r seithwyr a edewit y gyt ac ef yn yr ynys
Line: 2 honn?" "Dyuot Caswallawn am eu penn, a llad y
Line: 3 chwegwyr, a thorri ohonaw ynteu Gradawc y galon o
Line: 4 aniuyget, am welet y cledyf yn llad y wyr, ac na wydat
Line: 5 pwy a'e lladei. Caswallawn a daroed idaw wiscaw llen
Line: 6 hut amdanaw, ac ny welei neb ef yn llad y gwyr, namyn
Line: 7 y cledyf. Ny uynhei Gaswallawn y lad ynteu, y nei uab
Line: 8 y geuynderw oed. (A hwnnw uu y trydyd dyn a torres y
Line: 9 gallon o aniuyget). Pendarar Dyuet, a oed yn was
Line: 10 ieuang gyt a'r seithwyr, a dienghis y'r coet," heb wynt.
Line: 11 Ac yna y kyrchyssant wynteu Hardlech, ac y
Line: 12 dechreussant eisted, ac y dechreuwyt ymdiwallu o uwyt
Line: 13 a llynn. Ac y [gyt ac y] dechreuyssant wynteu uwyta ac
Line: 14 yuet, dyuot tri ederyn, a dechreu canu udunt ryw gerd,
Line: 15 ac oc a glywssynt o gerd, diuwyn oed pob un iwrthi hi.
Line: 16 A fell dremynt oed udunt y guelet uch benn y weilgi allan.
Line: 17 Ms. page: 59 A chyn amlyket oed udunt wy a chyn bydynt gyt
Line: 18 ac wy. Ac ar hynny o ginyaw y buant seith mlyned.
Line: 19 Ac ym penn y seithuet ulwydyn, y kychwynyssant
Line: 20 parth a Gualas ym Penuro. Ac yno yd oed udunt lle
Line: 21 teg brenhineid uch benn y weilgi, ac yneuad uawr oed,
Line: 22 ac y'r neuad y kyrchyssant. A deu drws a welynt yn
Line: 23 agoret; y trydyd drws oed y gayat, yr hwnn y tu a
Line: 24 Chernyw. "Weldy racco," heb y Manawydan, "y drws
Line: 25 ny dylywn ni y agori." A'r nos honno y buant yno yn
Line: 26 diwall, ac yn digrif ganthunt. Ac yr a welsynt o ouut
Line: 27 yn y gwyd, ac yr a gewssynt e hun, ny doy gof udunt wy
Line: 28 dim, nac o hynny, nac o alar yn y byt. Ac yno y
Page of edition: 47 Line: 1 treulyssant y pedwarugeint mlyned hyt na wybuant wy
Line: 2 eiryoet dwyn yspeit digriuach na hyurydach no honno.
Line: 3 Nyt oed anesmwythach, nac adnabot o un ar y gilyd y
Line: 4 uot yn hynny o amser, no fan doethan yno. Nit oed
Line: 5 anesmwythach ganthunt wynte gyduot y penn yna, no
Line: 6 phan uuassei Uendigeiduran yn uyw gyd ac wynt. Ac
Line: 7 o achaws y pedwarugeint mlyned hynny y gelwit
Line: 8 Ysbydawt Urdaul Benn. (Ysbydawt Uranwen a Matholwch
Line: 9 oed yr honn yd aethpwyt e Iwerdon).
Line: 10 Sef a wnaeth Heilyn uab Guyn dydgueith. "Meuyl
Line: 11 ar uy maryf i," heb ef, "onyt agoraf y Ms. page: 60 drws, e wybot
Line: 12 ay gwir a dywedir am hynny." Agori y drws a wnaeth, ac
Line: 13 edrych ar Gernyw, ac ar Aber Henuelen *. A phan
Line: 14 edrychwys, yd oed yn gyn hyspysset ganthunt y gyniuer
Line: 15 collet a gollyssynt eiryoet, a'r gyniuer car a chedymdeith
Line: 16 a gollyssynt, a'r gyniuer drwc a dothoed udunt, a chyt
Line: 17 bei yno y kyuarffei ac wynt; ac yn benhaf oll am eu
Line: 18 harglwyd. Ac o'r gyuawr honno, ny allyssant wy orfowys
Line: 19 namyn kyrchi * a'r penn parth a Llundein. Pa hyt
Line: 20 bynnac y bydynt ar y ford, wynt a doethant hyt yn
Line: 21 Llundein, ac a gladyssant y penn yn y Gwynuryn.
Line: 22 A hwnnw trydyd matcud ban gudywyt, a'r trydyd
Line: 23 anuat datcud pann datcudywyt; cany doey ormes byth
Line: 24 drwy uor y'r ynys honn, tra uei y penn yn y cud hwnnw.
Line: 25 A hynny a dyweit y kyuarwydyd hwnn eu kyfranc wy.
Line: 26 "Y gwyr a gychwynwys o Iwerdon," yw hwnnw.
Line: 27 En Iwerdon nyt edewit dyn byw, namyn pump
Page of edition: 48 Line: 1 gwraged beichawc ymywn gogof yn diffeithwch Iwerdon.
Line: 2 A'r pump wraged hynny, yn yr un kyfnot. a anet udunt
Line: 3 pum meib. A'r pym meib hynny a uagvssant, hyt ban
Line: 4 uuant weisson mawr, ac yny uedylyssant am wraged, ac
Line: 5 yny uu damunet gantunt eu cafael. Ac yna, kyscu pob
Line: 6 un lau heb lau Ms. page: 61 gan uam y gilid, a gwledychu y wlat
Line: 7 a'y chyuanhedu, a'y ranhu y rydunt yll pymp. Ac o
Line: 8 achaws y ranyat hwnnw y gelwir etwan pymp rann
Line: 9 Ywerdon. Ac edrych y wlat a wnaethant ford y buassei
Line: 10 yr aeruaeu, a chael eur, ac aryant, yny ytoedynt yn
Line: 11 gyuoethawc.
Line: 12 A llyna ual y teruyna y geing honn o'r Mabinyogi,
Line: 13 o achaws Paluawt Branwen, yr honn a uu tryded anuat
Line: 14 paluawt yn yr ynys honn; ac o achaws Yspadawt Uran,
Line: 15 pan aeth yniuer pedeir decwlat a seithugeint e Iwerdon,
Line: 16 y dial Paluawt Branwen; ac am y ginyaw yn Hardlech
Line: 17 seith mlyned; ac am Ganyat Adar Riannon, ac am *
Line: 18 Yspydaut Benn pedwarugeint mlyned.
Line: 1 GUEDY daruot y'r seithwyr a dywedyssam ni uchot;
Line: 2 cladu penn Bendigeiduran yn y Gwynuryn yn
Line: 3 Llundein, a'y wyneb ar Freinc, edrych a wnaeth
Line: 4 Manauydan ar y dref yn Llundein, ac ar y gedymdeithon,
Line: 5 a dodi ucheneit uawr, a chymryt diruawr alar a hiraeth
Line: 6 yndaw.
Line: 7 "Oy a Duw Hollgyuoethawc, guae ui," heb ef, "nyt o
Line: 8 es neb heb le idaw heno namyn mi." "Arglwyd,"
Line: 9 heb y Pryderi, "na uit kyn drymhet genhyt a hynny.
Line: 10 Dy geuynderw yssyd urenhin yn Ynys y Kedyrn; a chyn
Line: 11 gwnel gameu it," heb ef, "ny buost hawlwr tir a dayar
Line: 12 ei\ryoet. Ms. page: 62 Trydyd lledyf unben wyt." "Ie," heb ef,
Line: 13 "kyt boet keuynderw y mi y gwr hwnnw, goathrist yw
Line: 14 genhyf i guelet neb yn lle Bendigeiduran uy mrawt, ac
Line: 15 ny allaf uot yn llawen yn un ty ac ef." "A wney ditheu
Line: 16 gynghor arall?" heb y Pryderi. "Reit oed im wrth
Line: 17 gynghor," heb ef, "a pha gynghor yw hwnnw?" "Seith
Line: 18 cantref Dyuet yr edewit y mi," heb y Pryderi, "a Riannon
Line: 19 uy mam yssyd yno. Mi a rodaf it honno, a medyant y
Line: 20 seith cantref genthi. A chyny bei itti o gyuoeth namyn
Line: 21 y seith cantref hynny, nyt oes seith cantref well noc wy.
Line: 22 Kicua, uerch Wyn Gloyw, yw uy gwreic inheu," heb ef.
Line: 23 "A chyn bo enwedigaeth y kyuoeth y mi, bit y mwynant
Page of edition: 50 Line: 1 y ti a Riannon. A phei mynhut gyuoeth eiryoet, aduyd y
Line: 2 caffut ti [waeth] hwnnw." "Na uynhaf, unben," heb ef,
Line: 3 "Duw a dalo it dy gydymdeithas." "E gedymdeithas oreu
Line: 4 a allwyf i, yti y byd, os mynny." "Mynnaf, eneit,"
Line: 5 heb ef. "Duw a dalo it. A mi a af gyt a thi y edrych
Line: 6 Riannon, ac y edrych y kyuoeth." "Iawn a wney," heb
Line: 7 ynteu. "Mi a debygaf na werendeweist eiryoet ar
Line: 8 ymdidanwreic well no hi. Er amser y bu hitheu yn y
Line: 9 dewred, ny bu wreic delediwach no hi, ac etwa ny bydy
Line: 10 anuodlawn y phryt."
Line: 11 Vynt a gerdassant racdunt. A pha hyt Ms. page: 63 bynnac
Line: 12 y bydynt ar y ford, wynt a doethant y Dyuet. Gwled
Line: 13 darparedic oed udunt erbyn eu dyuot yn Arberth, a
Line: 14 Riannon a Chicua wedy y harlwyaw.
Line: 15 Ac yna dechreu kydeisted ac ymdidan o Uanawydan
Line: 16 a Riannon; ac o'r ymdidan tirioni a wnaeth y uryt a'y
Line: 17 uedwl wrthi, a hoffi yn y uedwl na welsei eiryoed wreic
Line: 18 digonach y theket a'y thelediwet no hi.
Line: 19 "Pryderi," heb ef, "mi a uydaf wrth a dywedeisti."
Line: 20 "Pa dywedwydat oed hwnnw?" heb y Riannon.
Line: 21 "Arglwydes," heb ef Pryderi, "mi a'th roessum yn wreic
Line: 22 y Uanawydan uab Llyr." "A minheu a uydaf wrth
Line: 23 hynny yn llawen," heb y Riannon. "Llawen yw genhyf
Line: 24 inheu," heb y Manawydan, "a Duw a dalo y'r gwr yssyd
Line: 25 yn rodi i minheu y gedymdeithas mor difleis a hynny".
Line: 26 Kyn daruot y wled honno, y kyscwyt genti.
Line: 27 "Ar ny deryw o'r wled," heb y Pryderi, "treulwch
Line: 28 chwi, a minheu a af y hebrwng uy gwrogaeth y Gaswallawn
Page of edition: 51 Line: 1 uab Beli hyt yn Lloegyr." "Arglwyd," heb y
Line: 2 Riannon, "yg Kent y mae Caswallawn, a thi a elly
Line: 3 treulaw y wled honn a'y arhos a uo nes." "Ninheu a'y
Line: 4 arhown," heb ef. A'r wled honno a dreulyssant, a
Line: 5 dechreu a wnaethant kylchaw Dyuet, a'y hela, a chymryt
Line: 6 eu digriuwch.
Line: 7 Ac wrth rodyaw y wlat ny welsynt eiryoet wlat Ms. page: 64
Line: 8 gyuanhedach no hi, na heldir well, nac amlach y mel na'y
Line: 9 physcawt no hi. Ac yn hynny tyuu kedyrndeithas y
Line: 10 rydunt yll pedwar, hyt na mynnei yr un uot heb y gilid
Line: 11 na dyd na nos. Ac ymysc hynny, ef a aeth at Caswallawn
Line: 12 hyt yn Rytychen, y hebrwng y wrogaeth idaw.
Line: 13 A diruawr lywenyd a uu yn y erbyn yno, a diolwch
Line: 14 idaw hebrwng y wrogaeth idaw. A guedy ymchwelut,
Line: 15 kymryt eu gwledeu ac eu hesmwythder a orugant
Line: 16 Pryderi a Manawydan.
Line: 17 A dechreu gwled a orugant yn Arberth, canys prif
Line: 18 lys oed, ac o honei y dechreuit pob anryded. A guedy
Line: 19 y bwyta kyntaf y nos honno, tra uei y gwassanaethwyr
Line: 20 yn bwyta, kyuodi allan a orugant, a chyrchu Gorssed
Line: 21 Arberth a wnaethant yll pedwar, ac yniuer gyt ac wynt.
Line: 22 Ac ual y bydant yn eisted yuelly, llyma dwrwf, a chan
Line: 23 ueint y twrwf, llyma gawat o nywl yn dyuot hyt na
Line: 24 chanhoed yr un ohonunt wy y gilid. Ac yn ol y nywl,
Line: 25 llyma yn goleuhau pob lle. A phan edrychyssant y ford
Line: 26 y guelyn y preideu, a'r anreitheu, a'r kyuanhed kyn no
Line: 27 hynny, ny welynt neb ryw dim, na thy, nac aniueil, na
Line: 28 mwc, na than, na dyn, na chyuanhed, eithyr tei y llys yn
Page of edition: 52 Line: 1 wac, diffeith, anghyuanhed, heb dyn, heb uil yndunt *
Line: 2 eu kedyrndeithon e hun Ms. page: 65 wedy eu colli, heb wybot
Line: 3 dim y wrthunt, onyt wyll pedwar.
Line: 4 "Oy a Arglwyd Duw," heb y Manawydan, "mae
Line: 5 yniuer y llys, ac yn anniuer ninheu namyn hynn? Awn
Line: 6 y edrych." Dyuot y'r yneuad a wnaethant; nit oed neb.
Line: 7 Kyrchu yr ystauell a'r hundy; ny welynt neb.
Line: 8 Ymedgell, nac yg kegin, nit oed namyn diffeithwch.
