TITUS
Kartuli Samartlis Dzeglebi I
Part No. 12
Previous part

Text: Vaxt.  
Page of ed.: 475  
Line of ed.: 1   [სამართალი ბატონიშვილის ვახტანგისა]
Page of ed.: 477  
Manuscript page: 278r 
Line of ed.: 1   სამართალი ბატონისშვილის ვახტანგისა

Chapter: 1  
Line of ed.: 2   შესავალი


Line of ed.: 3        ქ. მყოფისა უმყოფისა, არსისა და უარსისა დამაარსისა მქები, არათუ
Line of ed.: 4     ღირსად და შეძლებისა ჩემისაებრ მქებელი და მმონებელი, უდებად მქონე მპოვ\ნელ
Line of ed.: 5     ვიქმენ.

Line of ed.: 6        ვითარცა მეფენი, დღითი-დღე მრეველნი ჴელთა მარგალიტთა შინა, და
Line of ed.: 7     ჰპოებენ მძივთა რათამე, და უხილველობისათვის აღიღებენ და შთასდებენ სა\უნჯედ,
Line of ed.: 8     პატიოსანთა შემკობით უპატიოსნედ მარგალიტთა ჰყოფენ, ეგრეთვე
Line of ed.: 9     უფალმან ჩვენმან, მბადმან ყოველთამან და სიბრძნით გამგებელმან, მპოვა
Line of ed.: 10     მარგალიტთა შინა მრავალთა და აღმიღო მსგავსად ჴმისა ამის მეცა ეგრეთვე,
Line of ed.: 11     უმცირეს ვიყავ მე ძმათა ჩემთა შორის და უმრწემეს სახლისა ჩემისა,
Line of ed.: 12     და ვმწყსიდი თავსა ჩემსა უგუნურად და თავჴედად, ჴელნი ჩემნი იყვნენ მოქ\მედ
Line of ed.: 13     არარის კეთილისა, და თითნი ჩემნი ვერა რომელსა იშრომებდენ ნებასა
Line of ed.: 14     უფლისასა, არამედ იყვნენ უქმ. ვინმე მიუთხრა ესოდენი ბოროტნი ჩემნი
Line of ed.: 15     უფალსა ჩემსა.

Line of ed.: 16        ხოლო თავადმან უფალმან გამოავლინა პირითა უტყუელითა ბძანება,
Line of ed.: 17     ცოდვილთა მოწყალება, და აღმიღო მე უნარჩევესობასა სახლისა ჩემისაგან და
Line of ed.: 18     მყო მე მსაჯულად და განმგედ წილჴდომილთა ქუეყანათა უბიწოდ მშობელისა
Line of ed.: 19     დედისა თვისისა არათუ ქმნილებათა რათამე კეთილთა ჩემთათვის, არამედ
Line of ed.: 20     უნარჩევესობისა ჩემისათვის, ამისთვისმცა, რათა სც\\ნან Manuscript page: 278v  ყოველთა, რათა
Line of ed.: 21     უსწავლელთა და უმეცართაგან სთნავს და ნებავს სრულმყოფელსა ღ̃თსა მა\რადის
Line of ed.: 22     გონებაკეთილისა.

Line of ed.: 23        იყო ქუეყანა ესე ქართლისა ყოვლითურთ კეთილითა შემკულ და შეზავე\ბულ,
Line of ed.: 24     ხოლო ცვალებითა დღეთა და ვითარებითა ჟამთათა თვით სიბრძნით და
Line of ed.: 25     თავით თვისით სჯიდენ და განაგებდენ, ვიეთნიმე მოყუსობით, ვიეთნიმე მეგობრო\ბით,
Line of ed.: 26     ვიეთნიმე მორიდებით, ვიეთნიმე ღ̃თის ურიდველობით და ვიეთნიმე მიღე\ბითა
Line of ed.: 27     ქრთამითა, __ ვითარცა ენებათ, სჯიდენ.

Line of ed.: 28        ხოლო ჩვენ, ნებითა ღ̃თისათა და წყალობითა დიდის ჴელმწიფისათა,
Line of ed.: 29     პირველითგანვე ზეცით საქართველოს მეფედ განკუთნილისა და აწ სასუფეველ
Page of ed.: 478   Line of ed.: 1     ცათა შინა სულბრწყინულად მანათობელისა, პირველ ვახტანგ წოდებულისა,
Line of ed.: 2     ხოლო შემდგომად სპარსთა ენითა შაჰნავაზ ჴმობილისა.

Line of ed.: 3        ძისა მისისა, სრულიად ქება-შემსგავსებით ძნიად მისათხრობელისა ქართ\ველთა
Line of ed.: 4     მეფისა და ერანელთა სფადარ-სპასალარისა, ამილბარ-სპასპეტისა, უთვა\ლავიხა
Line of ed.: 5     და უამრავის სპისა და ლაშქრის მეწინავედ ჩენილისა, უვნებლად
Line of ed.: 6     და მტერზე ძლევით მაარებელისა, ყანდაარისა და ქირმანის ბეგლარბეგისა, გი\რიშქისა
Line of ed.: 7     და ჰაილათის მჭირავისა, ძლიერისა და უძლეველისა, პირველ გი\ორგი
Line of ed.: 8     წოდებულისა და აწ მაღლის ჴელმწიფისაგან წყალობით მეორე შაჰნა\\\ვაზობით Manuscript page: 279r 
Line of ed.: 9     ჴმობილისა.

Line of ed.: 10        მაგიერად მყოფმან, ძემან ერანის მდივანბეგის ლევან ჴმობილისა, აწ შაჰ\ყულიხან
Line of ed.: 11     წოდებულისამან, საქართველოს ჯანიშინმან და გამგებელმან ბატონი\შვილმან
Line of ed.: 12     პატრონმან ვახტანგ, წინათქმულთა ამისთვის ვიწადეთ სასამართლოსა
Line of ed.: 13     წიგნისა აღწერა.

Line of ed.: 14        პირველ "დაბადებისა", მოსეს მიერ ქმნილი სამართალნი, და კვალად
Line of ed.: 15     ბერძენთა და სომეხთა წიგნთაგან გარდმოთარგმნებული, ეგრეთვე კათალიკოზისა,
Line of ed.: 16     მეფის გიორგისა და ბექას განჩინებული სამართლები შევკრიბეთ და ესე ყოველი
Line of ed.: 17     ზემორე წერებულმან გამცნოსთ.

Line of ed.: 18        ხოლო ესეცა სცანთ, იგულეთ და იგულისმოდგინეთ, და რომელიც გე\ნებოსო
Line of ed.: 19     და უმჯობეს გიჩნდესთ, მით სჯიდეთ და სამართალსა იქმოდეთ.

Line of ed.: 20        აწ ვიწყოთ განაჩენისა ამის, ჩვენ მიერ აღწერილისათვის.

Line of ed.: 21        რომელნი იხილავთ და ისმენთ, ნურავინ ჰგონებთ, თვით მხოლოდ თავით
Line of ed.: 22     თვისით რასამე ვყოფდეთ, არამედ თანაყოლითა და მოწმეობითა მღდელთ-მთავ\რისა
Line of ed.: 23     და დიდის დედაქალაქისა მცხეთისა და კვართსა ზედან საუფლოსა სვეტი\სა,
Line of ed.: 24     ღ̃თივ აღმართებულისა და მირონ-აღმოცენებულის, საჭედ-მპყრობელისა
Line of ed.: 25     და ჴარისჴსა ზედან მტკიცედ მდგომელისა, ძმისა ჩვენისა, ბატონიშვილის კა\თალიკოზის
Line of ed.: 26     დომენტისითა,

Line of ed.: 27        ეგრეთვე თანადგომითა არაგვის ერისთვიშვილის მთავარებისკოპო\\ზის Manuscript page: 279v 
Line of ed.: 28     გრიგოლითი და სხვათა მიტრაპოლიტ-ებისკოპოზ-წინამძღვართა და
Line of ed.: 29     სამღრთო/განთათა,

Line of ed.: 30        და მოწმეობითა და თანაზრახვითა მუხრანის ბატონის ერეკლეთი, არა\გვის
Line of ed.: 31     ერისთავის გიორგითა, ქსნის ერისთვის დავითისითა, ორბელიძე სარდრის
Line of ed.: 32     ლუარსაბითა, ამილახორის ავთანდილითა, მდივანბეგის ერასტითა და სხვათა
Line of ed.: 33     ყოველთა დარბაზის ერთა ჩვენთათა,

Page of ed.: 479  
Line of ed.: 1        და კითხვითა ჭკუათა მყოფელთა და მოხუცებულთა კაცთათა გავაჩინეთ
Line of ed.: 2     და დავწერეთ, რომელსა მივწვდით და ანუ გონებანი ჩვენნი სამართალთა
Line of ed.: 3     მი/ხუდნენ.

Line of ed.: 4        ამით უფრო ვიქმენით მიზეზ წიგნისა ამის, რამეთუ აღარავინ განდრიკოს
Line of ed.: 5     სასწორსა სამართლისასა ქრთამით, გინა მოყუსობით ანუ სხვეფრივ რითმე მიდ\გომითა,
Line of ed.: 6     არამედ პირველ განაჩენნი იხილონ, და ახალი ესეცა, და რომელიც
Line of ed.: 7     ენებოს მოსამართლესა, მით იქმოდეს სამართალსა.

Line of ed.: 8        მე ეს წიგნი ასრე არ დამიწერია და არცა ვიჩემებ, რომე არა აკლდეს
Line of ed.: 9     რა. ბევრი ასეთი საჩივრები არის და მოვა, რომე ზოგი ვერ მოვიგონეთ და
Line of ed.: 10     არც მისწუდების კაცის გონება.

Line of ed.: 11        ვინც მიხუდეს რასმე და მოიგონოს, ჩაურთოს და ჩასწეროს, კარგსა და
Line of ed.: 12     მართებულს იქს.


Chapter: 2  
Line of ed.: 13   [კარი სამართლის ქმნისა]


Paragraph: 1.  
Line of ed.: 14        1. ჯერ ეს გკადროთ და მოგაჴსენოთ მეფეთა და მსაჯულთა
Line of ed.: 15     და ყოველს სამართალში მჯდომს კაცსა, ეს იცოდეთ, დამარხვით
Line of ed.: 16     გუნებაში გქონდესთ, Manuscript page: 280r  რომე ღ̃თი, ყოვლის დამბადებელი,
Line of ed.: 17     თქვენგან სამართლის უფროს არას ითხოვს და რისხვაცა უსამართ\ლობით
Line of ed.: 18     მოივლინების, თორემ ვისაც გეპრიანებოდესთ, წერილნი
Line of ed.: 19     ნახეთ და მაშინ სცნობთ.

Line of ed.: 20        უსამართლობა ამა სოფელს კაცსა უძეოდ აღმოჰფხურის და
Line of ed.: 21     გარდაავლინებს, დღეთსიგრძეობასა მოუკლებს, ქვეყანას აუოჴრებს,
Line of ed.: 22     ცანი ცვარს დააკლებენ და ქვეყანა __ ნაყოფს, ამ სოფელს შეარცხ\ვენს
Line of ed.: 23     და იმ სოფელს წასწყმედს და საუკუნო სატანჯველს
Line of ed.: 24     და/უმკვიდრებს.

Line of ed.: 25        ესენი ყველაყა უსამართლობისაგან გამოვლენ, და სამართლის
Line of ed.: 26     ქნა მეფესა და მსაჯულს იმ ყოვლის ბოროტისაგან შორედ ჰყოფს
Line of ed.: 27     და განსდევნის.

Paragraph: 2.  
Line of ed.: 28        2. საქართველოს მეფენი ბევრჯელ დიდად ამაღლებულნი და
Line of ed.: 29     ნებისაებრ თვისისად ბძანებულან, და ბევრჯელ ჟამთა და
Line of ed.: 30     დროთა ცვალებით ასრე დამდაბლებულან, რომე ოდენ სახელი მეფე
Line of ed.: 31     რქმევია, თორემე მართებული არა უქნევინებიათ რა, როგორც
Line of ed.: 32     ყმათ სდომებიათ, ისრე უსამართლებიათ და ურიგებიათ. ამისი
Line of ed.: 33     მომსწრები თვითონ მეცა ვარ, და სხვანი მრავალნი ხნით ჩემსა
Line of ed.: 34     უფროსნი არიან და ისინიც ამგვარს დროს ბევრს შეესწრებოდენ.

Page of ed.: 480  
Line of ed.: 1        აწ ამისთვის ვიწყოთ. თუ მეფეს მეფობა შეეძლოს __ ქნას;
Line of ed.: 2     თუ არა, __ სახელი და საუკუნო უნდოდეს, შეუძლებლად მეფობას
Line of ed.: 3     უქნელობა სჯობს და ჴელის აღება.

Line of ed.: 4        თუ ერანის ჴელმწიფის ყე\\ენით Manuscript page: 280v  იყოს ერთი რამ საქმე,
Line of ed.: 5     რომე უმისოდ ვერ იქმოდეს, და თუ ქნას, ის იწყენდეს, იმისი
Line of ed.: 6     საქმე სხვა არის. კანონი ხომ აქვს, რომე კაცმან სწორე სამარ\თალი
Line of ed.: 7     ვერა ქნას, მაგრამე იმას არა გაეწყობის რა!

Line of ed.: 8        და მეფეს სხვა დრო ასეთი შეხვდეს, რომე ყმათაგან ვერ იქ\მოდეს,
Line of ed.: 9     __ ან ჴელი აიღოს და ან არა, თუ სოფლის ნივთით შემსჭვალ\ვით
Line of ed.: 10     ჴელი ვერ აიღოს, თვითან სამართალში ნუ დაუჯდების, ოთხი
Line of ed.: 11     იყოს თუ მეტ-ნაკლები, დიდებული გამოარჩიოს და იმათ სა\მართლონ
Line of ed.: 12     ქუეყანა. და მეფე ღ(მერ)თსღ̃თს, __ ეხვეწოს, უბრალო იქნების.
Line of ed.: 13     მათ იციან და მათმან სულმან და მან საუკუნომან.

Paragraph: 3.  
Line of ed.: 14        3. პირველ ესე, რომე მოსამართლე დიდად მჩხრეკელი, მი\მხუდარი,
Line of ed.: 15     გამომეძიებელი, გონება-აუჩქარებელი, დაწყნარებული,
Line of ed.: 16     გამგონე, საჩივრის ყურის მიმგდები, გამსინჯავი, მოჩივრის მოადის
Line of ed.: 17     მომცდელი და სხვისაც მკითხველი, თუ ამისი სამართალი
Line of ed.: 18     თქვენგან როგორ ისინჯვის, მოწმის მაძებარი უნდა იყოს, უქრთა\მო,
Line of ed.: 19     ღ̃ის მოშიში.

Line of ed.: 20        თუ მოსამართლე სამართალში სხვას რასმე საქმობს და მო\ჩივრის
Line of ed.: 21     საჩივარს ყურს არ უგდებს ან საჩივარში ჯავრობს და მო\ჩივარს
Line of ed.: 22     უწყრების, იმასაც საჩივარს დააკარგვინებს და ვერცა რას
Line of ed.: 23     თვითონ მიხვდების, და უსამართლო მოუა.

Line of ed.: 24        იქნების, მის ალაგს ჯავრიც უნდოდეს ან ქურდსა, ან ავა\ზაკსა,
Line of ed.: 25     Manuscript page: 281r  ან ტყუილის მთხრობელს, ან ტყუილს მოწამეს, __ ზა\ვთი
Line of ed.: 26     აჩვენოს, რომე მით გასტეხოს, ან ტყუილი არ ათქმევინოს.

Line of ed.: 27        მარტო მოჩივარს სამართალი არ უნდა უყოს, მეორეც და\იბაროს
Line of ed.: 28     და ორნივ ერთად ალაპარაკოს. მოწმით, კითხვით და გა\მოძიებით
Line of ed.: 29     მათის საჩივრის მართლად შეტყობას ეცადოს. არც
Line of ed.: 30     ფიცხლავ სამართალი ქნას __ უნდა ორჯელ, სამჯერ, ხან ერთად
Line of ed.: 31     და ხან ცალცალკე, ალაპარაკოს.

Line of ed.: 32        თუ გრძელი და დიდი რამ საჩივარი იყოს, ორისავ სიტყვა
Line of ed.: 33     მდივანმან დაწეროს, რომე არ დაავიწყდესთ; და მერმე ცალკე
Line of ed.: 34     გა/ჯონ.

Page of ed.: 481  
Line of ed.: 1        ეცადნენ მართლის შეტყობასა და უფიცრად მათს გარიგებასა.

Line of ed.: 2        და თუ არ იქნას და უჯეროდ არ მოჴდეს, მერმე ეს, რომე\ლიც
Line of ed.: 3     აჯაები და სამართლები დაგვიწერია, ვის საჩივარს რომელი
Line of ed.: 4     აჯა შეეფერებოდეს, ის დასდვან და იმით გაატანინონ.

Line of ed.: 5        მაგრამე მოსამართლე თუ ან ქრთამითა, ან მოყუსობით, ან
Line of ed.: 6     მუსაიბობით, გინა შიშით ანუ თუ სიყუარულით და ანუ მტერო\ბით
Line of ed.: 7     ერთს მეორეზე მიუდგა, არ იქნების და არც სამართალი
Line of ed.: 8     მო/ჴდების.

Line of ed.: 9        არც მტყუანსა და არც მართალზე ქრთამი არ არის, და არც
Line of ed.: 10     უნდა მოსამართლემ ინდომოს და აიღოს, თორემ ძნელი ტვირთი
Line of ed.: 11     დაუც აღსაკიდებელად ბეჭთა თვისთათვის.

Paragraph: 4.  
Line of ed.: 12        4. უფროსიერთს სამართალს გაგზავნილი მოსაქმე გაამრუდე\ბინებს
Line of ed.: 13     მოსამართლეს, ამიტომ რომე, ერთს მეორეში მიჴდომა ან
Line of ed.: 14     სამი\\ღვრის Manuscript page: 281v  ცილება რომ გარდეკიდებათ, თავი მოსამართლე,
Line of ed.: 15     მდივანბეგი, ხომ ვერ წავა, იასაულს გაგზავნიან, გასინჯე, მო\კითხული
Line of ed.: 16     ქენო და მართალი ამბავი მოგვიტანეო. თუ იმ იასაულ\მა
Line of ed.: 17     ღ̃თი გმო და ქრთამით მოსამართლეს მრუდი ამბავი მოუტანა,
Line of ed.: 18     მოსამართლემ რა ქნას!

Line of ed.: 19        მაგრამე ასრე უნდა: მდივანბეგს, გინა სხვას მოსამართლეს,
Line of ed.: 20     ამგვარის საქმისათვის სხვარიგი ჭკუის მყოფელი, უქრთამო, მართ\ლის
Line of ed.: 21     მთქმელი, სამართალზე ცნობილი იასაული ჰყვანდეს და ის
Line of ed.: 22     გაგზავნოს; და დამბარებელი და გაწყრომაზე დასაჭერელად გასა\გზავნი
Line of ed.: 23     იასაული სხვა უნდა ყუანდეს და იმას გაგზავნიდეს.

Paragraph: 5.  
Line of ed.: 24        5. სამართალში თუ უფროსმა მოსამართლემ და მსაჯულმან
Line of ed.: 25     არა კითხოს, რაგინდ უფროსი და ჭკუის მყოფელი კაცი იყოს
Line of ed.: 26     და იქ იჯდეს, სამართალი არ უნდა თქვას, არც უნდა რომელსამე
Line of ed.: 27     მოეჴმაროს; და როდესაც მსაჯულმან ჰკითხოს, ღ̃თის წინაშე რა\საც
Line of ed.: 28     მიხუდეს, სწორე და მართალი უნდა თქუას და არ დაზოგოს.


Chapter: 3  
Line of ed.: 29   [რიგი და სამართლი თავის მართლებისა]


Paragraph: 6.  
Line of ed.: 30        6. საქართველოს რიგი და სამართალი ექუსი არის, რომე
Line of ed.: 31     ამითი თავი იმართლების: პირველი __ ფიცი, მეორე __ შანთი, მესა\მე
Line of ed.: 32     __ მდუღარე, მეოთხე __ ჴმალი, მეხუთე __ მოწამე, მეექვსე __
Line of ed.: 33     ცოდვის მოკიდება.

Line of ed.: 34        ამათ თვითოსა და თვითოს სხვადასხვა სამზღუარი აქუს,
Line of ed.: 35     თუ რომელი რომე\\ლს Manuscript page: 282r  საქმეზედ უნდა დაედვას. და ქნით
Line of ed.: 36     როგორ უნდა ქნას, თვითეულადაც გამცნებს.


Chapter: 4  
Page of ed.: 482  
Line of ed.: 1   [ჴმალში გატანება ამ წესით უნდა]


Paragraph: 7.  
Line of ed.: 2        7. ჴმალში გატანება მეფეთ ორგულობასა, ღალატზედ, მეფის
Line of ed.: 3     სალაროს გატეხაზედ, ხატისა და საყდრის გატეხაზედ და მსგავს
Line of ed.: 4     ამათებრზე ამ წესით უნდა, რომე ან ორმოცსა და ან ნაკლებს
Line of ed.: 5     დღემდინ ალოცონ და თვითო წიგნი დაუწერონ ასე, რომე, სა\სწორო
Line of ed.: 6     და სამართალო ღ̃თო, მე ესე და ეს კაცი გეაჯები და გე\ხვეწები,
Line of ed.: 7     სხვას ჩემს დანაშაულს დღეს ამაში ნუ მკითხავ, რასაც ეს
Line of ed.: 8     კაცი მიდებს და მეწამების, თუ იმაში უმართლე ვიყო და არას
Line of ed.: 9     ვერიო, იმისი თავი მე დამანარჩუნე, თორემ ჩემი თავი იმას და\ანარჩუნეო.
Line of ed.: 10     ამრიგი წიგნები ორთავე უნდა დაუწერონ და ან ყელ\ზე
Line of ed.: 11     და ან შუბის ბუდესთან შეაბან.

Line of ed.: 12        და ის შესაბმელნი კაცნი, როგორც შეეძლოსთ, ისრე შეეკაზ\მონ.
Line of ed.: 13     ერთი თავს მოედნისას და ერთი ბოლოს დადგნენ.

Line of ed.: 14        თვითო მემათრაჴე ჩაატანონ, უიარაღონი, რომე თვითოს
Line of ed.: 15     ფარისა და მათრაჴის მეტი იმათ არა იქონიონ რა; რა რომ
Line of ed.: 16     დაპირდაპირდნენ, გაუშვან და შეუტიონ. მემათრახენი არ უნდა\მიეშველნენ,
Line of ed.: 17     სანამდინ ერთი არ გარდვარდეს.

Line of ed.: 18        და რა რომ ერთი და ერთი გარდვარდეს, მაშინ მემათრა\ჴენი
Line of ed.: 19     მიეშველნენ და არ მოაკულევინონ, და მეფეს მოართვან.

Line of ed.: 20        და მერმე მეფემ, ვით ჴამდეს ეგრეთ ქნას.

Line of ed.: 21        მეფე Manuscript page: 282v  და ჯარი ამათ გატანებას შორიდამ უნდა
Line of ed.: 22     უყურებდენ, რომე მოყვრობით ან სხვარიგად არავინ მიეშველოს.

Line of ed.: 23        რომელიც გარდვარდების და ან გაიქცევის, ის გამტყუნებუ\ლი
Line of ed.: 24     იქნების. იარაღი გარდვარდნილისა გარდამგდებისა არის, და
Line of ed.: 25     ცხენი __ მემათრაჴისა;

Line of ed.: 26        ვინ იცის, ორნივ გარდავარდენ, უნდა დააცალონ, ქვეითათ
Line of ed.: 27     ერთმანერთზე მიუშვან, და რომელიც წააქცევს, სამართალი იმას
Line of ed.: 28     დარჩება.


Chapter: 5  
Line of ed.: 29   [მდუღარე ასრე უნდა]


Paragraph: 8.  
Line of ed.: 30        8. შანთი და მდუღარე ორივ ერთი არის. ამისი ასრე უნდა.

Line of ed.: 31        ალოცოს იგი კაცი, რომელსაც შანთი ან მდუღარე გაუჩინონ.

Line of ed.: 32        მოედანს, გინა სხვას გამოსაჩენს ალაგს სადმე, წყალი აადუღონ,
Line of ed.: 33     ზედ ჩხირი გადვან ქვაბზედა და ძაფით ან რკინისა და ან სპილენძის
Page of ed.: 483   Line of ed.: 1     უნაწილო ჯვარი, რომე სახე არ იყოს გამოყვანილი, გინა ვერცხ\ლისა
Line of ed.: 2     იყოს, ჩაჰკიდონ.

