TITUS
Kartuli Samartlis Dzeglebi I
Part No. 14
Previous part

Text: Bek.Aghb.Var.  
Page of ed.: 425a  
Manuscript: Q-206  
Manuscript page: 1r 
Line of ed.: 1   წიგნი სამართლისა კაცთა შეცოდებისა ყოვლისავე


Chapter: 1  
Line of ed.: 2        სახელითა ღმრთისაჲთა, დაუსაბამოჲსა მამისა, ძისა და წმიდისა სული\საჲთა,
Line of ed.: 3     მეოხებითა ყოვლად წმიდისა ღმრთისმშობელისაჲთა და ყოველთა წმი\დათა
Line of ed.: 4     ზეცისა და ქუეყანისაჲთა, მე, ათაბაგ-ამილსპასალარმან აღბუღა, მოვაჴსე\ნეთ
Line of ed.: 5     პიატიოსანსა... მაწყუერელსა და ბიძაძეთა ჩემთა, შაშიასა და მისსა ძმას
Line of ed.: 6     საფარის მოძღუარსა პაფნუტის; ხუთსავე თემსა სამცხისასა, ტაოველთა, შავშთა
Line of ed.: 7     და კლარჯთა, და მათ შინა მყოფთა ეპისკოპოზთა და მეუდაბნოვეთა, მოწესეთა
Line of ed.: 8     მოწმობითა. მიმდობილნი ღმრთისანი და ყოვლად წმიდისა ღმრთისმშობელი\სანი,
Line of ed.: 9     დავ[ი]დევით წინაშე პატრონისა პაპისჩემისა ბექაჲს განაჩენი; იგი სრუ\ლობით
Line of ed.: 10     და უკლებელად დავწერეთ; და რაჲცა ჟამთა სიავითა სხუანი უწესონი
Line of ed.: 11     საქმენი შემოსრულ იყვნეს, მათი სამართალი ზედა დაურთეთ, ასე რომე, __ რაჲცა
Line of ed.: 12     სისხლისა, გერშისა, Manuscript page: 1v  დასხმისა, ღალატისა და რაჲსა გინდა თეთრისა სა\ურავისა
Line of ed.: 13     საქმე იყოს.

Line of ed.: 14        პატონის პაპიჩემისაგან განაჩენი ყაზანური თეთრი იყო. ამა ჟამსა შინა
Line of ed.: 15     ყაზანურობა არღარა იყო. დიდისა მეფისა გიორგის ჟამისა თეთრი გავაჩინეთ:
Line of ed.: 16     ორიანი ხუთი დანგი წმიდა ვეცხლი. და როგორცა თეთრი იყოს, ანგარიშად
Line of ed.: 17     იმა წესითა აიღებოდეს. ამად არ ჩამოვამცრევით, რომე ავი საქმე ნუ ვისგან
Line of ed.: 18     გაადვილდების.

Line of ed.: 19        აწყურისა და საფარისა ვითა ძველითგან ყოფილიყო, არცა დიდსა პატონ\სა
Line of ed.: 20     მოეშალა. ჩუენ განაღამცა ეგრეთვე დავამტკიცეთ.


Chapter: 2  
Page of ed.: 426a  
Line of ed.: 1   უწინ სისხლის საქმე გავაჩინეთ


Paragraph: 1.  
Line of ed.: 2        1. თუ შერისხდეს ღმერთი ეშმაკსა და კაცმან კაცი მოკლას, დიდე\ბულმან
Line of ed.: 3     დიდებული, სადამდის პატონის კაცი და მაწყუერელისა დაესწრას და
Line of ed.: 4     ყოვლად წმიდისა ხატი დააწყოს, თუ ემტეროს, იგი სისხლსა შიგან
Line of ed.: 5     ეფასოს.

Line of ed.: 6        და რა მივიდეს ხატი და კაცი, მას უკანით ნუღარას ემტერების. და
Line of ed.: 7     თუღა აწყინოს, მაწყუერელისა და პატონის პა\\ტიჟი Manuscript page: 2r  გარდაიჴადოს და და\უურვოს;
Line of ed.: 8     და რაცა ეწყინოს, იგი სისხლსა შინა მიეფასოს. და სისხლი დიდებუ\ლისა
Line of ed.: 9     ორმოცი ათასი თეთრია.

Line of ed.: 10        თუ ვერ ამოუვიდეს, გარდაიხუეწოს და მისი მამული ბატონსა და
Line of ed.: 11     მაწყუერელსა ჰქონდეს; და გამოსავ[ა]ლისა ნახევარი მესისხლეს აჭამონ.

Paragraph: 2.  
Line of ed.: 12        2. და თუ დიდებულმან აზნაური მოკლას, ასეთი, რომე საპატიო იყოს და
Line of ed.: 13     პატონს კარგად ჰყვეს, ტაზრეული აზნაური იყოს, ციხოსან მონასტროსანი,
Line of ed.: 14     მისი სისხლი __ ოცი ათასი, იგი დაუურვოს.
Page of ed.: 427a  

Paragraph: 3.  
Line of ed.: 1        3. თუ ასეთი მას ქუემოთ მოკლას, რომე ჟამისაგან მამული დამცრობო\დეს,
Line of ed.: 2     თუ უმონასტრო იყოს, მისი სისხლის ფასი თორმეტი ათასი თეთრი და\უურვოს
Line of ed.: 3     იმავე ზემო წესითა.

Line of ed.: 4        ესრეთ რომე მესამე ნათესავი იყოს. რომე მცრობა დაეწყოს, თუ პატონი
Line of ed.: 5     გასწყრომოდეს საქმესა რასმე ზედა და ჩამოემცროს, პატონმანვე შეიწყნაროს, \პირველივე
Line of ed.: 6     სისხლი უბრჭონ.