Line: 9 Dechreu a wnaethant yll pedwar treulaw y wled, a
Line: 10 hela a wnaethant, a chymryt eu digriuwch; a dechreu a
Line: 11 wnaeth pob un o honunt rodyaw y wlat a'r kyuoeth y
Line: 12 edrych a welynt ay ty ay kyuanhed; a neb ryw dim ny
Line: 13 welynt eithyr guydlwdyn. A guedy treulaw eu gwled ac
Line: 14 eu darmerth o honunt, dechreu a wnaethant ymborth ar
Line: 15 kic hela, a physcawt, a bydaueu. Ac yuelly blwydyn a'r
Line: 16 eil a dreulyssant yn digrif gantunt. Ac yn y diwed,
Line: 17 dygyaw a wnaethant. "Dioer," heb y Manawydan,
Line: 18 "ny bydwn ual hynn. Kyrchwn Loygyr, a cheisswn
Line: 19 greft y cafom yn ymborth."
Line: 20 Kyrchu Lloygyr a orugant, a dyuot hyt yn Henford,
Line: 21 a chymryt arnunt gwneuthur kyfrwyeu. A dechreu a
Line: 22 wnaeth ef Uanawydan llunyaw corueu, ac eu lliwaw ar y
Line: 23 wed y guelsei gan Lassar Llaes Gygnwyt a chalch llassar,
Line: 24 a gwneuthur calch lassar racdaw, ual y gwnathoed y
Line: 25 gwr arall. Ac wrth hynny y gelwir etwa Calch Llassar,
Line: 26 am y wneuthur o Lassar Llaes Gygnwyt. Ac o'r gueith
Line: 27 hwnnw, tra Ms. page: 66 geffit gan Uanawydan, ny phrynit
Page of edition: 53 Line: 1 gan gyfrwyd dros wyneb Henford, na choryf, na chyfrwy,
Line: 2 ac yny adnabu pob un o'r kyfrwydyon y uot yn colli o'y
Line: 3 henill, ac ny frynit dim ganthunt, onyt guedy na cheffit
Line: 4 gan Uanawydan. Ac yn hynny, ymgynullaw y gyt o
Line: 5 honunt, a duunaw ar y lad ef a'y gedymdeith. Ac yn
Line: 6 hynny rybud a gawssont wynteu, a chymryt kynghor
Line: 7 am adaw y dref.
Line: 8 "E rof i a Duw," heb y Pryderi, "ni chynghoraf i
Line: 9 adaw y dref, namyn llad y tayogeu racco." "Nac ef,"
Line: 10 heb y Manawydan, "bei ymladem ni ac wyntwy, clot
Line: 11 drwc uydei arnam, ac yn carcharu a wneit. Ys guell
Line: 12 in," heb ef, "kyrchu tref arall e ymossymdeithaw yndi."
Line: 13 Ac yna kyrchu dinas arall a wnaethant yll pedwar.
Line: 14 "Pa geluydyt," heb y Pryderi, "a gymerwn ni arnam?"
Line: 15 "Gwnawn taryaneu," heb y Manawydan. "A wdom
Line: 16 ninheu dim y wrth hynny?" heb y Pryderi. "Ni a'y
Line: 17 prouwn," heb ynteu. Dechreu gwneuthur gueith y
Line: 18 taryaneu, eu llunyaw ar weith taryaneu da welsynt, a
Line: 19 dodi y lliw a dodyssynt ar y kyfrwyeu arnunt.
Line: 20 A'r gweith hwnnw a lwydwys racdunt, hyt na phrynit
Line: 21 taryan yn yr holl dref, onyt guedy na cheffit ganthunt
Line: 22 wy. Kyflym oed y gueith wynteu, a diuessur a w\neynt Ms. page: 67
Line: 23 ac yuelly y buant yny dygywys yw kytdrefwyr racdunt,
Line: 24 ac yny duunyssant ar geissaw eu llad. Rybud a doeth
Line: 25 udunt wynteu; a chlybot bot y gwyr ac y bryt ar eu
Line: 26 dienydyaw.
Line: 27 "Pryderi," heb y Manawydan, "y mae y gwyr hynn
Line: 28 yn mynnu yn diuetha." "Ny chymerwn ninhei * y gan y
Page of edition: 54 Line: 1 tayogeu hynny. Awn adanunt a lladwn." "Nac ef,"
Line: 2 heb ynteu, "Casswallawn a glywei hynny, a'e wyr, a
Line: 3 rewin uydem. Kyrchu tref arall a wnawn." Vynt a
Line: 4 doethant y dref arall.
Line: 5 "Pa geluydyt yd awni wrthi?" heb y Manawydan.
Line: 6 "Yr honn y mynnych, o'r a wdam," heb y Pryderi.
Line: 7 "Nac ef," heb ynteu, "gwnawn grydyaeth. Ni byd o
Line: 8 galhon gan grydyon nac ymlad a ni nac ymwarauun."
Line: 9 "Ny wnn i dim y wrth honno," heb y Pryderi. "Mi a'y
Line: 10 gwn," heb y Manawydan, "a mi a dyscaf it wniaw; ac
Line: 11 nit ymyrrwn ar gyweiraw lledyr, namyn y brynu yn
Line: 12 barawt, a gwneuthur yn gueith ohonaw." Ac yna dechreu
Line: 13 prynu y cordwal teccaf a gauas yn y dref, ac amgen
Line: 14 ledyr no hwnnw ny phrynei ef, eithyr lledyr guadneu.
Line: 15 A dechreu a wnaeth ymgedymdeithassu a'r eurych goreu
Line: 16 yn y dref, a pheri guaegeu y'r eskidyeu, ac euraw y
Line: 17 guaegeu, a synnyaw e hun ar hynny yny gwybu. Ac
Line: 18 o'r achaws hwnnw, y gelwit ef yn tryded Ms. page: 68 eurgryd.
Line: 19 Tra geffit gantaw ef, nac eskit, na hossan, ny
Line: 20 phrynit dim gan gryd yn yr holl dref. Sef a wnaeth y
Line: 21 crydyon, adnabot bot eu hennill yn pallu udunt, canys
Line: 22 ual y llunyei Uanawydan y gueith, y gwniei Pryderi.
Line: 23 Dyuot y crydyon, a chymryt kynghor; sef a gausant yn
Line: 24 eu kynghor, duunaw ar eu llad. "Pryderi," heb y Manawydan,"y
Line: 25 mae y guyr yn mynnu an llad." "Pam y kymerwn
Line: 26 ninheu * hynny gan y tayogeu lladron," heb y Pryderi,
Line: 27 "namyn eu llad oll?" "Nac ef," heb y Manawydan, "nyt
Page of edition: 55 Line: 1 ymladwn ac wynt, ac ny bydwn yn Lloygyr ballach.
Line: 2 Kyrchwn parth a Dyuet, ac awn y hedrych."
Line: 3 Byhyt bynnac y buant ar y fford, wynt a doethant y
Line: 4 Dyuet, ac Arberth a gyrchyssant. A llad tan a wnaethant,
Line: 5 a dechreu ymborth, a hela, a threulaw mis yuelly, a
Line: 6 chynnull eu cwn attunt, a hela, a bot yuelly yno ulwydyn.
Line: 7 A boregueith, kyuodi Pryderi a Manawydan y hela;
Line: 8 a chyweiraw eu cwn, a mynet odieithyr y llys. Sef a
Line: 9 wnaeth rei o'e cwn, kerdet o'e blaen, a mynet y berth
Line: 10 uechan oed gyr eu llaw. Ac y gyt ac yd aant y'r berth,
Line: 11 kilyaw y gyflym, a cheginwrych mawr aruthyr ganthunt,
Line: 12 ac ymchwelut at y guyr. "Nessawn," heb y Pryderi,
Line: 13 "parth a'r berth, y edrych beth yssyd yndi." Nessau
Line: 14 Ms. page: 69 pirth a'r berth. Pan nessaant, llyma uaed coed claerwynn
Line: 15 yn kyuodi o'r berth; sef a oruc y cwn, o hyder y
Line: 16 guyr, ruthraw idaw. Sef a wnaeth ynteu, adaw y berth, a
Line: 17 chilyaw dalym y wrth y guyr. Ac yny uei agos y guyr
Line: 18 idaw, kyuarth a rodei y'r cwn, heb gilyaw yrdhunt: a
Line: 19 phan ynghei y guyr, y kilyei eilweith, ac y torrei gyuarth.
Line: 20 Ac yn ol y baed y kerdassant, yny welynt gaer uawr
Line: 21 aruchel, a gueith newyd arnei, yn lle ny welsynt na maen,
Line: 22 na gueith eiryoet; a'r baed yn kyrchu yr gaer yn uuan,
Line: 23 a'r cwn yn y ol. A guedy mynet y baed a'r cwn y'r gaer,
Line: 24 ryuedu a wnaethant welet y gaer yn y lle ny welsynt
Line: 25 eiryoet weith kyn no hynny, ac o ben yr orssed edrych a
Line: 26 wnaethant, ac ymwarandaw a'r cwn.
Line: 27 Pa hyt bynnac y bydynt yuelly, ny chlywynt un o'r
Line: 28 cwn na dim y wrthunt. "Arglwyd," heb y Pryderi, "mi
Page of edition: 56 Line: 1 a af y'r gaer, y geissaw chwedleu y wrth y cwn." "Dioer,"
Line: 2 heb ynteu, "nyt da dy gynghor uynet y'r gaer, [Ny
Line: 3 welsam ni y gaer] honn yma eiryoet. Ac o gwney
Line: 4 uygkynghor i nyt ey idi. A'r neb a dodes hut ar y wlat,
Line: 5 a beris bot y gaer yma." "Dioer," heb y Pryderi, "ny
Line: 6 madeuaf i uyg kwn." Pa gynghor bynnac a gaffei ef y gan
Line: 7 Uanawydan, y gaer a gyrchwys ef. Pan doeth y'r gaer, na
Line: 8 dyn, na mil, Ms. page: 70 na'r baed, na'r cwn, na thy, nac anhed, ny
Line: 9 welei yn y gaer. Ef a welei, ual am gymherued llawr y
Line: 10 gaer, fynnawn a gueith o uaen marmor yn y chylch. Ac
Line: 11 ar lann y fynnawn, cawg [eur en rwymedic urth bedeir
Line: 12 cadwyn, a hynny] uchbenn llech o uaen marmor, a'r cadwyneu *
Line: 13 yn kyrchu yr awyr; a diben ny welei arnunt.
Line: 14 Gorawenu a wnaeth ynteu wrth decket yr eur, a dahet
Line: 15 gueith y cawc; a dyuot a wnaeth yn yd oed y cawc, ac
Line: 16 ymauael ac ef. Ac y gyt ac yd ymeueil a'r cawc, glynu
Line: 17 y dwylaw wrth y cawc, a'y draet wrth y llech yd oed yn
Line: 18 seuyll arnei, a dwyn y lyueryd * y gantaw hyt na allei
Line: 19 dywedut un geir. A seuyll a wnaeth yuelly.
Line: 20 A'e aros ynteu a wnaeth Manawydan hyt parth a
Line: 21 diwed y dyd. A phrynhawn byrr, guedy bot yn diheu
Line: 22 gantaw ef na chaei chwedleu y wrth Pryderi nac y wrth
Line: 23 y cwn, dyuot a oruc parth a'r llys. Pan daw y mywn, sef
Line: 24 a wnaeth Riannon, edrych arnaw. "Mae," heb hi, "dy
Line: 25 gedymdeith di, a'th cwn?" "Llyma," heb ynteu, "uyg
Line: 26 kyfranc," a'e datcanu oll. "Dioer," heb y Riannon, "ys
Line: 27 drwc a gedymdeith uuosti, ac ys da a gedymdeith a golleisti."
Page of edition: 57 Line: 1 A chan y geir hwnnw mynet allan, ac y traws y
Line: 2 managassei ef uot y gwr a'r gaer, kyrchu a wnaeth
Line: 3 hitheu.
Line: 4 Ms. page: 71 Porth y gaer a welas yn agoret; ny bu argel
Line: 5 arnei. Ac y mywn y doeth, ac y gyt ac y doeth, arganuot
Line: 6 Pryderi yn ymauael a'r cawc, a dyuot attaw. "Och, uy
Line: 7 Arglwyd," heb hi, "beth a wney di yma?" Ac ymauael
Line: 8 a'r cawc y gyt ac ef. Ac y gyt ac yd ymeueil, glynu y
Line: 9 dwylaw hitheu wrth y cawc, a'y deutroet wrth y llech,
Line: 10 hyt na allei hitheu dywedut un geir. Ac ar hynny, gyt
Line: 11 ac y bu nos, llyma dwryf arnunt, a chawat o nywl, a
Line: 12 chan hynny difflannu y gaer, ac e ymdeith ac wynteu.
Line: 13 Pann welas Kicua, uerch Gwyn Gloew, gwreic
Line: 14 Pryderi, nat oed yn y llys namyn hi a Manawydan,
Line: 15 drygyruerth a wnaeth hyt nat oed well genti y byw
Line: 16 no'y marw. Sef a wnaeth Manawydan, edrych ar hynny.
Line: 17 "Dioer," heb ef, "cam yd wyt arnaw, os rac uy ouyn i
Line: 18 y drygyruerthy di. Mi a rodaf Duw y uach it, na weleisti
Line: 19 gedymdeith gywirach noc y keffy di ui, tra uynho Duw
Line: 20 it uot uelly. Y rof a Duw, bei et uwni yn dechreu uy
Line: 21 ieuengtit, mi a gadwn gywirdeb wrth Pryderi, ac yrot
Line: 22 titheu mi a'y cadwn; ac na uit un ouyn arnat," heb ef.
Line: 23 "E rof a Duw," heb ef, "titheu a gey y gedymdeithas a
Line: 24 uynych y genhyf i, herwyd uyg gallu i, Ms. page: 72 tra welho
Line: 25 Duw yn bot yn y dihirwch hwnn a'r goual." "Duw a
Line: 26 dalho it; hynny a debywn i." Ac yna kymryt * llywenyd
Line: 27 ac ehouyndra * o'r uorwyn o achaws hynny.
Line: 28 "Ie, eneit," heb y Manawydan, "nyt kyfle yni
Page of edition: 58 Line: 1 trigyaw yma. Yn cwn a gollyssam, ac ymborth ny
Line: 2 allwn. Kyrchwn Loegyr. Hawssaf yw in ymborth
Line: 3 yno." "Yn llawen, Arglwyd," heb hi, "a ni a wnawn
Line: 4 hynny." Y gyt y kerdyssant parth a Lloygyr.
Line: 5 "Arglwyd," heb hi, "pa greft a gymery di arnat?