Line of ed.: 3        და რა ადუღდეს წყალი და გადმობრუნდეს, გარდმოიღონ;
Line of ed.: 4     და მან კაცმან ჩაყოს ჴელი სახელსა ზედან ღ̃თისასა და ის ჯვარი
Line of ed.: 5     ამოიღოს; მას უკან ფიცხლავ პარკში ჴელი ჩაუდვან და დაუბეჭ\დონ;
Line of ed.: 6     მესამეს დღემდინ ისრე იყოს და მერმე გაუჴსნან.

Line of ed.: 7        თუ არ დასწვია, მართალი არის; და თუ დასწვია, მტყუანი
Line of ed.: 8     იქნების, და რასაც სწამობენ, გარდააჴდევინონ.


Chapter: 6  
Line of ed.: 9   შანთი ასრე არის


Paragraph: 9.  
Line of ed.: 10        9. რკინა რამ გააჴურონ. რომ გაწითლდეს, იმ მქნელს კაცს
Line of ed.: 11     ჴელზე ქაღალდი უნდა დაადვან, მერმე ზედ __ ის გაწითლებული Manuscript page: 283r 
Line of ed.: 12     რკინა; და რა რომ დაადვან, მაშინვე. სამს წინ უნდა გარდა\ხტეს;
Line of ed.: 13     და მერმე, გარდამხტალმან, უნდან გარდააგდოს.

Line of ed.: 14        თუ არ დასწვა, მართალი არის; და თუ დასწვა, ტყუილად
Line of ed.: 15     გამოვა, და გარდასაჴადი გარდააჴდევინონ.

Line of ed.: 16        ეს შანთი მაშინ აეღებინების, რომე ან ბატონის ღალატი და
Line of ed.: 17     ორგულობა, ან საყდრისა და ხატის გატეხა, ან ბოზობა ან მსგავ\სი
Line of ed.: 18     რამ ამისი შეეთქვას.


Chapter: 7  
Line of ed.: 19   ფიცი ასრე არის


Paragraph: 10.  
Line of ed.: 20        10. ერთის ჴარის შეწამებაზე, უმთხრობლოდ რომ შესწამოს,
Line of ed.: 21     ერთი შეუგდებელი მოწამე არის. და თუ მთხრობლით სწამობს,
Line of ed.: 22     შეგდებული მოფიცარი უნდა.

Line of ed.: 23        აგრევ, რამდენის ჴარის საქმე იყოს, იმდენი მოფიცარი შე\ვარდების,
Line of ed.: 24     თავისი ყადარი, უმტერ-უმოყვრო, მისი გარეშემო, მი\სის
Line of ed.: 25     ჴეობისა.

Line of ed.: 26        თავის ბატონისა და იმ მფიცებელის ბატონის ყმას გარდა\ისად
Line of ed.: 27     უნდა სხვის ყმა შეაგდოს. იმ შეგდებულში ნახევარი იშოვ\ნოს
Line of ed.: 28     და ერთი იმდენი შეუგდებელი თან მიიყოლიოს.

Line of ed.: 29        ხატი, ვინც აფიცებს, იმან იშოვნოს. იმ მოფიცარმან მღდელს
Line of ed.: 30     ხატი ჴელში ჩამოართოს და ასრე უნდა თქვას: "ამისმა მადლმა
Line of ed.: 31     და ამისმა გამაცხოებელმან ღ̃თნ შენ, ამამავალო კაცო, რასაც
Line of ed.: 32     მწამობ __ სახელდობივ ჩაიტანოს, __ მე იმისი არც მქნელი ვარ და
Page of ed.: 484   Line of ed.: 1     არც არა ვიცი". რა ეს სიტყვა გაათაოს, Manuscript page: 283v  მოწმე[ე]ბმან
Line of ed.: 2     უნდა თქვან, მართლა ფიცა, მაგისმა მადლმანო.

Line of ed.: 3        თუ ასრე იფიცა, გამართლებული იქნების იგი კაცი; და თუ
Line of ed.: 4     ვერ იფიცა, რასაც სწამობს, პასუხი უნდა გასცეს.

Line of ed.: 5        მაგრამე ჩვენ ამასავე ვიტყვით, ყოველი მოსამართლე ფიცის
Line of ed.: 6     მოჴდენას ეკრძალოს და სხვარიგად მოჩივრის გარიგებას ეცადოს.

Paragraph: 11.  
Line of ed.: 7        11. აწ ეს უნდა მოსამართლემ იცოდეს, თუ ფიცი რომლისა
Line of ed.: 8     არის. ვინც შესწამებს ვისმე რასმე, იმ შეწამებულმან კაცმან უნდა
Line of ed.: 9     დაიფიცოს. ან დღეს ვისაც მამული უჭირავს და შეეცილების ვინმე,
Line of ed.: 10     ფიცი, ვისასაც ჴელთ მამული არის, მისია. ის ასრე დაიფიცავს:
Line of ed.: 11     "ეს ადგილი ამ სამძღვრამდინ, ამ ალაგამდინ, __ სადამდინაც შეუძ\ლია,
Line of ed.: 12     ჩაივლის, ხატი ჴელთ ეჭირვის, იტყვის, __ აქამდის ჩემის ალა\გისა
Line of ed.: 13     ჩემიც იყოს და ტყუილადაც მეცილებოდე".

Paragraph: 12.  
Line of ed.: 14        12. ერთი ესეც, მამულის ცილებაში გარეშე მოფიცარი არ
Line of ed.: 15     შევარდების. თუ დიდი რამ მამული არის, თვითან ის საბატიოს
Line of ed.: 16     კაციშვილი უნდა აფიცონ; თუ უდაბლე რამ არის, აზნაურშვილი
Line of ed.: 17     უფიცონ; კიდევ მის უდაბლეზე __ მსახური; და მას ქვეითზე __ გლეხი.

Line of ed.: 18        იქნების, ერთპირ Manuscript page: 284r  სოფელიცა აფიცონ. და იქნების, ის
Line of ed.: 19     აბატიოს კაციშვილი თავის მსახურ-აზნაურშვილით და ყმითაც
Line of ed.: 20     ფიცონ.

Line of ed.: 21        მაგრამე მოსამართლისაგან კარგად გასინჯვა უნდა, თუ რო\გორს
Line of ed.: 22     ადგილს შესცილებია, რამდენი დღიური არის, ან რამდენი
Line of ed.: 23     საკომლო არის, __ ისრე ასწონოს.

Line of ed.: 24        იქნების, დღიურზე ერთი მოფიცარი შევარდეს, იქნების,
Line of ed.: 25     ორის დღისაზე ერთი შევარდეს, იქნების, ოთხის დღისაზე ერთი
Line of ed.: 26     აფიცონ, __ კარგ-ავობაზე ჰკიდია.

Line of ed.: 27        ვენაჴი არის თუ ფუძე ან საწისქვილო, ან საბაღე, გამო\ნახვა
Line of ed.: 28     უნდა, ჯერ ფასი უნდა დაადვან და მერმე ისრე მოფიცარი
Line of ed.: 29     შეაგდონ.


Chapter: 8  
Line of ed.: 30   მოწმით სამართლის ქნა ასრე არის, რომე:


Paragraph: 13.  
Line of ed.: 31        13. მოწამე დიაღ სწამთ და იციან უფრო ბერძენთა, ფრანგ\თაცა
Line of ed.: 32     და რუსთაცა, და წმინდა სახარებაც ბძანებს, მაგრამე აქ,
Line of ed.: 33     ქართლში, უფრო არ განუწესებიათ.

Line of ed.: 34        ასრე იციან. კაცმან თუ რასაც საქმეზე ასეთი მოწამე მო\იყვანა,
Line of ed.: 35     რომე იმ მოწამეთ ღ̃თისა ეშინოდეს, სული იცოდეს, ჭკუა
Page of ed.: 485   Line of ed.: 1     ქონდეს, ან საღმთო კაცი იყოს, ან სიმართლის ჴმა ქონდეს
Line of ed.: 2     დავარდნილი და კაცისაგან სანდო იყოს, უნდა დაუჯერონ. თუ
Line of ed.: 3     არა, __ ერთისა და ორის ამრიგის კაცის დაჯერება არ დაუწესე\ბიათ.
Line of ed.: 4     და ეს რომ მოგვიჴსენებია, ამისთანას კაცს დაეჯერების.

Line of ed.: 5        და სხვარიგი კაცი თუ არის Manuscript page: 284v , ათსა და ოცსა, ან ერთპირ
Line of ed.: 6     სოფელსა, მოწმობას დაუჯერებენ, თორემ ნაკლებს ძვირად
Line of ed.: 7     და/უჯერებენ.

Line of ed.: 8        ზემო რომ მოწმ[ე]ების ქება დაგვიწერია, იმგვარი კაცი
Line of ed.: 9     ორიც რომ მოიყვანოს, მოსამართლემ უნდა დაუჯეროს და აღარ
Line of ed.: 10     აფიცონ.

Line of ed.: 11        მაგრამე მოსამართლემ თუ ტყუილი მოწმობა და მთხრობლობა
Line of ed.: 12     შეაჩნია ვისმე, დიდი ნასაღი უნდა უყოს, რომე სხვამ აღარავინ
Line of ed.: 13     მოინდომოს.


Chapter: 9  
Line of ed.: 14   ცოდვის მოკიდების ასრე არის


Paragraph: 14.  
Line of ed.: 15        14. დიდი საქმე ცოდვით არ გარდასწყდების, ერთის მარჩი\ლისა
Line of ed.: 16     ან ცოტა უფროსი, გინდა უმცროსი საქმე უნდა იყოს.

Line of ed.: 17        მაგრამ იქნების ასეთი კაცი, რომ იმისგან ცოდვის მოკიდება
Line of ed.: 18     და სულზე შევარდნა ძროხაზედავ დაეჯერებოდეს.

Line of ed.: 19        და ცოდვის მოკიდება ასრე არის, რომე, ვისაც ამგვარი რამ
Line of ed.: 20     შეეწამოს, იმ კაცმან ის შემწამებელი კაცი ზურგთ აიკიდოს და
Line of ed.: 21     ასრე უნდა თქვას: "შენიმც ცოდვა მეორედ მოსვლას მემცა მაქვს
Line of ed.: 22     და შენდა ნაცვლადამც მე განვიკითხები, თუ მე ეგ მიქნას".

Line of ed.: 23        თუ ამრიგად ეს შეიძლო, აღარავინ რას ემართლების და თუ
Line of ed.: 24     ვერ მოიკიდა, რასაც სწამობს, უნდა პასუხი გასცეს.
Line of ed.: 25     კარი თეთრის გირიგებისა


Chapter: 10  
Line of ed.: 26   კარი თეთრის გარიგებისა


Paragraph: 15.  
Line of ed.: 27        15. ესე თეთრის გარიგება ამიტომ დავსწერეთ რომე, თუ
Line of ed.: 28     კაცმან ეს არ იცის, ან შაური, ან უზალთუნი და ან აბ\\აზი, Manuscript page: 285r 
Line of ed.: 29     ან ასლანი, ანუ მისხალი, ანუ ფლური, ანუ ხუთი აბაზი, ან
Line of ed.: 30     თუმანი რა ერთი არის, სისხლის მიცემაში ვერას გაიგებს, რომე
Line of ed.: 31     იმდენი სისხლად გაუჩინონ.

Line of ed.: 32        პირველს ჟამურს თეთრს გიორგაულს ეძახდენ. ის თურმე საქ\მობდა
Line of ed.: 33     სისხლშიაცა და ისრეცა. და ის გიორგაული რა ერთისაც
Line of ed.: 34     წონა ყოფილა, იმ ძველს წიგნებში სწერია და იმითი იცნობთ.

Line of ed.: 35        კიდემ ერთი რიგი სხვა თეთრიც ყოფილა, კირმანაულს ეძახდენ.

Paragraph: 16.  
Page of ed.: 486  
Line of ed.: 1        16. ახლა ჩვენი ჟამის თეთრი ეს არის და ასრე იანგარიშების.

Line of ed.: 2        ოთხი ხაშხაშის მარცვალი ერთი ფეტვის მარცვლის წონა
Line of ed.: 3     არის; ოთხი ფეტვის მარცვალი ერთის ქერის მარცვლის წონა
Line of ed.: 4     არის; ოთხი ქერის მარცვალი ერთის ცერცვის მარცვლის წონა
Line of ed.: 5     არის; ოთხი ცერცვის მარცვალი ერთი დანგი არის.

Line of ed.: 6        ერთს ცერცვის მარცვალს ყირათიც ქვიან.

Line of ed.: 7        ექვსი დანგი, გინა ოცდაოთხი ყირათი, ერთი მისხალი იქნე\ბის.
Line of ed.: 8     ერთი მისხალი ორშაურნახევრის წონა არის.

Line of ed.: 9        ორს შაურს ყიზილბაშნი უზალთუნს ეძახიან; ურუმნი და
Line of ed.: 10     ფრანგნი თინგირს ეძახიან.

Line of ed.: 11        ოთხ შაურს აბაზი ქუიან, ფრანგნი თულთს ეძახიან.

Line of ed.: 12        ხუთი აბაზი ერთი მინალთუნი არის Manuscript page: 285v  და სამი აბაზი
Line of ed.: 13     ერთი მარჩილი.

Line of ed.: 14        ათი მინალთუნი ერთი თუმანი არის; და ეს ერთი თუმანი
Line of ed.: 15     თექუსმეტი მარჩილი და ორი აბაზი იქნების.

Line of ed.: 16        ოცდაათს თუმანს ურუმნი ერთს ქისას ეძახიან.

Line of ed.: 17        ფრანგულის თეთრის სახელები სხვა არის, მაგრამე აქ, ამ
Line of ed.: 18     თეთრზე როგორ ეფასების, ისრე იქნების. სამს შაურს ფრანგნი
Line of ed.: 19     რუბს ეძახიან.

Line of ed.: 20        ორი შაურის წონა ოქრო, რომ მისი დაღი აჯდეს, ერთის
Line of ed.: 21     ფლური არის. ამ ფლურის ფასი, დრო არის, შვიდ აბაზად ფა\სობდეს,
Line of ed.: 22     დრო არის, შვიდ აბაზ უზალთუნად იყოს, ხან ერთ შაურ
Line of ed.: 23     ნაკლებადაც იქნების.


Chapter: 11  
Line of ed.: 24   [კარი სისხლის განაჩენებისა]


Paragraph: 17.  
Line of ed.: 25        17. აწ ესე სცანი, მოსამართლევ, გამრიგევ, თუ რასაც ფერს სი\სხლში
Line of ed.: 26     რომელს გვარს და რა რიგ კაცს რას საქონლიდამ მიეცემის.

Line of ed.: 27        ქართლში მსახლობარი, დიდი თუ მცირე, საღმთოგანი თუ
Line of ed.: 28     ერის კაცი, რამდენს კეცად მაღლად და დაბლად გაგვირიგებია
Line of ed.: 29     და დაგვიწერია, იმასაც ესევ წიგნი შეგატყობინებსთ და თვითეულად
Line of ed.: 30     გამცნებსთ.

Paragraph: 18.  
Line of ed.: 31        18. გლეხის კაცის სისხლში ძროხა იყო გაჩენილი, რომე
Line of ed.: 32     ერთის გლეხის სიკუდილისათვის სამოცი ძროხა იყო გაჩენილი,
Line of ed.: 33     მაგრამე ჩვენ თეთრად Manuscript page: 286r  გაგვიჩენია.

Line of ed.: 34        ქართლში მაგდენი თეთრი არ არის და ისრევ გლეხის კაცისა
Line of ed.: 35     და მსახურის სისხლში ძროხა, ცხვარი, ცხენი, იარაღი და სახლის
Line of ed.: 36     საჴმარი რკინა, რვალი, __ ყველა დაიჭირვის.

Paragraph: 19.  
Page of ed.: 487  
Line of ed.: 1        19. აზნაურშვილს __ მესამედი, თეთრი იყოს თუ ოქრო და
Line of ed.: 2     ვერცხლი, დაეჭირვის; და იმ ორს წილში ფარჩა, იარაღი, ცხენი
Line of ed.: 3     სპილენძი, ძროხა, ცხვარი და ტყუეც დაეჭირვის.

Paragraph: 20.  
Line of ed.: 4        20. შუათანამ და მის ქვემოთმან თავადმან სისხლის ნახე\ვარში
Line of ed.: 5     თეთრად, ოქროდ, ვერცხლად ტყვედ და ფარჩად დაუჭი\როს,
Line of ed.: 6     და ნახევარში ცხენი, იარაღი და სპილენძი დაუჭიროს.

Paragraph: 21.  
Line of ed.: 7        21. ამის უმაღლესმან თავადმან და იმ ერთს დიდებულს თავს
Line of ed.: 8     კაცს გარდაის მისის სახლიშვილმან, __ ამათ უნდა დაუჭირონ თეთრი,
Line of ed.: 9     ოქრო, ვერცხლი, ყმა, მამული, ტყუე, იარაღი და რვალი.

Paragraph: 22.  
Line of ed.: 10        22. სულ დიდებული თავადი რომ დაგვიწერია, იმისთვინ
Line of ed.: 11     გლეხი, ოქრო, ვერცხლი, თვალი, მარგალიტი მისის ფასით და\ეჭირვინების;
Line of ed.: 12     იქნების, თავისის ნდომით და რჩევით იარაღი, პირ\უტყვი
Line of ed.: 13     და რვალი დაეჭიროს.

Paragraph: 23.  
Manuscript page: 286v 
Line of ed.: 14        23. არიან ზოგნი თავადნი და აზნაურნი, ძველითგან
Line of ed.: 15     ჴელმწიფეთაგან სისხლის განაჩენები აქუსთ. იმისი ჩვენ არა და\გვიწერია
Line of ed.: 16     რა, ამიტომ რომე არიან თავადნი, მაშინდელს დიდე\ბაზე
Line of ed.: 17     ისრევ მოუშლელნი იყუნენ, და არიან ზოგნი, ჩამომცრო\ბილ
Line of ed.: 18     იყუნენ, და ზოგნი მდაბალნი ამაღლებულ იყუნენ.

Line of ed.: 19        ამიტომ იმ ძველის განაჩენებით, თუ არ მიუშლელის დიდე\ბულისას,
Line of ed.: 20     ჩვენ ვერას ვიტყუით. რომლისაც მოსამართლის ჟამში
Line of ed.: 21     მათი საჩივარი და განაჩენები მოვიდეს, იმისი იმან იცის.

Line of ed.: 22        მაგრამე მე ასრე მგონია, იმ ძველს განაჩენებზე სამართალი
Line of ed.: 23     ძნელი იყოს, ამიტომ რომე მაშინ ქართველი ბატონიც დიდი
Line of ed.: 24     ჴელმწიფე ყოფილა, დიდი ალაგი სჭერია, და მის თავადსაც მა\მული
Line of ed.: 25     და მორჭმა ბევრი ჰქონებიათ, ამიტომ ის განაჩენები
Line of ed.: 26     უბძა/ნებიათ.

Line of ed.: 27        ახლა მაშინდელზე ქართველს ბატონსაც ბევრი ადგილი აკ\ლია
Line of ed.: 28     და მისი თავადიც მამულზე დამცრობილა, გაყრილა და
Line of ed.: 29     მისი სიდიდე თვითანვე დაჩაგრავს. იმ განაჩენით ან იმას სისხლი
Line of ed.: 30     როგორ აეღების და ან მიცემას როგორ შეიძლებს ვინმე.

Line of ed.: 31        რაც ახლა სისხლები გაგვიჩენია, ვეჭობ, ესეც კმარ იყოს.
Line of ed.: 32     ესეები მოსამართლეთ კარგად გასინჯეთ და გამოიძიეთ: რო\გორც
Line of ed.: 33     კაცი მამულით, კაცობით, ბატონის სამსახურით, ციხითა,
Line of ed.: 34     მონასტრით და უფროსის კაცის მოყუსად მოკიდებით ამაღლდი\ბის
Line of ed.: 35     [და] სისხლი გაუდიდდების, ისრე გაყრითა და მამულის მოკლე\ბით
Line of ed.: 36     სისხლიც მოაკლდების.
Page of ed.: 488  

Paragraph: 24.  
Manuscript page: 287r 
Line of ed.: 1        24. ერთი ესეც უწყოდეს მოსამართლემ, რომე, რა
Line of ed.: 2     დიდი საქმე და დიდროანს კაცში სიკუდილი და რაგინდარა
Line of ed.: 3     სისხლი მოჴდეს, ერთიმეორის მოყუსობით მოჴმარებასა და მიშვე\ლებას
Line of ed.: 4     მეფე და კათალიკოზი ნუ აქნევინებენ, ნურც ერთს მეორის
Line of ed.: 5     რბევას დააწყებინებს.

Line of ed.: 6        და ნურცა ვინ მოინდომებს, თორემ მიმშველისა ასაბიასი და
Line of ed.: 7     მარბიელის კაცისა დაგვიწერია და ისრე ჩაივლის და არც შერჩების.

Line of ed.: 8        რა ამგვარი საქმე ქვეყანაში მოჴდეს, ასრე უნდა.

Line of ed.: 9        მათ შუა ჴელმწიფემ კაცი დაუყენოს, ერთმანეთზე აღარ მიუშ\ვან,
Line of ed.: 10     კიდემ სიკუდილი და ღ̃თის საწყენი საქმე აღარა იქნას რა
Line of ed.: 11     ან რბევა არ დაუწყონ და გლეხი და მამული არ მოეთხაროსთ.

Line of ed.: 12        ორნივ დაიბარონ ებისკოპოზ-დარბაისელთ შემოყრით და და\ჴდომით.
Line of ed.: 13     ჯერ ერთი აჩივლონ, ის ააყენონ, გაიცალონ, მისი სა\ჩივარი
Line of ed.: 14     დაწერილი იქონიონ; მერმე მეორე მოადო აჩივლონ და
Line of ed.: 15     მისი საქმე და საჩივარიც დაწერონ. ბევრჯელ აჩივლონ, ბევრჯელ
Line of ed.: 16     გასინჯონ, ფიცი მოჴდეს თუ ისრე __ სისხლი, იმ სისხლის მესამედი
Line of ed.: 17     მეფემ და კათალიკოზმან იპატიოს.

Line of ed.: 18        აგრე კიდევც დარბაისელთ პატივი დაედების გასინჯვით, თუ
Line of ed.: 19     როგორი საქმე არის. ნდომით მომჴდარა ის საქმე, თუ უნდომლად,
Line of ed.: 20     კარგად გამონახვა უნდა.

Paragraph: 25.  
Manuscript page: 287v 
Line of ed.: 21        25. მეფისა და კათალიკოზის საქმე, უკადრისი თუ
Line of ed.: 22     რაც რამ ფერი, ორისავე სწორი არის, ამიტომ რომე ერთი ჴორ\ცის
Line of ed.: 23     ჴელმწიფე არის და მეორე __ სულისა, კურთხევა და პატივიც
Line of ed.: 24     ღ̃თისაგან და კაცთაგან სწორე აქვთ. დასტურ, მეფეს უფროსს
Line of ed.: 25     პატივს სცემენ, მაგრამე ჴორციელის შიშით იქმონენ. ამიტომ მათი
Line of ed.: 26     საქმე ჩვენ სწორად დაგვიწერია. თუ არა სჯობდეს, ვინც უკეთ
Line of ed.: 27     იცოდეს, ჩვენ ნურას გვაბრალებს, იმან დაწეროს.

Line of ed.: 28        ნუმცა ვინ იკადრებს და ნუმცა ვის შეემთხვევის ესევი\თარი,
Line of ed.: 29     რომელი ავნებს ჴორცსა და უმეტესად სულსა, ნუცა
Line of ed.: 30     სამღთო კაცისა და ნუცა სხვათა ძეთა ადამისათა, __ რომელსა მე
Line of ed.: 31     ვჴმობ, ესევითარი.