Paragraph: 4.  
Line of ed.: 7        4. თუ აზნაურმან აზნაური მოკლას, ამავე წესითა დაუურვოს სისხლი.
Line of ed.: 8     თუ ვერ Manuscript page: 2v  ამოუვიდეს, გარდაიხვეწოს. მისი მამული ბატონმან და მაწყუე\რელმან
Line of ed.: 9     დაიჭირონ; და გამოსავალისა ნახევარი მესისხლეს მისცენ სისხლის
Line of ed.: 10     გარდა/ჴდამდის.

Line of ed.: 11        [41]. მრავალნი საქმენი ასეთგუარნი არიან, ზოგს[ა] საქმე[სა] შიგან და\სახელებულნი
Line of ed.: 12     მოფიცარნი უნდან, რომე ბრჭეთ შეუსახნენ. და ბჭეთაგან კარგა
Line of ed.: 13     გამონახვა უნდა. იქმნას ისეთიცა კარგი საქმეცა, ზოგნი დაუსახელებელნი უნდან
Line of ed.: 14     მოფიცარნი.

Line of ed.: 15        და ვაჭართა ქუემოთ სწერია.
Page of ed.: 428a  

Line of ed.: 1        პირველ გერშისა ასრე იქმნას, რომე:

Paragraph: 5.  
Line of ed.: 2        5. ჴელი ანუ ფერჴი მოეკუეთოს ანუ ერთობ დაეშავოს, სისხლის მესა\მედი
Line of ed.: 3     უზღონ. და თუ თუალი წარმოეგდოს, სისხლისა მეოთხე უზღონ. თუ
Line of ed.: 4     პირსა ნაკრაულობა აჩნდეს, ათას ხუთასი თეთრი დაუურვონ. თუ ჴელის თითი
Line of ed.: 5     მოეკუეთოს, ჴელის გერშის მეხუთედი უზღოს. რავდენიცა აკლდეს, იმავე წე\სითა
Line of ed.: 6     დაუურვონ.

Paragraph: 6.  
Line of ed.: 7        6. ესეთი იყოს დაკოდილი, რომე არა დაუშავდეს, მაშინ საბატიოთა
Line of ed.: 8     კაცთა შუა შემოსლვითა შეიწყუნენ, ვითაცა მართებდეს.

Paragraph: 7.  
Line of ed.: 9        7. თუ მსახური მოკლას, რომე Manuscript page: 3r  აზნაურიშვილად მის პატრონსა
Line of ed.: 10     ჰყვეს, თორმეტი ათასი თეთრი გარდაიჴადოს.

Paragraph: 8.  
Line of ed.: 11        8. თუ კბილი ჩააგდებინოს, წინა ანუ უკანა, ერთისა [თითისა] ოდენი
Line of ed.: 12     გერში დაუურვოს __ წინა სახიჩარი არს და უკანა ჭამასა აკლებს.

Paragraph: 9.  
Line of ed.: 13        9. ქოთლოსნისა და აბჯროსნისა, კარვოსნისა, ბატონისაგან ჴელი ჰქონ\დეს,
Line of ed.: 14     მისი სისხლიცა თორმეტი ათასი თეთრი არს. და გერშიცა __ იმავე წესით.
Page of ed.: 429a  

Paragraph: 10.  
Line of ed.: 1        10. თუ ქოთლოსან-კარვოსანი აზნაურად მსახურებდეს ბატონთა და მო\კუდეს,
Line of ed.: 2     მას უკანით მისი ნათესავი ვეღარა ისთე მსახურებდეს ბატონთა, მისი
Line of ed.: 3     სისხლი ათასი თეთრი იყოს.

Paragraph: 11.  
Line of ed.: 4        11. გლეხის კაცისა სისხლი __ ოთხასი თეთრი. თუ კაცმან კაცის ყმა მოკ\ლას
Line of ed.: 5     ასეთი, რომე მეფე იცნობდეს სიკეთესა ზედა, მისი სისხლი ათასი
Line of ed.: 6     თეთრია.

Paragraph: 12.  
Line of ed.: 7        12. ზედ-მიჴდომილისა სისხლი და საგერშე არა არსო. და რომელსაცა
Line of ed.: 8     დასხმოდეს, მისი სისხლი ორკეცია. და გერშიცა __ იმავე წესითა.

Paragraph: 13.  
Line of ed.: 9        13. Manuscript page: 3v  და თუ კაცი [არ] მოკუდეს ზედა-დასხმაშია, დედა-წულთა აფუნ\ჩხვითა,
Line of ed.: 10     დედა-წულთა შერცხუენისათჳს საბატიოს კაცისა ნახევარი სისხლი და\უურვოს.
Line of ed.: 11     და თუ საბატიოთა კაცთა შუა ჩამოსვლითა წამოუვიდეს, არა
Line of ed.: 12     საკჳრ/ველია.

Line of ed.: 13        თუ ზედა-დამსხმელი დარჩეს, გააშიშვლოს, ჩაათრივოს საწბილოდ შჳდსა
Line of ed.: 14     ბიჯსა და მეჴრემან შოლტითა აღმოჰკრას ნაცსა.


Chapter: 3  
Page of ed.: 430a  
Manuscript page: 256v 
Line of ed.: 1   შუა-მისრულისა კაცისა ასრე იქნას


Paragraph: 16.  
Line of ed.: 2        16. მონოზნისა და დიაცისა, ხუცისა, თუ შუად მოსრული
Line of ed.: 3     იყოს და ესეთი რომელი მოკვდეს, ორკეცი სისხლი დაუურვოს,
Line of ed.: 4     რისაც გვარისა იყოს. გერშიცა __ ამავე წესითა.

Line of ed.: 5        და თუ მეომარი ყოფილიყოს, მართლითა მოწმითა გამოჩნ\დეს,
Line of ed.: 6     გარდაჴდეს ასრე, ვითა ძაღლის ყეფა.