Line: 6 Kymer un lanweith." "Ny chymeraf i," heb ef,
Line: 7 "namyn crydyaeth, ual y gwneuthum gynt." "Arglwyd,"
Line: 8 heb hi, "nyt hoff honno y glanet y wr kygynhilet,
Line: 9 kyuurd a thydi." "Wrth honno yd af ui," heb ef.
Line: 10 Dechreu y geluydyt a wnaeth, a chyweiraw y weith
Line: 11 o'r cordwal teccaf a gauas yn y dref. Ac ual y dechreussant
Line: 12 yn lle arall, dechreu gvaegeu y'r eskidyeu o
Line: 13 waegeu eureit, yny oed ouer a man gueith holl grydyon
Line: 14 y dref y wrth yr eidaw ef e hun. A thra geffit y gantaw,
Line: 15 nac eskit, na hossan, ni phrynit y gan ereill dim.
Line: 16 A blwydyn * yuelly a dreulwys yno, ynyd * oed y
Line: 17 crydyon yn dala kynuigen a chynghoruyn wrthaw, ac yny
Line: 18 doeth rybudyeu idaw, Ms. page: 73 a menegi uot y crydyon wedy
Line: 19 duunaw ar y lad. "Arglwyd," heb y Kicua, "pam y
Line: 20 diodeuir hynn gan y tayogeu?" "Nac ef," heb ynteu,
Line: 21 "ni a aem eissoes y Dyuet."
Line: 22 Dyuet a gyrchyssant. Sef a oruc Manawydan, pan
Line: 23 gychwynnwys parth a Dyuet, dwyn beich o wenith
Line: 24 gantaw, a chyrohu Arberth, a chyuanhedu yno. Ac nit
Line: 25 oed dim digriuach gantaw no gwelet Arberth a'r tirogaeth
Line: 26 y buassei yn hela, ef a Pryderi, a Riannon gyt ac
Line: 27 wynt.
Page of edition: 59
Line: 1 Dechreu a wnaeth kyneuinaw a hela pyscawt, a llydnot
Line: 2 ar eu gual yno. Ac yn ol hynny dechreu ryuoryaw,
Line: 3 ac yn ol hynny, heu groft, a'r eil a'r trydyd. Ac nachaf
Line: 4 y guenith yn kyuot yn oreu yn y byt, a'e deir grofd yn
Line: 5 llwydaw yn un dwf, hyt na welsei dyn wenith tegach noc
Line: 6 ef. Treulaw amseroed y ulwydyn a wnaeth. Nachaf
Line: 7 y kynhaeaf yn dyuot; ac y edrych un o'e rofdeu y doeth.
Line: 8 Nachaf honno yn aeduet. "Mi a uynhaf uedi honn
Line: 9 auory," heb ef. Dyuot tra y gefyn y nos honno hyt yn
Line: 10 Arberth.
Line: 11 E bore glas dranoeth, dyuot y uynnu medi y grofd.
Line: 12 Pan daw, nyt oed namyn y calaf yn llwm, wedy daruot
Line: 13 toni pob un yn y doi y * dywyssen o'r keleuyn, a mynet
Line: 14 e ymdeith a'r tewys yn hollawl, ac adaw y calaf yno yn
Line: 15 llwm. Ryuedu hynny yn uawr Ms. page: 74 a wnaeth, a dyuot y
Line: 16 edrych grofd arall; nachaf honno yn aeduet. "Dioer,"
Line: 17 heb ef, "mi a uynhaf medi honn auory." A thrannoeth
Line: 18 dyuot ar uedwl medi honno. A phan daw, nit oed dim
Line: 19 namyn y calaf llwm. "Oy a Arglwyd Duw," heb ef,
Line: 20 "pwy yssyd yn gorfen uyn diua i? A mi a'e gwnn:
Line: 21 y neb a dechreuis uyn diua, yssyd yn y orffen, ac a
Line: 22 diuawys y wlad gyt a mi."
Line: 23 Dyuot y edrych y tryded grofd. Pan doeth, ny
Line: 24 welsei dyn wenith degach, a hwnnw yn aeduet. "Meuyl
Line: 25 y mi," heb ef, "ony wylaf i heno. A duc yr yt arall a
Line: 26 daw y dwyn hwnn, a mi a wybydaf beth yw." A
Line: 27 chymryt y arueu a wnaeth, a dechreu gwylat y grofd.
Page of edition: 60 Line: 1 A menegi a wnaeth y Kicua hynny oll. "Ie," heb hi,
Line: 2 "beth yssyd y'th uryt ti?" "Mi a wylaf y grofd heno,"
Line: 3 heb ef. E wylat y grofd yd aeth. Ac ual y byd am
Line: 4 hanner nos yuelly, nachaf twryf mwyhaf yn y byt; sef
Line: 5 a wnaeth ynteu edrych. Llyma eliwlu y byd o lygot;
Line: 6 a chyfrif na messur ny ellit ar hynny. Ac ny wydat yny
Line: 7 uyd y llygot yn guan adan y grofd, a phob un yn drigyaw
Line: 8 ar hyt y kyleuyn, ac yn y estwng genti, ac yn torri y
Line: 9 dywyssen * ac yn guan a'r tywys e ymdeith, ac yn adaw
Line: 10 y calaf yno. Ac ni wydyat ef uot un keleuyn yno ny bei
Line: 11 lygoden am pob un. Ac a gymerynt eu hynt racdunt ar
Line: 12 tywys * Ms. page: 75 gantunt. Ac yna rwng dicter a llit, taraw
Line: 13 ymplith y llygot a wnaeth. A mwy noc ar y gwydbet, neu
Line: 14 yr adar yn yr awyr, ny chytdremei ef ar yr un ohonunt
Line: 15 wy; eithyr un a welei yn amdrom, ual y tebygei na allei
Line: 16 un pedestric. Yn ol honno y kerdwys ef, a'y dala a
Line: 17 wnaeth, a'y dodi a wnaeth yn y uanec, ac a llinin rwymaw
Line: 18 geneu y uanec, a'y chadw gantaw, a chyrchu y llys.
Line: 19 Dyuot y'r ystauell yn yd oed Kicua, a goleuhau y
Line: 20 tan, ac wrth y llinyn dodi y uanec ar y wanas a oruc.
Line: 21 "Beth yssyd yna, Arglwyd?" heb y Kicua. "Lleidyr,"
Line: 22 heb ynteu, "a geueis yn lledratta arnaf." "Pa ryw
Line: 23 leidyr, Arglwyd, a allut ti y dodi y'th uanec?" heb hi.
Line: 24 "Llyma oll," heb ynteu, a menegi ual yr lygryssit ac y
Line: 25 diuwynyssit y grofdeu idaw, ac ual y doethant y llygot
Line: 26 idaw y'r grofd diwethaf yn y wyd. "Ac un ohonunt
Line: 27 oed amdrom, ac a deleis, ac yssyd yn y uanec, ac a grogaf
Page of edition: 61 Line: 1 inheu auory. Ac ym kyffes y Duw, bei as caffwn oll, mi
Line: 2 a'y crogwn." "Arglwyd," heb hi, "diryued oed hynny.
Line: 3 Ac eisswys anwymp yw guelet gwr kyuurd, kymoned,
Line: 4 a thidi, yn crogi y ryw bryf hwnnw. A phei gwnelut iawn,
Line: 5 nyt ymyrrut yn y pryf, namyn y ellwng e ymdeith."
Line: 6 "Meuyl ymi," heb ef, "bei as caffwnn i * wy oll, onys
Line: 7 crogwn: Ms. page: 76 ac a geueis, mi a'e crogaf." "Ie, Arglwyd,"
Line: 8 heb hi, "nit oes achaws y mi y uot yn borth y'r pryf
Line: 9 hwnnw, namyn goglyt ansyberwyt y ti. A gwna ditheu
Line: 10 dy ewyllus, Arglwyd." "Bei gwypwn inheu defnyd yn
Line: 11 y byt y dylyut titheu bot yn borth idaw ef, mi a uydwn
Line: 12 wrth dy gynghor am danaw; a chanys gwnn, Arglwydes,
Line: 13 medwl yw genhyf y diuetha." "A gwna ditheu yn
Line: 14 llawen," heb hi.
Line: 15 Ac yna y kyrchwys ef Orssed Arberth, a'r llygoden
Line: 16 gantaw, a sengi dwy forch yn y lle uchaf ar yr orssed.
Line: 17 Ac ual y byd yuelly, llyma y guelei yscolheic yn dyuot
Line: 18 attaw, a hen dillat hydreul, tlawt amdanaw. Ac neut
Line: 19 oed seith mlyned kyn no hynny, yr pan welsei ef na dyn,
Line: 20 na mil, eithyr y pedwardyn y buassynt y gyt, yny golles
Line: 21 y deu. "Arglwyd," heb yr yscolheic, "dyd da it."
Line: 22 "Duw a rodo da it, a grayssaw wrthyt," heb ef. "Pan
Line: 23 doy di, yr yscolheic?" heb ef. "Pan doaf, Arglwyd, o
Line: 24 Loygyr o ganu. A phaham y gouynhy di, Arglwyd?"
Line: 25 heb ef. "Na weleis," heb ef, "neut seith mlyned, un
Line: 26 dyn yma, onyt pedwar dyn diholedic, a thitheu yr awr
Line: 27 honn." "Ie, Arglwyd, mynet," heb ef, "drwy y wlat
Page of edition: 62 Line: 1 honn yd wyf inheu yr awr honn, parth a'm gwlat uy hun.
Line: 2 A pha ryw weith yd wyte yndaw, Arglwyd?" "Crogi
Line: 3 lleidyr a geueis yn lledratta arnaf," heb ef. "Ba ryw
Line: 4 leidyr, Arglwyd?" Ms. page: 77 heb ef. "Pryf a welaf i'th law di
Line: 5 ual llygoden. A drwc y gueda y wr kyuurd a thidi
Line: 6 ymodi pryf kyfryw a hwnnw. Gellwg e ymdeith ef."
Line: 7 "Na ellynghaf, y rof a Duw," heb ynteu. "Yn lledratta
Line: 8 y keueis ef, a chyfreith lleidyr a wnaf inheu ac ef, y
Line: 9 grogi." "Arglwyd," heb ynteu, "rac guelet gwr kyuurd
Line: 10 a thidi yn y gueith hwnnw, punt a geueis i o gardotta,
Line: 11 mi a'e rodaf it, a gellwng y pryf hwnnw e ymdeith."
Line: 12 "Nac ellynghaf, y rof a Duw, nys guerthaf." "Gwna di,
Line: 13 Arglwyd," heb ef. "Ony bei hagyr guelet gwr kyuurd a
Line: 14 thidi yn teimlaw y ryw bryf a hwnnw, ny'm torei."
Line: 15 Ac e ymdeith yd aeth yr yscolheic.
Line: 16 Val y byd ynteu yn dodi y dulath yn y fyrch, nachaf
Line: 17 offeirat yn dyuot ataw, ar uarch yn gyweir. "Arglwyd,
Line: 18 dyd da it," heb ef. "Duw a ro da it," heb y Manawydan,
Line: 19 "a'th uendith." "Bendith Duw it. A pha ryw weith,
Line: 20 Arglwyd, yd wyd yn y wneuthur?" "Crogi lleidyr a
Line: 21 geueis yn lledratta arnaf," heb ef. "Pa ryw leidyr,
Line: 22 Arglwyd?" heb ef. "Pryf," heb ynteu, "ar ansawd
Line: 23 llygoden, a lledratta a wnaeth arnaf, a dihenyd lleidyr a
Line: 24 wnaf inheu arnaw ef." "Arglwyd, rac dy welet yn
Line: 25 ymodi y pryf hwnnw, mi a'y prynaf. Ellwng ef." "Y
Line: 26 Duw y dygaf uyghyffes, na'y werthu, na'y ollwng nas
Line: 27 gwnaf i." "Guir yw, Arglwyd, nyt guerth arnaw ef
Line: 28 dim. Ms. page: 78 Rac dy welet ti yn ymhalogi wrth y pryf
Page of edition: 63 Line: 1 hwnnw, mi a rodaf it deir punt, a gollwng ef e ymdeith,"
Line: 2 "Na uynhaf, y rof a Duw," heb ynteu, "un guerth, namyn
Line: 3 yr hwnn a dyly, y grogi." "En llawen, Arglwyd, gwna
Line: 4 dy uympwy." E ymdeith yd aeth yr offeirat. Sef a
Line: 5 wnaeth ynteu, maglu y llinin am uynwgyl y llygoden.
Line: 6 Ac ual yd oed yn y dyrchauael, llyma rwtter escob a
Line: 7 welei a'y swmereu a'y yniuer; a'r escop e hun yn kyrchu
Line: 8 parth ac attaw. Sef a wnaeth ynteu, gohir ar y weith.
Line: 9 "Arglwyd escop," heb ef, "dy uendith." "Duw a rodo
Line: 10 y uendith it," heb ef. "Pa ryw weith yd wyt ty yndaw?"
Line: 11 "Crogi lleidyr a geueis yn lledratta arnaf," heb ef.
Line: 12 "Ponyt llygoden," heb ynteu, "a welaf i y'th law di?"
Line: 13 "Ie," heb ynteu, "a lleidyr uu hi arnaf i." "Ie," heb
Line: 14 ynteu, "can doethwyf i ar diuetha y pryf hwnnw, mi a'e
Line: 15 prynaf y genhyt. Mi a rodaf seith punt it yrdaw, a rac
Line: 16 guelet gwr kyuurd a thi yn diuetha pryf mor dielw
Line: 17 a hwnnw, gollwng ef, a'r da a geffy ditheu." "Na
Line: 18 ellynghaf, y rof a Duw," heb ynteu. "Kanys gollyngy
Line: 19 yr hynny, mi a rodaf it pedeirpunt ar ugeint o aryant
Line: 20 parawt, a gellwng ef." "Na ellynghaf, dygaf y Duw
Line: 21 uyghyffes, yr y gymeint arall," heb ef. "Canys collyghy
Line: 22 yr hynny," heb ef, "mi a rodaf it a wely o uarch yn y
Line: 23 Ms. page: 79 maes hwnn, a seith swmer yssyd yma, ar y seith
Line: 24 meirch y maent arnunt." "Na uynhaf, y rof a Duw,"
Line: 25 heb ynteu. "Cany mynny hynny, gwna y guerth."