Line of ed.: 32        ნუ თუ პირველითგანვე სამოთხიდამ პირველისა მამის, ადამის,
Line of ed.: 33     გამომძებელმან, დაუძინებელმან, მარადის მბრძოლმან და მტერმან,
Line of ed.: 34     უხილავმან ეშმაკმან თვისითა მანქანებითა და საბრჴე-გებითა აღ\ძრას
Line of ed.: 35     ბუნებანი კაცთანი შურად და კულად კაცისად, გინა საღმთო\განთა
Page of ed.: 489   Line of ed.: 1     ზედან, გინა თუ დიდებულთა და თავადსა ზედან ანუ თუ
Line of ed.: 2     აზნაურთა და გლეხთა ზედან, ანუ თუ მამა ძესა და ძე მამაზედა,
Line of ed.: 3     გინა ძმა ძმაზედა და მოყუასი მოყუასზედა, __ ესევითარს საქმეს შე\ემთხვიოს,
Line of ed.: 4     მას უკან ამის მეტი აღარა გაეწყობის რა, როგორც
Line of ed.: 5     დაგვეწეროს, ასრე უნდა იქნას.

Paragraph: 26.  
Manuscript page: 288r 
Line of ed.: 6        26. დიდებულის თავადის მთელი სიკუდილის სისხლი
Line of ed.: 7     ათას ხუთას ოცდათექუსმეტი თუმანი. ამ დიდებულის თავადის
Line of ed.: 8     ტოლად __ მთავარებისკოპოზის სისხლში. ამ მთავარებისკოპოზის სი\სხლზე
Line of ed.: 9     მეხუთედ ნაკლებად __ მიტროპოლიტის სისხლი.

Paragraph: 27.  
Line of ed.: 10        27. დიდებულს ქუემოთის, შუას თავადის სისხლი __ შვიდას
Line of ed.: 11     სამოცდარვა თუმანი. ამასთან, ასრე __ დიდებულის სახლის კაცის
Line of ed.: 12     სისხლი. ამასთან, ასრე __ ებისკოპოზის სისხლი.

Paragraph: 28.  
Line of ed.: 13        28. ამას ქუემოთს, მესამეს თავადის სისხლით __ სამას ოთხ\მოცდაოთხი
Line of ed.: 14     თუმანი. ამასთან ასრე __ არქიმანდრიტის სისხლი.

Paragraph: 29.  
Line of ed.: 15        29. გადიდებულის აზნაურის სისხლის __ ას ოთხმოცდათორმეტი
Line of ed.: 16     თუმანი. ამასთან, ასრე __ წინამძღვრის სისხლი.

Paragraph: 30.  
Line of ed.: 17        30. ამას ქუემოთის, შუას აზნაურის სისხლი __ ოთხმოცდა\თექუსმეტი
Line of ed.: 18     თუმანი. ამასთან, ასრე __ მღდელ-მონოზნის სისხლი.
Line of ed.: 19     ამასთანვე, ამის მეხუთედ სისხლ-დაკლებით, __ მწირის მონოზნისა.
Line of ed.: 20     ამ შუას აზნაურის მთელის სისხლის ტოლადვე __ დიდებულის დიდ\ვაჭრის
Line of ed.: 21     მოქალაქის სისხლი.

Paragraph: 31.  
Manuscript page: 288v 
Line of ed.: 22        31. ცალმოგვის, მესამეს აზნაურის სისხლი __ ორმოცდა\რვა
Line of ed.: 23     თუმანი. ამასთან, ასრე __ მღდლის სისხლი.
Line of ed.: 24     ამასთან __ დიდებულის ვაჭრის ქუემოთის, მეორეს ვაჭრის სისხლი.

Paragraph: 32.  
Line of ed.: 25        32. ამასთან, ასრე, დაკლებით, მსახურის სისხლი __ ოცდაოთხი
Line of ed.: 26     თუმანი. ამასთან __ მთავარ-დიაკვნის სისხლი. ამასთან __ შუას ვაჭ\რის
Line of ed.: 27     ქუემოთ, მესამეს ვაჭრის სისხლი.

Paragraph: 33.  
Line of ed.: 28        33. გლეხის კაცის სისხლი __ თორმეტი თუმანი. ამასთან
Line of ed.: 29     მეოთხეს ვაჭრის სისხლი.

Line of ed.: 30        ეს ასრე არის გარიგებული: გლეხის სისხლზე ერთიორად
Line of ed.: 31     მსახურისა არის, მსახურზე ერთიორად __ ცალმოგვი აზნაურისა,
Line of ed.: 32     ცალმოგვზე ერთიორად __ შუას აზნაურისა, შუას აზნაურზე ერთი\ორად
Line of ed.: 33     __ დიდის აზნაურისა, დიდს აზნაურზე ერთიორად __ და\ბალის
Line of ed.: 34     თავადისა, დაბალს თავადზე ერთიორად __ შუას თავადისა,
Line of ed.: 35     შუას თავადზე ერთიორად __ დიდებულისა.

Page of ed.: 490  
Line of ed.: 1        სხვა სამღთო კაცისა და ვაჭრისა თან უწერია.

Manuscript page: 289r 
Line of ed.: 2        მეფისა, კათალიკოზისა და უფლისწულისა არა დაგვი\წერია
Line of ed.: 3     რა.

Paragraph: 34.  
Line of ed.: 4        34. ეს სისხლის განაჩენები რაც დაგვიწერია, ძველად და\დებული
Line of ed.: 5     დაგვიწერია, თვარა სხვისა არა დაგვირთავს რა.

Line of ed.: 6        მაგრამე ზოგნი არიან ჴელმწიფის მოჴელენი, საქვეყნოთ თუ
Line of ed.: 7     კარზედ გამრიგეთ, იმათი სიკუდილი და ჭრილობა რომ მოჴდეს
Line of ed.: 8     ვისგანმე, იმათ სისხლი დიდებულთანაცა სდისთ, თავადთანაცა და
Line of ed.: 9     აზნაურთანაც.

Line of ed.: 10        ვისაც ჟამმი მოჴდეს, გვარობის სისხლს გარეთად საჴელოს
Line of ed.: 11     სისხლიც ზედ დაურთონ და ისრე გაუჩინონ.

Line of ed.: 12        ესეცა არის, მოჴელე თუ სხვა ბატონის წარვლენილი ყმა
Line of ed.: 13     ბატონის სამსახურზე მოუკლავთ. იმისი კიდევ მეტი არის, თუ
Line of ed.: 14     ჴელმწიფემ იმ მქნელს არ უწყრომა; და თუ უწყრომა რამე, ის
Line of ed.: 15     გვარეულობისა და საჴელოს სისხლი რაც გაუჩნდეს, ის აკმარონ.

Paragraph: 35.  
Line of ed.: 16        35. დიდებული თავადი ეს არის: გაუყრელი ერთი თავი თვი\თონ
Line of ed.: 17     არაგვის ერისთავი, გაუყრელი ერთი თავი თვითონ ქსნის
Line of ed.: 18     ერისთავი, გაუყრელი ერთი თავი თვითონ ამილახორი, გაუყრელი

Line of ed.: 19        ერთი თავი თვითონ ორბელიშვილი.

Line of ed.: 20        როსცა გაუყრელი ყოფილა, __ ციციშვილიც ამათთან.

Line of ed.: 21        ამათთან კი არა და, __ სომხითის მელიქიც ითქმის.

Line of ed.: 22        ამათ გარდაისად ამათსავ სახლის კაცებს ამათთან სისხლი
Line of ed.: 23     არა Manuscript page: 289v  სდის, __ სხვა უფროსი თავადი რომ დაგვიწერია, დიდე\ბულის
Line of ed.: 24     ქვეითი, იმათოდენი სისხლი ელინების.

Paragraph: 36.  
Line of ed.: 25        36. აწ ესე ვიწყოთ. უკეთუ მოიკლას დიდებული და მკულე\ლი
Line of ed.: 26     იგი გამოჩენით იყოს, დიდი კაცი იყოს თუ დაბალი, მეფის
Line of ed.: 27     აზნაური თუ თავადის აზნაური, მოკითხული ქენით, თუ რასთვის
Line of ed.: 28     მოუკლავს.

Line of ed.: 29        თუ ამხანაგი არის ის დიდებულის მკულელი დიდებულისა,
Line of ed.: 30     და გამოჩენილი სისხლი მართებია და მისთვის მოუკლავს, ეს ნა\მართები
Line of ed.: 31     სისხლიც გაუსინჯეთ და იმ ახლის მკუდრის სისხლიც
Line of ed.: 32     გაუსინჯეთ და შეადარეთ; რაც ნამართებმან სისხლმან შეიფარ\დოს,
Line of ed.: 33     ჩაარონინეთ, და რაც მეტი დარჩეს, მიაცემინეთ.

Line of ed.: 34        და თუ კიდემ სხვამ უმდაბლემ დიდებულს ქვეითი მოკლას,
Line of ed.: 35     მისი სამართალიც ამავ მიბაძვით, ასრე უყავით.

Page of ed.: 491  
Line of ed.: 1        და თუ სულ სიტყვა არა აქუს რა და ისრე მოუკლავს, სისხ\ლები
Line of ed.: 2     ხომ სწერია, და როგორიც კაცი მოუკლავს, ისრე
Line of ed.: 3     გარდა/უჴადოს.

Paragraph: 37.  
Line of ed.: 4        37. თუ მკულელი არა ჩნდეს და ერთს კაცს მთხრობლით
Line of ed.: 5     თუ ცილით შესწამონ, უნდა მოსამართლემ შემოიკითხოს, თუ რას,
Line of ed.: 6     გზით სწამობენ და რა არის მიზეზი, როგორ უქნიათ, რაგვარათ
Line of ed.: 7     მოუკლავთ, __ ესეები ათქმევინონ. და თუ ამგვარის გამოკითხვით და
Line of ed.: 8     ძებნით შეაჩნიონ, როგორც გვი\\თქუამს, Manuscript page: 290r  ისრე უნდა
Line of ed.: 9     გარდა/იჴადოს.

Line of ed.: 10        თუ ამით ვერ გატეხონ და დიდებულის კაცის სისხლს უმცროსს
Line of ed.: 11     ცილით სწამობდეს, ასეთს, რომე იმ უფროსის კაცის ყმის ყა\დარი
Line of ed.: 12     იყოს ანუ მეფის აზნაური იყოს, იმაზედ ან მდუღრით ან
Line of ed.: 13     შანთით თავი იმართლოს.

Line of ed.: 14        თუ ან უმცროსი ამხანაგი იყოს და ან ტოლი, ფიცი დაადონ.

Line of ed.: 15        მაგრამე ფიცის დადება ასრე უნდა: თუ დიდებულით იფიცოს,
Line of ed.: 16     ოთხი შეუგდონ და იმისგან ორი იშოვნოს და ისრე იფიცოს; თუ
Line of ed.: 17     შუას თავადით აფიცონ, ორმოცი შეუგდონ და ოცი იშოვნოს და
Line of ed.: 18     მით იფიცოს; და თუ უმცროსის თავადით აფიცონ, ას ოცი შეუგ\დონ
Line of ed.: 19     და სამოცით შეჰფიცოს.

Line of ed.: 20        თუ ვერ იფიცოს, ზემორებრ სისხლი გარდაიჴადოს.

Paragraph: 38.  
Line of ed.: 21        38. თუ მთხრობლით სწამობდეს და დაწამებულს მთხრობლის
Line of ed.: 22     ტოლი ყმა ყუანდეს, ჴმალში გაატანოს.

Line of ed.: 23        თუ მთხრობელს გაემარჯოს, სამთხრობლოც მისცეს და სის\ხლიცა.
Line of ed.: 24     და თუ მთხრობელი გარდმოვარდეს, მთხრობელიც ჴელ\შეკრული
Line of ed.: 25     უნდა მიეცეს და მთელი სისხლიც.

Line of ed.: 26        მაგრამე, თუ დიდებულის სისხლი დიდებულს ეწამების და
Line of ed.: 27     მათი მთხრობელი შუა თავადი არის, დიდებული დიდებულის საქ\მეზედ
Line of ed.: 28     შუა თავადს ხომ არ გაჰყვების და შუა თავადის ტოლი ყმა
Line of ed.: 29     ხომ არ ეყოლების, რომ გაატანოს, ამაში ჴმალი ხომ არ მოჴდების?
Line of ed.: 30     და ისრევ ან ფიცით და ან მოწმით გაიმართლებდენ თავსა.

Paragraph: 39.  
Manuscript page: 290v 
Line of ed.: 31        39. თუ დიდებულის სისხლი შუას თავადს შეეთქუას,
Line of ed.: 32     გასინჯეთ, თუ ცილის წამებით არის, უნდა ან მოწმით, ან ფიცით,
Line of ed.: 33     ან შანთით გამართლდეს.

Line of ed.: 34        და თუ ეს შეწამება მთხრობლით არის, ასრე უნდა იქნას.
Line of ed.: 35     თუ რომ მთხრობლის დარი ყმა ყუანდეს, ჴმალში გაჰყუეს, თუ არა\და
Line of ed.: 36     თვითონ გაჰყუეს.

Line of ed.: 37        თუ რომ დაუმარცხდეს სისხლი მისცეს; თუ არადა, მთხრო\ბელს
Page of ed.: 492   Line of ed.: 1     დაუმარცხდეს, მთხრობელი ჴელშეკრული უნდა მიეცეს, და
Line of ed.: 2     მთხრობელმან მთელი სისხლი გარდაუჴადოს გარდამგდებსა.

Line of ed.: 3        თუ, ვინ იცის, მთხრობელს გარდამგდებლის სისხლის მიცემა
Line of ed.: 4     არ შეეძლოს, მთხრობელი ცოლ-შვილით უნდა მიეცეს.

Paragraph: 40.  
Line of ed.: 5        40. თუ ან უმცროსს თავადთ, ან აზნაურთ, ან მსახურთ შე\ეთქუას
Line of ed.: 6     დიდებულის სისხლი, თავად ცილი არ შეეწამების, რომე
Line of ed.: 7     დიდი კაცი არც იკადრებს და არც საქნელი არის, რომე შესწა\მონ.
Line of ed.: 8     და თუ შესწამოს, ვით დაგვიწერია, ისრე უსამართლეთ.

Line of ed.: 9        და თუ მთხრობლით შეეწამოს, მთხრობელი და იგი კაცი
Line of ed.: 10     ჴმალმან გაასამართლოს.

Line of ed.: 11        [თუ] მთხრობელი გამტყუნდეს, მთხრობელი და სისხლი ორივ
Line of ed.: 12     მიეცეს; და თუ დაწამებული კაცი გამტყუვნდეს, მკუდარს სისხლი
Line of ed.: 13     უნდა მიეცეს.

Paragraph: 41.  
Manuscript page: 291r 
Line of ed.: 14        41. გლეხის სისხლის შეწამებაზე სამოცი მოფიცარი
Line of ed.: 15     შევარდების და ოცდაათი უნდა იშოვნოს ასეთი, როგორიც ზე\მორ
Line of ed.: 16     დაგვიწერია, და ოცდაათი სხვა მიიყოლიოს, __ ისრე იფიცოს.

Paragraph: 42.  
Line of ed.: 17        42. ამათი სისხლი არ ითხოების და არც გაჩნდების.

Line of ed.: 18        ერთი ესე, რომე ომში კაცი კაცს შემოაკუდეს მეპირისპი\რეს
Line of ed.: 19     მეომრისა.

Line of ed.: 20        მეორე, რომ კიდემ კაცი თავისის დროშისა უცნობლად შე\მოაკუდეს,
Line of ed.: 21     უმტერო და უქიშპარი.

Line of ed.: 22        და თუ ქიშპნი და ნამტერალნი ყოფილან და მკუდრის პატრონი
Line of ed.: 23     შესწამებს, განზრახვით მოკლაო, იმას ან ჯერი და ან სისხლი უნდა.

Line of ed.: 24        მესამე, მიმჴდომის კაცის სიკუდილისც სისხლი არ არის, რომ
Line of ed.: 25     დამხდურმან მოკლას.

Line of ed.: 26        მაგრამე ბატონი რომ თავის ყმას მიუჴდეს, იმისი არ გვითქუამს.

Line of ed.: 27        მეოთხე, ყმა არ იყოს მისი და ერთმან კაცმან კაცს საკუ\დავად
Line of ed.: 28     შეუტიოს, და იმ უმცროსმა კაცმა გარიდოს და უფროსმან
Line of ed.: 29     ჴმალი შემოჰკრას, მეორე კიდევ შემოსაკრავად მოინდომოს და
Line of ed.: 30     ახლა იმ უმცროსმა დაასწრა და მოკლა თუ დაჭრა, არც მისი
Line of ed.: 31     სისხლი ითხოების, ამიტომ რომე თავის სიკუდილის შიშს უქნევი\ნებია,
Line of ed.: 32     დათმობად ისიც კმარა, რაც პირველზე დაუთმია.

Line of ed.: 33        და თუ იმ ერთს შემოკურას გარეთად იმ უფროსს მეორე
Line of ed.: 34     ჴმლის შემოკურა აღარ მოუნდომებია და უმცროსს შემოუკრავს
Line of ed.: 35     და Manuscript page: 291v  მოუკლავს თუ დაუჭრია, უმცროსმა სისხლი მოსცეს,
Line of ed.: 36     მაგრამე მის უწინდელი ჭრილობაც უანგარიშეთ.

Page of ed.: 493  
Line of ed.: 1        მეხუთე, თუ სწორმან სწორს შეუტია და ჴმალს ჴელი გა\იკრა,
Line of ed.: 2     და იმ მეორემ ამ შემტევებელს უწინ შემოჰკრა, დაჭრა,
Line of ed.: 3     თუნდა კიდეც მოკლას, ვერას შეუა.

Line of ed.: 4        მეექვსე, თუ ან ცოლზე და ან შვილზე, ვაჟი იყოს თუ
Line of ed.: 5     ქალი, სხვა კაცი დააჴელოს და მოკლას.

Line of ed.: 6        მეშვიდე, თუ მოახლეზედ დააჴელოს და მოკლას.

Line of ed.: 7        მაგრამ ამას ცოტა რამ კი გაუჩნდების სამარხივით.

Line of ed.: 8        მერვე, თუ ბატონმა ყმის ცოლს უაშიყოს, ან ღამით და ან
Line of ed.: 9     დღისით, და ცოლთან საწოლად დააჴელოს, და მან კაცმან მოკლას,
Line of ed.: 10     დიდი იყოს თუ მცირე, სისხლი არ გაუჩნდების.

Line of ed.: 11        მეცხრე, თუ კაცმან თავისი ცოლი ბოზობაზე დააჴელოს
Line of ed.: 12     და მოკლას, არცი ძმისაგან, არც ნათესავისაგან სისხლი არ
Line of ed.: 13     ეთ/ხოების.

Line of ed.: 14        მეათე, რომ კაცს ქურდი შეეპაროს და ის ქურდი მოკლას
Line of ed.: 15     თავის სახლში.


Chapter: 12  
Line of ed.: 16   [ასოთა და ჭრილობათა სისხლისათვის]


Paragraph: 43.  
Line of ed.: 17        43. აწ ეს ასრე გასინჯეთ. რომლისაც დიდისა და ანუ მცი\რის
Line of ed.: 18     სისხლი რაც არის, ის ხომ სწერია, და იმითი მოსამართლემ
Line of ed.: 19     შეიტყოს და ისრე, დიდს დიდობით და ცოტას ცოტაობით,
Line of ed.: 20     გა/უჩენდეს.

Line of ed.: 21        მაგრამ ესეც უნდა იცოდეს, თუ რას ასოს და ან როგორს
Line of ed.: 22     ჭრილობას რა სისხლი სდის და ან როგორის საქმისათვის რა
Line of ed.: 23     სისხლი გაუჩნდების. ამას ქუეით თან უწერია და ისრე გააჩენდეს,
Line of ed.: 24     რასაც გვარისა იყოს, ასრე მიაცემინებდეს.

Paragraph: 44.  
Manuscript page: 292r 
Line of ed.: 25        44. თუ ორივ თვალი ან ორივ ჴელი. ან ორივ ფეჴი
Line of ed.: 26     კაცმან კაცს ასრე დაუშაოს და ასრე წაუჴდინოს, რომ არცე[რ]\თის
Line of ed.: 27     თვალით აღარ ხედევდეს, არცე[რ]თი ჴელი აღარად საჴმარ
Line of ed.: 28     იყოს, არცე[რ]თი ფეჴი აღარად საჴმარ ქონდეს, ამაში, ორივ
Line of ed.: 29     რომელიც ასრე აქუს, იმ კაცის სიკუდილი არის და ორის თვალი\სათვინაც
Line of ed.: 30     __ მთელი სისხლი, ორის ჴელისათვინაც და ორის ფეჴი\სათვინაც,
Line of ed.: 31     რასაც გვარისა იყოს.

Paragraph: 45.  
Line of ed.: 32        45. კაცის აგებულობის სისხლი სამ წილად არის გაყოფილი:
Line of ed.: 33     ცალი თვალი კაცის მესამედი სისხლი არის, აგრევე ცალი __ ჴელი,
Page of ed.: 494   Line of ed.: 1     აგრევე, ცალი ფეჴი. ასრე რომე, ცალი თვალი სულ ასრე დაუშავ\დეს,
Line of ed.: 2     რომე ვეღარას ხედევდეს, ან ცალი ჴელი ასრე დაუშავდეს,
Line of ed.: 3     რომე არცერთი თითი საჴმარად აღარ ქონდეს, და ან ცალი ფევი
Line of ed.: 4     ასრე დაუშავდეს, რომე საჴმარად აღარა ქონდეს, __ ამაებისათვის მე\სამედი
Line of ed.: 5     სისხლი მიეცემის, რასაც გვარისა იყოს.

Line of ed.: 6        მაგრამე, თუ ჴელი სრულ არ დაუშავდეს და ერთი თითი
Line of ed.: 7     დაუშავდეს, მთელის ჴელის მეხუთედი გაუჩნდების. აგრევ, რამთე\ნიც
Line of ed.: 8     თითი დაუშავდეს, ყველასათვის ამა ანგარიშით გაუჩინეთ.

Paragraph: 46.  
Manuscript page: 292v 
Line of ed.: 9        46. ფეჴის თითი ჴელის თითთან არ ჩავარდების, ამი\ტომ
Line of ed.: 10     რომე არც ჴელის თითის ოდენი საჴმრობა შეუძლია და არც
Line of ed.: 11     გამოჩენით სახიჩრად დაინახების ჴელსავით. ამად, ერთის ფეჴის
Line of ed.: 12     თითს ნახევრის ჴელის თითის სისხლი ადინეთ, რომე ორის ფეჴის
Line of ed.: 13     თითი და ერთი ჴელის თითი სწორედ ჩავარდების.

Paragraph: 47.  
Line of ed.: 14        47. წინა თუ უკანა კბილი, რომელიც ჩააგდებინოს ვინმე,
Line of ed.: 15     ორივ სწორე არის, ამიტომ რომე წინა სახიჩრად დარჩების და
Line of ed.: 16     უკანა ჭამაში დააკლდების.

Line of ed.: 17        ამად ერთს კბილს ერთის ჴელის თითის სისხლი გაუჩინეთ,
Line of ed.: 18     რამდენიც კბილი ჩავარდების, ამ კუალად გაჩნდების.

Paragraph: 48.  
Line of ed.: 19        48. წარბს ქუეით და ყელს ზეით თუ კაცმან კაცს ასეთი
Line of ed.: 20     ჭრილობა დააჩინოს, რომე ძალიანად მოეკუეთინოს, იმ ნაკვეთს
Line of ed.: 21     ნეკი გამოევლებოდეს, ან სახიჩრად სახედველად დაღრეჯილიყოს
Line of ed.: 22     და წაეჴდინოს, ან ყური გავარდნოდეს, ან ცხვირი გავარდნოდეს, _
Line of ed.: 23     ამაების თვითო-თვითოსათვის ერთის ჴელის სისხლი გაუჩნდების.

Paragraph: 49.  
Manuscript page: 293r 
Line of ed.: 24        49. სხვას ჭრილობისა ასრე არის. ტანზედ, მკლავზედ,
Line of ed.: 25     ბარკალზედ და წვივზედ თუ რასაც ალაგს კაცი დაიჭრას დაუშა\ვებლად,
Line of ed.: 26     თორემ დაშავებისათვის ხომ დაგვიწერია, ის ჭრილობა
Line of ed.: 27     ქერის მარცვლით გაზომონ, რამთენიც ქერის მარცვლის ზომა გა\მოვიდეს,
Line of ed.: 28     მარცვალზე ერთი ძროხა გლეხისა არის.

Line of ed.: 29        ძროხა ორ მინალთუნად ჩავარდების.