Line of ed.: 7        და თუ ერისგანი იყოს და მართლად გამოჩნდეს, რომე შუა\ყოფილიყოს,
Line of ed.: 8     მისიცა ორკეცი სისხლი იყოს.

Line of ed.: 9        ჩათრევა უბანთა ზედა საჩინოდ ერისა [უნდა]. ესე ერთმანეთისა ნებითა
Line of ed.: 10     ქნან. თუ დამსხმელმან გამოღებასა ჩათრევა არჩიოს, მისისა მიყოლისა მდომი
Line of ed.: 11     არას ემართლება __ დიდი სახიჩარი და საუპატიო და საუკუნო შერცხუენა არს.

Paragraph: 14.  
Line of ed.: 12        14. ზედა-დასხმა[სა] შიგან დედაკაცსა შვილი მოსწყდეს, სრული სი\სხლია,
Line of ed.: 13     რაჲსაცა გუარისა იყოს.

Paragraph: 15.  
Line of ed.: 14        15. ასაბია თუ მოკუდეს, მისი ასე იქმნას: რომლისაცა ასაბია იყოს,
Line of ed.: 15     მან უზღოს სისხლიცა და გერშიცა, თუ რადმე მოყ[უ]რობისათჳს [არა]
Line of ed.: 16     გა/აშუაა.


Chapter: 4  
Manuscript page: 4r 
Line of ed.: 17   შუა-მისრულისა ასრე იქმნას


Paragraph: 16.  
Line of ed.: 18        16. მონაზონისა და დედაკაცისა შუამავალი მოკლან, ორკეცი სისხლი
Line of ed.: 19     დაუურვონ, რომლისაცა გვარისა იყოს, და გერშიცა იმავე წესითა თუ მეომარი
Line of ed.: 20     ყოფილიყოს და მართლითა მოწმითა გამოჩნდეს, გარდაჰჴდეს, ვითარცა ძაღ\ლისა
Line of ed.: 21     ყეფა. თუ ერისგანი იყოს და მართლად გამოჩნდეს, რომე შუა ყოფილი\ყოს,
Line of ed.: 22     ორკეცი სისხლი იყოს.
Page of ed.: 431a  

Paragraph: 17.  
Line of ed.: 1        17. მიღმა მოღალატისა კაცისა [ასაბიისა], ვითაცა სისული და გერში
Line of ed.: 2     არს, თუ ასეთი რამე არა სჭირდეს რა, რომე ემართლებოდეს, დამსხმელის მი\ბაძვითა
Line of ed.: 3     [ექნას], და თუ მოკლას, თუ დაკოდოს, საპატიჟოდ საურვებელი არს:
Line of ed.: 4     ორად შეკეცოს, აგრევე, ვითა ზედა-დასხმა[სა] შიგან სწერია.

Paragraph: 18.  
Line of ed.: 5        18. თუ კაცმან მისი სწორი კაცი ცოტასა სამდურავისა რომლისათჳსმე
Line of ed.: 6     თავისა მამულ[სა] შიგან ნახოს, დაიჭიროს, შეკრას, სცეს, [შეჴსნას], აბჯარი თუ
Line of ed.: 7     რაცა იყოს, და იქციოს ჯლეჴითა, მისი მზღუარი განვლოს, სახლსა შეაყენოს,
Line of ed.: 8     ამით არცხჳნოს, __ თუ სასამართლოდ შეიყ[ა]რნენ, სისხლისა ნახევარი დაუურვოს
Line of ed.: 9     Manuscript page: 4v  და წანაღებიცა მისცეს, დაუკლებელ დ უზღოს, ვითა ზემოთ დასხმასა ში\გან
Line of ed.: 10     სწერია, ამად რომე ბატონისთჳს [უწესო] უყოფია და ბატონის მეტი კაცი
Line of ed.: 11     არვინ ღირსა ჴელთ[ა] შეპყრობასა, __ ნიადაგ აუგიანად იქმნების. თუ რა დაკო\დილი
Line of ed.: 12     აჩნდეს, იგი სისხლსა შიგან არა მიეფასოს.


Chapter: 5  
Page of ed.: 432a  
Line of ed.: 1   [ძმის მოკლვისა ასრე იქნას]


Line of ed.: 2        22. თუ ძმამან ძმა მოკლას, ერთსახლი და გაუყოფელი
Line of ed.: 3     იყოს, და თუ გაყოფილი იყოს, სწორი და გინა ახლოს მეყვისი,
Line of ed.: 4     ორი კეცი სისხლი დაუუ\\რვოს, Manuscript page: 257v  რაც გვარისა იყოს, ამად
Line of ed.: 5     რომე საღმთოდ ბრალია და საკანონო არის ასკეცი.

Paragraph: 19.  
Line of ed.: 6        19. თუ კაცი კაცსა მოერიოს, გამარჯვება ეყოფის. თანა ნუღარას წა\იტანს.
Line of ed.: 7     თუ მოაყივნოს და შეარცხჳნოს, სისხლისა ნახევარი მისცეს, და აბჯარი
Line of ed.: 8     და ნაძარცჳ სრულად მისცეს. და გერში, როგორიცა აჩნდეს. და რამთენიცა ყმა
Line of ed.: 9     პატიმრად მიეტანოს, მისიცა ნახევარ[ი] სისხლი მისცეს.

Paragraph: 20.  
Line of ed.: 10        20. თუ სწორმან სწორი ჴელთა დარჩენილი კაცი გლეხისასა ანუ ხოსტა\გიანსა
Line of ed.: 11     ცალკერძსა სახლსა [შეაყენოს და] სასირცხოდ პური აჭამოს მუნ, ბრჭო\ბამან
Line of ed.: 12     და წესმან სისხლი მართალი დაუურვონ და წანაღებიცა მისცენ, სრულად
Line of ed.: 13     მიაცემინონ.