Line: 26 "Gwnaf," heb ynteu, "rydhau Riannon a Phryderi." "Ti
Line: 27 a gehy hynny." "Na uynhaf, y rof a Duw." "Beth a
Line: 28 uynhy ditheu?" "Guaret yr hut a'r lledrith y ar seith
Page of edition: 64 Line: 1 cantref Dyuet." "Ti a geffy hynny heuyt, a gellwng y
Line: 2 llygoden." "Na ellyngaf, y rof a Duw," heb ef. "Gwybot
Line: 3 a uynhaf pwy yw y llygoden." "Wy gwreic i yw hi, a
Line: 4 phy ny bei hynny nys dillyngwn." "Pa gyffuryf y doeth
Line: 5 hi attaf i?" "Y herwa," heb ynteu. "Miui yw Llwyt
Line: 6 uab Kil Coet, a mi a dodeis yr hut ar seith cantref Dyuet,
Line: 7 ac y dial Guawl uab Clut, o gedymdeithas ac ef y dodeis
Line: 8 i yr hut; ac ar Pryderi y dieleis i guare broch yghot a
Line: 9 Guawl uab Clut, pan y gwnaeth Pwyll Penn Annwn;
Line: 10 a hynny yn Llys Eueyd Hen y gwnaeth o aghynghor.
Line: 11 A guedy clybot dy uot yn kyuanhedu y wlat, y doeth
Line: 12 uyn teulu attaf inheu, ac y erchi eu rithyaw yn llygot
Line: 13 y diua dy yd, ac y doethant y nos gyntaf uyn teulu e
Line: 14 hunein. A'r eil nos y doethant heuyt, ac y diuayssant y
Line: 15 dwy grofd. A'r tryded nos y doeth uy gwreic a gwraged
Line: 16 y llys attaf, y erchi im eu rithaw, ac y Ms. page: 80 ritheis inheu.
Line: 17 A beichawc oed hi. A phy na bei ueichawc hi, nis
Line: 18 gordiwedut ti. A chanys bu, a'y dala hi, mi a rodaf
Line: 19 Pryderi a Riannon it, ac a waredaf yr hut a'r lletrith y ar
Line: 20 Dyuet. Minheu a uenegeis yti pwy yw hi, a gellwng hi."
Line: 21 "Na ellynghaf, y rof a Duw," heb ef. "Beth a uynny
Line: 22 ditheu?" heb ef. "Llyna," heb ynteu, "a uynhaf, na
Line: 23 bo hut uyth ar seith cantref Dyuet, ac na dotter." "Ti
Line: 24 a geffy hynny," heb ef, "a gellwng hi." "Na ellynghaf,
Line: 25 y rof a Duw," heb ef. "Beth a uynny ditheu?" heb ef.
Line: 26 "Llyna," heb ef, "a uynhaf, na bo ymdiala ar Pryderi a
Line: 27 Riannon, nac arnaf inheu, uyth am hynn." "Hynny oll a
Line: 28 geffy. A dioer, da y medreist," heb ef. "Bei na metrut
Page of edition: 65 Line: 1 hynny," heb ef, "ef a doy am dy benn cwbyl o'r gouut."
Line: 2 "Ie," heb ynteu, "rac hynny y nodeis inheu." "A rytha
Line: 3 weithon wy gwreic im." "Na rydhaaf, y rof a Duw,
Line: 4 yny welwyf Pryderi a Riannon yn ryd gyt a mi." "Wely di
Line: 5 yma wynteu yn dyuot," heb ef.
Line: 6 Ar hynny, llyma Pryderi a Riannon. Kyuodi a oruc
Line: 7 ynteu yn eu herbyn, a'y graessawu, ac eisted y gyt. "A
Line: 8 wrda, rytha uy ngwreic im weithon, ac neu ry geueist
Line: 9 gwbyl o'r a nodeist." "Ellynghaf yn llawen," heb ef.
Line: 10 Ac yna y gollwng hi, ac y trewis ynteu hi a hudlath,
Line: 11 ac y datrithwys hi yn wreigyang deccaf * a welsei neb.
Line: 12 "Edrych i'th Ms. page: 81 gylch ar y wlat," heb ef, "a thi a
Line: 13 wely yr holl anhedeu, a'r kyuanhed, ual y buant oreu."
Line: 14 Ac yna kyuodi a oruc ynteu ac edrych. A phan edrych,
Line: 15 ef a welei yr holl wlat yn gyuanhed, ac yn gyweir o'y holl
Line: 16 alauoed a'y hanedeu.
Line: 17 "Pa ryw wassanaeth y bu Pryderi a Riannon
Line: 18 yndaw?" heb ef. "Pryderi a uydei ac yrd porth uy
Line: 19 llys i am y uynwgyl, a Riannon a uydei a mynweireu yr
Line: 20 essynn, wedy bydyn yn kywein gueir, am y mynwgyl
Line: 21 hitheu. Ac yuelly y bu eu carchar."
Line: 22 Ac o achaws y carchar hwnnw, y gelwit y kyuarwydyt
Line: 23 hwnnw, Mabinogi Mynweir a Mynord. Ac yuelly
Line: 24 y teruyna y geing honn yma o'r Mabinogy.
Line: 1 MATH uab Mathonwy oed arglwyd ar Wyned, a
Line: 2 Pryderi uab Pwyll oed arglwyd ar un cantref
Line: 3 ar ugeint yn y Deheu. Sef oed y rei hynny,
Line: 4 seith cantref Dyuet, a seith Morgannhwc, a phedwar
Line: 5 Kyredigyawn, a thri Ystrat Tywi. Ac yn yr oes honno
Line: 6 Math uab Mathonwy ny bydei uyw, namyn tra uei y
Line: 7 deudroet ymlyc croth morwyn, onyt kynwryf ryuel a'y
Line: 8 llesteirei. Sef oed yn uorwyn gyt ac ef, Goewin uerch
Line: 9 Pebin o Dol Pebin yn Aruon. A honno teccaf morwyn
Line: 10 oed yn y hoes o'r a wydit yno. Ac ynteu yg Kaer Dathyl
Line: 11 yn Aruon yd oed y wasta\trwyd. Ms. page: 82 Ac ny allei gylchu y
Line: 12 wlat, namyn Giluathwy uab Don, [a Gwydyon] uab Don,
Line: 13 y nyeint * ueibon y chwaer, a'r teulu gyt ac wy [a aei] y
Line: 14 gylchu y wlat drostaw.
Line: 15 A'r uorwyn oed gyt a Math yn wastat; ac ynteu
Line: 16 Giluaethwy uab Don a dodes y uryt ar y uorwyn, a'y
Line: 17 charu hyt na wydat beth a wnay ymdanei. Ac nachaf y
Line: 18 liw a'y wed a'y ansawd yn atueilaw o'y charyat, hyt
Line: 19 nat oed hawd y adnabot.
Line: 20 Sef a wnaeth Guydyon y urawd, synnyeit dydgweith
Line: 21 arnaw yn graf. "A was," heb ef, "pa derw ytti?" "Pa
Line: 22 ham?" heb ynteu. "Beth a wely di arnaf i?" "Gwelaf
Page of edition: 68 Line: 1 arnat," heb ef, "colli dy bryt a'th liw, a pha deryw yti?"
Line: 2 "Arglwyd urawt," heb ef, "yr hynn a deryw ymi ny
Line: 3 frwytha ymi y adef y neb." "Beth yw hynny, eneit?"
Line: 4 heb ef. "Ti a wdost," heb ynteu, "kynedyf Math uab
Line: 5 Mathonwy; ba hustyng bynnac, yr y uychanet, o'r a uo
Line: 6 y rwng dynnyon, o ry kyuarfo y guynt ac ef, ef a'y
Line: 7 guybyd." "Ie," heb y Guydyon, "taw di bellach. Mi a
Line: 8 wnn dy uedwl di; caru Goewin yd wyt ti." Sef a wnaeth
Line: 9 ynteu yna, pan wybu ef adnabot o'y urawt y uedwl,
Line: 10 dodi ucheneit dromhaf yn y byt. "Taw, eneit, a'th
Line: 11 ucheneidaw," heb ef, "nyt o hynny y goruydir. Minheu
Line: 12 a baraf," heb ef, "cany ellir heb hynny, dygyuori
Line: 13 Gwyned Ms. page: 83 a Phowys a Deheubarth y geissaw y
Line: 14 uorwyn; a byd lawen di, a mi a'y paraf yt."
Line: 15 Ac ar hynny at Uath uab Mathonwy yd aethant
Line: 16 wy. "Arglwyd," heb y Guydyon, "mi a gigleu dyuot y'r
Line: 17 Deheu y ryw bryuet ni doeth y'r ynys honn eiroet."
Line: 18 "Pwy eu henw wy?" heb ef. "Hobeu, Arglwyd," "Pa
Line: 19 ryw aniueileit yw y rei hynny?" "Aniueileit bychein,
Line: 20 guell eu kic no chic eidon. Bychein ynt wynteu; ac y
Line: 21 maent yn symudaw enweu. Moch y gelwir weithon."
Line: 22 "Pwy biewynt wy?" "Pryderi uab Pwyll, yd anuonet
Line: 23 idaw o Annwn y gan Arawn Urenhin Annwn." (Ac etwa
Line: 24 yd ys yn cadw o'r enw hwnnw hanner hwch, hanner
Line: 25 hob).
Line: 26 "Ie," heb ynteu, "ba furuf y keffir wy y gantaw ef?"
Line: 27 "Mi a af ar uyn deudecuet, yn rith beird, Arglwyd, y
Line: 28 erchi y moch." "Ef a ry eill ych necau," heb ynteu.
Page of edition: 69 Line: 1 "Nit drwc uyn trawscwyd i, Arglwyd," heb ef. "Ny doaf
Line: 2 i heb y moch." "En llawen," heb ynteu, "kerda ragot."
Line: 3 Ef a aeth, a Giluathwy, a deguyr gyt ac wynt, hyt
Line: 4 yg Keredigyawn *, yn y lle a elwir Rudlan Teiui yr
Line: 5 awrhon; yd oed llys yno y Pryderi; ac yn rith beird y
Line: 6 doethant ymywn. Llawen uuant wrthunt. Ar neillaw
Line: 7 Pryderi y gossodet Guydyon y nos honno. "Ie," heb y
Line: 8 Pryderi, "da yw Ms. page: 84 genhym ni cahel kyuarwydyt gan
Line: 9 rei o'r gwreinc racco." "Moes yw genhym ni, Arglwyd,"
Line: 10 heb y Guydyon, "y nos gyntaf y delher at wr mawr,
Line: 11 dywedut o'r penkerd. Mi a dywedaf gyuarwydyd yn
Line: 12 llawen."
Line: 13 Ynteu Wydyon goreu kyuarwyd yn y byt oed. A'r
Line: 14 nos honno, didanu y llys a wnaeth ar ymdidaneu digrif a
Line: 15 chyuarwydyt, yny oed hoff gan paub o'r llys, ac yn
Line: 16 didan gan Pryderi ymdidan ac ef.
Line: 17 Ac ar diwed hynny, "Arglwyd," heb ef, "ae guell y
Line: 18 gwna neb uy neges i wrthyt ti no mi uu hun?" "Na
Line: 19 well," heb ynteu. "Tauawt lawn da yw y teu di."
Line: 20 "Llyna uy neges inheu, Arglwyd, ymadolwyn a thidi am
Line: 21 yr aniueileit a anuonet it o Annwuyn." "Ie," heb ynteu,
Line: 22 "hawssaf yn y byt oed hynny by na bei ammot y rof a'm
Line: 23 gwlat amdanunt; sef yw hynny, nat elont y genhyf yny
Line: 24 hilyont eu deu kymeint yn y wlat." "Arglwyd," heb
Line: 25 ynteu, "minheu a allaf dy rydhau ditheu o'r geireu
Line: 26 hynny. Sef ual y gallaf, na dyro im y moch heno, ac [na]
Page of edition: 70 Line: 1 nacaha ui ohonunt. Auory minheu a dangossaf gyfnewit
Line: 2 amdanunt wy."
Line: 3 A'r nos honno yd aethont ef a'y gedymdeithon y'r
Line: 4 lletty ar y kynghor. "A wyr," heb ef, "ny chawni y
Line: 5 moch oc eu herchi." Ms. page: 85 "Ie," heb wynte, "pa drawscwyd
Line: 6 y keir wynteu?" "Mi a baraf eu cael," heb y
Line: 7 Guydyon. Ac yna yd aeth ef yn y geluydodeu, ac y
Line: 8 dechreuawt dangos y hut, ac yd hudwys deudec emys, a
Line: 9 deudec milgi bronwyn du pob un o honunt, a deudec
Line: 10 torch, a deudec kynillyuan arnunt, a neb o'r a'[e] guelei,
Line: 11 ni wydat na bydynt eur; a deudec kyfrwy ar y meirch,
Line: 12 ac am pob lle y dylyei hayarn uot arnunt, y bydei
Line: 13 gwbyl o eur; a'r frwyneu yn un weith a hynny.
Line: 14 A'r meirch ac a'r cwn y doeth ef at Prydery. "Dyd
Line: 15 da it, Arglwyd," heb ef. "Duw a ro da it," heb ef, "a
Line: 16 graessaw wrthyt." "Arglwyd," heb ef, "llyma rydit yti
Line: 17 am y geir a dywedeist neithwyr am y moch, nas rodut
Line: 18 ac nas guerthut. Titheu a elly gyfnewit yr a uo guell.
Line: 19 Minheu a rodaf y deudeg meirch hynn ual y maent yn
Line: 20 gyueir, ac eu kyfrwyeu, ac eu frwyneu, a'r deudec milgi
Line: 21 ac eu torcheu ac eu kynllyuaneu, ual y guely, a'r deudec
Line: 22 taryan eureit a wely di racco." (Y rei hynny a rithassei
Line: 23 ef o'r madalch). "Ie," heb ynteu, "ni a gymerwn
Line: 24 gynghor." Sef a gaussant yn y kynghor, rodi y moch e
Line: 25 Wydyon, a chymryt y meirch a'r cwn a'r taryaneu y
Line: 26 gantaw ynteu.