Line of ed.: 30        მსახურის ქერის მარცვლის ჭრილობაზედ __ ოთხი მინალთუნი;
Line of ed.: 31     ცალმოგვს აზნაურზედ __ რვა მინალთუნი, შუას აზნაურზედ __ თექუ\სმეტი
Line of ed.: 32     მინალთუნი, დიდს აზნაურშვილზედ __ სამი თუმანი და ორი
Line of ed.: 33     მინალთუნი; დაბალს თავადზედ __ ექვსი თუმანი და ოთხი მინალ\თუნი,
Line of ed.: 34     შუას თავადზედ __ თორმეტი თუმანი და რვა მინალთუნი,
Line of ed.: 35     დიდებულზედ __ ოცდახუთი თუმანი და ექვსი მინალთუნი.

Page of ed.: 495  
Line of ed.: 1        მაგრამე, თუ ან თოფით, ან ისრით, ან შუბით, ან ჯიქურად
Line of ed.: 2     დაჭრილი არის, რა ერთიც სანახავი რკინა ჩავა ან ფილთას
Line of ed.: 3     უსაქმია, ის უნდა ქერის მარცვლით გაზომონ და იმ სხვას ჭრი\ლობაზედ
Line of ed.: 4     ერთიორად გააჩინონ, ამიტომ რომე ამგვარის იარა\ღით
Line of ed.: 5     დაჭრილი უფრო გაირჯებოდა და ბევრს ჭირს ნახევდა.

Line of ed.: 6        თოფისა კიდევ უფრო მეტი გაჩნდების, მაგრამე იმასაც გა\სინჯვა
Line of ed.: 7     უნდა, თუ რას ალაგს აქვს გავარდნილი.


Chapter: 13  
Line of ed.: 8   [კარი მიჴდომისა და ღალატად დადგომისა]


Paragraph: 50.  
Manuscript page: 293v 
Line of ed.: 9        50. თუ სასაფლაოზე სწორი სწორს დაესხას, დიდი
Line of ed.: 10     თუ ცოტა, უფროსი უმცროსსა, გინა უმცროსი უფროსსა, და სა\საფლაოს
Line of ed.: 11     ჴელი მიუყოს, ან საყდრის კარი შელეწოს, ანუ კედელი
Line of ed.: 12     მოურღვიოს, ანუ სიწმინდის იარაღს ჴელი უხლოს და წაიღოს,
Line of ed.: 13     მისი სისხლი ძველითგან დიდად დადებული არი.

Line of ed.: 14        მაგრამე, ვითაც პირველით ასრე ჰგონებიათ: სასაფლაოზე
Line of ed.: 15     მისულით და საფლავის ჴელის ხლებით უთუოდ მკუდარი წაწყმდე\ბისო,
Line of ed.: 16     ტყუილი ზღაპარი და მოგონილი არის, საფლავის ჴელის
Line of ed.: 17     ხლებით მკუდარს არ დაუმარცხდების რა.

Line of ed.: 18        ახლა ეს გავაჩინეთ. თუ სასაფლაოში მყოფი მიმჴდომმან მო\კლას
Line of ed.: 19     და სასაფლაოსაც ესენი უყოს, რომელიც ზეით დაგვიწერია,
Line of ed.: 20     მაშ სამი სისხლი მისცეს __ ერთი საფლავისათვის, ერთი სიკუდი\ლისათვის
Line of ed.: 21     და ერთი მიჴდომისათვის __ და წანაღები უკლებლივ.
Line of ed.: 22     აგრევე __ ჭრილობისა.

Line of ed.: 23        და თუ არა მოკლას რა და არცა რა საფლავს კადროს, და
Line of ed.: 24     არცა რა დაჭრას, ერთი მთელი სისხლი მაინც მისცეს დედა-წულთ
Line of ed.: 25     არევისათვის.

Line of ed.: 26        თუ მიმჴდომი ან მისი ასაბია მოიკლას თუ დაიჭრას, მისი
Line of ed.: 27     სისხლი არ არის.

Paragraph: 51.  
Line of ed.: 28        51. თუ სასახლესა და ცოლ-შვილში კაცი მიუჴდეს კაცსა და
Line of ed.: 29     დაესხას, რაც მოკლას და ან დაჭრას, ოროლი სისხლი მისცეს,
Line of ed.: 30     რასაც გვარისა Manuscript page: 294r  იყოს, და წანაღებიცა.

Line of ed.: 31        და თუ არა მოკუდეს რა და დაიჭრას, ჭრილობისათვის ორი
Line of ed.: 32     სისხლი და მიჴდომისათვის ერთი მთელი სისხლი მისცეს.

Line of ed.: 33        თუ მიჴდომაში დედაკაცს შვილი მოსწყდა, მისთვინც მთელი
Line of ed.: 34     სისხლი მისცეს.

Line of ed.: 35        და თუ მიმჴდომი და ან ასაბია მოკუდეს ან დაიჭრას, მისი
Line of ed.: 36     სისხლი არ არის.

Page of ed.: 496  
Line of ed.: 1        ასაბიასი მან იცის, ვისაც მოჰყოლია; აგრევ __ ასაბიის
Line of ed.: 2     ჭრი/ლობისა.

Line of ed.: 3        თუ წანაღებზედ შესარჩლდენ, წამღებმან ფიცით შეიჯეროს,
Line of ed.: 4     ამის მეტი არა წამეღოს რაო, და ისიც მოსცეს.

Paragraph: 52.  
Line of ed.: 5        52. თუ ასეთს გლეხს დაესხას, რომე ახლოს იყოს მის ბა\ტონის
Line of ed.: 6     სასახლეზე, მის ბატონს __ ნახევარი სისხლი. და იმ გლეხისა
Line of ed.: 7     რაც მოკუდეს და დაიჭრას, ორკეცი სისხლი და წანაღებიცა მის\ცეს.
Line of ed.: 8     საქონლის წაღებაზე ფიცით შეიჯერიოს.

Line of ed.: 9        თუ გლეხის პატრონი წამოუდგეს და მოკუდეს, მთელი სისხ\ლი
Line of ed.: 10     მოსცეს; აგრევე __ ჭრილობისა.

Line of ed.: 11        და თუ მიმჴდომი და ან მისი ასაბია ან მოკუდეს, ან დაიჭრას,
Line of ed.: 12     სისხლი არ გაუჩნდების.

Paragraph: 53.  
Line of ed.: 13        53. თუ უსასახლოდ და უცოლშვილოდ სხვას თავის მამულში
Line of ed.: 14     იყოს და ისრე მიუჴდეს, და დამჴდომი მოკუდეს, სისხლი და სისხ\ლის
Line of ed.: 15     მესამედი მოსცეს; ისრე __ ჭრილობისათვის; წანაღებისაც __
Line of ed.: 16     ზე/მორებრ.

Line of ed.: 17        და თუ მიმჴდომი და მისი ასაბია მოკუდეს, სისხლის ნა\ხევარი
Line of ed.: 18     მიეცეს.

Paragraph: 54.  
Manuscript page: 294v 
Line of ed.: 19        54. თუ ისრე სოფელი მოურბიოს და პატრონი იქ
Line of ed.: 20     არ იყოს, და შეიტყოს და წამოუდგეს, და მოკუდეს ის მარბიელი,
Line of ed.: 21     მისის სისხლისა ორი წილი და მესამედის ნახევარი მიეცეს.

Line of ed.: 22        და თუ წამომდგომი მოკუდეს, მთელი სისხლი და სისხლის
Line of ed.: 23     მესამედის ნახევარი კიდევ სხვა მოეცეს.

Line of ed.: 24        ასაბიასი და წანაღებისა ზემორებრ იქნას.

Paragraph: 55.  
Line of ed.: 25        55. თუ კაცი ასეთს დროს მამულის მოსარბევლად და სააოდ
Line of ed.: 26     მიუჴდეს, რომე ან ქორწილი, ან ნათლობა და სიხარული ქონდეს,
Line of ed.: 27     ან ჭირის დღე და მწუხარება დამართებოდეს, და ამ დამართებულ
Line of ed.: 28     მან კაცმან უწყინოს, მივიდეს და მამულში მომჴდომი მოკლას,
Line of ed.: 29     სისხლის მეექვსედი დააკლონ.

Line of ed.: 30        და თუ მამულის პატრონი მოკუდეს, მთელი სისხლი და მთე\ლის
Line of ed.: 31     სისხლის მესამედი მიჴდომისათვის მისცეს; და ჭრილობისა და
Line of ed.: 32     ასაბიასიც _ ასრე.

Paragraph: 56.  
Line of ed.: 33        56. თუ ამგვარი საქმე უმცროსს უფროსმა კაცმან უყოს, და\თმობა
Line of ed.: 34     მართებს, ამიტომ რომ, ბატონი და მოსამართლე იქნების,
Line of ed.: 35     წანაღებს ხომ ისრევ მიაცემინებენ და საქმეს რატომ გაიჭირებს?

Line of ed.: 36        და თუ არ დასთმო და ის მიმჴდომი კაცი მოკლას, მთელი
Line of ed.: 37     სისხლი მისცეს, ამიტომ რომ უფროსობის პატივი არ დაუც.

Page of ed.: 497  
Line of ed.: 1        და თუ ეს, მამულის პატრონი, უფროსმან მი\\მჴდომმან Manuscript page: 295r 
Line of ed.: 2     კაცმან მოკლას, მთელი სისხლი და კიდევ სისხლის მეოთხედი მის\ცეს;
Line of ed.: 3     აგრევ __ ჭრილობისა და მონარბევისაცა.

Paragraph: 57.  
Line of ed.: 4        57. ამგვარს მიჴდომაში თუ სხვაგვარს შეყრაში ერთი მე\ორეს
Line of ed.: 5     რომ მოერიოს, თან ნუღარ წაიყვანს თავის სახლში და იმი\თიც
Line of ed.: 6     ნუღარ შეარცხვენს.

Line of ed.: 7        და თუ არ დაიშალოს და წაიყუანოს, ნახევარი სისხლი გარდა\უჴადოს,
Line of ed.: 8     იარაღიცა და წინაღებიც უკლებლივ მისცეს.

Line of ed.: 9        და რამდენიც იმისი ყმა დაჭრიდა და აჩნია, იმისი მთელი სის\ხლი
Line of ed.: 10     მისცეს და იარაღიცა.

Line of ed.: 11        და რამდენიც იმისი ყმა დაჭერილი იმას თან წაეყუანოს,
Line of ed.: 12     იმათაც ნახევარ-ნახევარი სისხლი მოსცეს.

Paragraph: 58.  
Line of ed.: 13        58. თუ შუამავალი მოკუდეს, ბერი თუ მონოზანი, ქალი თუ
Line of ed.: 14     კაცი, მოკითხული უნდა იქნას. თუ მართლის გამოჩენით ჩნდეს,
Line of ed.: 15     რომე შუამავალი ყოფილიყოს და არცერთის მომჴმარონ არ ყო\ფილიყოს,
Line of ed.: 16     სიკუდილისა და ჭრილობისაც ორკეცი სისხლი უნდა
Line of ed.: 17     მისცეს, როგორიც სისხლი სდიოდეს. და თუ მომჴმარო ყოფილა
Line of ed.: 18     რომლისამე, ვისაც მოჴმარებოდეს, მას ელაპარაკოს.

Paragraph: 59.  
Manuscript page: 295v 
Line of ed.: 19        59. თუ კაცი კაცს არას ემართლებოდეს, მოღალატედ
Line of ed.: 20     ან გზაზედ სადმე, ან სოფლად ღამით გამოსასულელს ადგილს თუ
Line of ed.: 21     სადაც იარაღით სასიკუდილოდ გამომეტებით დაუდგეს და ის საქმე
Line of ed.: 22     გამოჩნდეს, რომე სდგომოდეს, და მერმე იმ ხანად იმ კაცს აღარ
Line of ed.: 23     გამოევლოს, და წამოსულიყოს, __ თავის გუნებით სიკუდილი სდომე
Line of ed.: 24     ბია, მაგრამე ღ̃თსა და ბედს მოურჩენია, რომე იმ გზაზედ აღარ გა\მოუვლია.
Line of ed.: 25     ამისათვის მთელი სისხლი მოღალატემ იმ კაცს მისცეს.

Line of ed.: 26        და თუ გაიაროს და ან მოკლას, და ან დაჭრას, ორკეცი
Line of ed.: 27     სისხლი მისცეს, ერთი ღალატად დადგომისა და ერთი სიკუდილისა.

Line of ed.: 28        და თუ ამ უბრალომ კაცმან ის მოღალატე მოკლას, მისი
Line of ed.: 29     სისხლი არ არის.

Paragraph: 60.  
Line of ed.: 30        60. თუ ასეთს კაცს ღალატად დაუდგეს, რომ ემართლებოდეს
Line of ed.: 31     და ერთი აუგი და მოყივნება სჭირდეს და ემართლებოდეს, გა\სინჯეთ
Line of ed.: 32     კარგა, ვინ იცის, იმ დამდგომმან კაცმან მოკლას, მისი
Line of ed.: 33     საქმე და ამისი შეაფარდეთ, და რაცაღა სჭირდეს აუგი იმ მკუ\ლელს,
Line of ed.: 34     იმას გამოდით და სხვა სისხლი მოსცეს. და მუხთლად სი\კუდილისათვის
Line of ed.: 35     კიდევ სისხლის მეხუთედიც მოსცეს.

Page of ed.: 498  
Line of ed.: 1        და თუ ამ მიმავალმან ის დამდგომი მოკლას, ნახევარი
Line of ed.: 2     სისხლი გაუჩინეთ; რასაც უწინდელს სხვას საქმეს ჩიოდა, იმისი
Line of ed.: 3     სამართალიც მის სახლის კაცს უყავით.

Paragraph: 61.  
Manuscript page: 296r 
Line of ed.: 4        61. თუ მისი სწორი კაცი ცოტას სამდურავისათვის
Line of ed.: 5     თავის მამულში დაახელოს იბრიყოს, დაიჭიროს, შეკრას, აბჯარი
Line of ed.: 6     აჰყაროს, წინ წაიგდოს, თავისი სამძღვარი ცემით გაარონინოს,
Line of ed.: 7     სისხლის ნახევარი მისცეს, იარაღი და წანართმევიცა.

Line of ed.: 8        თუ ჭრილობა აჩნდეს რამე, იმისთვის მთელი ჭრილობის
Line of ed.: 9     სისხლი მისცეს.

Line of ed.: 10        და თუ შეიპყრას, დააბას, ტყუედ ჩააგდოს და იმითი მოკუ\დეს,
Line of ed.: 11     და ან გამოიყუანოს ნატყუევები და ისე მოკლას, ერთნახე\ვარი
Line of ed.: 12     სისხლი მისცეს.

Line of ed.: 13        თუ წამლით მოკლას, მით ეს მისცეს, საკანონო კათალიკოზმან
Line of ed.: 14     იცის.

Line of ed.: 15        [611]. აწ შემოკლებით ეს მოგაჴსენოთ. სისხლი ყოველფერზე
Line of ed.: 16     ზეით დაგვიწერია, საღმთოცა და საეროცა, სატანჯველითა და
Line of ed.: 17     უპატიურად სიკუდილისა ყველა სწერია და ისრე ქნან.

Line of ed.: 18        მაგრამ, თუ უმცროსს უფროსისათვის უქნია, ის უფრო მძი\მეა,
Line of ed.: 19     და თუ უფროსს უმცროსისათვის უქნია, ის უფრო სუბუქია,
Line of ed.: 20     და თუ სწორს სწორისათვის უქნია, ის სწორია, არც აიწევს და
Line of ed.: 21     არც დაიწევს.

Line of ed.: 22        სატანჯულის სიკუდილში და რჯულის გარდამავალს საქმეში
Line of ed.: 23     კათალიკოზს ჴელი აქუს.


Chapter: 14  
Line of ed.: 24   [ცოლ-ქმართა საქმისა
Line of ed.: 25   ასრე იქნას]


Paragraph: 62.  
Manuscript page: 296v 
Line of ed.: 26        62. თუ კაცმან ცოლი მოკლას უბრალო და გამოჩნ\დეს,
Line of ed.: 27     სისხლი, როგორც დაგვიწერია, ისრე მისცეს და საკანონოსი
Line of ed.: 28     კათალიკოზმა იცის.

Line of ed.: 29        თუ გამოჩენით ქრმისაგან სიკუდილი არ იცოდენ და ქალის
Line of ed.: 30     ძმები ან წამლით, ან მორჩობით, ან იარაღით ქმარს სწამობდენ,
Line of ed.: 31     ფიცით მდუღრით ან შანთით თავი გამოიმართლოს.

Paragraph: 63.  
Line of ed.: 32        63. თუ ცოლი დაჭრას ან დააშაოს, თუ ცოლს უნდოდეს,
Line of ed.: 33     სისხლი აიღოს და გამოართვას. თუ არ ბოზობისათვის ცოლ\ქმარნი
Line of ed.: 34     ერთმანეთს ვერ გაეყრებიან.

Paragraph: 64.  
Line of ed.: 35        64. მაგრამ კაცი რომ ცოლს სტანჯვიდეს და უპატიურად
Line of ed.: 36     ეპყრობოდეს, და ურიგოს უშურებოდეს, მეფემ ის კაცი დააბას,
Line of ed.: 37     დატუქსოს, ავად მიეპყრას. და კათალიკოზმაც ასრე უყოს.

Page of ed.: 499  
Line of ed.: 1        სხვა ამას გარდა თუ რამ ცოლ-ქრმობაში ურიგო რამ მოჴ\დეს,
Line of ed.: 2     ის კათალიკოზმან იცის.

Paragraph: 65.  
Line of ed.: 3        65. თუ ცოლმან ქმარი მოკლას ანუ წამლით ანუ, სხვა რი\თმე,
Line of ed.: 4     გასინჯეთ, რისთვის მოუკლავს. თუ ასეთი რამ ექნას, რომ
Line of ed.: 5     ემართლებოდეს, თქვენ იცით; და თუ უბრალო მოკლა, ეგეც თქვენ
Line of ed.: 6     იცით. ღ̃თნ ნუ ქნას, და თუ ჩვენს ჟამში მოჴდა, ჩვენ ვიცით.

Manuscript page: 297r 
Line of ed.: 7        [651]. თუ ცოლმან ქმარს ან სცეს, ან დაჭრას, დიდი
Line of ed.: 8     გვემა და ტანჯვა უყოს კათალიკოზმან.

Paragraph: 66.  
Line of ed.: 9        66. ცოლი და ქმარი რაგინდ სძულდენ ერთმანეთსა, უბრა\ლოდ
Line of ed.: 10     გაყრა არ იქნების, კათალიკოზმა წურთნით უნდა შეარიგოს.

Paragraph: 67.  
Line of ed.: 11        67. თუ ქალს ბოზობა შეემთხვიოს, თუ უნდა, გაუშვებს,
Line of ed.: 12     რომე არცარა ამ სოფელს ეკითხვის და არცარა იმ სოფელსა; და
Line of ed.: 13     თუ უნდა, არ გაუშვებს, ორივ კაცის ჴელთ არის. მაგრამე, თუ
Line of ed.: 14     გაუშვა, რაც მზითევი მოჰყოლია, ისიცა და ბოზობით შექნილი
Line of ed.: 15     შვილიცა თან უნდა გაატანოს.

Line of ed.: 16        მაგრამ, თუ ამ მართალს ქმართან შვილი ჰყავს, ზითევი
Line of ed.: 17     მთლად არ მიეცემის, ამიტომ რომ შვილსაც წილი აქუს, ნახე
Line of ed.: 18     ვარი ანუ უმცროსი; ან არა, რამდენიც შვილი ყუანდეს, შვილებსა
Line of ed.: 19     და დედას თვითო-თვითო წილად მისცენ ყველას სწორედ.

Line of ed.: 20        რომელიც ზითევი ავის ქნამდის თვითან დაუხარჯავს თავისის
Line of ed.: 21     ნებით, იმას ვეღარ ითხოვს.

Paragraph: 68.  
Line of ed.: 22        68. ერთი ესე, რომ ბოზობით შვილი ეყოლების, თუ ის
Line of ed.: 23     უცხო კაცი იმ გაშვებულს ქალს შეირთავს, ხომ ის შექნილი შვი\ლიც
Line of ed.: 24     იმისი არის Manuscript page: 297v  და არც ქალის პატრონსღა სისხლს
Line of ed.: 25     მისცემს. და ქმარს კი სისხლი უნდა მისცეს.

Line of ed.: 26        და თუ არ შეირთოს, შვილი იმ კაცისა არის, სისხლი მის
Line of ed.: 27     ქმარს მთელი მისცეს და დედაკაცსაც, ვით დაგვიწერია.

Line of ed.: 28        ბოზობით რომ დააგდოს, შვილიც რომ არა ყუანდეს, რაც
Line of ed.: 29     დაუხარჯავი ზითევი ქონდეს, ის მაშინც უნდა დაუჭიროს.

Paragraph: 69.  
Line of ed.: 30        69. თუ დედაკაცმან მეზობელს თუ მოყუასსა თუ თავის
Line of ed.: 31     სახლში უმაჭაკლოს და გამოჩნდეს, რასაც გვარისა იყოს ის მა\ჭაკალი,
Line of ed.: 32     თავისის სისხლის ნახევარი იმ ქალის პატრონს მისცეს.

Line of ed.: 33        თუ ამისი მიცემა არ შეეძლოს მაჭაკალს, მაშ ასრე უნდა
Line of ed.: 34     უყონ: მაჭაკალს ყელზე საბელი უნდა მოაბან და ტიტველი, ყელ\საბლიანი,
Line of ed.: 35     ნიფჴვით ოდენ, სოფელი შემოატარონ, __ დიდი აუგია.

Paragraph: 70.  
Page of ed.: 500  
Line of ed.: 1        70. თუ ქალს კაცი გაუაშიყდეს და ქალი არ აჰყვეს, თუ გინ\და
Line of ed.: 2     გუნებაში შეუვიდეს, და ეს საქმე ქმარმან თუ მამამ და დედამ
Line of ed.: 3     მის ქალისამ შეუტყონ, ქალს არა გარდაჴდება რა, და მაჭაკალს
Line of ed.: 4     ბოზობის მაჭაკლობის ოდენად გარდაჴდების კაცისაგანა.

Paragraph: 71.  
Manuscript page: 298r 
Line of ed.: 5        71. თუ ერთმან მეორის ცოლს უაშიყოს და გამო\ჩნდეს,
Line of ed.: 6     რომ მასთან ყოფილიყოს, და დააგდოს მისმან ქმარმან,
Line of ed.: 7     სრული სისხლი მისცეს.

Line of ed.: 8        და [თუ] წაგუაროს, მაშინც მთელი სისხლი მისცეს.

Line of ed.: 9        და თუ იმ ქალთან არ ყოფილიყოს და ფიცით თავი იმართ\ლოს,
Line of ed.: 10     და თუ აშიყობა ვერ ფიცოს და თან კი არ ყოფილიყოს,
Line of ed.: 11     მისთვინ მართლის ბოზობის ნახევარი სისხლი მისცეს.

Paragraph: 72.  
Line of ed.: 12        72. თუ კაცმან უბრალოდ ცოლი დააგდოს, მთელი სისხლი
Line of ed.: 13     მისცეს, და თავისი ზითევი უკლებრივ მისცეს.

Paragraph: 73.  
Line of ed.: 14        73. თუ კაცმან მისგან უდიდებულესის კაცის ქალი დააგდოს,
Line of ed.: 15     რასაც გვარისა ის კაცი იყოს, იმტოლი მთელი სისხლი მისცეს,
Line of ed.: 16     მეტი არ ეთხოების.

Paragraph: 74.  
Line of ed.: 17        74. დედაკაცი ქრმის დაგდებას არა ღირსა და ნურც ჰკად\რებს.
Line of ed.: 18     და თუ ღ̃თი შერისხდეს და მისის უსირცხვილობით ქნას,
Line of ed.: 19     რასაც გვარისა იგი კაცი არის, მთელი სისხლი დედაკაცმან ქმარს
Line of ed.: 20     მისცეს.

Line of ed.: 21        თუ ქალისათვის ან სამშობლოს უქნევინებია, სისხლი სა\მშობლომ
Line of ed.: 22     მისცეს. თუ უბრალო იყოს სამშობლო, და აღარც ქალი
Line of ed.: 23     შეინახონ, და სამშობლოს სახლს არ ეთხოების.


Chapter: 15  
Line of ed.: 24   [უფროსი კაცის მოკვლისა ასრე იქნას]


Paragraph: 75.  
Line of ed.: 25        75. თუ აზნაურმან ანუ გლეხმან მისგან უფროსი კაცი მოკ\ლას,
Line of ed.: 26     ერთნახევარი სისხლი მისცეს.