Paragraph: 21.  
Line of ed.: 14        21. თუ სწორმან სწორსა, ანუ უმცროსმან უმცროსსა, Manuscript page: 5r  გინა უფროსმან
Line of ed.: 15     უფროსსა, მეტითა ჟამითგან დამ[ა]ჯნებითა სასირცხოსა საბელი მოაბას ანუ ნიფ\ხავი
Line of ed.: 16     თავსა დაახჳოს როგორისაცა გუარისა იყოს, მართალი სისხლი დაუურვე\ბინონ
Line of ed.: 17     __ მის უფროსი არა არს რა, სიკუდილისა ურვის მეტი.

Paragraph: 22.  
Line of ed.: 18        22. თუ ძმამან ძმა მოკლას, გაუყოფელი, ერთსახლი, თუ გაყოფილი
Line of ed.: 19     იყოს, ორკეცი სისხლი არს, რომლისაცა გუარისა არს, ამად რომე ვითა საღ\მრთოდ
Line of ed.: 20     ბრალია და საკანონო ასკეცი.
Page of ed.: 433a  
Line of ed.: 1        ეგრევე ამა სოფელსა ძლით-ღა ინახვის კაცთაგან. ვინაცა გავლენილ იყოს,
Line of ed.: 2     [ჰმართებს] ქედთა ყოფა, გარდახუეწა, ღარიბობა, არავისგან უნდა მოჴსენებად.
Line of ed.: 3     ეპისკოპოზმან მისი წესი იცის, რაცა მართებს, მან უყოს.

Paragraph: 23.  
Line of ed.: 4        23. თუ დედა-წულმან დედა-წულისა ცოლსა უარშიო უყოს და მოაყივ\ნოს,
Line of ed.: 5     გინა ნებითა, გინა უნებლითა, და განმჟღავნდეს, გინა მეყჳსისაგან, დაუ\ურვოს
Line of ed.: 6     ცოლის ქმარსა სრული სისხლი, მისცეს, და Manuscript page: 5v  ბატონმან მისმან
Line of ed.: 7     ნიფხავით ოდენ, შიშველი, და ყელ-საბლიანი უბანთა ზედა განჭირებული
Line of ed.: 8     მო/ავლოს.

Line of ed.: 9        იმ ცოლის კუროს თუ ერჩიოს, იყიდოს მისი სისხლი, ორად შეკეცოს,
Line of ed.: 10     რომლისაცა გუარისა იყოს, ამად რომე მინდობილნი არიან სისხლითა და
Line of ed.: 11     ჴორცითა.

Paragraph: 24.  
Line of ed.: 12        24. თუ კაცმან კაცს მოახლე წაგუაროს, ორის მსახურის სისხლი და\უურვოს.
Line of ed.: 13     რომლისა[ცა] გუარისა იყოს.
Page of ed.: 434a  

Paragraph: 25.  
Line of ed.: 1        25. თუ სწორი სწორსა სასაფლაოს ზედა დაესხას და საფლავსა ჴელი
Line of ed.: 2     მიეყოს, მისი ასრე იქმნას: რაზომიცა მისი გუარი გარდასრული მუნ დამარხუ\ლა
Line of ed.: 3     და მას აჴსოვდეს, და მის სახლსა შინა საჭირისუფლო ჰქონდეს, ორთა უთა\ვადესთა
Line of ed.: 4     სისხლი დაუურვოს, და რაცა ალაფი წაელოს, ეგრევე გარე შეაქციოს.

Line of ed.: 5        თუ საფლავთაგან ჴელი [არა] მიეყოს, ოდენ მოერბიოს, მაშინ ერთისა
Line of ed.: 6     სისხლი მისცეს და ალაფი გარე შეუქციოს, დიდმან ცოტასა და ცოტამან დიდსა.

Line of ed.: 7        Manuscript page: 6r  თუ სასაფლაოსა ეკლესიასა კარნი შელეწნეს ანუ შეარღჳოს, იგი მეცნი\ერთა
Line of ed.: 8     რა გუარაცა უყვარს ღმერთი, __ აგეთი პატიჟი, შეკუეთით არა ითქმოდა.

Paragraph: 26.  
Line of ed.: 9        26. თუ დიდებულმან აზნაურისა ცოლსა უარშიკოს და გამოაჩნდეს ცხა\დად,
Line of ed.: 10     თუ დააგდოს მისმან ქმარმან, მოარშიკემან მისცეს თორმეტი ათასი თეთ\რი,
Line of ed.: 11     და თუ არ დააგდოს __ ექუსი ათასი.
Page of ed.: 435a  

Paragraph: 27.  
Line of ed.: 1        27. თუ წაგუაროს, __ თორმეტი ათასი. თუ თანა არა ყოფილ იყოს, არ\შიკობისათჳს
Line of ed.: 2     ერთის აზნაურის თავით შეფიცოს უსამდურაოდ.

Paragraph: 28.  
Line of ed.: 3        28. და სისხლისა ზღვად ასრე იყოს, __ რომლისაცა გუარისა იყოს, ზემო\ქუემო[ო]ბით
Line of ed.: 4     უზღონ: დიდებულსა __ ორმოცი ათასი, ტაზრეულსა, ციხოსან-მო\ნასტროსანსა
Line of ed.: 5     __ ოცი ათასი, ქუემოსა __ თორმეტი ათასი.

Paragraph: 29.  
Line of ed.: 6        29. თუ კაცმან უბრალო ცოლი დააგდოს, ნახევარი სისხლი მისცეს და
Line of ed.: 7     მისი ზითევი სრულად. Manuscript page: 6v  თუ ბოზობისაჳს დაადგოს, მისი ზითევი მაშინ მის\ცეს
Line of ed.: 8     __ თუ დიაცი ბოხია, ზითევიც ბოზია.