Line: 27 Ac yna y kymeryssant wy ganheat, ac y dechreussant
Line: 28 gerdet a'r moch. "A geimeit," heb y Guydyon,
Page of edition: 71 Line: 1 Ms. page: 86 "reit yw in gerdet yn bryssur. Ny phara yr hut
Line: 2 namyn o'r pryt pwy gilyd." A'r nos honno y kerdyssant
Line: 3 hyt ygwarthaf Keredigyawn, y lle a elwir etwa o achaus
Line: 4 hynny Mochtref. A thrannoeth y kymeryssant eu hynt;
Line: 5 dros Elenit y doethant. A'r nos honno y buant y rwng
Line: 6 Keri ac Arwystli, yn y dref a elwir heuyt o achaus hynny
Line: 7 Mochtref. Ac odyna y kerdyssant racdunt, a'r nos honno
Line: 8 yd aethant hyt yg kymwt ym Powys, a elwir o'r ystyr
Line: 9 hwnnw heuyt Mochnant, ac yno y buant y nos honno.
Line: 10 Ac odynha y kerdyssant hyt yg cantref Ros, ac yno y
Line: 11 buant y nos honno y mywn y dref a elwir etwa Mochtref.
Line: 12 "Ha wyr," heb y Gwydyon, "ni a gyrchwn kedernit
Line: 13 Gwynet a'r aniueileit hynn. Yd ys yn lluydaw yn an
Line: 14 ol." Sef y kyrchyssant y dref uchaf o Arllechwoed, ac
Line: 15 yno gwneuthur creu y'r moch, ac o'r achaws hwnnw y
Line: 16 dodet Creuwryon ar y dref. Ac yna guedy gwneuthur
Line: 17 creu y'r moch y kyrchyssant ar Uath uab Mathonwy,
Line: 18 hyt yg Kaer Tathyl.
Line: 19 A phan doethant yno, yd oedit yn dygyuori y wlat.
Line: 20 "Pa chwedleu yssyd yma?" heb y Gwydyon. "Dygyuor,"
Line: 21 heb wy, "y mae Pryderi yn ych ol chwi un cantref ar
Line: 22 ugeint. Ryued uu hwyret y kerdyssawchi." "Mae yr aniueileit
Line: 23 yd aethawch yn eu hwysc?" heb y Math. "Maent
Line: 24 Ms. page: 87 guedy gwneuthur creu udunt yn y cantref arall
Line: 25 issot," heb y Guydyon. Ar hynny, llyma y clywynt yr
Line: 26 utkyrn a'r dygyuor yn y wlat. Ar hynny guiscaw a
Line: 27 wnaethant wynteu, a cherdet yny uydant ym Pennard yn
Line: 28 Aruon.
Line: 29 A'r nos honno yd ymhwelwys Gwydyon uab Don a
Page of edition: 72 Line: 1 Chiluathwy y urawt, kyt yg Kaer Dathyl. Ac yguely *
Line: 2 Math uab Mathonwy dodi Giluathwy a Goewyn uerch
Line: 3 Pebin y gyscu y gyt, a chymell y morynyon allan yn
Line: 4 amharchus, a chyscu genti o'y hanuod y nos honno.
Line: 5 Pan welsant y dyd drannoeth, kyrchu a wnaethant
Line: 6 parth a'r lle yd oed Math uab Mathonwy a'y lu. Pan
Line: 7 doethant, yd oed y guyr hynny yn mynet y gymryt
Line: 8 kynghor ba tu yd arhoynt Pryderi a guyr y Deheu. Ac
Line: 9 ar y kynghor y doethant wynteu. Sef a gaussant yn eu
Line: 10 kynghor, aros yg kedernit Gwyned yn Aruon. Ac
Line: 11 yghymherued y dwy uaynawr yd arhoed, Maynawr
Line: 12 Bennard a Maynawr Coet Alun.
Line: 13 A Phryderi a'y kyrchwys yno wynt; ac yno y bu y
Line: 14 gyfranc, ac y llas lladua uawr o pop parth, ac y bu reit
Line: 15 y wyr y Deheu enkil. Sef lle yd enkilyssant, hyt y Ue a
Line: 16 elwir etwa Nant Call; a hyt yno yd ymlidywyd, Ac yna
Line: 17 y bu yr ayrua diuessur * y meint. Ac Ms. page: 88 yna y kilyssant
Line: 18 hyt y lle a elwir Dol Penmaen. Ac yna clymu a
Line: 19 wnaethant, a cheissaw ymdangneuedu, a gwystlaw a
Line: 20 wnaeth Pryderi ar y tangneued. Sef a wystlwys, Gwrgi
Line: 21 Guastra, ar y pedwyryd ar ugeint o ueibyon guyrda.
Line: 22 A guedy hynny, kerdet o honunt yn eu tangneued
Line: 23 hyt y Traeth Mawr; ac ual y gyt ac y doethant hyt y
Line: 24 Uelen Ryd y pedyt ny ellit eu reoli o ymsaethu, gyrru
Line: 25 kennadeu o Pryderi y erchi guahard y deulu, ac erchi
Line: 26 gadu y ryngtaw ef a Guydyon uab Don, canys ef a
Line: 27 baryssei hynny. At Math uab Mathonwy y doeth y
Page of edition: 73 Line: 1 genhat. "Ie," heb y Math, "e rof a Duw, os da
Line: 2 gan Wydyon uab Don, mi a'e gadaf yn llawen. Ni chymellaf
Line: 3 inheu ar neb uynet e ymlad, dros wneuthur ohanam
Line: 4 ninheu an gallu." "Dioer," heb y kennadeu, "teg,
Line: 5 med Pryderi, oed y'r gwr a wnaeth hynn idaw ef o gam,
Line: 6 dodi y gorf yn erbyn y eidaw ynteu, a gadu y deu lu yn
Line: 7 segur." "Dygaf y Duw uyg kyffes," [heb y Guydyon],
Line: 8 "nat archaf i y wyr Gwyned ymlad drossof i, a minheu
Line: 9 uy hun yn cael ymlad a Phryderi. Mi a dodaf uyg korf
Line: 10 yn erbyn y eidaw yn llawen."
Line: 11 A hynny a anuonet at Pryderi. "Ie," heb y
Line: 12 Pryderi, "nit archaf inheu y neb gouyn uy iawn namyn
Line: 13 my hun." E gwyr hynny a neilltuwyt, ac a dechreuwyt
Line: 14 gwiscaw amdanunt, ac Ms. page: 89 ymlad a wnaethant. Ac o
Line: 15 nerth grym ac angerd, a hut a lledrith, Guydyon a oruu,
Line: 16 a Phryderi a las, ac y Maen Tyuyawc, uch y Uelen Ryd
Line: 17 y cladwyt, ac yno y may y ued.
Line: 18 Gwyr y Deheu a gerdassant ac argan truan ganthunt
Line: 19 parth ac eu gwlat, ac nit oed ryued; eu harglwyd a
Line: 20 gollyssynt. a llawer oc eu goreuguyr, ac eu meirch, ac
Line: 21 eu haruen can mwyaf.
Line: 22 Gwyr Gwyned a ymchweles dracheuyn yn llawen
Line: 23 orawenus. "Arglwyd," heb y Guydyon wrth Uath,
Line: 24 "ponyt oed iawn ynni ollwng eu dylyedauc y wyr y
Line: 25 Deheu, a wystlyssant in ar tangneued? Ac ny dylywn
Line: 26 y garcharu." "Rydhaer ynteu," heb y Math. A'r guas
Line: 27 hwnnw, a'r gwystlon oed gyt ac ef, a ellyngwyt yn ol
Line: 28 guyr y Deheu.
Page of edition: 74
Line: 1 Enteu Math a gyrchwys Caer Tathyl. Giluaethwy
Line: 2 uab Don a'r teulu a uuassynt gyt ac ef, a gyrchyssant y
Line: 3 gylchaw Gwyned mal y gnotayssynt, a heb gyrchu y llys.
Line: 4 Enteu Uath a gyrchwys e ystauell, ac a beris kyweiraw
Line: 5 lle idaw y benelinyaw, ual y caei dodi y draet ym plyc
Line: 6 croth y uorwyn. "Arglwyd," heb y Goewyn, "keis
Line: 7 uorwyn a uo is dy draet weithon. Gwreic wyf i." "Pa
Line: 8 ystyr yw hynny?" "Kyrch, Arglwyd, a doeth am uym
Line: 9 penn, a hynny yn diargel, ac ny buum distaw inheu. Ny
Line: 10 bu yn y llys nys guypei. Sef a doeth, dy nyeint ueibon
Line: 11 dy chwaer, Ms. page: 90 Arglwyd, Gwydyon uab Don a Giluaethwy
Line: 12 uab Don. A threis arnaf a orugant a chywilyd
Line: 13 y titheu, a chyscu a wnaethpwyt genhyf, a hynny i'th
Line: 14 ystauell ac i'th wely." "Ie," heb ynteu, "yr hyn a allaf
Line: 15 i, [mi a'e gwnaf]. Mi a baraf iawn y ti yn gyntaf, ac
Line: 16 yn ol uy iawn y bydaf inheu. A thitheu," heb ef, "mi
Line: 17 a'th gymeraf yn wreic im, ac a rodaf uedyant uyg
Line: 18 kyuoeth i'th law ditheu."
Line: 19 Ac yn hynny ny doethant wy yng kyuyl y llys,
Line: 20 namyn trigyaw y gylchaw y wlat a wnaethant yny aeth
Line: 21 guahard udunt ar y bwyt a'y llyn. Yn gyntaf ny doethant
Line: 22 wy yn y gyuyl ef. Yna y doethant wynteu attaw ef.
Line: 23 "Arglwyd," heb wynt, "dyd da it." "Ie," heb ynteu,
Line: 24 "ay y wneuthur iawn ymi y doethauch chwi?"
Line: 25 "Arglwyd, i'th ewyllus yd ydym." "Bei uy ewyllwys
Line: 26 ny chollwn o wyr ac araeu a golleis. Vyg kywilyd ny
Line: 27 ellwch chwi y dalu y mi, heb angheu Pryderi. A chan
Line: 28 doethauch chwitheu y'm ewyllus inheu, mi a dechreuaf
Line: 29 boen arnawch."
Page of edition: 75
Line: 1 Ac yna y kymerth e hutlath, ac y trewis Giluathwy
Line: 2 yny uyd daran ewic; ac achub y llall a wnaeth yn
Line: 3 gyflym, kyt mynhei dianc nys gallei, a'y taraw a'r un
Line: 4 hutlath yny uyd yn garw. "Canys ywch yn rwymedigaeth,
Line: 5 mi a wnaf ywch gerdet y gyt, a'ch bot yn
Line: 6 gymaredic, ac yn Ms. page: 91 un anyan a'r gwyduilot yd ywch yn
Line: 7 eu rith, ac yn yr amser y bo etiued udunt wy, y uot
Line: 8 ywchwitheu. A blwydyn y hediw, dowch yma ataf i."
Line: 9 Ym penn y ulwydyn o'r un dyd, llyma y clywei
Line: 10 odorun adan paret yr ystauell, a chyuarthua cwn y llys
Line: 11 am penn y godorun. "Edrych," heb ynteu, "beth yssyd
Line: 12 allan." "Arglwyd," heb un, "mi a edrycheis. Mae yna
Line: 13 carw, ac ewic, ac elein gyt ac wynt." Ac ar hynny,
Line: 14 kyuodi a oruc ynteu a dyuot allan. A phan doeth, sef y
Line: 15 guelei y trillydyn; sef trillydyn oedynt, * carw, ac ewic,
Line: 16 ac elein cryf. Sef a wnaeth, dyrchauael e hutlath. "Yr
Line: 17 hwnn a uu o honawch yn ewic yrllyned, bit uaed coed
Line: 18 yleni. A'r hwnn a uu garw o honawch yrllyned, bit
Line: 19 garnen eleni." Ac ar hynny, eu taraw a'r hutlath.
Line: 20 "Y mab hagen a gymeraf i, ac a baraf y ueithryn
Line: 21 a'y uedydyaw" Sef enw a dodet arnaw, Hydwn.
Line: 22 "Ewch chwitheu, a bydwch y lleill yn uaed coed, a'r
Line: 23 llall yn garnen coet. A'r anyan a uo y'r moch coet, bit
Line: 24 y chwitheu. A blwydyn y hediw bydwch yma ydan y
Line: 25 paret, ac ych etiued y gyt a chwi."
Line: 26 Ym penn y ulwydyn, llyma y clywyn kyuarthua cwn
Line: 27 dan paret yr ystauell, a dygyuor y llys y am hynny am
Page of edition: 76 Line: 1 eu penn. Ar hynny, kyuodi a oruc [ynteu] a mynet allan.
Line: 2 A phan daw Ms. page: 92 allan, trillydyn a welei. Sef kyfryw
Line: 3 lydnot a welei, baed coed, a charnen coet, a chrynllwdyn
Line: 4 da y gyt ac wy. A breisc oed yn yr oet oed arnaw.
Line: 5 "Ie," heb ef, "hwnn a gymeraf i attaf, ac a baraf y
Line: 6 uedydyaw," - a'y daraw a'r hutlath, yny uyd yn uab
Line: 7 braswineu telediw. Sef enw a dodet ar hwnnw,
Line: 8 Hychdwn. "A chwitheu, yr un a uu baed coet o
Line: 9 honawch yrllyned, bit bleidast yleni, a'r hwn a uu
Line: 10 garnen yrllyned, bit uleid yleni." Ac ar hynny eu taraw
Line: 11 a'r hutlath, yny uydant bleid a bleidast. "Ac anyan yr
Line: 12 aniueileit yd ywch yn eu rith, bit y chwitheu. A bydwch
Line: 13 yma blwydyn y'r dyd hediw ydan y paret hwnn."
Line: 14 Yr un dyd ym penn y ulwydyn, llyma y clywei
Line: 15 dygyuor a chyuarthua dan paret yr ystauell. Ynteu a
Line: 16 gyuodes allan, a phan daw, llyma y guelei bleid, a bleidast,
Line: 17 a chrubothon cryf y gyt ac wynt. "Hwnn a
Line: 18 gymeraf i," heb ef, "ac a baraf y uedydyaw, ac y mae
Line: 19 y enw yn parawt. Sef yw hwnnw, Bleidwn. Y tri meib
Line: 20 yssyd y chwi, a'r tri hynny ynt: --
Line: 21 Tri meib Giluaethwy enwir,
Line: 22 Tri chenryssedat kywir,
Line: 23 Bleidwn, Hydwn, Hychdwn Hir."