Line of ed.: 27        თუ მისის პატრონისაგან არ სცო\\დნოდეს, Manuscript page: 298v  ისრე ექნას,
Line of ed.: 28     მესისხლე კაცი თავის ნასყიდის მამულითა, რაც ერგებოდეს, და
Line of ed.: 29     თავის კერძის საქონლით, ცოლშვილით ჴელში მისცეს, რაც უნდა,
Line of ed.: 30     უყოს.

Line of ed.: 31        თუ ძმანი და სახლისკაცნი ამ კაცის სიკუდილში და ჩხუბ\ში
Line of ed.: 32     ერთი რჩევა და ერთი საქმე არა ქონია, იმ მკულელის კაცის
Line of ed.: 33     მეტს სხვას ძმას არა ნდომია და არ რევიან, არცერთი მიუდგება,

Page of ed.: 501  
Line of ed.: 1        როგორც დაგვიწერია, ისრე უნდა იქნას. და თუ სხვა ძმანი და
Line of ed.: 2     სახლის კაცნიც რეულან და ერთად უქნიათ, ისრევ ერთგან პასუხი
Line of ed.: 3     მისცენ.


Chapter: 16  
Line of ed.: 4   [უმძრახ კაცთა ასრე იქნას]


Paragraph: 76.  
Line of ed.: 5        76. თუ უმძრახი კაცი ერთმანეთს შემოეყარნენ და ერთმან
Line of ed.: 6     გზა დაუგდოს და გარიდოს, მეორე ნუღარ მისდევს. თუ მიზდიოს
Line of ed.: 7     და ის გარიდებული მოკლას, ორკეცი სისხლი მისცეს.

Line of ed.: 8        და თუ ეს მიმდევარი მოკუდეს, მისმან სისხლმან ჩაიაროს.

Line of ed.: 9        გზის დაგდება, რომელიც გვარით უმცროსი არის, იმას
Line of ed.: 10     მართებს. თუ გვარით სწორნი არიან, რომელიც დღით უმცროსი
Line of ed.: 11     იყოს, იმან უნდა დაუგდოს. რომ არ დაუგდოს და დაუფინონ,
Line of ed.: 12     რომელიც მოკუდეს, სისხლი მისცენ.

Line of ed.: 13        უწინ რაზე მდურებულან, მოსამართლემ ისიც გაუსინჯოს.

Line of ed.: 14        მაგრამე გზის დაგდება, რომელსაც მართებოდეს და არ და\ეგდოს,
Line of ed.: 15     იმას სისხლი დააკლდების.

Line of ed.: 16        ამგვარს კაცსაც მართებს გზის დაგდება, რომ დამნაშავე თვი\თან
Line of ed.: 17     იყოს და იმის დანაშაულზე მდურობდენ, უფრო მას მართებს.


Chapter: 17  
Line of ed.: 18   [მამა-შვილთა და და-ძმათა საქმისა ასრე იქნას]


Paragraph: 77.  
Manuscript page: 299r 
Line of ed.: 19        77. გამოჩენილად, მოწმით ნათხოვნი ქალი ან ნიშან\მიტანილი
Line of ed.: 20     ქალი მამამ რომ გაუთხოოს და ან სხვამ კაცმან წა\ართვას,
Line of ed.: 21     მესამედი სისხლი მისცეს. თუ მაგაზე შესცილდენ, რომ
Line of ed.: 22     არ მამითხოებიაო, ისევ იმავ მოწმითა და ჯერით გაარიგონ.

Paragraph: 78.  
Line of ed.: 23        78. თუ მამამ შვილი მოკლას ან შვილმა მამა, მაგისი სისხლი
Line of ed.: 24     და სამართალი არ დაიწერებოდა და რჯულის კანონით უნდა
Line of ed.: 25     გარიგდეს.

Line of ed.: 26        [781] თუ მამამ შვილსა სცეს ან ავნოს რამე, ვერას შეუა _
Line of ed.: 27     ან უამებლობისათვის უზამს და ან სწავლისათვის, მამის უამებლობა
Line of ed.: 28     შვილისაგან არა ჴამს.

Line of ed.: 29        თუ შვილმან მამა ან გალაჴა, ან უკადრისი რამ ჰკადრა, იმას
Line of ed.: 30     ავად მოპყრობა უნდა, ამიტომ [რომე] მეათე მცნება მამისა და
Line of ed.: 31     დედის პატივის-დება არის.

Paragraph: 79.  
Line of ed.: 32        79. აგრევე მოჴდება, დედ-მამაში სხვაც რამ უმართებულო
Line of ed.: 33     მოჴდეს. თუ გამოჩნდეს, კათალიკოზმა და მეფემ გარდააჴდევინოს;
Line of ed.: 34     თუ არ გამოჩნდეს, მოძღვარმა იცის მისი საკანონო.

Paragraph: 80.  
Page of ed.: 502  
Line of ed.: 1        80. იქნება მამა-შვილიც გაყრილიყვნენ და გაყრაში განაყოფ\სავით
Line of ed.: 2     ჩხუბი და ცილება მოუჴდესთ, მაგრამე შვილს მამის უპა\ტიურობა Manuscript page: 299v 
Line of ed.: 3     არ მართებს, ბატონთან ილაპარაკონ და ისრე
Line of ed.: 4     გარიგდენ.

Line of ed.: 5        თუ, ვინ იცის, შვილმა მამაზე ურიგო დააშაოს, როგორც
Line of ed.: 6     დაგვიწერია, ისრე გარდააჴდევინონ.

Line of ed.: 7        იქნება მამას შვილი ერთიმეორეზე ან უღონობისათვის, ან
Line of ed.: 8     სიავისათვის სძულდეს და სჩაგრევდეს და სხვას შვილს უფრო
Line of ed.: 9     ჰკერძევდეს, მამა ნუ უზამს, არა ჴამს-უფროსი უფროსად იმყო\ფოს
Line of ed.: 10     და უმცროსი __ უმცროსად.

Line of ed.: 11        ესეც იქნება, სიცოცხლეში მამამ რომელსაც შვილს ან იარა\ღი
Line of ed.: 12     და ან საქონელი მისცეს, ერთიმეორეს ვერ უჴსენებს. სხვა
Line of ed.: 13     რაც სიკუდილს უკან დარჩება, ის სასწორიო საძმო არის.

Paragraph: 81.  
Line of ed.: 14        81. თუ ძმამ ძმა მოკლას, არც მისი სისხლისა ვიცით, ჩვენ\თან
Line of ed.: 15     დიაღ მძიმე არის, და თქვენ იცით.

Line of ed.: 16        მაგრამე თუ შვილი ჰყავს, სისხლი და ნახევარი გაუჩნდების
Line of ed.: 17     და კათალიკოზისა იმან იცის.

Line of ed.: 18        თუ უნდა გაყრილი ძმა იყოს, თუ უნდა გაუყრელი, შვილი
Line of ed.: 19     თუ დარჩა, აიღებს. გაყრილი ვისთანც არის, ის აიღებს, და მარ\ტო
Line of ed.: 20     არის, იმის სისხლს ვინ აიღებს?

Line of ed.: 21        თუ დაჭრას ან დააშაოს, მისიც სისხლი მისცეს, ან [თუ] გალაჴოს.

Line of ed.: 22        ესეც არის. უმცროსი ძმა და უცოლშვილო რომ იყოს, სამუ\შაოს
Line of ed.: 23     უარისათვის ან ყმის Manuscript page: 300r  რბევისათვის ჴელი შემოკრას
Line of ed.: 24     ან ერთი-ორი ჯოხი რომ დაკრას, არაფერი არის, მისი სისხლი
Line of ed.: 25     არ გაჩნდების.

Line of ed.: 26        მაგრამე ვინც, __ ან ძმა, ან სხვა კაცი, __ უწინ ჩხუბს აშლის
Line of ed.: 27     და მიზეზი შეიქნების, იმისი სისხლი ნაკლებია.

Paragraph: 82.  
Line of ed.: 28        82. თუ ძმამ და მოკლას ან დამ ძმა მოკლას, ჩვენ იმისი
Line of ed.: 29     სამართალი არ ვიცით, მისიც მეფემ და კათალიკოზმა იციან.

Paragraph: 83.  
Line of ed.: 30        83. თუ ძმამ ძმისა და ან სახლის კაცის მხლებელი გააწბილოს,
Line of ed.: 31     თუ დასთმობს ძმობითა, კარგი არის.

Line of ed.: 32        და თუ არ დასთმო და აღარც მხლებელი ინდომა, გააგდო ან
Line of ed.: 33     გაახეიბრა, ერთის მსახურის სისხლი მისცეს, და თუ ინდომა,
Line of ed.: 34     ისრევ ერთისე გლეხის სისხლი მისცეს.


Chapter: 18  
Line of ed.: 35   [ცოლის წაგვრისა და დაგდებისა ასრე იქნას]


Paragraph: 84.  
Line of ed.: 36        84. თუ კაცმან ცოლი წაგვაროს კაცსა, ასე რომე დედაკაცი
Line of ed.: 37     მისის ნებით გაყუეს, იმ დედაკაცის ქმარი რასაც გვარისა იყოს,
Page of ed.: 503   Line of ed.: 1     მისი სისხლის ორი წილი გარდაიჴადოს, და რაც პირველის ქმრისა
Line of ed.: 2     გაეტანოს, ისიც უკლებრივ მისცეს.

Line of ed.: 3        თუ რამ თავისი ზითევი გაეტანოს, ქმარყოფილი იმას ნუღარ
Line of ed.: 4     სთხოვს. თუ რამ ზითევი პირველს ქმართან დარჩომოდეს, ის დე\დაკაცი
Line of ed.: 5     ნუღარ ითხოვს, რაგინდ შვილიც არ დარჩომოდეს.

Line of ed.: 6        აგრევე, თუ რამ სამამულე ზითევი დარჩომოდეს, მისი არის,
Line of ed.: 7     რომ Manuscript page: 300v  პირველს ქმართან შვილი დარჩეს; და თუ არა, სანამ\დინ
Line of ed.: 8     სისხლს მისცემდენ, პირველს ქმარს ეჭიროს. რახან სისხლი
Line of ed.: 9     მისცეს, ის მამული იმ ქალის სამშობლოსი არის, თავის დას უნდა
Line of ed.: 10     მისცენ.

Paragraph: 85.  
Line of ed.: 11        85. თუ დედაკაცი ძალად მოიტაცოს და წაიყუანოს, ეს გამო\ჩენილი
Line of ed.: 12     შეიქნება, ულაშქროდ ვერ წაიყუანს, ვერც დიდი და ვერც
Line of ed.: 13     ცოტა. მაშ, ლაშქრით თავს დასხმა იქნების. იმისი ასრე იქნას.

Line of ed.: 14        იმ ქმარყოფილს წამყვანმან ორი [წილი] სისხლი მისცეს, მიჴ\დომისა
Line of ed.: 15     და ძალად წართმევისათვის ერთი მთელი სისხლი მისცეს,
Line of ed.: 16     რომ შეიქნების ყველაყა ერთი მთელი სისხლი, კიდევ მთელის
Line of ed.: 17     სისხლის ორი წილი.

Line of ed.: 18        წანაღებისა ასრე იქნას. წამღებმა, რაც დაიფიცოს, ამის
Line of ed.: 19     მეტი არ წამიღიაო, ისრევ შემოაქციოს. მზითევი რაც თან გა\ჰყოლოდეს
Line of ed.: 20     ან იქ დარჩომოდეს, როგორც დაგვიწერია, ისრე ქნან.

Paragraph: 86.  
Line of ed.: 21        86. თუ კაცმან კაცის ცოლთან ბოზობა შეიმთხვიოს და გა\მოჩნდეს
Line of ed.: 22     და მისმან ქმარმან ცოლი დააგდოს, მქნელმან მის პატ\რონს
Line of ed.: 23     მთელი სისხლი მისცეს; და თუ არ დააგდოს და ისრევ იცო\ლოს,
Line of ed.: 24     ნახევარი სისხლი მისცეს. თუ მოსტაცოს და წაიყუანოს,
Line of ed.: 25     მთელი სისხლი მისცეს. მზითვისა, როგორც ზეით სწერია, ისრე
Line of ed.: 26     უნდა იქნას.

Line of ed.: 27        თუ იმ ქალთან საავოდ არა ყოფილიყოს და აშა თქუას,
Line of ed.: 28     როგორც დაგვიწერია, ფიცით თავი იმართლოს.

Paragraph: 87.  
Manuscript page: 301r 
Line of ed.: 29        87. დედაკაცმან სხვას დედაკაცს თავის ქმართან წას\ძახოს,
Line of ed.: 30     რომე ჩემი ქმარი შენთან არისო, და იმ დედაკაცის
Line of ed.: 31     ქმარს გააგონოს, და იმ კაცმან ამ სიტყვისათვის თავისი ცოლი
Line of ed.: 32     გაუშვას მაშინვე, ბოზობისოდენი სისხლი წამძახებლის ქმარმა
Line of ed.: 33     მისცეს.

Line of ed.: 34        და თუ მაშინ არ გაუშვას, ცუდის დედაკაცის ნათქუამს სი\ტყუას
Line of ed.: 35     არას გამოეკიდოს და თავის ქმარმან შეუნდოს; და მერმე
Line of ed.: 36     მას უკან კარგა ხანი გამოვიდეს და მაშინდელი წაძახილი ქმარმან
Page of ed.: 504   Line of ed.: 1     ცოლს დააყვედროს და აღარ ინდომოს, უდროოს დროს გაშვება
Line of ed.: 2     იქნება, კაცი ტყუის და ვეღარ გაუშვებს.


Chapter: 19  
Line of ed.: 3   [მოკვლისა საქმე ასრე იქნას]


Paragraph: 88.  
Line of ed.: 4        88. თუ კაცმან მამულის ცილებაში მამულის პატრონი მოკ\ლას,
Line of ed.: 5     გასინჯოს მოსამართლემ, და თუ კაცი ტყუილად შესცილე\ბია
Line of ed.: 6     და ისრე მოუკლავს, ერთნახევარი სისხლი მისცეს.

Line of ed.: 7        თუ შემცილებელი მოკუდეს, სისხლის ორი წილი მისცეს,
Line of ed.: 8     ამიტომ რომ სხვის მამულისათვის რატომ შეაკუდა?

Line of ed.: 9        თუ მართლა შესცილებია და ისრე მოუკლავს, სისხლიც
Line of ed.: 10     მთელი უნდა მისცეთ, და რაზედაც შეცილებულან, ის მამულიც
Line of ed.: 11     იმ მკუდრისა შეიქნების.

Line of ed.: 12        აგრევე სხვას საქონელზე რომ შესცილდენ, მისიც ისრე იქნას.
Line of ed.: 13     მაგრამე ცოტას საქონელზე და მამულზე კაცმან კაცი არ უნდა
Line of ed.: 14     მოკლას, და თუ მოკლას, მოსამართლემ უნდა გაუძნელოს.

Paragraph: 89.  
Manuscript page: 301v 
Line of ed.: 15        89. თუ ყაზახმან კაცი მოკლას მზირობით და გამო\ჩნდეს,
Line of ed.: 16     თუ მეფემ არა უკითხა რა, სამ წილად სისხლი მისცენ. და
Line of ed.: 17     თუ მზირი მოკლან, მისი სისხლი არ არის.

Paragraph: 90.  
Line of ed.: 18        90. თუ კაცს კაცი დაუჭირავს და უპატიურად მიჰპყრობია
Line of ed.: 19     და ისრე გაუშვ[ი]ა ან საუკადრისო რამ უკადრებია და გაუშვია,
Line of ed.: 20     მერმე იმ ავადმოპყრობილს მომპყრობელი მოუკლავს, გასინჯეთ,
Line of ed.: 21     თუ მართალი იყოს, სისხლი შეუფარდეთ და მიაცემინეთ.

Paragraph: 91.  
Line of ed.: 22        91. თუ კაცს კაცი გაგინებოდეს და მერმე ის გაგინებული
Line of ed.: 23     კაცი მამკუდარიყოს, მისი სისხლი უფრო სუბუქი იქნების. თუ არა\და
Line of ed.: 24     გინებითაც ეს უწინ გაგინებია და სიკუდილითა თუ დაჭრითაც
Line of ed.: 25     ამასვე უქნია, მაშინ სისხლი უფრო გაძნელდების.

Line of ed.: 26        [911] ამ სიკუდილებს რომ ვსწერთ, ღ̃თნ ნუ ქნას, ამდენი
Line of ed.: 27     სიკუდილები მოჴდეს, მაგრამე ან დაიჭრას, ან ეცეს, ან უპატიუ\რად
Line of ed.: 28     მოეპყრან ერთიმეორეს, ყველა ამავ რიგად უნდა გა[ა]სა\მართლოთ,
Line of ed.: 29     დიდი __ დიდობით, ცოტა __ ცოტაობით.

Paragraph: 92.  
Line of ed.: 30        92. თუ ფათერაკად კაცს კაცი შემოაკუდეს ან შემოეჭრას,
Line of ed.: 31     ან დაშავდეს, რისაც ფათერაკით, რომ იმ კაცს არ ნდომოდეს,
Line of ed.: 32     ცხენით თუ იარაღით, Manuscript page: 302r  ასე რომ ან ცხენმან თავი წაართვას
Line of ed.: 33     და შეეძგეროს, ან გავარდნაში შეიძგერნენ, ან ნადირს თუ თოფი
Page of ed.: 505   Line of ed.: 1     ან ისარი შესტყორცოს და კაცს მოხუდეს, ან თამაშობაში აწყი\ნოს
Line of ed.: 2     რამე, ბევრი ფათერაკი სხვა არის, ამისი ასრე არის.

Line of ed.: 3        ცხენისაგან მოჴდების სიკუდილი თუ იარაღისაგან, ის ცხენი,
Line of ed.: 4     ის მკულელი იარაღი მიეცემის: და იქნების, მკუდარს სამარხი
Line of ed.: 5     და დაჭრილს სააქიმო გაუჩნდეს.

Line of ed.: 6        თუ ნადირს შესტყორცოს და კაცს მოხუდეს ან ფრინველს
Line of ed.: 7     შესტყორცოს და კაცს მოხუდევ, ან ყაბახს ესროლოს და ისარი
Line of ed.: 8     კაცს დაეცეს, ამგვარს ყველას ფათერაკი ქვიან.

Line of ed.: 9        ყაბახის მსროლელს კაცს ისარზე პირი არ უნდა ესხას, სისხ\ლი
Line of ed.: 10     ამიტომ მიეცემის.

Line of ed.: 11        ამაებს მთლად არა, საფათერაკო სისხლი უნდა მისცეს.

Paragraph: 93.  
Line of ed.: 12        93. ღვინოში რომ კაცმან ან კაცი მოკლას, ან დაჭრას თუ
Line of ed.: 13     რაც უყოს, მთელს სისხლზე თუ არ მეტი, ნაკლები არ მიეცემინე\ბის,
Line of ed.: 14     ამისთვის რომ ის, [რ]ომ იცის ღვინოში აჩქარებული არის,
Line of ed.: 15     რატომ დალევს იმდენს, რომ ამგვარს საქმეს აქნევინებს?

Paragraph: 94.  
Line of ed.: 16        94. თუ კაცს კაცის ვალი ემართოს: მივიდეს და სთხოვოს,
Line of ed.: 17     და შუღლი გამოერიოს, და ერთმან მეორე ან მოკლას, ან და\ჭრას,
Line of ed.: 18     ასრე იქნას.

Manuscript page: 302v 
Line of ed.: 19        თუ მოვალემ საქონლის პატრონი მოკლას, ერთი სისხ\ლა
Line of ed.: 20     და ნახევარი უნდა მისცეს და თავისი ვალიც უკლებლად.

Line of ed.: 21        და თუ ის მოვალე საქონლის პატრონს შემოაკუდეს, იმას
Line of ed.: 22     მთელი სისხლი გამოურთვან და ვალიც სისხლში გაუანგარიშონ.

Paragraph: 95.  
Line of ed.: 23        95. თუ კაცმა თავისი ყმა ან მოკლას, ან გაახეიბროს, თუ
Line of ed.: 24     დანაშაულზედ უქნია, მით ბატონისაგან და კათალიკოზისაგან
Line of ed.: 25     საწყენიც არის, ამიტომ რომე უჴელმწიფოს კაცს თავისის ყმის სი\კუდილი
Line of ed.: 26     და გახეიბრება არავის ჴელეწიფების. რომელიც მაგვარი
Line of ed.: 27     სასიკუდილო და ან გასახეიბრებელი დანაშაული ქონდეს, ჴელ\მწიფეს
Line of ed.: 28     მოაჴსენოს და მისის დასტურით უყოს.

Line of ed.: 29        და თუ მოუჴდეს და ქნას, ყმა ვერას შეუა.

Line of ed.: 30        და თუ უბრალოდ მოკლა, გინა ფათერეკად მოსვლოდეს,
Line of ed.: 31     საფათერაკო უნდა მისცეს და წყალობა რამე უყოს.

Line of ed.: 32        თუ მართალს დანაშაულზედ მოუკლავს და იმ კაცმა კიდევ
Line of ed.: 33     მისი ყმობა ინდომა, მამულს ვერ მოუშლის და სისხლიც უნდა
Line of ed.: 34     მისცეს.

Line of ed.: 35        და თუ იმისი ყმობა აღარ ინდომა, სისხლი არ უნდა გამო\ართვას,
Line of ed.: 36     თავისის ცოლ-შვილით, ვისთანაც უნდა, მივა. უწინდელი
Page of ed.: 506   Line of ed.: 1     პატრონი ვეღარას მიედავების, ამიტომ რომე თავის სისხლით და\უჴსნია
Line of ed.: 2     თავისი თავი.

Line of ed.: 3        თუ უბრალოდ გახეიბრდა კაცი, თავის ცოლ-შვილით, ვისთა\ნაც
Line of ed.: 4     უნდა, მივა, პატრონს ჴელი არ ექნების, ამი\\ტომ Manuscript page: 303r  რომე
Line of ed.: 5     თავი სისხლით დაუჴსნია.

Line of ed.: 6        ძმასა და სახლის კაცს, თუ არ სიკუდილისათვის, გახეიბრე\ბისათვის
Line of ed.: 7     ვერავინ გამოართვამს.

Line of ed.: 8        [951]. კაცის შუღლი და სიკუდილი თუ რასაც ფერის მიზეზი
Line of ed.: 9     ბევრი არის, თუ სულ დაგვეწერა, ვეღარას თავს გაუიდოდით და
Line of ed.: 10     არც იქნებოდა. რომელიც მიზეზი რამ მოჰხდეს, იმავ რიგად გა\უსინჯეთ,
Line of ed.: 11     და დიდს დიდობით და მცირეს მცირობით ისრე სისხლი
Line of ed.: 12     გაურკვიონ.


Chapter: 20  
Line of ed.: 13   [სხვისი ცოლის ან შვილის გაყიდვისათვის]


Paragraph: 96.  
Line of ed.: 14        96. თუ ცოლი გამოართვან და გაუყიდოს ვინმე, სამი სისხლი
Line of ed.: 15     არის: ერთი ქალის პატრონს უნდა მისცენ და ორი ქმარსა.

Line of ed.: 16        მაგრამე ეს საქმე კათალიკოზმა და მეფემ დიდად უნდა მოი\კითხონ,
Line of ed.: 17     ამიტომ [რომე] __ ჯერ ტყვის გასყიდვა, მერმე ცოლ-ქრმის
Line of ed.: 18     გაყრა, ამაზე სამი სისხლი გავაჩინეთ, თუ უნდა რჯულიანზე მიჰ\ყიდოს,
Line of ed.: 19     თუ უნდა უსჯულოზე.

Paragraph: 97.  
Line of ed.: 20        97. თუ კაცმან კაცს შვილი გაუყიდოს, გინა ქალი, და გა\მოჩნდეს,
Line of ed.: 21     მართლა გაეყიდოს, სისხლი ხომ ზეით დაგვიწერია და
Line of ed.: 22     ასრე იქნას.

Line of ed.: 23        თუ სწამოებდეს და მართლობით არა ჩნდეს, ან ფიცით, ან
Line of ed.: 24     მდუღრით გაიმართლოს თავი.

Line of ed.: 25        და თუ ვერ გაიმართლოს თავი, ეს შეიტყევით, სჯულიანზე
Line of ed.: 26     მიუყიდნია, თუ უსჯულოზე.

Line of ed.: 27        თუ ქრისტიანზე მიუყიდნია, მთელი სისხლი უნდა მისცენ, და
Line of ed.: 28     თუ დასაჴსნელად ჴელი მიუწვდებოდეს, დააჴსნევინონ.