Paragraph: 30.  
Line of ed.: 9        30. თუ კაცმან გუარად უკეთესი ცოლი დააგდოს, იგეთსა მეტი სისხლი
Line of ed.: 10     არა მართებს.
Page of ed.: 436a  

Paragraph: 31.  
Line of ed.: 1        31. ბიჭი დედისა არს, დაბადებულობა ვერ[ა]ვის დაუმკჳდრებს. ვისიცა
Line of ed.: 2     დიაცია, მკჳდრად მართებს, ვაჟიცა მისია და ვერ[ა]ვინ გაზრდილობითა ემართ\ლების,
Line of ed.: 3     თჳსითა ნებითა წავა, თუ მკჳდრისა ბატონი[სა] არს. თუ დიდებულისა
Line of ed.: 4     შექ[მ]ნილი [იყოს და] მასვე ყმად ჰყვეს აზნაურისა წესითა სამამულისა ქონე\ბითა,
Line of ed.: 5     მისი სისხლი თორმეტი ათასი თეთრია.

Paragraph: 32.  
Line of ed.: 6        32. პირველად დიაცი ქმრისა დაგდებასა არა ღირსა. თუ რადმე დააგ\დოს,
Line of ed.: 7     ღმერთი შერისხდეს მისითა ენა-ჭრელობითა, რა გვარისაცა იგი კაცი
Line of ed.: 8     იყოს, ეგეთი სისხლი მისცეს დიაცმან.

Paragraph: 33.  
Line of ed.: 9        33. თუ კაცმან კაცსა ციხესა ანუ საჯდომსა უღალ[ა]ტოს, რა ბატონმან
Line of ed.: 10     შეიგნეს, საჯდომი მემამულესავე მისცენ. და რაზომცა კაცი ციხის ბატონსა
Line of ed.: 11     შიგან დახუდეს, Manuscript page: 7r  ყველასაგან ორთა უთავადესთა კაცთა სისხლი დაუურვონ
Page of ed.: 437a  

Line of ed.: 1     და წანაღებიცა გარე შეუქციონ. ფიცით გამოიჩინოს, მგზავსიერი თქუას და არა
Line of ed.: 2     მოდებული. თუ დაუნდობარმან კაცმან ბატონსა უღალატოს, მტვრიან, საპა\ტიჟო
Line of ed.: 3     აღარ მართებს და ერთისა უთავადესთა სისხლი დაუურვოს. და ვაკედ
Line of ed.: 4     მჯდომისა დასხმა-ღალატი ზემო წესითა დაუურვოს. უციხოს ქუაბს [თუ უღა\ლატოს],
Line of ed.: 5     ზემოთ რომე სწერია დამსხმელობისა, იგივე წესი დაუურვოს.

Paragraph: 34.  
Line of ed.: 6        34. ქორწილისა სანიჭარი ვალია; მოლაშქრით თანა-შთასადებელი ვალია;
Line of ed.: 7     საჭირისუფლო მისაღებელი __ ვალი.

Paragraph: 35.  
Line of ed.: 8        35. თუ აზნაური გლეხმან ანუ დიდებულმან გააუპატიოს და წაუღოს
Line of ed.: 9     რამე ჴელის-ჴელ და ყმანიცა დაკოდნენ, თუ გლეხის ბატონმან არ გაუვლინოს.
Line of ed.: 10     მერმე, როდესცა საბრჭოდ შეიყ[ა]რნენ, რაცა მას დღესა წაჰჴდომოდეს, მო\უკლონ,
Line of ed.: 11     და __ სისხლის ნახევარიცა და გერშიცა.
Page of ed.: 438a  

Paragraph: 36.  
Line of ed.: 1        36. თუ მოკუდეს კაცის შვილი, კაცი, __ სრული სისხლი და სისხლის Manuscript page: 7v 
Line of ed.: 2     ნახევარიცა, ამად რომე ბედითითა ჴელითა დამართებია. და მათმან პატრონმან
Line of ed.: 3     აზნაურსა ჴელთ გა[მა]უპატივებელი მისცეს, რაც უნდა უყოს. თუ არა, სისხლი
Line of ed.: 4     და ნახევარი მისცეს, და კაცი __ პატრონს.

Paragraph: 37.  
Line of ed.: 5        37. თუ კაცი კაცს სიახლეს მისა გლეხისა დაესხას, დასხმისა წესი და\უურვოს.
Line of ed.: 6     და ალაფისა ფიცი ლაშქართა მართებს. თუ მძიმე ალაფი იყოს, ფიციცა
Line of ed.: 7     მძიმე უნდა. და ფიცსა შინა დასახელება უნდა.

Paragraph: 38.  
Line of ed.: 8        38. თუ კაცნი უმზრახნი შემოეყარნენ, თუ ერთმან გარიდნეს, მეორე ნუ\ღარ
Line of ed.: 9     მისდევს. თუ მიჰყვე[ს] და მოკლას, ორკეცი სისხლია. თუ შეიყარნენ და
Line of ed.: 10     ერთმან ერთი მოკლას, მეორემან მართალი სისხლი დაუურვოს.
Page of ed.: 439a  

Paragraph: 39.  
Line of ed.: 1        39. თუ ჯუარგაცვლილი საცოლე წაგუაროს, სამდურავსა ემართლების.
Line of ed.: 2     საბატიონი კაცნი შუაჩ[ა]მოვიდენ, აწვივონ, მისაცემელი მიაცემინონ და
Line of ed.: 3     შე/აწყონ.