Line: 24 Ac ar hynny, yn y taraw wynteu yll deu a'r hutlath yny
Line: 25 uydant yn eu cnawt eu hun. "A wyr," heb ef, "o
Line: 26 gwnaethauch gam ymi, digawn y buawch ym poen, a
Line: 27 chywilyd mawr a gawssawch, bot Ms. page: 93 plant o bob un o
Page of edition: 77 Line: 1 honawch o'y gilid. Perwch enneint y'r gwyr, a golchi
Line: 2 eu penneu, ac eu kyweiraw." A hynny a berit udunt.
Line: 3 A guedy ymgueiraw ohonunt, * attaw ef y kyrchyssant.
Line: 4 "A wyr," heb ef, "tangneued a gawsawch, a
Line: 5 cherennyd a geffwch. A rodwch im kynghor pa
Line: 6 uorwyn a geisswyf." "Arglwyd," heb y Guydyon uab
Line: 7 Don, "hawd yw dy gynghori. Aranrot uerch Don, dy
Line: 8 nith uerch dy chwaer."
Line: 9 Honno a gyrchwyt attaw. Y uorwyn a doeth
Line: 10 ymywn. "A uorwyn," heb ef, "a wyt uorwyn di?"
Line: 11 "Ny wnn i * amgen no'm bot." Yna y kymerth ynteu yr
Line: 12 hutlath a'y chamu. "Camha di dros honn," heb ef, "ac
Line: 13 ot wyt uorwyn, mi a ednebydaf." Yna y camawd hitheu
Line: 14 dros yr hutlath, ac ar y cam hwnnw, adaw mab brasuelyn
Line: 15 mawr a oruc. Sef a wnaeth y mab, dodi diaspat
Line: 16 uchel. Yn ol diaspat y mab, kyrchu y drws a oruc hi,
Line: 17 ac ar hynny adaw y ryw bethan ohonei; a chyn cael o
Line: 18 neb guelet yr eil olwc arnaw, Guydyon a'y kymerth, ac
Line: 19 a droes llen o bali yn y gylch, ac a'e cudyawd. Sef y
Line: 20 cudyawd, y mywn llaw gist is traed y wely.
Line: 21 "Ie," heb [Math uab] * Mathonwy, "mi a baraf
Line: 22 uedydyaw hwn," wrth y mab brasuelyn. "Sef enw a
Line: 23 baraf, Dylan." Bedydyaw a wnaethpwyt y mab, ac y
Line: 24 gyt ac y bedydywyt, y mor a gyrchwys. Ms. page: 94 Ac yn y lle,
Line: 25 y gyt ac y doeth y'r mor, annyan y mor a gauas, a chystal
Line: 26 y nouyei a'r pysc goreu yn y mor, ac o achaws hynny y
Line: 27 gelwit Dylan Eil Ton. Ny thorres tonn adanaw eiryoet.
Page of edition: 78 Line: 1 A'r ergyt y doeth y angheu ohonaw, a uyrywys Gouannon
Line: 2 y ewythyr. A hwnnw a uu trydyd anuat ergyt.
Line: 3 Val yd oed Wydyon diwarnawt yn y wely, ac yn
Line: 4 deffroi, ef a glywei diaspat yn y gist is y draet. Kyny
Line: 5 bei uchel hi, kyuuch oed ac y kigleu ef. Sef a oruc
Line: 6 ynteu, kyuodi yn gyflym, ac agori y gist. Ac ual y hegyr,
Line: 7 ef a welei uab bychan yn rwyuaw y ureicheu o blyc y
Line: 8 llen, ac yn y guascaru. Ac ef a gymerth y mab y rwng
Line: 9 y dwylaw ac a gyrchwys y dref ac ef, lle y gwydat bot
Line: 10 gwreic a bronneu genti. Ac ymobryn a wnaeth a'r
Line: 11 wreic ueithryn y mab. Y mab a uagwyt y ulwydyn
Line: 12 honno. Ac yn oet y ulwydyn hof oed gantunt y ureisket
Line: 13 bei dwy ulwyd. A'r eil ulwydyn mab mawr oed, ac yn
Line: 14 gallu e hun kyrchu y llys. Ynteu e hun Wydyon, wedy
Line: 15 y dyuot y'r llys a synnywys arnaw. A'r mab a ymgeneuinawd
Line: 16 ac ef, ac a'y carawd yn uwy noc un dyn.
Line: 17 Yna y magwyt y mab yn y llys yny uu pedeirblwyd. A
Line: 18 hof oed y uab wyth Ms. page: 95 mlwyd uot yn gynureisket * ac ef.
Line: 19 A diwyrnawt ef a gerdawd yn ol Gwydyon y orymdeith
Line: 20 allan. Sef a wnaeth, kyrchu Caer Aranrot a'r mab y gyt
Line: 21 ac ef. Gwedy y dyuot y'r llys, kyuodi a oruc Aranrot yn
Line: 22 y erbyn y raessawu, ac y gyuarch guell idaw. "Duw a
Line: 23 ro da it," heb ef. "Pa uab yssyd i'th ol di?" heb hi.
Line: 24 "Y mab hwnn, mab y ti yw," heb ef. "Oy a wr, ba doi
Line: 25 arnat ti, uyg kywilydaw i, a dilyt uyg kywilyd, a'y gadw
Line: 26 yn gyhyt a hynn?" "Ony byd arnat ti gywilyd uwy no
Line: 27 meithryn o honaf i uab kystal a hwnn, ys bychan a beth
Page of edition: 79 Line: 1 uyd dy gywilyd di." "Pwy enw dy uab dy?" heb hi.
Line: 2 "Dioer," heb ef, "nit oes arnaw un enw etwa." "Ie,"
Line: 3 heb hi, "mi a dynghaf dyghet idaw, na chaffo enw yny
Line: 4 caffo y genhyf i." "Dygaf y Duw uyg kyffes," heb ef,
Line: 5 "direit wreic wyt, a'r mab a geiff enw, kyt boet drwc
Line: 6 genhyt ti. A thitheu," heb ef, "yr hwnn yd wyt ti, ac
Line: 7 auar arnat am na'th elwir y uorwyn, ni'th elwir bellach
Line: 8 byth yn uorwyn."
Line: 9 Ac ar hynny, kerdet e ymdeith drwy y lit a wnaeth,
Line: 10 a chyrchu Caer Tathyl, ac yno y bu y nos honno. A
Line: 11 thrannoeth kyuodi a oruc, a chymryt y uab gyt ac ef, a
Line: 12 mynet y orymdeith gan lann y weilgi rwng hynny ac
Line: 13 Aber Menei. Ac yn y lle y guelas delysc a morwyal,
Line: 14 hudaw llong a wnaeth. Ac o'r guimon a'r Ms. page: 96 delysc
Line: 15 hudaw cordwal a wnaeth, a hynny llawer, ac eu brithaw
Line: 16 a oruc hyt na welsei neb lledyr degach noc ef. Ac ar
Line: 17 hynny, kyweiraw hwyl ar y llong a wnaeth, a dyuot y
Line: 18 drws porth Caer Aranrot, ef a'r mab yn y llong. Ac yna
Line: 19 dechreu llunyaw esgidyeu, ac eu gwniaw. Ac yna y
Line: 20 harganuot o'r gaer.
Line: 21 Pan wybu ynteu y arganuot o'r gaer, dwyn * eu
Line: 22 heilyw e hun a oruc, a dodi eilyw arall arnunt, ual nat
Line: 23 adnepit. "Pa dynyon yssyd yn y llong?" heb yr Aranrot.
Line: 24 "Crydyon," heb wy. "Ewch y edrych pa ryw
Line: 25 ledyr yssyd ganthunt, a pha ryw weith a wnant." Yna y
Line: 26 doethpwyt, a phan doethpwyt, yd oed ef yn brithaw
Line: 27 cordwal, a hynny yn eureit. Yna y doeth y kennadeu, a
Page of edition: 80 Line: 1 menegi idi hi hynny. "Ie," heb hitheu, "dygwch
Line: 2 uessur uyn troet, ac erchwch y'r cryd wneuthur esgidyeu
Line: 3 im." Ynteu a lunywys yr esgidyeu, ac nit wrth y messur,
Line: 4 namyn yn uwy. Dyuot a'r esgidyeu idi. Nachaf yr
Line: 5 esgidyeu yn ormod. "Ryuawr yw y rei hynn," heb hi.
Line: 6 "Ef a geiff werth y rei hynn, a gwnaet heuyt rei a uo
Line: 7 llei noc wynt." Sef a wnaeth ef, gwneuthur rei ereill yn
Line: 8 llei lawer no'y throet, a'y hanuon idi. "Dywedwch
Line: 9 idaw, nit a ymi un o'r esgidyeu hynn," heb hi. Ef a
Line: 10 dywetpwyt idaw. "Ie," heb ef, "ny lunyaf esgidyeu
Line: 11 idi yny welhwyf y throet." A hynny a dywetpwyt idi.
Line: 12 "Ie," heb hi, Ms. page: 97 "mi a af hyt attaw."
Line: 13 Ac yna y doeth hi hyt y llong. A phan doeth, yd
Line: 14 oed ef yn llunyaw, a'r mab yn gwniaw. "Ie, Arglwydes,"
Line: 15 heb ef, "dyd da it." "Duw a ro da it," heb hi. "Eres
Line: 16 yw genhyf na uedrut kymedroli [ar wneuthur] * esgidyeu
Line: 17 wrth uessur." "Na uedreis," heb ynteu. "Mi a'y
Line: 18 medraf weithon."
Line: 19 Ac ar hynny, llyma y dryw yn seuyll ar wwrd y
Line: 20 llog. Sef a wnaeth y mab, y uwrw a'y uedru y rwg
Line: 21 giewyn y esgeir a'r ascwrn. Sef a wnaeth hitheu,
Line: 22 chwerthin. "Dioer," heb hi, "ys llaw gyffes y medrwys
Line: 23 y Lleu ef." "Ie," heb ynteu, "aniolwch Duw it. Neur
Line: 24 gauas ef enw. A da digawn yw y enw. Llew Llaw
Line: 25 Gyffes yw bellach."
Line: 26 Ac yna difflannu y gueith yn delysc ac yn wimon.
Page of edition: 81 Line: 1 A'r gueith ny chanlynwys ef hwy no hynny. Ac o'r
Line: 2 achaws hwnnw y gelwit ef yn drydyd eur gryd.
Line: 3 "Dioer," heb hitheu, "ni henbydy well di o uot yn
Line: 4 drwc wrthyf i.""Ny buum drwc i etwa wrthyt ti,"
Line: 5 heb ef. Ac yna yd ellyngwys ef y uab yn y bryt e hun,
Line: 6 ac y kymerth y furyf e hun. "Ie," heb hitheu, "minheu
Line: 7 a dyghaf dyghet y'r mab hwnn, na chaffo arueu byth
Line: 8 yny gwiscof i ymdanaw." "Y rof a Duw," heb ef,
Line: 9 "handid o'th direidi di, ac ef a geif arueu." Yna y
Line: 10 doethant wy parth a Dinas Dinllef. Ac yna meithryn
Line: 11 Llew Llaw Gyffes yny allwys marchogaeth pob Ms. page: 98
Line: 12 march, ac yny oed gwbyl o bryt, a thwf, a meint.
Line: 13 Ac yna adnabot a wnaeth Gwydyon arnaw y uot yn
Line: 14 kymryt dihirwch o eisseu meirch ac arueu, a'y alw attaw
Line: 15 a wnaeth. "A was," heb ynteu, "ni a awn, ui a thi, y
Line: 16 neges auory. A byd lawenach noc yd wyt." "A hynny
Line: 17 a wnaf inheu," heb y guas.
Line: 18 Ac yn ieuengtit y dyd trannoeth, kyuodi a wnaethant,
Line: 19 a chymryt yr aruordir y uynyd parth a Brynn
Line: 20 Aryen. Ac yn y penn uchaf y Geuyn Clutno, ymgueiraw
Line: 21 ar ueirch a wnaethant, a dyuot parth a Chacr
Line: 22 Aranrot. Ac yna amgenu eu pryt a wnaethant, a
Line: 23 chyrchu y porth yn rith deu was ieueinc, eithyr y uot
Line: 24 yn prudach pryt Gwydyon noc un y guas.
Line: 25 "E porthawr," heb ef, "dos ymywn, a dywet uot
Line: 26 yma beird o Uorgannwc." Y porthawr a aeth.
Line: 27 "Graessaw Duw wrthunt. Gellwng y mywn wy," heb
Line: 28 hi. Diruawr leuenyd a uu yn eu herbyn. Yr yneuad a
Page of edition: 82 Line: 1 gyweirwyd ac y wwyta yd aethpwyt. Guedy daruot y
Line: 2 bwyta, ymdidan a wnaeth hi a Guydyon am chwedleu
Line: 3 a chyuarwydyt. Ynteu Wydyon kyuarwyd da oed.
Line: 4 Guedy bot yn amser ymadaw a chyuedach, ystauell
Line: 5 a gweirwyt udunt wy, ac y gyscu yd aethant. Hir
Line: 6 bylgeint Guydyon a gyuodes. Ac yna y gelwis ef y hut
Line: 7 a'y allu attaw. Ms. page: 99 Erbyn pan oed dyd yn goleuliau, yd
Line: 8 oed gyniweir ac utkyrn a lleuein yn y wlat yn gynghan.
Line: 9 Pan ydoed y dyd yn dyuot, wynt a glywynt taraw drws
Line: 10 yr ystauell, ac ar hynny Aranrot yn erchi agori. Kyuodi
Line: 11 a oruc y guas ieuanc, ac agori. Hitheu a doeth y mywn,
Line: 12 a morwyn y gyt a hi. "A wyrda," heb hi, "lle drwc yd
Line: 13 ym." "Ie," heb ynteu, "ni a glywn utkyrn a lleuein, a
Line: 14 beth a debygy di o hynny?" "Dioer," heb hi, "ni
Line: 15 chawn welet llyw y weilgi gan pob llong ar torr y gilyd.
Line: 16 Ac y maent yn kyrchu y tir yn gyntaf a allont. A pha
Line: 17 beth a wnawni?" heb hi. "Arglwydes," heb y Gwydyon,
Line: 18 "nyt oes in gynghor, onyt caeu y gaer arnam, a'y chynhal
Line: 19 yn oreu a allom." "Ie," heb hitheu, "Duw a dalho
Line: 20 ywch. A chynhelwch chwitheu; ac yma y keffwch
Line: 21 digawn o arueu."