Line of ed.: 29        და თუ უსჯულოსათვის მიუყიდნია, ორი სისხლი უნდა მის\ცეს,
Line of ed.: 30     ერთი ჴორცისა და ერთი სულისა. კათალიკოზისაგან გარდა\ჴდევინება
Line of ed.: 31     მან იცის. აგრევ ძმის გასყიდვაზე იქნას.

Line of ed.: 32        მაგრამე მეფისაგან ტყვის გასყიდვაზე დიდი გამოკიდება და
Line of ed.: 33     ნასაღი უნდა.
Page of ed.: 507  


Chapter: 21  
Manuscript page: 303v 
Line of ed.: 1   ქ. აქა კარი-დასაწყისი გაყრისა, და ერთმანეთის
Line of ed.: 2   დაშორვებისა თუ ვით უნდა


Paragraph: 98.  
Line of ed.: 3        98. უკეთუ ძმანი ანუ მამა-შვილნი ანუ ბიძა-ძენი, ანუ ბიძა\შვილნი,
Line of ed.: 4     გინა სხვა ნათესავნი, ერთსახლნი და ერთად მემამულე\ნი,
Line of ed.: 5     ვეღარ მოთავსდენ და გაიყარნენ, ამ წესითა და რიგით არის
Line of ed.: 6     მათის დაშორვების რიგი.

Line of ed.: 7        როდესაც სახლის ჯალაბნი აიშალნენ და დამდურდენ, მოყვა\რემან
Line of ed.: 8     და ყმამ მათი აშლა შეიტყონ, და თითქმის ბატონთანაც
Line of ed.: 9     მიაწიონ, და მათი საქმე მოჴსენდეს, მანამდინ არ გაიყარნენ და
Line of ed.: 10     ან ისრევ კარგად ერთსახლობა არ მოუჴდეს, ნურც ყმასღა არბე\ვენ
Line of ed.: 11     და ნურც პურსა და ღვინოს ურიგოდ ხარჯვას დაუწყებენ, თო\რემ,
Line of ed.: 12     თუ გაყრა მოუჴდებისთ, ერთმანეთს უანგარიშებენ და ცუდად
Line of ed.: 13     არ შერჩებისთ.

Line of ed.: 14        როდესაც მაგაზე გამოჩენილი შეიქნან, რომე აიშალნენო და
Line of ed.: 15     ვეღარ მოთავსდებიანო, ბატონმა კაცი უჩინოს, ნუღარც მამულს
Line of ed.: 16     არბევინებს, ნუღარც ურიგოდ ახარჯვინებს.

Line of ed.: 17        ბატონმა უნდა დაიბაროს, უფროსი სწვართოს და დაახე\დოს,
Line of ed.: 18     უმცროსი დატუქსოს; თუ ყმანი სჩხუბევდენ, ავად მოეპყ\რან,
Line of ed.: 19     ნუ მოიშლებით, ნუ გაიყრებით-თქო; ამგვარები დაახედონ,
Line of ed.: 20     ურჩიონ თავის მოყურით, კარის კაცით, გაუყრელობას ეცადნენ.

Line of ed.: 21        და თუ არ იქნას და არ დაიშალონ, ასრე გაჰყარონ.

Paragraph: 99.  
Manuscript page: 304r 
Line of ed.: 22        99. ადამს აქეთ ქუეყანა გაყრით არის მოშენებული,
Line of ed.: 23     რომ არ იქნას, არც იქნების. მაგრამე, ზეითაც დაგუიწერია, მოსა\მართლეს
Line of ed.: 24     თავად ყოვ[ე]ლს სამართალში სიფრთხილე და უქრთა\მობა
Line of ed.: 25     მართებს, და ნამეტნავად ამაში, რომ გაყრა ძნელი საქმე
Line of ed.: 26     არის. და გარდაწევას, სარჩლობას, ქრთამს, უსამართლობას მო\სამართლე
Line of ed.: 27     დიდად უფრთხილდეს და ერიდებოდეს.

Paragraph: 100.  
Line of ed.: 28        100. გაყრაში ეს ოთხი არის: საუფროსო, გასამყრე\ლო,
Line of ed.: 29     საუმცროსო და საშუალო.

Line of ed.: 30        საუფროსო ასრე არის და ასრე უნდა. რისაც ან აზნაუ\რისა,
Line of ed.: 31     ან გლეხისა პატრონნი იყუნენ, უმამულოს, ბოგანოს
Line of ed.: 32     გარდაისად ყუელა მეფის მდივანსა აანუსხვინონ, იანგარიშონ. რამ\დენიც
Page of ed.: 508   Line of ed.: 1     კომლი დადგეს, ოცს კომლზე ერთს უკეთესს, რომელიც
Line of ed.: 2     უნდა, უფროსი გამოირჩევს და ერთს უარესს __ სხვა ძმები, რომე\ლიც
Line of ed.: 3     იმათ უნდა, იმას მისცემენ. და რამდენიც ოცი კომლი ეყო\ლების,
Line of ed.: 4     ყუელაზე ასრე იქმონენ. დარჩების ბოგანო და იმაზედაც ასრე
Line of ed.: 5     უნდა იქნას.

Line of ed.: 6        მაგრამე ბოგანო ამას ქუიან, რომე ვენაჴი არა ქონდეს, თვითო
Line of ed.: 7     სახლი და რჩომის ალაგი ექნების, და მიწა ან ექნების და ან არა.
Line of ed.: 8     ამგვარი Manuscript page: 304v  ბოგანო იმ ზეითს გლეხებში არ ჩაითვლების, ამაზე
Line of ed.: 9     ცალკე უნდა ააღებინონ. ვენაჴის მქონეს გლეხს ბოგანო არა ქუი\ან,
Line of ed.: 10     რაგინდ სხვა მამული ნაკლებად ქონდეს.

Paragraph: 101.  
Line of ed.: 11        101. გასამყრელო ჴელმწიფისა არის. რა რომ უფროსი
Line of ed.: 12     საუფროსოს აღებას გაათავებს, მერმე ოცისთავს, როგორიც ჴელმ\წიფეს
Line of ed.: 13     ეპრიანების, იმისთანას გლეხს აიღებს, თუ უნდა ერთს
Line of ed.: 14     ალაგს, თუ უნდა დაფანტვით; იქნების, დიდს თავადზე სოფელიც
Line of ed.: 15     აიღოს.

Line of ed.: 16        მაგრამე ეს გასამყრელო ასრე ჴელმწიფისა არის, რომე რო\გორც
Line of ed.: 17     თავისი სახასო, ისრე ეს არის. ეპრიანების, თვითან დაიჭერს;
Line of ed.: 18     იქნების, სხვას უბოძოს; იქნების, იმათშივე ერთსა და ერთს უბოძოს,
Line of ed.: 19     და იქნების, ორთავ აქრთამებინოს ერთად, ისი სჯობს. აზნაური\შვილზედაც
Line of ed.: 20     აიღებს გასამყრელოსა, და თუ ეპრიანება, არ აიღებს.

Paragraph: 102.  
Line of ed.: 21        102. საშუალო ასრე არის: აქამდინ შუას ძმას არას
Line of ed.: 22     მისცემდენ, თუ არ დიდად მოჭირნახულეთ, მაგრამე ახლა მეფემან
Line of ed.: 23     პატრონმან გიორგიმ განაწესა, რომე შუათანას ძმებსაც ერთს
Line of ed.: 24     რასმე მისცემენ. თუ სამი და ოთხი შუათანა ძმები არიან, ამ გლე\ხების
Line of ed.: 25     ოცისთავი იანგარიშონ, რამდენიც კომლი დადგეს, ის შუა\თანას
Line of ed.: 26     ძმებს გაუყონ ერთი მეორეზე; რომელიც უფრო მოჭირნა\ხულე
Line of ed.: 27     იყოს, ისრე გაუყონ.

Paragraph: 103.  
Manuscript page: 305r 
Line of ed.: 28        103. უმცროსი ძმისა საუმცროსო __ სასახლე:

Line of ed.: 29        რომელიც მამასა, გინა ძმათა სასახლედ შემოუფარგლავთ ანუ
Line of ed.: 30     ფუძედ დაუჭირავთ. იმაში რაც შენობა უქნიათ, ყუელა უმცროსისა
Line of ed.: 31     არის; შიგ რაც ბაღი იყოს და დაჰყუების, ისიც მისი არის. და
Line of ed.: 32     გარეთ __ კალო-საბძელიცა.

Line of ed.: 33        კოშკი თუ არის, გასაყოფი არის, მაგრამ უმცროსს ფასი
Line of ed.: 34     უნდა გამოართვან და დააჴსნევინონ.

Line of ed.: 35        ქუევრის საუფროსო აიღების და სხვა ქუევრი ძმაზე უნდა
Line of ed.: 36     გაიყონ.

Page of ed.: 509  
Line of ed.: 1        ამ სახლის ზომაები სასახლის ადგილი, რამდენიც ძმანი
Line of ed.: 2     არიან, ყველას უნდა მისცენ ან იმავ სასახლის გარეშემო და ან
Line of ed.: 3     ხოდაბუნში, ან საგლეხოს ადგილიდამ. ზვარში არ მიეცემის.

Line of ed.: 4        იქნების, სასახლედ დაჩემებულს ალაგს და გალავანსა, და თუ
Line of ed.: 5     უნდა გალავანი არ ევლოს, __ სასახლედ დაჩემებულს ადგილს გარდა\ისად,
Line of ed.: 6     სხვაგან სასახლე ააშენოს რომელმაც ძმამ, იმასთან უმცროსს
Line of ed.: 7     ჴელი არა აქუს.

Line of ed.: 8        [1031]. თუ დაკარგული მამული იშოვნა რომელმაც ძმამ,
Line of ed.: 9     გინდა უფროსი იყოს და გინდა უმცროსი და გინდა საშუალო,
Line of ed.: 10     რომელიც ისრე გამოჩენით იშოვნის, რომ მისის სიკეთით შეემატ\ნოს,
Line of ed.: 11     იმაზედ ოცისთავი საჭირნახულო მიეცემის.

Line of ed.: 12        [1032] Manuscript page: 305v  ციციშვილების მეტში ზვრისა და ხოდაბუნის
Line of ed.: 13     საუფროსო არვისაში არ არის. იმათაც ძველობით, ფიცით გაუტა\ნიათ
Line of ed.: 14     და მისთვის დარჩომილა.

Line of ed.: 15        [1033]. აყრილს გლეხზედაც საკომლო არის, __ რომ დარჩების,
Line of ed.: 16     მის საუფროსოსაც აიღებს. აყრილის კაცის საკომლო ვისაც ერ\გების,
Line of ed.: 17     გლეხიც იმასვე უნდა მიუიდეს. და იქნების, ასრეც გარიგ\დენ,
Line of ed.: 18     ვინც მოვიყუანოთ, მისი იყოსო.

Line of ed.: 19        [1034]. იქნების, გლეხი ოცი არ ყუანდეს, ან მეტი, ან ნაკლები
Line of ed.: 20     იყოს, და იმისი საუფროსოს მიცემა ან გასამყრელოს აღება, ან
Line of ed.: 21     საშუალოს აღება გაჭირდების. ამას კარგა გასინჯვა და მოსამართ\ლისაგან
Line of ed.: 22     გარკვევა უნდა, ჩათულა და ანგარიში უნდა.

Line of ed.: 23        იქნების, ამდენი გლეხი იყოს გამორჩეული, საუფროსო
Line of ed.: 24     ერგოს და საუარესო აღარ მისცენ; იქნების, არც გამორჩეული
Line of ed.: 25     მიეცეს და არც უარესი, შუათანა, გლეხი მიეცეს, ან არა __ ორი:
Line of ed.: 26     ერთი, რომელიც კაი გლეხია, დააგდონ და ისრე სხვაში აარჩევი\ნონ.
Line of ed.: 27     ამას კარგი გასინჯვა უნდა.

Paragraph: 104.  
Line of ed.: 28        104. სხვა რაც გასაყოფი გლეხი დარჩების, მისი ასრე უნდა.
Line of ed.: 29     რამდენიც ძმ\\ანი Manuscript page: 306r  არიან, იმდენი კომლი და კომლი უნდა
Line of ed.: 30     შეაფარდონ, რომ ყუელანი დასჯერდენ, რომ სწორი ფარდი არისო,
Line of ed.: 31     და რომელიც მერგების, ვჯერვარო.

Line of ed.: 32        ეს შეფარდებული მდივანმან სწორეს, ერთსნაირს ბარათზე
Line of ed.: 33     უნდა დაწეროს, სწორედ წაკვეცოს, დაკეცოს, რომე ერთიმეორეზე
Line of ed.: 34     მეტობით არ იცნობოდეს.

Page of ed.: 510  
Line of ed.: 1        მეფე, თუ ვინც მოსამართლე ბძანდებოდეს, იმან ჴელისა\ჴოცში
Line of ed.: 2     უნდა ჩაყაროს: აურიოს, ამოიღოს და თვითო-თვითოს
Line of ed.: 3     გარდუგდოს. რომელიც რომელს ერგოს, მდივანმა ზედ მოუწე\როს.
Line of ed.: 4     მაგრამე გარდაგდება რიგით უნდა, რამდენიც ძმანიც იყუნენ,
Line of ed.: 5     შეფარდებით.

Line of ed.: 6        იქნების, ძმებში სულ ერთმან, მცოდნემ ძმამ შეაფარდოს,
Line of ed.: 7     იქნების, რიგით შეაფარდოს, იქნების, ყმამ შეაფარდოს, __ რად\გან
Line of ed.: 8     ბარათს შეყრიან, არა იცის რა.

Line of ed.: 9        რჩევაც იქნების, __ ჯერ ერთმან ირჩიოს შეფარდებული და მერ\მე
Line of ed.: 10     რიგით ყუელამ ირჩიოს.

Line of ed.: 11        [1041]. ზვარსა და ხოდაბუნს გარეთ ბაღი, წისქუილი, ბოს\ტანი,
Line of ed.: 12     რაც გლეხის გასაყოლად დარჩების რამე, გლეხზედ არ და\ადვან,
Line of ed.: 13     ყუელა გასაყოფი არის.

Paragraph: 105.  
Line of ed.: 14        105. იქნების, ზოგს ძმაში სათავისთაოდ ნასყიდობა იციან;
Line of ed.: 15     ან მანდილოსანი თავისის მზითვით იყიდის რასმე მამულსა. ამისი
Line of ed.: 16     გასინჯვა უნდა. თუ Manuscript page: 306v  სასახლოსა და მამულის გამოსაღებით
Line of ed.: 17     არ არის ნასყიდი. და წიგნში და სყიდვაში არას გარეულა, არას
Line of ed.: 18     ემართლებიან; თუ არადა, საერთოდ უყიდნიათ და ერთი იქნების.

Paragraph: 106.  
Line of ed.: 19        106. სასაფლაო, ხატი, ჯვარი, საყდრის მამული ერთია. თუ
Line of ed.: 20     არ გაჰყოფენ, ისი სჯობს, საყდრის ყმასა.

Paragraph: 107.  
Line of ed.: 21        107. საქონელი გაყრაში რაც ქონდესთ, ან მამისა, ან დე\დისა,
Line of ed.: 22     ან უშვილოს ბიძისა თუ ძმისა, ასეთი რომე სიცოცხლეში
Line of ed.: 23     არ მიეცეს თავ-თავისათვის და ისრე საერთოდ დაეგდოსთ, იმისი
Line of ed.: 24     ასრე იქნას.

Line of ed.: 25        რომელიც საერთოდ სასახლოდ ან ქრთამად, ან ბატონზე,
Line of ed.: 26     ან საერთოს ძველსა და ახალს ვალზე დახარჯულა, ის ჩავლილი
Line of ed.: 27     არის. რაც ალაგს არის, საძმო არის.

Line of ed.: 28        თუ ერთს მეორეზედ უფროსი სათავისთაოდ დაუხარჯავს,
Line of ed.: 29     იმისი პასუხი უნდა გასცეს. ზითევი თავთავისი არის; თუ რამ სა\სახლოდ
Line of ed.: 30     დახარჯულა, პასუხი უნდა მისცენ.

Paragraph: 108.  
Line of ed.: 31        108. თუ უფროსი ძმა უშვილოდ ამოვარდა, საუფროსო მისი
Line of ed.: 32     შედეგისა არის; და თუ შვილი დარჩა, შვილისა არის. აგრევე,
Line of ed.: 33     თუ უმცროსი ამოვარდა და შვილი არ დარჩა, საუმცროსო სხვა
Line of ed.: 34     ძმისა არის.

Line of ed.: 35        \\109. Manuscript page: 307r  ძველი რიგი ასრე არის. სანამდინ ძმანი ერ\თად
Line of ed.: 36     არიან, ჭირი, ლხინი, საშოვარი, უშოვრობა, წანართმევი თუ ნა\ბოძები,
Page of ed.: 511   Line of ed.: 1     ნაპოვნი თუ დაკარგული, რაც რამ ფერი, ყუელა ერთი არის,
Line of ed.: 2     ძმურად __ უფროსმან __ საუფროსო, უმცროსმან __ საუმცროსო, ასრე
Line of ed.: 3     ყოფილა.

Line of ed.: 4        ახლა ასრე არის. თუ თავისის ნაშოვნის საქონლით ან იშოვ\ნა
Line of ed.: 5     რამე, ან იყიდა, მაგდენს წილს ძმათათვის არას მიაცემინებენ.

Line of ed.: 6        მაგრამე ძმებს ან ვალისაგან, ან სისხლისაგან, ან სხვის
Line of ed.: 7     რისგანმე ნაქნარი საქმე გაუჭირდეს და ვალი დაედვას, და მამუ\ლის
Line of ed.: 8     გასყიდვის მეტი ღონე არა ქონდეს, მეორეს ძმას ქონდეს
Line of ed.: 9     რამე, თავისი წილიც იმან მისცეს __ ის მამული იმისი დაჴსნილი
Line of ed.: 10     იქნების, სხვათ ჴელი არ ექნების.

Paragraph: 110.  
Line of ed.: 11        110. ნაბიჭურის წილი არ არის მამულში.

Line of ed.: 12        თუ თავის ძმებს ეყმობა, სხვათ ჴელი არა აქუთ, არც ბიძასა და
Line of ed.: 13     არც ბიძაშვილსა, ძმებმან ერთის ყმის ალაგს უნდა არჩინონ. და თუ
Line of ed.: 14     არ უნდა ძმებთან ყოფნა, იმათთან არაფერი წილი არა აქუს. ვის\თანაც
Line of ed.: 15     უნდოდეს, წავიდეს, ძმებს პასუხი არა აქუთ. და თუ ძმებს
Line of ed.: 16     ეყმოს, ძმათ სიტყუა არა აქუსთ, უნდა არჩინონ ყმურად.

Line of ed.: 17        და Manuscript page: 307v  თუ ქალი არის, უნდა გაათხოოს და გა[ა]მზითოს
Line of ed.: 18     ყმის ქალსავით, და თუ ენამუსების, ნამუსიანი კაცი ამას ხომ არ
Line of ed.: 19     იკადრებს, კარგად არ გაისტუმროს!

Line of ed.: 20        თუ ერთი ძმა ამოვარდა და ბუშის მეტი არა დარჩა რა,
Line of ed.: 21     ჩვენს სამართალში ძმებმან ერთის ყმის მამულის ოდენი მამული
Line of ed.: 22     უნდა მისცენ. თუ უნდოდეს, იმათთან დადგეს, და თუ უნდოდეს,
Line of ed.: 23     ბატონს ეყმოს. მაგრამე საქონელიც უნდა უწილადონ ბიძაშვილებმან.

Line of ed.: 24        მამას თუ ან ბუშისათვინ და ან მართალის შვილისათვინ
Line of ed.: 25     სიცოცხლეში მიუცემია რამე, ის არ ჩაეთვლების, მისია, ვისთვი\ნაც
Line of ed.: 26     მიუცემია.

Paragraph: 111.  
Line of ed.: 27        111. თუ კაცმან მამული რამე იყიდოს, გინა სხვა რამე, თა\ვისით
Line of ed.: 28     ანუ საერთოთი, მისი ასრე არის. თუ ან ძმა, ან სახლის
Line of ed.: 29     კაცი წიგნში სწერია, გაყრაში წილი დაედების.

Line of ed.: 30        მაგრამე, თუ იმ კაცს სასახლო არა დაუხარჯავს რა და
Line of ed.: 31     თავისის საქონლით უყიდია, იმ სხვას ძმებს, როგორც საქონლის
Line of ed.: 32     წილი შეხუდეს და გამოიღოს, იმ ზომით იმ ნასყიდის წილი დაიდვან.

Paragraph: 112.  
Line of ed.: 33        112. თუ ნასისხლი რამე არის, სწორედ უნდა გაიყონ.

Line of ed.: 34        მაგრამე რომლის\\აც Manuscript page: 308r  ნასისხლი არის, ან შვილი, ან მამა
Line of ed.: 35     მომკუდარა, იმას უფროსი წილი დაედების.

Paragraph: 113.  
Page of ed.: 512  
Line of ed.: 1        113. უშვილო კაცი, ძმა იყოს ვისიმე თუ ბიძა, გინა ბიძა\შვილი,
Line of ed.: 2     გაყრა მოინდომოს, თავისი წილი და კერძი არ დაეჭირ\ვის.
Line of ed.: 3     და თუ სახლის კაცი გაიტანა რომელიმე და გაჰყვა ვისმე,
Line of ed.: 4     ვისთანც მოკუდების, მისი მამული და ქონება მასი დარჩების. თუ
Line of ed.: 5     უშვილოდ მოკუდა, სხვა იმები და ბიძაშვილები ვერას მოედავე\ბიან
Line of ed.: 6     და ვერც არას შეუვლენ.

Line of ed.: 7        და თუ ცალკე გავიდა და არავისთან დადგა და უშვილოდ
Line of ed.: 8     ამოვარდა, მისი მამული ჴელმწიფისა არის, ვისაც უნდა, უბოძებს.

Paragraph: 114.  
Line of ed.: 9        114. რუს სარწყავს წყალს, როგორც მამულს გაიყოფენ ძმანი,
Line of ed.: 10     ისრე წყალი იმდენ ნაკადულად გაიყოფის.

Paragraph: 115.  
Line of ed.: 11        115. სულადს ასრე გაიყოფენ. ყმასა და მხლებელს გარ\და,
Line of ed.: 12     პურს, რამდენიც არიან შვილი თუ შვილიშვილი, ნაბიჭვარი
Line of ed.: 13     ყველაზე მისცემენ. ღვინოს, რამდენსაც სახლიშვილს მუშის თავს\დგომა
Line of ed.: 14     შეუძლია, ისრე ბარზედ გაიყოფენ.

Line of ed.: 15        თუ ბერი ყავს ვისმე და საჴელო არა აქვს, სულადი იმასაც
Line of ed.: 16     მიეცემის.


Chapter: 22  
Manuscript page: 308v 
Line of ed.: 17   კარი __ პირველი, ვალისა თუ როგორ აიღების


Paragraph: 116.  
Line of ed.: 18        116. ვალისა ეს მოგაჴსენოთ, რომე ქართლში კითხვა აგრერი\გად
Line of ed.: 19     არ ყოფილა. ამ ახლო ხანებშიაც თუმანი თვეში ხუთ აბაზათაც,
Line of ed.: 20     მისცემია, ოთხ აბაზათაც, სამ აბაზათაც, ათ შაურათაც, ორ აბა\ზადაც,
Line of ed.: 21     ხუთ შაურათაც, აბაზადაც, სამ შაურადაც, ორ შაურა\დაც,
Line of ed.: 22     ამაში დიაღ, ბევრ გვარიც ქნილა. ასე რიგად მიცემაზე
Line of ed.: 23     სარგებლის სარგებელიც აღებულა, __ რამდენი წელიწადი დაგვიანე\ბია,
Line of ed.: 24     იმდენი სარგებელიც გამორთმევიათ.

Paragraph: 117.  
Line of ed.: 25        117. პური ერთიორათაც გაცემულა, ერთისამათაც, ათი
Line of ed.: 26     თხუთმეტათაც. და ამაების სარგებლის სარგებელიც აღებულა.

Line of ed.: 27        მაგრამ ძალი და უსამართლო არის, და ღ̃თის საწყენი კიდევ
Line of ed.: 28     უფრო არის.