Paragraph: 40.  
Line of ed.: 4        40. თუ უმტერომან, მოურბეველმან, შეუბმელმან კაცმან Manuscript page: 8r  კაცი შეასმი\ნოს,
Line of ed.: 5     ბატონსა შეასმინოს, ავათ მიეპყრას, მოარბიოს, გააძოს, გაღარიბება
Line of ed.: 6     [უყოს], ამა[ს] ზედა გულმოწყალეობა პატრონთა წესია. თუ შეიწყალოს და
Line of ed.: 7     შეიბრალოს, ღარიბობით უკმოიყვანოს, თავი ამართლებინოს, და რაცა ავი და
Line of ed.: 8     საზიანო მოეგონებინოს, უბრჭობელად ყველას ემართლების. მათ მოყუარეთა
Line of ed.: 9     მოკაზმონ მისი საქმე და მისცეს საქონელი ძლიერად. პატრონმან პატიჟით
Line of ed.: 10     გარდააჴდევინოს და ბრჭობითა ვერას შეაგდებს. თუ ედავების, ბატონის ღა\ლატი
Line of ed.: 11     იქნების. ბატონისაგან გამონახვა კარგა უნდა.
Page of ed.: 440a  

Paragraph: 41.  
Line of ed.: 1        41. თუ კაცი ხუცის ცოლთან დასტურად ყოფილიყოს და ხუცესმან
Line of ed.: 2     შეიგნეს, თუ წირვა დადვას, ცოლი არ დააგდოს, სრული სისხლი წირვისათჳს
Line of ed.: 3     დაუურვოს; თუ დააგდოს, __ ნახევარ[ი] სისხლი ცოლის განქიქებისათჳს, ამად
Line of ed.: 4     რომე ძნელსა ყოფასა დაებმის.

Paragraph: 42.  
Line of ed.: 5        42. თუ კაცსა მამული ჰქონდეს, ანუ ბატონის საქმითა ანუ ჟამის გამობ\რუნვებითა
Line of ed.: 6     ვერ წაეღოს, რა გინდა შესძ\\ლებოდეს, Manuscript page: 8v  სარჩელი, ბრძოლა, ჩი\ვილი
Line of ed.: 7     არ დაეკლოს, ხანისა გამოსლვისათჳს დაჭირვასა არავინ ემართლების.

Paragraph: 43.  
Line of ed.: 8        43. თუ კაცსა კაცისა მიწა საწინდარი ჰქონდეს, ყანა თუ ვენაჴი, ჭალა
Line of ed.: 9     თუ სახლი, რაჟამს საწინდარი უძლოს, აღიღოს, რაცა მიეცეს, და საწინდარი
Line of ed.: 10     ადგილი __ პატრონს.
Page of ed.: 441a  
Line of ed.: 1        თუ წინდულობისა წესითა არა დაედვას, მას უკანით, რომე ეძლიოს და
Line of ed.: 2     საჴსარი არა გამოერთმევინოს, მას უკანით ნამეტით დაუდვას.

Paragraph: 44.  
Line of ed.: 3        44. თუ ბატონმან ყმას მამული მისცეს და იმა მამულისა მიწა დაწინდე\ბულ
Line of ed.: 4     იყოს, ვის დაეწინდოს. მანვე დაიჴსნას. ვისაც ის მიწა აქუნდეს,დაუკლებე\ლად
Line of ed.: 5     უნდა და უცილებლად.

Paragraph: 45.  
Line of ed.: 6        45. მამულისა გასყიდვა ცუდია ბატონისა დაუმოწმებლად, და ნახევარ[ი]
Line of ed.: 7     ფასი მსყიდველსა სარეგუნოდ დაუშავდეს. ამაშიგან მართლობა რამე აკლია,
Line of ed.: 8     მაგრამ ნუ ვინ დაებმის სყიდვასა.

Paragraph: 46.  
Line of ed.: 9        46. თუ კაცმან კაცს ცოლი წაგუაროს და დიაცი თავისის Manuscript page: 9r  ნებით
Line of ed.: 10     გაჰყვეს, რომლისაცა გუარისა იყოს, ორი ნაწილი სისხლი გარდაიჴადოს და
Line of ed.: 11     მისი სასალუქო სხუა გარე შეუქციოს. და რაცა მისი ზითევია, ქმარყოფილსა
Line of ed.: 12     ნუ სთხოვენ, ამად რომე თავისის გონებით გაჰყოლია და უაბეზრებია სახლი, და
Line of ed.: 13     ქმარი შეურცხვენია.
Page of ed.: 442a  
Line of ed.: 1        რაჟამს სისხლი წამგურელმან გაუთაოს, თუ სამამულო ზითევი იყოს, იგი
Line of ed.: 2     იმ ქალის სამშობლოს მისცეს.

Paragraph: 47.  
Line of ed.: 3        47. თუ ძალად ცოლი წაგუაროს დიაცისა უნდომად, __ ესეკალიბისა ლაშქრით
Line of ed.: 4     უახლებლად ვერ უზამს, __ წამგურელმან დაუდვას ცოლის საპატიჟოდ ორი ნაწილი
Line of ed.: 5     სისხლი, აგრევე __ დასხმულობისა წესითა. და რაცა წანაღები დაიფიცოს ცოლ\წაგურილმან,
Line of ed.: 6     იგიცა მოუბრუნონ. ზითევისა აგრე იქნას, რაცა ზემოთ სწერია.