Line: 22 Ac ar hynny, yn ol yr arueu yd aeth hi. A llyma
Line: 23 hi yn dyuot, a dwy uorwyn gyt a hi, ac arueu deu wr
Line: 24 gantunt. "Arglwydes," heb ef, "gwisc ymdan y
Line: 25 gwryanc hwnn. A minheu, ui a'r morynyon, a wiscaf
Line: 26 ymdanaf inheu. Mi a glywaf odorun y gwyr yn dyuot."
Line: 27 "Hynny a wnaf yn llawen." A guiscaw a wnaeth hi
Line: 28 amdanaw ef yn llawen, ac yn gwbyl.
Page of edition: 83
Line: 1 "A derw," heb ef, "wiscaw amdan y gwryanc
Line: 2 hwnnw?" "Deryw," heb hi. "Neu deryw y minheu,"
Line: 3 Ms. page: 100 heb ef. "Diodwn yn arueu weithon; nit reit ynn
Line: 4 wrthunt." "Och," heb hitheu, "paham? Llyna y
Line: 5 llynghes yng kylch y ty." "A wreic, nit oes yna un
Line: 6 llynghes." "Och !" heb [hi], "pa ryw dygyuor a uu o
Line: 7 honei?" "Dygyuor," heb ynteu, "y dorri dy dynghetuen
Line: 8 am dy uab, ac y geissaw arueu idaw. Ac neur
Line: 9 gauas ef arueu, heb y diolwch y ti." "E rof a Duw,"
Line: 10 heb hitheu, "gwr drwc wyt ti. Ac ef a allei llawer mab
Line: 11 colli y eneit am y dygyuor a bereisti yn y cantref hwnn
Line: 12 hediw. A mi a dynghaf dynghet idaw," heb hi, "na
Line: 13 chaffo wreic uyth, o'r genedyl yssyd ar y dayar honn yr
Line: 14 awr honn." "Ie," heb ynteu, "direidwreic uuost eiroet,
Line: 15 ac ny dylyei neb uot yn borth it. A gwreic a geif ef ual
Line: 16 kynt."
Line: 17 Hwynteu a doethant at Math uab Mathonwy, a
Line: 18 chwynaw yn luttaf yn y byt rac Aranrot a wnaethant, a
Line: 19 menegi ual y paryssei yr arueu idaw oll. "Ie," heb y
Line: 20 Math, "keisswn ninheu *, ui a thi, oc an hut a'n lledrith,
Line: 21 hudaw gwreic idaw ynteu o'r blodeu." Ynteu yna a meint
Line: 22 gwr yndaw ac yn delediwhaf guas a welas dyn eiroet.
Line: 23 Ac yna y kymeryssant wy blodeu y deri, a blodeu y
Line: 24 banadyl, a blodeu yr erwein, ac o'r rei hynny, asswynaw
Line: 25 yr un uorwyn deccaf a thelediwaf a welas dyn eiroet.
Line: 26 Ac y bedydyaw Ms. page: 101 o'r bedyd a wneynt yna, a dodi
Line: 27 Blodeued arnei.
Page of edition: 84
Line: 1 Gwedy y kyscu y gyt wy ar y wled, "Nyt hawd,"
Line: 2 heb y Guydyon, "y wr heb gyuoeth idaw ossymdeithaw." *
Line: 3 "Ie," heb y Math, "mi a rodaf idaw yr un
Line: 4 cantref goreu y was ieuanc y gael." "Arglwyd," heb ef,
Line: 5 "pa gantref yw hwnnw?" "Cantref Dinodig," heb ef.
Line: 6 A hwnnw a elwir yr awr honn Eiwynyd ac Ardudwy.
Line: 7 Sef lle ar y cantref y kyuanhedwys lys idaw, yn y lle a
Line: 8 elwir Mur Castell, a hynny yg gwrthtir Ardudwy.
Line: 9 Ac yna y kyuanhedwys ef, ac y gwledychwys. A phawb a
Line: 10 uu uodlawn idaw, ac y arglwydiaeth.
Line: 11 Ac yna treigylgueith kyrchu a wnaeth parth a Chaer
Line: 12 Dathyl e ymwelet a Math uab Mathonwy. Y dyd yd
Line: 13 aeth ef parth a Chaer Tathyl, troi o uywn y llys a wnaeth
Line: 14 hi. * A hi a glywei lef corn, ac yn ol llef y corn llyma
Line: 15 hyd blin yn mynet heibaw, a chwn a chynydyon yn y ol.
Line: 16 Ac yn ol y cwn a'r kynydyon, bagat o wyr ar traet
Line: 17 yn dyuot. "Ellynghwch was," heb hi, "e wybot pwy
Line: 18 yr yniuer." Y gwas a aeth, a gouyn pwy oedynt.
Line: 19 "Gronw Pebyr yw hwnn, y gwr yssyd arglwyd ar Benllyn,"
Line: 20 heb wy. Hynny a dywot y guas idi hitheu.
Line: 21 Ynteu a gerdwys yn ol yr hyd. Ac ar Auon Gynnwael
Line: 22 gordiwes yr hyd a'y lad. Ac wrth ulingyaw Ms. page: 102 yr
Line: 23 hyd, a llithyaw y gwn, ef a uu yny wascawd y nos arnaw.
Line: 24 A phan ytoed y dyd yn atueilaw, a'r nos yn nessau, ef a
Line: 25 doeth heb porth y llys.
Line: 26 "Dioer," heb hi, "ni a gawn yn goganu gan yr
Line: 27 unben o'e adu y prytwn y wlat arall, onys guahodwn."
Page of edition: 85 Line: 1 "Dioer, Arglwydes," heb wy, "iawnhaf yw y wahawd."
Line: 2 Yna yd aeth kennadeu yn y erbyn y wahawd. Ac yna
Line: 3 y kymerth ef [y] wahawd yn llawen, ac y doeth y'r llys,
Line: 4 ac y doeth hitheu yn y erbyn y graessawu, ac y gyuarch
Line: 5 well idaw. "Arglwydes, Duw a dalho it dy lywenyd,"
Line: 6 [heb ef]. Ymdiarchenu, a mynet y eisted a wnaethant.
Line: 7 Sef a wnaeth Blodeued, edrych arnaw ef, ac yr awr yd
Line: 8 edrych, nit oed gyueir arnei hi ny bei yn llawn o'e garyat
Line: 9 ef. Ac ynteu a synywys arnei hitheu; a'r un medwl a
Line: 10 doeth yndaw ef ac a doeth yndi hitheu. Ef ny allwys
Line: 11 ymgelu o'e uot yn y charu, a'e uenegi idi a wnaeth.
Line: 12 Hitheu a gymerth diruawr lywenyd yndi. Ac o achaws
Line: 13 y serch, a'r caryat, a dodassei pob un o honunt ar y gilyd,
Line: 14 y bu eu hymdidan y nos honno. Ac ny bu ohir e ymgael
Line: 15 o honunt, amgen no'r nos honno. A'r nos honno kyscu
Line: 16 y gyt a wnaethant.
Line: 17 A thrannoeth, arouun a wnaeth ef e ymdeith.
Line: 18 "Dioer," heb hi, Ms. page: 103 "nyt ey y wrthyf i heno." E nos
Line: 19 honno y buant y gyt heuyt. A'r nos honno y bu yr
Line: 20 ymgynghor ganthunt pa furu y kehynt uot yg kyt.
Line: 21 "Nyt oes gynghor it," heb ef, "onyt un; keissaw y
Line: 22 ganthaw gwybot pa furu y del y angheu, a hynny yn
Line: 23 rith ymgeled amdanaw."
Line: 24 Trannoeth, arouun a wnaeth. "Dioer, ni chyghoraf
Line: 25 it hediw uynet e wrthyf i." "Dioer, canys kynghory
Line: 26 ditheu, nit af inheu," heb ef. "Dywedaf hagen uot yn
Line: 27 perigyl dyuot yr unben bieu y llys adref." "Ie," heb
Line: 28 hi, "auory, mi a'th ganhadaf di e ymdeith."
Page of edition: 86
Line: 1 Trannoeth, arouun a wnaeth ef, ac ny ludywys
Line: 2 hitheu ef. "Ie," heb ynteu, "coffa a dywedeis wrthyt,
Line: 3 ac ymdidan yn lut ac ef; a hynny yn rith ysmalawch
Line: 4 caryat ac ef. A dilyt y gantaw pa ford y gallei dyuot y
Line: 5 angheu."
Line: 6 Enteu a doeth adref y nos honno. Treulaw y dyd
Line: 7 a wnaethant drwy ymdidan, a cherd, a chyuedach. A'r
Line: 8 nos honno y gyscu y gyt yd aethant. Ac ef a dywot
Line: 9 parabyl, a'r eil wrthi. Ac yn hynny parabyl nis cauas.
Line: 10 "Pa derw yti," heb ef, "ac a wyt iach di?" "Medylyaw
Line: 11 yd wyf," heb hi, "yr hynn ny medylyut ti amdanaf
Line: 12 i. Sef yw hynny," heb hi, "goualu am dy angheu di, ot
Line: 13 elut yn gynt no miui." "Ie," heb ynteu, "Duw a dalho
Line: 14 it dy ymgeled. Ony'm Ms. page: 104 llad i Duw hagen, nit hawd
Line: 15 uy llad i," heb ef. "A wney ditheu yr Duw ac yrof inheu,
Line: 16 menegi ymi ba furu y galler dy lad ditheu? Canys guell
Line: 17 uyghof i wrth ymoglyt no'r teu di." "Dywedaf yn
Line: 18 llawen," heb ef. "Nit hawd uy llad i," heb ef, "o ergyt.
Line: 19 A reit oed uot blwydyn yn gwneuthur y par y'm byrhit i
Line: 20 ac ef, a heb gwneuthur dim o honaw, namyn pan uythit
Line: 21 ar yr aberth duw Sul." "Ae diogel hynny?" heb hi.
Line: 22 "Diogel, dioer," heb ef. "Ny ellir uy llad i y mywn ty,"
Line: 23 heb ef, "ny ellir allan; ny ellir uy llad ar uarch, ny ellir
Line: 24 ar uyn troet." "Ie" heb hitheu, "pa delw y gellit dy
Line: 25 lad ditheu?" "Mi a'e dywedaf yti," heb ynteu. "Gwneuthur
Line: 26 ennein im ar lan auon, a gwneuthur cromglwyt uch
Line: 27 benn y gerwyn, a'y thoi yn da didos wedi hynny hyhitheu.
Line: 28 A dwyn bwch," heb ef, "a'y dodi gyr llaw y gerwyn, a
Page of edition: 87 Line: 1 dodi ohonof uinheu y neill troet ar geuyn y bwch, a'r *
Line: 2 llall ar emyl y gerwyn. Pwy bynnac a'm metrei i yuelly,
Line: 3 ef a wnay uy angheu." "Ie," heb hitheu, "diolchaf y
Line: 4 Duw hynny. Ef a ellir rac hynny dianc yn hawd."
Line: 5 Nyt kynt noc y cauas hi yr ymadrawd, noc y hanuones
Line: 6 hitheu at Gronw Pebyr. Gronw a lauurywys
Line: 7 gueith y guayw, a'r un dyd ym penn y ulwydyn y bu
Line: 8 barawt. A'r dyd hwnnw y peris ef idi hi guybot hynny.
Line: 9 Ms. page: 105 "Arglwyd," heb hi, "yd wyf yn medylyaw pa delw
Line: 10 y gallei uot yr * hynn a dywedeisti gynt wrthyf i. Ac a
Line: 11 dangossy di ymi pa furu y sauut ti ar emyl y gerwyn a'r
Line: 12 bwch, o faraf uinheu yr enneint?" "Dangossaf," heb
Line: 13 ynteu.
Line: 14 Hitheu a anuones at Gronw, ac a erchis idaw bot yg
Line: 15 kyscawt y brynn a elwir weithon Brynn Kyuergyr; yglan
Line: 16 Auon Kynuael oed hynny. Hitheu a beris kynnullaw a
Line: 17 gauas o auyr yn y cantref a'y dwyn o'r parth draw y'r *
Line: 18 auon, gyuarwyneb a Bryn Kyuergyr,
Line: 19 A thrannoeth hi a dywot, "Arglwyd," heb hi, "mi
Line: 20 a bereis kyweiraw y glwyt, a'r ennein, ac y maent yn
Line: 21 barawt." "Ie," heb ynteu, "awn eu hedrych yn
Line: 22 llawen." Wy a doethant trannoeth y edrych yr enneint.
Line: 23 "Ti a ey y'r ennein, Arglwyd?" heb hi. "Af yn
Line: 24 llawen," heb ef. Ef a aeth y'r ennein, ac ymneinaw a
Line: 25 wnaeth. "Arglwyd," heb hi, "llyma yr aniueileit a
Line: 26 dywedeisti uot bwch arnunt." "Ie," heb ynteu, "par
Line: 27 dala un ohonunt, a phar y dwyn yma." Ef a ducpwyt. Yna
Page of edition: 88 Line: 1 y kyuodes ynteu o'r ennein a guiscaw y lawdyr amdanaw,
Line: 2 ac y dodes y neilltroet ar emyl y gerwyn, a'r llall ar
Line: 3 geuyn y bwch.
Line: 4 Ynteu Gronw a gyuodes e uynyd o'r brynn a elwir
Line: 5 Brynn Kyuergyr, ac ar benn y neill glin y kyuodes, ac
Line: 6 a'r guenwynwayw y uwrw, a'y uedru yn y ystlys, yny
Line: 7 Ms. page: 106 neita y paladyr ohonaw, a thrigyaw y penn yndaw.
Line: 8 Ac yna bwrw ehetuan o honaw ynteu yn rith eryr, a dodi
Line: 9 garymleis anhygar. Ac ny chahat y welet ef odyna y
Line: 10 maes.
Line: 11 Yn gyn gyflymet ac yd aeth ef e ymdeith, y kyrchyssant
Line: 12 wynteu y llys, a'r nos honno kyscu y gyt. A
Line: 13 thrannoeth kyuodi a oruc Gronw, a guereskyn Ardudwy.
Line: 14 Guedy gwreskyn y wlat, y gwledychu a wnaeth yny oed
Line: 15 yn y eidaw ef Ardudwy a Phenllyn.
Line: 16 Yna y chwedyl a aeth at Math uab Mathonwy.