Paragraph: 118.  
Manuscript page: 309r 
Line of ed.: 29        118. ღვინო ერთისამათაც აღებულა, ერთიოთხა\თაც
Line of ed.: 30     და ერთნახევრადაც, ათი თხუთხმეტათაც. ამისი სარგებლის
Line of ed.: 31     სარგებელიც ბევრს აუღიათ. მაგრა ესეც ბევრი არის და ღ̃თის
Line of ed.: 32     წინაშე და სახარების გარდასულა.

Paragraph: 119.  
Line of ed.: 33        119. ერთი რიგი ვალი ეს არის, რომე სამს აბაზს თეთრს
Line of ed.: 34     მისცემენ, და სანამდინ ის თეთრი აქუს, ახალზე თვითო კოკა
Page of ed.: 513   Line of ed.: 1     ტკბილი უნდა აძლიონ სარგებელი. თუ პურზე შერიგებულან, მარ\ჩილისათვინ
Line of ed.: 2     ოთხი კოდი პური სარგებელი უნდა აძლიონ. მაგ\რამე
Line of ed.: 3     დიაღ ძალი არის.

Line of ed.: 4        არის კიდევ მარჩილი ასრე გაცემული, რომე მარჩილის
Line of ed.: 5     სარგებლად ოთხი მუშა უნდა უმუშაოს ან მარჩილის თავს წელი\წადში
Line of ed.: 6     ერთის აბაზი სარგებელი მოსცენ.


Chapter: 23  
Line of ed.: 7   აწ კოკისა და კოდისა წონისა მოგაჴსენოთ


Paragraph: 120.  
Line of ed.: 8        120. ადგილი არის, კოკა რვა ლიტრა არის, ადგილი არის
Line of ed.: 9     ათლიტრიანი, ადგილი არის __ თორმეტიანი, ადგილი არის __
Line of ed.: 10     თექუსმეტიანი, ადგილი არის, ოცდაოთხლიტრიანია.

Paragraph: 121.  
Line of ed.: 11        121. პური, ადგილი არის, კოდი რვალიტრიანია; ადგი\ლია,
Line of ed.: 12     ათიანია; იქნების, რომე თორმეტი ლიტრიანი იყოს.

Paragraph: 122.  
Manuscript page: 309v 
Line of ed.: 13        122. ქერი, ადგილი არის, კოდი რვალიტრიანია;
Line of ed.: 14     ადგილია, ათიანია; იქნების, რომე თორმეტიანი იყოს.

Paragraph: 123.  
Line of ed.: 15        123. ფეტვი, კოდი იქნების ათიანი, თორმეტიანიცა, მეტიცა
Line of ed.: 16     და ნაკლებიც.

Paragraph: 124.  
Line of ed.: 17        124. აწ ეს მოგაჴსენოთ, ლიტრა რა არის, ან კოდი და ან
Line of ed.: 18     კოკა. სამი მინალთუნისა და ათი შაურის წონა ერთი სტილი
Line of ed.: 19     არის. სუთი სტილი ერთი ჩარექი არის. ოთსი ჩარექი ერთი
Line of ed.: 20     ლიტრა არის. აწ, ვისაც გინდათ, ამ თეთრის წონაზე, __ ამისთვის
Line of ed.: 21     მოგაჴსენებთ, _ ერთი ლიტრა რამდენის ხაშხაშისა, გინა ქერის
Line of ed.: 22     მარცვლის წონა არის, იმას შეიტყობთ.


Chapter: 24  
Line of ed.: 23   სამართლიანად თეთრისა, პურისა, ღვინის გავალება
Line of ed.: 24   როგორ ჴამს


Paragraph: 125.  
Line of ed.: 25        125. თეთრი რომ გასცეს კაცმან, თუ ძალი ქნა და
Line of ed.: 26     სული სძულს, თუმანი __ თვეში ხუთშაურად; თუ სული ცოტად უყ\უარს
Line of ed.: 27     __ აბაზად თუ უკეთ უყუარს __ სამ შაურად; და თუ მართლა
Line of ed.: 28     უყუარს __ ორ შაურად. სულ უკეთესი ეს არის, რომ სარგებელი
Line of ed.: 29     სულ არ აიღოს.

Line of ed.: 30        სარგებლის სარგებელი არაფერის ვალისა არ გაჩნდების,
Line of ed.: 31     არც ი\\თხოების, Manuscript page: 310r  არც მიეცემინების. რა რომ ერთი ორზე
Line of ed.: 32     გარდასცილდების, სხვა სარგებელი აღარ გაუჩნდების.

Paragraph: 126.  
Page of ed.: 514  
Line of ed.: 1        126. პური სამართლიანად ათი თორმეტად, მაგრამე, თუ
Line of ed.: 2     უღმ[რ]თოობა ქნას კაცმან, ათი თხუთმეტად კარგია. ამას ზეით
Line of ed.: 3     არ უნდა მიაცემინონ.

Line of ed.: 4        თუ პურის ძვირობა იყოს, რომ კოდი ან ათშაურად, ან ორ
Line of ed.: 5     აბაზათ, ან სამ აბაზათ იყოს, მაშინ ერთიორათაც მიეცემის. ქერი\სა
Line of ed.: 6     და ფეტვისა __ ასრე და მგზავსად ამისა.

Line of ed.: 7        სოფელში გაჩენა იციან, რომე როგორც გააჩენენ, ისრე მის\ცემენ,
Line of ed.: 8     მაგრამე იმას მოსამართლემ ყური არ უნდა უგდოს.

Paragraph: 127.  
Line of ed.: 9        127. ღვინო, თუ ძველი ევალოს, ახალში ერთიორად მისცეს

Line of ed.: 10        თუ მაჭარი ევალოს, ათი ჩვიდმეტად ტკბილი მისცეს. და თუ
Line of ed.: 11     ტკბილი ევალოს, ათი თხუთმეტად ტკბილი მისცეს. თუ ძველი
Line of ed.: 12     აუღია, ისევ ძველი მისცეს ათი თხუთმეტად კმარა. თუ მაჭარი
Line of ed.: 13     აუღია და სანაცვლოდ ან ძველი, ან ისევ მაჭარი მისცეს, ათი
Line of ed.: 14     თხუთხმეტად კმარა. ტკბილი თუ აუღია, ერთიორად ისევ ტკბილი
Line of ed.: 15     მისცეს.

Paragraph: 128.  
Manuscript page: 310v 
Line of ed.: 16        128. ღვინოზედ თეთრის გაცემა ასრე უნდა. თუ მარ\ჩილი
Line of ed.: 17     ერთს კოკას ტკბილზე გასცა, რომე სარგებელში ერთი კოკა
Line of ed.: 18     ტკბილი გამოართვა, სწორე გაცემა არის. თუ არადა ამაზე ნა\მეტნავად
Line of ed.: 19     გაცემა მოსამართლისაგან არ მიიცემინება, ამისთვის
Line of ed.: 20     რომე მარჩილი წლამდინ აბაზს მოიგებს და ერთი კოკა ტკბილი
Line of ed.: 21     მეტად არა ღირს.


Chapter: 25  
Line of ed.: 22   პურზე თეთრის გაცემა


Paragraph: 129.  
Line of ed.: 23        129. თეთრად მარჩილი რომ მისცეს პურზედა, იმისი სარგე\ბელი
Line of ed.: 24     წელიწადში ერთი კოდი და ნახევარი კმარა; და თუ გამ\ცემმა
Line of ed.: 25     სულს პური არჩიოს, ორი კოდი კმარა; თუ არა ქნას და
Line of ed.: 26     კიდევ უფრო სული გმოს, სამი კოდი გამოართვას. ეს ამიტომ
Line of ed.: 27     რომ, იქნების, პური კოდი შაურნახევრად იყოს, და, იქნების,
Line of ed.: 28     უფრო ძვირად და გინა იაფად, _ იმავ ათი თორმეტსა, გინა მცი\რედ,
Line of ed.: 29     უმცროსზე წავა.


Chapter: 26  
Line of ed.: 30   თეთრის მუშაზე გაცემა


Paragraph: 130.  
Line of ed.: 31        130. მუშაზე თუ თეთრი გასცეს, მარჩილი წელიწადში ოთხ
Line of ed.: 32     მუშად ოთხს დღეს ამუშაოს. ესეც ამისთვის გავაჩინეთ: დღეში
Line of ed.: 33     მუშა ერთ შაურად იმუშავებს და Manuscript page: 311r  მარჩილი წელიწადში
Line of ed.: 34     ერთს აბაზს მოიგებს, და არა უსამართლო იქნების. რასაც ხანს
Line of ed.: 35     ქონდეს ყოველს წელიწადს ასრე ქნას. როდესაც უნდაც პატ\რონსა,
Line of ed.: 36     თავის თეთრს გამოართვამს.

Paragraph: 131.  
Line of ed.: 37        131. მოვალე მოვალეს რომ უჩიოდეს, თუ სამართლით ადა\ვებდეს,
Line of ed.: 38     თუ აქუს და ან ღონე დაედების და შოვნის გზა ჰქონდეს,
Line of ed.: 39     როგორც სარგებელი დაგვიწერია იმრიგად უნდა მისცეს.

Page of ed.: 515  
Line of ed.: 1        და თუ მოვალე გატეხილია ან ღონე არა აქუს, ან დაობლე\ბულია,
Line of ed.: 2     ან თვითან დაკარგულია და ცოლი და წვრილი შვილი
Line of ed.: 3     ყავს, ან მარტო ქალი დარჩომია, ან თვითან დაკარგულია და სა\ქონლად
Line of ed.: 4     საქონელი მოყუარეს უბარია, ან მოსაგებად არის და შინ
Line of ed.: 5     ცოლი და შვილი ყავს და ვალის გარდაჴდაც შეუძლია, ან სხვა
Line of ed.: 6     რამ მიზეზით, __ ამ წესით უნდა გასამართლდეს.

Line of ed.: 7        ან თუ თავდები დაუყენებია და თვითან წასულა და გაპა\რულა,
Line of ed.: 8     და თავდები აქ არის, იმ რიგით უნდა გასამართლდეს.

Line of ed.: 9        და სხვა მრავალი მიზეზებია, მაგრამ სულ დაწერა არ იქნე\ბოდა,
Line of ed.: 10     ამავ წესით უნდა და გზით გასაზღვროთ და გაასამართლოთ.

Paragraph: 132.  
Manuscript page: 311v 
Line of ed.: 11        132. თუ კაცი გაღარიბებულიყოს და ვალის მიცემა
Line of ed.: 12     აღარ შეეძლოს, დიაღ, დაცემულიყოს, __ თავნზედაც დაიკლება. და
Line of ed.: 13     თუ ცოტაც არის, რომ შეუძლია, თავნი უნდა მისცეს და სარგე\ბელი
Line of ed.: 14     ჩაივლის.

Paragraph: 133.  
Line of ed.: 15        133. თუ კაცი დაკარგულიყოს და წვრილი შვილი ყუანდეს,
Line of ed.: 16     და ცოლს თუ აქუს რამე, მისის შაღავათით მისცეს; და თუ არა,
Line of ed.: 17     მოვალემ იმ კაცის მოსვლამდინ დააცალოს. თუ მოკუდა, ობლე\ბის
Line of ed.: 18     დაზდამდი უნდა მოიცადოს, სანამდი ობლები თოთხმეტი\თხუთმეტის
Line of ed.: 19     წლისა შეიქნებოდენ.

Line of ed.: 20        და თუ ცოცხალი მოვიდეს, პასუხი უნდა გასცეს.

Line of ed.: 21        მაგრამ კაცი რომ სხვაგან იყოს, და აქ ცოლ-შვილს თუ აქუს
Line of ed.: 22     რამე, და ან იმ კაცს სხვა მოვალე ყავს და აღონებს, სხვა გზა
Line of ed.: 23     არა აქუს, იმ დედაკაცსა და მის ყმაწვილებს მისის შვილებით უნდა
Line of ed.: 24     გამოართვან. და თუ არა აქუს, არ უნდა გასარჯონ.

Paragraph: 134.  
Line of ed.: 25        134. თუ ქვრივი იყოს და ობლები წვრილი ყუანდეს, და
Line of ed.: 26     მოვალემ ვალს თხოვნა დაუწყოს, სანამდის ობლები არ დაიზრდე\ბის,
Line of ed.: 27     ვალი არ ეთხოების და თუ ობოლსა და ქურივს აქუს რამე,
Line of ed.: 28     და იმ მოვალეს სხვა მოვალე ჰყავს და აღონებს, რა გინდა რა
Line of ed.: 29     უნდა მიაცემინოს, რომე, დიაღ, სარგებლით საქმე არ გაუჭიროს.

Paragraph: 135.  
Manuscript page: 312r 
Line of ed.: 30        135. თუ კაცი დაკარგული იყოს და აქ ცოლი და
Line of ed.: 31     შვილი არა ყუანდეს და საქონელი მოყუარეს ებაროს, თუ იმ მო\ვალეებსაც
Line of ed.: 32     მოვალეები არ აღონებენ, არ ეთხოების.

Line of ed.: 33        და თუ იმასაც მოვალეები აღონებდენ, მაშ ბატონმან თუ
Line of ed.: 34     მსაჯულმან ასეთის წიგნითა და პირობით უნდა გამოართვას და
Line of ed.: 35     მოსცეს, რომე, რახან ის კაცი მოვიდეს, ვეღარც მოვალეღა წა\ედაოს
Page of ed.: 516   Line of ed.: 1     და ვეღარც საქონლის პატრონი მოყუარესა და მოვალეს
Line of ed.: 2     წაედაოს.

Paragraph: 136.  
Line of ed.: 3        136. თუ შვილი ან მამისაგან, ან ძმისაგან, ან სხვის ვისგანმე
Line of ed.: 4     ან გასყიდულა, ან დატყუევებულა, იმას მამისა და სახლის ვალსა
Line of ed.: 5     და სარგებელში ჴელი არა აქუს. და თუ ისრევ მამის მამულზე და სა\ქონელზე
Line of ed.: 6     მოვიდა და ჭირიც ინდომა მათი და ლხინიცა,
Line of ed.: 7     ეთხო/ების.

Paragraph: 137.  
Line of ed.: 8        137. თუ კაცი ამოვარდეს და აღარა დარჩეს რა, რაც საქო\ნელი
Line of ed.: 9     დარჩეს, მალიგორად უნდა, __ რამდენიც მოვალე იყოს,
Line of ed.: 10     ისრე გაიყონ. რა გინდ იმათი ბევრი ემართოს, რაც დარჩომია,
Line of ed.: 11     ის არის. და თუ ერთის მეტი მოვალე არ ჰყოლებია, იმისი ვალი
Line of ed.: 12     იმას მიეცეს და სხვა მკუდრის სულს უნდა მოეჴმაროს. მაგრამე
Line of ed.: 13     საქართველოს რიგით ბატონიც წაიღებს.

Paragraph: 138.  
Manuscript page: 312v 
Line of ed.: 14        138. თუ ქალის მეტი არა დარჩეს რა და საქონელიც
Line of ed.: 15     დარჩეს, ცოტა რამე სარჩო იმ ქალს უნდა მისცენ და სხვა მო\ვალეებს
Line of ed.: 16     მალიგორად გაუყონ. მაგრამე, თუ საქონელი არა დარჩა
Line of ed.: 17     რა, ქალს არა ეთხოება რა. თუ საქონელი და ნასყიდი რამ დარჩა,
Line of ed.: 18     მოვალეს იქიდამ მიეცემის, თორემ სამკუიდრო მამულიდამ ბატონი
Line of ed.: 19     არ მისცემს.

Paragraph: 139.  
Line of ed.: 20        139. საქართველოს რიგით, ძმა თუ ძმისწული ან ბიძაშვილი
Line of ed.: 21     გაუყრელი დარჩა, იმ მკუდრის წილი მამულიცა და საქონელიც
Line of ed.: 22     მისი არის და ვალიც იმათ უნდა გარდიჴადონ.

Line of ed.: 23        და თუ გაყრილნი არიან, და რაც ვალი ერთად ყოფაში
Line of ed.: 24     აუღიათ, და გაყრაში რომელს რომელი გაჰყოლია, ისრე უნდა
Line of ed.: 25     გარდიჴადონ. სხვას ერთიმეორის ვალთან ჴელი არა აქუთ. აგრევე
Line of ed.: 26     შვილი მამას, თუ სიცოცხლეში გაყრია, ერთობის ვალში მიუდგე\ბის,
Line of ed.: 27     და გაყრას უკან თუ რომელსამე აუღია, ერთიმეორის ვალს
Line of ed.: 28     აღარ მისცემს.

Line of ed.: 29        ესეც იქნების, ერთგან იყვნენ გინდა ძმა, გინდა მამა, გინდა
Line of ed.: 30     ძმისწული, ერთი და ერთი რომ მოკუდეს, თუ მკუდრის მამულს
Line of ed.: 31     არ ინდომებს სხვა სახლის კაცი, რომ არც გარდაჴდა შეეძლოს,
Line of ed.: 32     აღარც ვალს მისცემს.

Paragraph: 140.  
Manuscript page: 313r 
Line of ed.: 33        140. სანამდი მამა ცოცხალი არის შვილმან რომ
Line of ed.: 34     ვალი აიღოს მამის უკითხავად, მამა არ მისცემს, და არც
Line of ed.: 35     ეთხო/ების.

Paragraph: 141.  
Page of ed.: 517  
Line of ed.: 1        141. პაპას თუ პაპის მამას რომ ვალი აეღოს, მისი შვილი
Line of ed.: 2     და შვილიშვილი ბევრად გაყრილიყუნენ ან დაკარგულიყონ, იმისი
Line of ed.: 3     წილი მამული როგორც გაეყოსთ, ისრე ვალი მისცენ. და თუ მათი
Line of ed.: 4     მამული სხვათ ქონდეს, ვისაც ეჭიროს, იმან მისცეს.

Paragraph: 142.  
Line of ed.: 5        142. ესეც იქნების, მოვალეს რომ კაცი ვეღარ აუიდეს, სა\ქონელი
Line of ed.: 6     არა ქონდეს, კაცი მიეცემის, __ ამ საქმითა, რომ ურჯულო\ზედ
Line of ed.: 7     არ გაყიდოს.

Paragraph: 143.  
Line of ed.: 8        143. ვალი რომ კაცს კაცისა ემართოს, მოვიდოდეს და
Line of ed.: 9     იჩივლოს, უნდა მოადიც მოიყვანონ, თამასუქი უნდა გაუსინჯონ,
Line of ed.: 10     ბეჭედი, ქრონიკონი, დამწერი და მოწამე, __ ამიტომ რომე ბევრს
Line of ed.: 11     ტყუილათაც მოიგონებენ.

Line of ed.: 12        იქნების, რომ გარდაეჴადოს, თამასუქი შერჩომოდეს ან
Line of ed.: 13     ერთის რასმე მიზეზით კიდევ წამოედაოს. ესეები იქნების, მაგ\რამე
Line of ed.: 14     ამას მოსამართლემ კარგა გულისყური უნდა გაავლოს და
Line of ed.: 15     კარგად გამოძებნოს. თუ გამოძებნით შეიტყო, ხომ კარგი იქნების,
Line of ed.: 16     და თუ ვერ შეიტყო, __ ან მოწმით, ან ფიცით.

Manuscript page: 313v 
Line of ed.: 17        თეთრი თუ ასი თუმანი არის, ხუთს თუმანზე ორი
Line of ed.: 18     კაცი შეუგდოს; ორისაგან ერთი იშოვნოს და ისრე შეაფიცოს. ეს
Line of ed.: 19     ას თუმანზე ოცი მოფიცარი რომ გვითქუამს, იქნების ას თუმანზე
Line of ed.: 20     თხუთმეტი მოფიცარიც კმაროდეს, იქნების __ თორმეტი, ათსაც
Line of ed.: 21     და/ეჯერების.

Line of ed.: 22        ესეც უნდა გასინჯოთ, თუ მოფიცარი უფრო დიდგვარია,
Line of ed.: 23     უფრო ცოტა ჴამს, და თუ გვარდაბალია, უფრო ბევრი ჴამს.

Paragraph: 144.  
Line of ed.: 24        144. ქალაქში მოფიცარი ამოკუეთილი არის. რაგინდ დიდ
Line of ed.: 25     საქმეს, სისხლსა თუ ბევრს ვალსა და საქონელს, ან მოქალაქე გა\რეშე
Line of ed.: 26     კაცს სწამობდეს და ან გარეშე კაცი მოქალაქეთ სწამობ\დეს,
Line of ed.: 27     თავკაცათ აძესთ ფიცი, მოფიცარს ერთმანეთს ვერ შეუგდებენ.

Paragraph: 145.  
Line of ed.: 28        145. თუ კაცი ამოვარდეს და ვაჟიშვილი არ დარჩეს, და
Line of ed.: 29     ქალი დარჩეს, ის ქალი ვინც შეირთოს, თავისის მამის სახლ-კარი,
Line of ed.: 30     საქონელი, მამული იმ ქალს მიეცეს. იმ კაცის ვალიც იმ ქალმან
Line of ed.: 31     და მისმა ქმარმან გარდიჴადოს. თუ ის ქალიცა და მისი ქმარიც
Line of ed.: 32     მამკუდარა და შვილები დარჩომია, ი\\მათ Manuscript page: 314r  გარდაიჴადონ.

Line of ed.: 33        თუ ქალი მამის სიცოცხლეში გათხოვილა, ვერავინ რას შეუა.

Line of ed.: 34        და თუ მამას უკან თავისის ზითვის მეტი არა წაუღია რა და
Line of ed.: 35     ისრე გათხოვილა, იმით ვერას შეუვლენ.

Paragraph: 146.  
Page of ed.: 518  
Line of ed.: 1        146. თუ კაცი ამოვარდეს და დედისა და დის მეტი არა
Line of ed.: 2     არჩეს რა, მისი ვალი დედასა და დას არ ეთხოება. თუ რამ
Line of ed.: 3     კაცს საქონელი დარჩომია, იმით უნდა გარდიჴადონ, დედისა და
Line of ed.: 4     დის საქონელთან ჴელი არა აქუთ.

Paragraph: 147.  
Line of ed.: 5        147. იქნების, რომე კაცს კაცთან ესთიბარი ქონდესო, უთა\მასუქოდ,
Line of ed.: 6     უთავდებოდ თეთრი ევალებინოს, მერმე ან ღარიბობით,
Line of ed.: 7     ან ქიშპობით მიმბარებლის სიძულილს უკან მის სახლის კაცს უარი
Line of ed.: 8     უთხრას, ჯერ გამოძებნით, მოწმით შეტყობას ეცადენით.

Line of ed.: 9        და თუ აღარ იქნას, იმ მიბარებულს კაცს ფიცი დაადევით,
Line of ed.: 10     რა ერთ საქონელის მიბარებას ეწამებოდეს, იმთონის მოწმით და\აფიცონ.
Line of ed.: 11     და თუ იფიცოს, არ მიბარებოდეს, არც ემართოს, არც
Line of ed.: 12     მართებოდეს, აღარას ემართლებიან; და თუ ვერ იფიცა, რასაც
Line of ed.: 13     ედავების, უნდა მისცეს.

Line of ed.: 14        [1471]. ფიცი ასეთს კაცს არ დაედების, რომე ან ყმაწვილი
Line of ed.: 15     იყოს, ან ჭკუანაკლები, __ Manuscript page: 314v  თუ ფიცი არ იცის და არა სწამს,
Line of ed.: 16     იმგვარს კაცს ფიცი რომ დაადვას, მოსამართლის ცოდვა არის.

Line of ed.: 17        მაგრამე, თუ იმის მეტი სხვა უფროსი არავინ ჰყავს და ფიცი
Line of ed.: 18     იმას ედების, იმას რა გაეწყობის. იქნების, მოყურით, შუა კაცით
Line of ed.: 19     კაცმან კაცი კარგად შეარიგოს და ფიცი არ მოაჴდინოს.

Paragraph: 148.  
Line of ed.: 20        148. კაცი რომ უცხოს თემს წავიდეს და იქ შვილი, გინა
Line of ed.: 21     ხმა დარჩეს, ის კაცი იმ უცხოს ქუეყანას დარჩეს და უძღებობაზედ
Line of ed.: 22     ბევრი ვალი აიღოს, იმაზე ძმა და სახლის კაცი არ მიუდგების.
Line of ed.: 23     იმასვე უნდა სთხოვონ, ამიტომ რომ, იმ მიმცემმან რატომ ავალა,
Line of ed.: 24     ის [რ]ომ ლოთი და არზაქარი იყო?