Paragraph: 48.  
Line of ed.: 7        48. თუ ძმამან ძმა გააძოს, ანუ მეყჳსი, მამულისაგან გააბეზროს, რა გინ\და
Line of ed.: 8     რა აწყინოს გარეთ, რა შინ მოვიდეს, სამართლიანი ნურა ეზღუევის; ვი\თაცა
Line of ed.: 9     მართებს, ეგრეთვე მოსაქმე იყოს. ძმისაგან მეტი წესი ერთსა Manuscript page: 9v  საუხუ\ცესოსა
Line of ed.: 10     არა მართებს რა.
Page of ed.: 443a  

Paragraph: 49.  
Line of ed.: 1        49. თუ იქნების ალაგის წესი, რომე უმცროსთა მამულოსნობითა [გა\იყვანებენ],
Line of ed.: 2     თუ ცოლს[ა] შეირთავს, იგი წესია, რომე ძუელად, დამბადებელმან
Line of ed.: 3     მოსეს პირითა "დაბადებასა" შიგან წერა. ჩამოშუებას შუანი არ ემართლებიან.
Line of ed.: 4     თუ იბრძოდენ, და უმცროსი უარშიოდ იყოს,- შეხვეწითა ანუ სიკეთითა.

Paragraph: 50.  
Line of ed.: 5        50. თუ ცოლმან ქმარსა ანუ დედაკაცმან დედაკაცისა ქმარსა შეჰყივლოს,
Line of ed.: 6     ვითა, ჩემი ქმარი შენ ცოლთან არისო, თუ იმ დიაცის ქმარმან აგინოს, ანუ
Line of ed.: 7     ცოლი დააგდოს იმ ყბედისა დიაცის[ა] სიტყვით, ბოზობის ოდნად გარდაჰჴდეს
Line of ed.: 8     სისხლი.

Line of ed.: 9        და თუ არ დააგდოს და ხანი გამოსრულიყოს იმ ყბედის დიაცის წაძა\ხილისაგან,
Line of ed.: 10     ცოლსა ნუღარ ემიზეზების __ ვინ არ იცოდა, რომე ყბედისა არშივი
Line of ed.: 11     არ არისო?
Page of ed.: 444a  

Paragraph: 51.  
Line of ed.: 1        51. თუ კაცმან კაცსა ჟამისა რომლისათჳსმე მიწა ანუ მზღუარი დაუჭი\როს,
Line of ed.: 2     როდესცა სამართალი უშოვნოს, ნაჭამა\\დით Manuscript page: 10r  დაუდვას.

Paragraph: 52.  
Line of ed.: 3        52. თუ ყანასა, ვენაჴსა, ბოსტანსა, პირუტყჳ დაამწყვდიოს და მოკლას,
Line of ed.: 4     თუ პირუტყჳსა პატრონი ეახლოს და ემტეროს, ნუცა ნაწყენსა, ნუცა [სიკუდი\ლსა
Line of ed.: 5     მიერჩის] __ სიავე განგებით უქნია, მისი საქმე სხუა არის. თუ უმეცრად
Line of ed.: 6     შესრული იყოს და მოკლან, შუათა კაცთა დახედვითა ნაწყენი პირუტყჳსა უზ\ღუევინონ:
Line of ed.: 7     პირუტყჳს[ა] ჴორცი თუ პატრონმან წაიღოს, ნახევარი უზღოს; თუ
Line of ed.: 8     მომკულელს[ა] წაეღოს, სრულიად მისცეს.

Paragraph: 53.  
Line of ed.: 9        53. თუ კაცმან კაცსა სამამულე შევედროს, და რაჟამს სთხოვოს, შე\მაგრდეს
Line of ed.: 10     და აღარ მისცემდეს, როდისცა სამ[ა]რთალი იშოვოს, ნაჭამადითა
Line of ed.: 11     დაუგდოს, თუ შევედრებასა შიგან ეჭამოს, ნუ სთხოვს. თუ სასარჩლოდ შე\უქ[მ]ნას,
Line of ed.: 12     ნუ სთხოვს, არამედ ყველა უკლებელად უზღოს, რაცა ეჭამოს.
Page of ed.: 445a  

Paragraph: 54.  
Line of ed.: 1        54. თუ კაცმან კაცისა მამული გააკაცრიელოს რგჳთა ანუ ნაგებითა,
Line of ed.: 2     [ობლობისა] და გარდახუეწისათჳს რომე მამული მან მოიკლოს, დაჭირვას[ა]
Line of ed.: 3     არას ემართლების __ ნახევარი ფასი Manuscript page: 10v  მისცეს [და ადგილი მემამულეს].

Paragraph: 55.  
Line of ed.: 4        55. და [თუ] ადგილი მემამულისა გამოითხოოს, არა ემართლების; არცა
Line of ed.: 5     სასყიდლად ბატონისაგან. თუ იყიდოს, როდისცა მემამულემან მოიკითხოს, და\უდვას
Line of ed.: 6     უმიზეზოდ და ფასი ამღებელსა სთხოოს.

Paragraph: 55-1.  
Line of ed.: 7        [55-1]. ანუ გაზრდისათჳს, ანუ ავსა ჟამსა შინა დარჩენისათჳს ყმის[ა] და\ჭირვასა
Line of ed.: 8     არავე ემართლების, იმა წესითა სთხოოს, რომე ზემოთ სწერია.

Paragraph: 56.  
Line of ed.: 9        56. თუ კაცმან კაცსა მიწა მიჰყიდოს, კაცრიელი თუ უკაცური, რაცა
Line of ed.: 10     იმ დღეს მსყიდველს[ა] ჴელთ[ა] არა აქუს, სხუასა მიდევნას[ა] არას
Line of ed.: 11     ემართ/ლების.

Line of ed.: 12        თუ ფუზის მკჳდრი გარეთ იყოს და მერმე მამულ[სა] ზედა მოვიდეს, ვის\გან
Line of ed.: 13     ჰქონებოდეს, დაჭირვას[ა] არას ემართლების, რა გინდ[ა] დიდი ხანი
Line of ed.: 14     და/ეყოს.
Page of ed.: 446a  

Paragraph: 57.  
Line of ed.: 1        57. ანდერძი ვისგან ითქუას სიკუდილის ჟამსა, იგი მტკიცედ დადასტუ\რებული
Line of ed.: 2     [იქნების]. ზემო გარდმოსულთა, განბრძნობილთა წმიდათა მამათა რჯუ\ლითა
Line of ed.: 3     სამოძღურებელთა ებისტოლეთა შინა ესრეთ წერილ არს. ამისთანასა
Line of ed.: 4     საქმესა შესრულა, ზე და [ქვე] ქცევასა ნუ ვინ ჴელ-ჰყოფს.