Line: 17 Trymuryt a goueileint a gymerth Math yndaw, a mwy
Line: 18 Wydyon noc ynteu lawer. "Arglwyd," heb y Guydyon,
Line: 19 "ny orffwyssaf uyth, yny gaffwyf chwedleu y wrth uy
Line: 20 nei." "Ie," heb y Math, "Duw a uo nerth yt." Ac yna
Line: 21 kychwynnu a wnaeth ef, a dechreu rodyaw racdaw, a
Line: 22 rodyaw Gwyned a wnaeth, a Phowys yn y theruyn.
Line: 23 Guedy rodyaw pob lle, ef a doeth y Aruon, ac a doeth
Line: 24 y ty uab eillt, ymaynawr Bennard.
Line: 25 Diskynnu yn y ty a wnaeth, a thrigyaw yno y nos
Line: 26 honno. Gwr y ty a'y dylwyth a doeth ymywn, ac yn
Line: 27 diwethaf y doeth y meichat. Gwr y ty a dywot wrth y
Line: 28 meichat, "A was," heb ef, "a doeth dy hwch di heno
Page of edition: 89 Line: 1 y mywn?" "Doeth," heb ynteu, "yr awr honn y doeth
Line: 2 at y moch." "Ba ryw gerdet," heb y Guydyon, "yssyd
Line: 3 ar yr hwch honno?" "Ban a\gorer Ms. page: 107 y creu beunyd
Line: 4 yd a allan. Ny cheir craf arnei, ac ny wybydir ba ford
Line: 5 yd a, mwy no chyn elei yn y daear." "A wney di," heb
Line: 6 y Guydyon, "yrofi, nat agorych y creu yny uwyf i yn y
Line: 7 neillparth y'r creu y gyt a thi?" "Gwnaf yn llawen,"
Line: 8 heb ef. Y gyscu yd aethant y nos honno.
Line: 9 A phan welas y meichat lliw y dyd, ef a deffroes
Line: 10 Wydyon, a chyuodi a wnaeth Gwydyon, a guiscaw amdanaw
Line: 11 a dyuot y gyt [ac ef] a seuyll wrth y creu. Y
Line: 12 meichat a agores y creu. Y gyt ac y hegyr, llyma hitheu
Line: 13 yn bwrw neit allan, a cherdet yn braf a wnaeth, a
Line: 14 Guydyon a'y canlynwys. A chymryt gwrthwyneb auon
Line: 15 a wnaeth, a chyrchu nant a wnaeth, a elwir weithon
Line: 16 Nantllew, ac yna guastatau a wnaeth, a phori.
Line: 17 Ynteu Wydyon a doeth y dan y prenn, ac a edrychwys
Line: 18 pa beth yd oed yr hwch yn y bori; ac ef a welei yr
Line: 19 hwch yn pori kic pwdyr a chynron. Sef a wnaeth ynteu,
Line: 20 edrych ym blaen y prenn. A phan edrych, ef a welei
Line: 21 eryr ym blaen y prenn. A phan ymyskytwei yr eryr, y
Line: 22 syrthei y pryuet a'r kic pwdyr o honaw, a'r hwch yn
Line: 23 yssu y rei hynny. Sef a wnaeth ynteu, medylyaw y mae
Line: 24 Lleu oed yr eryr, a chanu englyn: --
Line: 25 "Dar a dyf Ms. page: 108 y rwng deu lenn,
Line: 26 Gorduwrych awyr a glenn.
Line: 27 Ony dywedaf i eu,
Line: 28 O ulodeu Lleu * ban yw hynn."
Page of edition: 90
Line: 1 Sef a wnaeth ynteu yr eryr, ymellwng yny oed yg
Line: 2 kymerued y prenn. Sef a wnaeth ynteu Wydyon, canu
Line: 3 englyn arall: --
Line: 4 "Dar a dyf yn ard uaes,
Line: 5 Nis gwlych glaw, mwy * tawd nawes.
Line: 6 Ugein angerd a borthes.
Line: 7 Yn y blaen, Lleu * Llaw Gyffes."
Line: 8 Ac yna ymellwng idaw ynteu, yny uyd yn y geing issaf
Line: 9 o'r pren. Canu englyn idaw ynteu yna: --
Line: 10 "Dar a dyf dan anwaeret,
Line: 11 Mirein modur * ymywet.
Line: 12 Ony dywedaf i [eu]
Line: 13 Ef dydau Lleu * y'm arfet."
Line: 14 Ac y dygwydawd ynteu ar lin Gwydyon; ac yna y
Line: 15 trewis Gwydyon a'r hudlath ynteu, yny uyd yn y rith
Line: 16 e hunan. Ny welsei neb ar wr dremynt druanach hagen
Line: 17 noc a oed arnaw ef. Nit oed dim onyt croen ac ascwrn.
Line: 18 Yna kyrchu Caer Dathyl a wnaeth ef, ac yno y
Line: 19 ducpwyt a gahat o uedic da yg Gwyned wrthaw. Kyn
Line: 20 kyuyl y'r ulwydyn, yd oed ef yn holl iach. "Arglwyd,"
Line: 21 heb ef, wrth Math uab Mathonwy, "madws oed y mi
Line: 22 caffael iawn gan y gwr y keueis ouut gantaw." "Dioer,"
Line: 23 heb y Math, "ny eill ef ymgynhal, a'th iawn di gantaw."
Line: 24 "Ie," heb ynteu, "goreu yw genhyf i bo kyntaf y
Line: 25 caffwyf iawn."
Line: 26 Yna dygyuoryaw Ms. page: 109 Gwyned a wnaethant, a
Line: 27 chyrchu Ardudwy. Gwydyon a gerdwys yn y blaen, a
Line: 28 chyrchu Mur Castell a oruc. Sef a wnaeth Blodeuwed,
Page of edition: 91 Line: 1 clybot eu bot yn dyuot, kymryt y morynyon gyt a hi, a
Line: 2 chyrchu y mynyd; a thrwy Auon Gynuael kyrchu llys a
Line: 3 oed ar y mynyd. Ac ni wydyn gerdet rac ouyn, namyn ac
Line: 4 eu hwyneb tra eu keuyn. Ac yna ni wybuant yny syrthyssant
Line: 5 yn y llyn ac y bodyssant oll eithyr hi e hunan.
Line: 6 Ac yna y gordiwawd Gwydyon hitheu, ac y dywot
Line: 7 wrthi, "Ny ladaf i di. Mi a wnaf yssyd waeth it. Sef
Line: 8 yw hynny," heb ef, "dy ellwng yn rith ederyn. Ac o
Line: 9 achaws y kywilyd a wnaethost ti y Lew Llaw Gyffes,
Line: 10 na ueidych ditheu dangos dy wyneb lliw dyd byth, a
Line: 11 hynny rac ouyn yr holl adar. A bot gelynyaeth y
Line: 12 rynghot a'r holl adar. A bot yn anyan udunt dy uaedu;
Line: 13 a'th amherchi, y lle i'th gaffant. Ac na chollych dy enw,
Line: 14 namyn dy alw uyth yn Blodeuwed."
Line: 15 Sef yw Blodeuwed, tylluan o'r ieith yr awr honn.
Line: 16 Ac o achaws hynny y mae digassawc yr adar y'r tylluan:
Line: 17 ac ef a elwir etwa y dylluan yn Blodeuwed.
Line: 18 Ynteu Gronwy Pebyr a gyrchwys Penllyn, ac odyno
Line: 19 ymgynnatau * a wnaeth. Sef kennadwri a anuones,
Line: 20 gouyn a wnaeth y Lew Llaw Gyffes, a uynnei Ms. page: 110 ae tir
Line: 21 ae dayar, ae eur, ae aryant, am y sarhaet. "Na
Line: 22 chymeraf, y Duw dygaf uyg kyffes," heb ef. "A llyma
Line: 23 y peth lleiaf a gymeraf y gantaw; mynet y'r lle yd
Line: 24 oedwn i ohonaw ef, ban im byryawd a'r par, a minheu y
Line: 25 lle yd oed ynteu. A gadel y minheu y uwrw ef a phar.
Line: 26 A hynny leiaf peth a gymeraf y gantaw."
Line: 27 Hynny a uenegit y Gronw Bebyr. "Ie," heb ynteu,
Page of edition: 92 Line: 1 "dir yw ymi gwneuthur hynny. Wy gwyrda kywir, a'm
Line: 2 teulu, a'm brodyr maeth, a oes ohonawch chwi, a gymero
Line: 3 yr ergyt drossof i?" "Nac oes, dioer," heb wynt. Ac
Line: 4 o achaws gomed ohonunt wy diodef kymryt un ergyt
Line: 5 dros eu harglwyd, y gelwir wynteu, yr hynny hyt hediw,
Line: 6 trydyd Anniweir Deulu.
Line: 7 "Ie," heb ef, "mi a'e kymeraf." Ac yna y
Line: 8 doethant yll deu hyt ar lan Auon Gynuael. Ac yna y
Line: 9 seui * Gronwy Bebyr, yn y lle yd oed Llew Llaw Gyffes
Line: 10 ban y byryawd ef, a Llew yn y lle yd oed ynteu. Ac yna
Line: 11 y dyuot Gronwy Bebyr wrth Llew, "Arglwyd," heb ef,
Line: 12 "canys o drycystryw gwreic y gwneuthum yti a
Line: 13 wneuthum, minheu a archaf yti, yr Duw, llech a welaf ar
Line: 14 lan yr auon, gadel ym dodi honno y rynghof a'r
Line: 15 dyrnawt." "Dioer," heb y Llew, "ni'th omedaf o
Line: 16 hynny." "Ie," heb ef, "Duw a dalho it." Ac yna y
Line: 17 kymerth Gronwy y llech ac y dodes Ms. page: 111 y ryngtaw a'r
Line: 18 ergyt. Ac yna y byryawd Llew ef a'r par, ac y guant
Line: 19 y llech drwydi, ac ynteu drwydaw, yny dyrr y geuynn.
Line: 20 Ac yna y llas Gronwy Bebyr, ac yno y mae y llech
Line: 21 ar lan Auon Gynuael yn Ardudwy, a'r twll drwydi. Ac
Line: 22 o achaws hynny ettwa y gelwir Llech Gronwy.
Line: 23 Ynteu Llew Llaw Gyffes a oreskynnwys eilweith y
Line: 24 wlat, ac y gwledychwys yn llwydanhus. A herwyd y
Line: 25 dyweit y kyuarwydyt, ef a uu arglwyd wedy hynny ar
Line: 26 Wyned.
Line: 27 Ac yuelly y teruyna y geing honn o'r Mabinogi.
Ms. page:
Chapter: n.PPD
Page of edition: 2
Line: 1 wyd, W., yr wed, R. ^
Page of edition: 9
Line: 1 wnath, W. ^
Line: 2 mwyf, W. ^
Page of edition: 11
Line: 1 chynt, W. chyn, R. ^
Line: 2 wnaet, W. ^
Line: 3 ef nyt oes, R. ^
Page of edition: 12
Line: 1 Pwll, W. ^
Page of edition: 17
Line: 1 yny, W. ^
Line: 2 Euey, W. ^
Line: 3 hyny, W. ^
Page of edition: 24
Line: 1 ganthaw, W. ^
Line: 2 thriphet, W. ^
Page of edition: 25
Line: 1 uchlaw, R. ^
Chapter: n.BUL
Page of edition: 34
Line: 1 yn, W. R. ^
Page of edition: 35
Line: 1 gossed, W. ^
Line: 2 mi, W. ^
Line: 3 mis, R. ^
Page of edition: 38
Line: 1 na, W. ^
Page of edition: 39
Line: 1 o gerd, R. ^
Line: 2 e dre yn ansicr. ^
Line: 3 wchi, W. ^
Page of edition: 42
Line: 1 breithell, R. ^
Page of edition: 43
Line: 1 gyngytywys, R. ^
Page of edition: 45
Line: 1 Henueleu, W. ^
Line: 2 ys da dwy ynys, R. ^
Page of edition: 47
Line: 1 Henueleu, W. ^
Line: 2 kychu, W. ^
Page of edition: 48
Line: 1 ar, W, ac, R. ^
Chapter: n.MUL
Page of edition: 52
Line: 1 yndi, W. ^
Page of edition: 53
Line: 1 inheu, W. ^
Page of edition: 54
Line: 1 inheu, W. ^
Page of edition: 56
Line: 1 a chadwyneu, W, R. ^
Line: 2 lywenyd, W. ^
Page of edition: 57
Line: 1 kymry, W. ^
Line: 2 ehouyndra, W, - yna newidiwyd i -der. ^
Page of edition: 58
Line: 1 blwyn, W. ^
Line: 2 yny, R. ^
Page of edition: 59
Line: 1 yny, W, R. ^
Page of edition: 60
Line: 1 dywysse, W. Yr ymyl wedi torri. ^
Line: 2 tyw, W. ^
Page of edition: 61
Line: 1 caffwn ni, W. ^
Page of edition: 65
Line: 1 geccaf, W. ^
Chapter: n.MUM
Page of edition: 67
Line: 1 Ac Eueyd uab Don y nyeint, R, o a euyd uab Don o nyeint, W ^
Page of edition: 69
Line: 1 ygheredigyawn, W. ^
Page of edition: 72
Line: 1 Y guelei uath W. ^
Line: 2 diueuessur, W. ^
Page of edition: 75
Line: 1 eodynt, W. ^
Page of edition: 77
Line: 1 ohonut, W. ^
Line: 2 m, W. ^
Line: 3 mab, W. ^
Page of edition: 78
Line: 1 aneglur. ^
Page of edition: 79
Line: 1 dwy, W. ^
Page of edition: 80
Line: 1 ar wneuthur, R. ^
Page of edition: 83
Line: 1 inheu, W. ^
Page of edition: 84
Line: 1 ossymdeithawc, W. ^
Line: 2 wnaet hi, W. ^
Page of edition: 87
Line: 1 a, W. ^
Line: 2 yn, W. ^
Line: 3 y, W. ^
Page of edition: 89
Line: 1 Llew, W. ^
Page of edition: 90
Line: 1 nis mwy, W. ^
Line: 2 Llew, W. ^
Line: 3 medur, W. ^
Page of edition: 91
Line: 1 yngynnatau, W., ymgennattau, R. ^
Page of edition: 92
Line: 1 seui, W., seuis, R. ^
Copyright TITUS Project,
Frankfurt a/M, 12.12.2008.
No parts of this document may be republished in any form
without prior permission by the copyright holder.