Paragraph: 58.  
Line of ed.: 5        58. კაცმან თუ შვილი შეცოდებისათჳს გააძოს, ჴელ\\ეწიფების. Manuscript page: 11r  თუ
Line of ed.: 6     შვილი თავმოთნედ გაჰყოლოდეს და არღარა სით რა ეწყინოს, რა მამა გარდა\ჰჴდეს,
Line of ed.: 7     მამულისა მოსაქმეობასა [ვერავინ მოუშლის]. მართლად ეწყინოს, რაცა
Line of ed.: 8     შესძლებოდეს, ეგრეთვე საქმესა სხუასა ნუ ვინ ასაქმებინებს მამულსა თანა.

Line of ed.: 9        ამას კარგად გამონახვით უნდა და გაგონებით, __ მამასა შენაცოდარი არ[ა]
Line of ed.: 10     გამოსჩენოდეს რა: ანუ [სხუა] შვილისა, ანუ ცოლისა, ანუ თუ რძლით გული\სათჳს
Line of ed.: 11     შვილისა გაძებასა არ[ა] ემართლების.
Page of ed.: 447a  

Paragraph: 59.  
Line of ed.: 1        59. თუ ნაშვილები გააძოს, განაღამცა გაჰყვა და შორს დადგა მოსაქმე\ობასა,
Line of ed.: 2     მიღმა ნაშვილებისაგან ღალატ-შეცოდება აღარ შეინანოს თავჴედობასა \მისი
Line of ed.: 3     მოკლებაცა კარგად უნდა, ზემო რომე მამა-შვილთა სწერია, მის მიბაძ\ვითა
Line of ed.: 4     საქმეა და მის წესითა გამოენახნენ.

Paragraph: 60.  
Line of ed.: 5        60. თუ კაცმან კაცსა წიგნი მისცეს, და ანუ ბატონმა[ნ] უბოძოს, და
Line of ed.: 6     ჴელი ერთოს საჯერობისა, მისვე კაცისაგან გაცხადებით აგრევე ჴელი შიგ[ა]
Line of ed.: 7     ერთოს, ისი უკანა წიგნი გაათავებს პირველსა. Manuscript page: 11v  თუ მალვით მიცემულია
Line of ed.: 8     და ჴელი არ[ა] ერთოს, იგიც[ა] დია პირველივე უმტკიცეა.

Paragraph: 61.  
Line of ed.: 9        61. თუ კაცმან კაცს სამოყ[უ]როდ მისცეს რამე და სიგლახაკისათჳს
Line of ed.: 10     სთხოვოს, არ ემართლების. თუ რომე მოყ[უ]რობა მოშლოდეს, მისცეს
Line of ed.: 11     დაუკლე/ბელად.
Page of ed.: 448a  

Paragraph: 62.  
Line of ed.: 1        62. თუ ცხენი იყოს მოპარული, [ანუ] რაცა კაცმან კაცისა მოიპაროს,
Line of ed.: 2     თუ ჴელთავე ჰქონდეს იგი თავნი ნაპარევი, იგი თავნი ნაპარევი მისცეს, და
Line of ed.: 3     ეგეზომი სხუა მისცეს.

Paragraph: 63.  
Line of ed.: 4        63. თუ ნაპარევი იცნას კაცის ჴელთა და ამას იტყოდეს, ამასთან სხვაც
Line of ed.: 5     ბევრი რამე დამეკარგაო, რომლისაცა ჴელს იცნას, იგი არ გატყდეს, შეფიცოს
Line of ed.: 6     ორთა უმტერ-უმოყ[უ]როჲთა კაცითა, რომე მისთა ჴელთა მის მეტი არა მის\რულ
Line of ed.: 7     იყოს. თუ არ ჯერ იყოს, საქონლის პატრონმან დაიფიცოს- რაცა წაჴდო\მოდეს,
Line of ed.: 8     უზღოს ერთიორად.

Paragraph: 64.  
Line of ed.: 9        64. თუ გულარაღო ცხენი მიჰყიდოს კაცმან კაცსა, თუ გულარღობა
Line of ed.: 10     არ[ა] უთხრას, ისეთი იცნას, Manuscript page: 12r  თავი და ნაჴედნი მისცეს, და მის გუერდის
Line of ed.: 11     რაცა წაჰჴდომოდეს __ ყველა.
Page of ed.: 449a  

Paragraph: 65.  
Line of ed.: 1        65. თუ ქარავნისაგან ქურდმან წაუღოს რამე, მერმე მან მისი იცნას
Line of ed.: 2     სხჳს[ა] კაცის[ა] ჴელთა, დაიფიცოს მან კაცმან, რომე ქურდი არ[ა] ყოფილიყოს
Line of ed.: 3     თავის მეტს[ა] არას ემართლების. თუ ვერ იფიცოს ქურდობისა, მაშინ საქონ\ლის[ა]
Line of ed.: 4     პატრონმან დაიფიცოს, რა წარჰჴდომია, და ყველა უზღოს. თუ იგი
Line of ed.: 5     კაცი ყოფილიყოს თუ ლაშქარი, რაცა მისი[ა] ალაფისაგან ფიცით მინახუედ\რებია,
Line of ed.: 6     იგიცა უზღოს დაუკლებელად.


This text is part of the TITUS edition of Kartuli Samartlis Dzeglebi I.

Copyright TITUS Project, Frankfurt a/M, 10.3.2019. No parts of this document may be republished in any form without prior permission by the copyright holder.