Line of ed.: 25        თუ არზაქარი არ იყო და კაი მართებული ვაჭარი იყო, ან
Line of ed.: 26     ქურდისაგან, ან ყაზახისაგან, ან ზღვით, ან სხვას ზიანით დაეწვა,
Line of ed.: 27     გამოჩენილი იქნების და უნდა სახლის კაცნი მიუდგნენ. თუ კიდევ
Line of ed.: 28     ამ ქუეყანას, აქ ყოფაში ერთად აუღიათ, იმაშიაც უნდა მიუდგნენ.

Paragraph: 149.  
Line of ed.: 29        149. ქ. ამანათისა.


Chapter: 27  
Page of ed.: 519  
Line of ed.: 1   აწ ვიწყოთ კარი ქურდობისა და სამართალი მისი


Paragraph: 150.  
Line of ed.: 2        150. ქურდობა ვისაც დაჟინებით შეემთხვიოს და შეაჩნდეს, რაც
Line of ed.: 3     უფერების და შვენის, ვისაც სამართალში მოვიდეს, როგორც მარ\თებდეს,
Line of ed.: 4     მისი იმან Manuscript page: 315r  იცის, და ზღვევინებისა ასრე უნდა იქნას.

Line of ed.: 5        ქურდობა, დიაღ, ბევრი რიგი არის და მრავალფერი არის,
Line of ed.: 6     და თვითეულად ყველას ცალკე დაწერა არ იქნებოდა, გრძლად
Line of ed.: 7     მოვიდოდა. ქურდობა ყველა სწორე არ არის, მაგრამე ამ სამს
Line of ed.: 8     ოთხს გარდაისად სწორედ ვთქუათ.

Paragraph: 151.  
Line of ed.: 9        151. ერთი ძნელი ესე, რომ თუ ცოლსა და ქმარს, ერთს
Line of ed.: 10     სახლში ერთად მწოლს, შეეპარა ქურდი და ისრე ან კაცის იარაღი
Line of ed.: 11     და ან ტანისამოსი, გინა სხვა რამ მოიპარა, ანუ ქალის სამკაული
Line of ed.: 12     და ტანისამოსი მოიპარა, ის ნაქურდალიც შვიდეულად უზღოს, და
Line of ed.: 13     რასაც გვარისა არიან, ნახევარ-ნახევარი სისხლი სხვა გარდაუჴადოს.

Line of ed.: 14        თუ ვერ აუვიდეს, ქურდი თავისის ცოლ-შვილით, საქონლით
Line of ed.: 15     და ნასყიდით მიეცეს. თუ რომ ეს ქურდობა მართლის სამართლით
Line of ed.: 16     არა ჩნდეს, ფიცით გამართლდეს, როგორც ზემოთ ფიცის საზღვარი
Line of ed.: 17     დაგვიწერია.

Paragraph: 152.  
Line of ed.: 18        152. მეორე ეს. ლაშქრობაში თუ ან ცხენი და ან
Line of ed.: 19     იარაღი, ან ტანსაცმელი, ჯაჭვი, აბჯარი მოჰპაროს, თავად დიდი
Line of ed.: 20     სირცხვილია: ერთი ეს, რომე Manuscript page: 315v  უმტროდ და შეუბმელად,
Line of ed.: 21     დაუნარჩომებლად, მუხთლად იარაღი აჰყრია, აუგი დასდებია; და
Line of ed.: 22     მეორე ესე, თუ ომი მოჰჴდა, იმ ლაშქრობაში უიარაღობით მკუ\დარი
Line of ed.: 23     შეიქნების. ამისთვინაც ამისმა ქურდმან მონაპარავიც შვიდე\ულად
Line of ed.: 24     მისცეს და სისხლის ნახევარიცა.

Paragraph: 153.  
Line of ed.: 25        153. მესამე ძნელი [ესე]. დედაკაცს რომ ზედ შებმული ან
Line of ed.: 26     კიდებული იარაღი ან თმა, ან თმის სატანი რაც რამ ფერი
Line of ed.: 27     სამკაული ზედ შეჴსნას ან შეაჭრას, მონაპარევიც შვიდეულად
Line of ed.: 28     მისცეს და სისხლის ნახევარიცა.

Paragraph: 154.  
Line of ed.: 29        154. ამ ზემოთ წერებულს ქურდობაებს გარდაის სხვა ქურ\დობაები
Line of ed.: 30     დიდისა თუ მდაბლისა, ბევრისა თე ცოტასი, შინა თუ
Line of ed.: 31     გარეთ, __ ვისაც რისაც ფერის ქურდობა შეემთხვიოს, მისი საზღაური
Line of ed.: 32     შვიდეული არის.

Line of ed.: 33        და ამ საზღაურისა ასრე არის და ასრე უნდა იქნას.

Line of ed.: 34        თუ ის საქონელიც ან პირუტყუი საბატიოს კაცის შვილისა
Line of ed.: 35     ან აზნაურიშვილისა მოპარულა, იმას ის საზღაური შვიდივ მთლივ
Line of ed.: 36     მიეცემის.

Line of ed.: 37        თუ ეს მონაპარავი გლეხისა არის, ერთიორად გლეხს მიეცემის
Line of ed.: 38     და სხვა საჴელმწიფო არის. სამთხრობლო, რაც საქონლის დამკარ\გავს
Line of ed.: 39     გაუა, ისიც ქურდმან უნდა მისცეს.
Page of ed.: 520  

Paragraph: 155.  
Manuscript page: 316r 
Line of ed.: 1        155. საყდრის გატეხისა, ჯვარისა და ხატის დამტვრე\ვისა,
Line of ed.: 2     ჴელმწიფის სალაროს გატეხისა ჩვენ არ გვითქუამს რა, რო\გორც
Line of ed.: 3     ჴელმწიფესა და კათალიკოზს ეპრიანებოდესთ, ისრე
Line of ed.: 4     გარდა/აჴდევინონ.

Paragraph: 156.  
Line of ed.: 5        156. საქართველოს სამართალი ერთი ეს არის, რომ კაცმა
Line of ed.: 6     დაჰკარგოს რამე და ან მოჰპარონ, სადაც თავის საქონელს იც\ნობს,
Line of ed.: 7     დიდისა თუ მცირისა ჴელში, თუ უნდა ეყიდოს ვისგანმე, გინდა
Line of ed.: 8     ეშოვნოს, სთხოვს, წაეჭიდების. იმ კაცმან ისიც უნდა მოსცეს, და
Line of ed.: 9     მისგანც მოსცემია ან მოუყიდნია, ის კაციც უნდა უთხრას. თუ
Line of ed.: 10     იმ კაცს არ ეტყვის, საზღაურიც თვითან უნდა მისცეს.

Line of ed.: 11        ესეც იქნების, რომე იმ კაცმან მომსყიდველი თუ მომცემი
Line of ed.: 12     ვეღარ იპოვნოს, ვეღარც იცნობდეს, იმაზე გული აჯეროს,
Line of ed.: 13     როგორც წესი იყოს, იმრიგად, ასრე რომე "ამ შენის საქონ\ლისა
Line of ed.: 14     არც მე ვიყო ქურდი და ვეღარც იმას ვიცნობდე, ვისგანც
Line of ed.: 15     მამცემია, აღარც ჴელი მიწვდებოდეს". თუ ასრე შეფიცოს, თავისი
Line of ed.: 16     თავნი გამოართვას, სხვას ნუღარას მიერჩის.

Paragraph: 157.  
Manuscript page: 316v 
Line of ed.: 17        157. არის კიდევ, კაცმან პირუტყუი და რაგინდა
Line of ed.: 18     რა საქონელი თავის საქონელს ამზგავსოს, მისი კი არ იყოს, მაგ\რამე
Line of ed.: 19     არ ეშვებოდეს, ჩემი არისო, ის კაციც ფიცევდეს ჩემიაო.

Line of ed.: 20        ამაში მოსამართლისაგან გამონახვა უნდა. ჯერ ორთავესაგან
Line of ed.: 21     მოწამე ითხოოს და მოწმით გაარჩიოს, ეცადოს.

Line of ed.: 22        თუ არ იქნას, ვისაც ჴელში საქონელი იცნას ფიცი იმისი
Line of ed.: 23     არის. ასრე იფიცოს, რომე "ჩემიც იყოს და ტყუილადაც მეცილე\ბოდე",
Line of ed.: 24     თუ არადა, ვერ იფიცოს, თუ დაკარგული არის, ისივ მოსცეს
Line of ed.: 25     და თუ მოპარვით წაყუანილი არის. შვიდეულად მოსცეს.

Paragraph: 158.  
Line of ed.: 26        158. ერთი ეს ვთქუათ. დასტურ დადებული არის, კაცი
Line of ed.: 27     თავის საქონელს იცნობს, შუას წყალში ჩაეჭიდებისო.

Line of ed.: 28        მაგრამე ამ ერთს ალაგს ეს არ იქნების: მაშინ რომე, ჴელ\მწიფე
Line of ed.: 29     ერთს მეპირისპირეს მტერზე ან ქუეყნის მოსარბევლად
Line of ed.: 30     ერთის კვირის სალაშქროზედ რომ მიბრძანდებოდეს, მაშინ რომ კაც\მან
Line of ed.: 31     კაცის ჴელში იცნას რამ, ნუ წაეჭიდების, ამიტომ რომე, ცხენი
Line of ed.: 32     არის თუ იარაღი, ყუელა თავის ფიქრით იქნების; და ახლა ამ კა\ცის
Line of ed.: 33     ჩამოქუეითება და იარაღის აყრა ერთის მეომრის მოშლა არის
Line of ed.: 34     და მერმე შუღლი მოსდევს, და მაშინ ჯარისათვის არ ვარგა.
Page of ed.: 521   Line of ed.: 1     ასრე იქნას: მოწამე დაიჭიროს, ამ ცხენსა, ამ იარაღს Manuscript page: 317r 
Line of ed.: 2     ვირჩითქო, და იმ ერთს კვირას უკან მოსამართლესთან შეიყარნენ
Line of ed.: 3     და ისრე გარიგდენ.

Paragraph: 159.  
Line of ed.: 4        159. კაცმან რომ კაცს ქურდობა თუ სხვა რა გინდა რა შე\სწამოს,
Line of ed.: 5     სტანჯოს, ბევრი რამ უპატიური შეჰკადროს, დააფიცოს, მერ\მე
Line of ed.: 6     ის საქმე სხვაგან გამოჩნდეს და დამფიცებელმან თუ რამ იქიდამ
Line of ed.: 7     გამოიტანოს, ნახევარი იმისია, ვინც იფიცავს, და გარჯის საუპა\ტიოც
Line of ed.: 8     უნდა მოსცეს დაფიცებულსა.

Line of ed.: 9        იქიდამ კიდეც ვერა გამოიტანოს რა, გარჯის საუპატიო
Line of ed.: 10     მაშინც უნდა მოსცეს, ბჭეთაგან გასინჯვით, როგორც ჴამდეს.


Chapter: 28  
Line of ed.: 11   კარი ნასყიდობისა


Paragraph: 160.  
Line of ed.: 12        160. თუ კაცმან ნასყიდობა ქნას, მამული, სოფელი, საქო\ნელი
Line of ed.: 13     თუ პირუტყუი, დიაღ, ალალი და შესარჩენი საქმე არის,
Line of ed.: 14     ბატონის მეტი კაცი ვერ მოუშლის. და თუ ბატონი გაუწყრების,
Line of ed.: 15     სულს გარდა ყველაზე ჴელი მიუწვდება.

Line of ed.: 16        მაგრამე ბატონსაც ეს მართებს: სხვა რიგად რომ ბატონმა
Line of ed.: 17     ყმას გარდააჴდევინოს, ნასყიდი მაინც არ უნდა მოუშალოს.

Paragraph: 161.  
Manuscript page: 317v. 
Line of ed.: 18        161. სყიდვა ასრე უნდა. კარგა გამოძიებით,
Line of ed.: 19     მართლის შეტყობით უნდა იყიდოს, რომე ან სხვის მამული არ
Line of ed.: 20     შემოატყუოს, ან მზღვარი ტყუილად არ დაუწეროს; კაის მოწმით,
Line of ed.: 21     წიგნით და ბეჭდით უნდა იყიდოს.

Line of ed.: 22        იქნების, დაჭირებული იყოს და იაფად მოჰყიდოს, იქნების
Line of ed.: 23     მსყიდველს უნდოდეს და ძვირად მოსცეს, მაგრამე რა წიგნი და\იწერების
Line of ed.: 24     და ჴელი ჩაირთვის, რა გინდ ფასი მოუმატონ და ან
Line of ed.: 25     მსყიდველს აღარ უნდოდეს, ვეღარ მოშლიან

Paragraph: 162.  
Line of ed.: 26        162. თუ კაცმან სოფელი ან გლეხი თავადისაგან ან აზნა\ურისაგან
Line of ed.: 27     სასყიდლად მოინდომოს, ჴელმწიფესაც უნდა დაკითხვა.

Line of ed.: 28        მაგრამე უკითხავადაც სყიდულა და არც ჴელმწიფე გამოჰკიდე\ბია,
Line of ed.: 29     ამიტომ რომე, ვინც უნდა იყიდოს, ჴელმწიფის კოდის პური,
Line of ed.: 30     ბეგარა, საბალახე, რაც რამ ფერი საჴელმწიფო, ლაშქარ-ნადირო\ბა,
Line of ed.: 31     __ არცეთი დააკლდება, ყველა უნდა ქნას, თუ ჴელმწიფემ არ
Line of ed.: 32     გა/ათარხნა.

Paragraph: 163.  
Page of ed.: 522  
Line of ed.: 1        163. ჴელმწიფის სახასოს აზნაურშვილისა და სახასოს გლე\ხისაგან
Line of ed.: 2     ჴელმწიფის უდასტუროდ თავადი, ნურც თავადის ყმა,
Line of ed.: 3     ნურას იყიდის.

Manuscript page: 318r 
Line of ed.: 4        აგრევე სხვას თავადისა და ვინ გინდას ყმა თავის
Line of ed.: 5     ბატონის უბეჭდოთ ნურავინ რას გაჰყიდის, თორემ მისი მება\ტონე
Line of ed.: 6     არ იყაბულებს, მამულს თვითან დაიჭერს და ფასს მიმსყიდ\ველს
Line of ed.: 7     სთხოვს.

Line of ed.: 8        იქნების, ამყრელმან და ან აყრილმან კაცმან სხვას თემიდამ
Line of ed.: 9     მამული გაყიდოს, არ გაიყიდების.

Line of ed.: 10        ვისაც ეყიდოს, ფასი მომსყიდველს სთხოოს.

Paragraph: 164.  
Line of ed.: 11        164. აწე თუ სხვას თემს ვაჭარი სავაჭროდ წავიდეს და იქ
Line of ed.: 12     თავის ქუეყნის კაცს ამ ქუეყნის მამული, ნასყიდი თუ უსყიდი, მი\ჰყიდოს
Line of ed.: 13     და იქ ლოთობასა და ავკაცობაზე გარდააგოს ან სხვას
Line of ed.: 14     თემს გარდიკარგოს, ის გასყიდვა ყაბული არ არის.

Line of ed.: 15        ვისაც თეთრის სესხება უნდოდეს, ისრე, უმამულოდ, ასეს\ხოს,
Line of ed.: 16     __ მერმე, როგორიც ვაჭარი არის და ან როგორც მოუგია,
Line of ed.: 17     ის გამოჩნდების. თუ აქუს რამე თავისი, ვალს იქიდამ მიეცემის.

Line of ed.: 18        თუ არა, ან ზღვით, ან გველით ან ქურდით წაჴდენია, ის
Line of ed.: 19     გამოჩნდების. აქ მისმა ძმამ და სახლისკაცმან, უნდა მამულიდამ
Line of ed.: 20     უნდა სხვა რიგად, გარდაუჴადოს.

Line of ed.: 21        ამას ბევრი რიგი გამონახვა და ვაჭართაგან კითხვა უნდა.

Paragraph: 165.  
Manuscript page: 318v 
Line of ed.: 22        165. იქნების, კაცმან ახალს ნასყიდს მამულს და აგა\რაკში
Line of ed.: 23     ქონება რამ იპოვნოს, თუ იმ მამულის მამსყიდველთან ფასი
Line of ed.: 24     გარდაწყუეტილი არის, ვეღარას შეუა, ის ქონება მსყიდველისა
Line of ed.: 25     არის. და თუ ფასი რამ დარჩომილა, იმ დანარჩომის ანგარიშით
Line of ed.: 26     წილი უდა მომსყიდველსაც დაუდვას.

Paragraph: 166.  
Line of ed.: 27        166. თუ პირუტყუი, აქლემი, ცხენი, ჯორი, ულაყი და რაც
Line of ed.: 28     რჩომა პირობით მიყიდა და ეს პირობა დაუდვა: "ამ ჩემს მოსყი\დულს
Line of ed.: 29     საქონელს, არც დაშავებულობით და არც სნეულობით არა
Line of ed.: 30     სჭირს რა, და თუ გამოაჩნდეს, შენი ფასი წაიღე და ჩემი პირ\უტყუი
Line of ed.: 31     მამგვარე", როდესაც იმ კაცმან შეაჩნიოს რამე და მო\გვაროს,
Line of ed.: 32     უნდა მიმსყიდველმან პირობა გაუთაოს.

Line of ed.: 33        და თუ არადა, პირობა არა ყოფილა რა, ერთმანეთის მოწონებით
Line of ed.: 34     უვაჭრიათ თუ გაუცვლიათ, მოკუდების თუ ავი რამ გამოჩნდების,
Line of ed.: 35     რა საბელზე გარდააბიჯებინებენ, აღარ შეიშლის.


Chapter: 29  
Page of ed.: 523  
Line of ed.: 1   [კარი] გაცულილობისა


Paragraph: 167.  
Line of ed.: 2        167. თუ კაცმან კაცს პირუტყუი რაც რამ ფერი სულიერი\საგან
Line of ed.: 3     ერთმანეთს გაუცვალოს, რომე ამისი იმას უნ\\დოდეს Manuscript page: 319r 
Line of ed.: 4     და იმისი ამას, [და] ერთმანეთს პირობას არას სთხოვენ, [ისე]
Line of ed.: 5     გასცვლიან, ერთმანეთთან ჴელი აღარ ექნებათ.

Line of ed.: 6        თუ პირობით შესცვალეს, არა სჭირს რაო, არც სენი, არც
Line of ed.: 7     დაშავებულობა, და მერმე კი გამოაჩნდა, ისევ შეეშლების. ოცს
Line of ed.: 8     დღემდინ იქნების ესე, თორემ მერმე აღარ შეიშლის. თუ მის ჴელში
Line of ed.: 9     არა სჭირვებია რა და მას უკან სენი რამ გამოსჩენია, მით აღარ
Line of ed.: 10     შეიშლის.

Line of ed.: 11        იქნების, ამისთანაებშია ფიცი მოჴდეს და მოსამართლემ რი\გიანათ
Line of ed.: 12     გასინჯოს და გააჩინოს.

Line of ed.: 13        ან ვენაჴი, ან მიწა, ან საკომლო, ან სასახლის ალაგი თუ
Line of ed.: 14     რაც რამ ფერი მამული ერთმანეთს გაუცვალონ, იქნების, სარ\თით
Line of ed.: 15     მისცენ ერთმან მეორესა, __ რა რომ გაცულილობის წიგნსა და
Line of ed.: 16     პირს დასდებენ, აღარ მოიშლების, გინდ ერთი მეორეს სჯობ\დეს
Line of ed.: 17     და უფრო გამოსაყენებელიც იყოს.


Chapter: 30  
Line of ed.: 18   [უშვილობისათვინ]


Paragraph: 168.  
Line of ed.: 19        168. უშვილობისათვინ კაცი ძალად და მის უნებურად ცოლს
Line of ed.: 20     ვერ დააგდებს, და თუ დააგდებს, სრული სისხლი უნდა მისცეს.

Line of ed.: 21        იქნების, კაცი ასრე ჭანი იყოს, რომე ცოლთან წოლა კი შე\ეძლოს
Line of ed.: 22     და შვილის შექნა კი არ შეეძლოს, ამისთვინაც არ გაიყრე\ბიან.
Line of ed.: 23     და თუ Manuscript page: 319v  სულ ასრე მცვედანი არის, რომ ქალთან წოლა
Line of ed.: 24     არ შეუძლია, უნდა კაცმან ცოლს დასტური მისცე სხვის ქმრის
Line of ed.: 25     შერთვისა.

Line of ed.: 26        თუ ვინ იცის, ქორწილზედ კაცი ყოფილა, და ან ქორ\წილს
Line of ed.: 27     უწინათ, და მერმე ქორწილზედ დამცვედნებულა, არ
Line of ed.: 28     გა/იყრებიან.


Chapter: 31  
Line of ed.: 29   [წყალი, შეშა და ბალახი ჴელმწიფისა არის]


Paragraph: 169.  
Line of ed.: 30        169. ქვეეანაზედ ეს სამი არ დაეჭირვის კაცსა და ჴელმწიფისა
Line of ed.: 31     არის __ წყალი, შეშა და ბალახი.

Paragraph: 170.  
Line of ed.: 32        170. წყალი ასრეა, რომე, სადაც ჴელმწიფე წყლისა და
Line of ed.: 33     რუს გატანას მოინდომებს, ქუეყნის შენობისაც და პურის მოსავ\ლისათვის
Line of ed.: 34     იქს, რომე კოდის პური არ დააკლდეს, და სადაც ეპ\რიანების,
Line of ed.: 35     რუს თავს ვერავინ დაუშლის; სადაც რუ მოიჴდენს,
Line of ed.: 36     ვენაჴი თუ ხოდაბუნი, რაც დახუდების, გასჭრის და გაატარებს.

Page of ed.: 524  
Line of ed.: 1        რომელს სოფელსაც უბოძებს და დააჩემებს იმ წყალს, ერთი
Line of ed.: 2     მეორეს ვერ შეეცილება. მას უკან სათავის კეთება და რუს ამოწმედა
Line of ed.: 3     არავისგან დაიშლება.

Paragraph: 171.  
Line of ed.: 4        171. ბალახი, მთასა თუ ბარსა, კაცს კაცისაგან ამიტომ არ
Line of ed.: 5     დაეჭირვის, რომ ჴელმწიფეს ცხურის საბალახე ეძლევის და ხრო\ხის
Line of ed.: 6     ნახირის თავი, და თუ ერთი მეორეს ბალახს დაუჭერს, ესეები
Line of ed.: 7     ჴელმწიფეს დააკლდების.

Paragraph: 172.  
Manuscript page: 320r 
Line of ed.: 8        172. მთა და შეშა ამისთვის არ დაეჭიოვის, __ თუ
Line of ed.: 9     ბარის კაცი სახლს არ ააშენებს და შეშით არ დარჩების, ქუეყანაზე
Line of ed.: 10     შენობა მოაკლდების და ჴელმწიფეს ლაშქარ-ნადირობა დააკლდების.

Line of ed.: 11        მაგრამე, იქნებისცა, მთის პატრონს ერთი სანადირო ალაგი
Line of ed.: 12     ყორუღად ქონდეს და იქ არ მოაჭრევინოს.


Chapter: 32  
Line of ed.: 13   [დახუთვისა ასრე იქნას]


Paragraph: 173.  
Line of ed.: 14        173. ქვეყანაში ამისი ყადაღა ჴელმწიფისაგან უნდა იყოს და
Line of ed.: 15     არი[ს], რომე, რაგინდ დიდი საქმე, სისხლი და ვალი ემართოს,
Line of ed.: 16     ერთი მეორეს ნურც მოსტაცებს, ნურც დაიხუთავს.

Line of ed.: 17        თუ ვისმე ქართული ქონდეს, ან ჴელმწიფეს შემოსჩივლოს,
Line of ed.: 18     ან მის მდივანბეგსა და მოსამართლესა და ისრე თავისი საქმე გა\არიგოს,
Line of ed.: 19     თორემ, თავის-თავად ვინც ან მოიტაცოს რამე, ან და\იხუთოს,
Line of ed.: 20     ექუსი თუმანი საჴელმწიფოდ ჯარიმა გამოიღოს და წა\ნართმევი
Line of ed.: 21     ისრევ პატრონს მიეცეს.

Paragraph: 174.  
Line of ed.: 22        174. თუ შორეულმან ასეთი კაცი იხუთოს, რომე მისის თე\მისა
Line of ed.: 23     იყოს, იცნობდეს და საქმე მიუწუდებოდეს, მართებულია, და
Line of ed.: 24     სხვის კაცისა კი არა მართებს.

Line of ed.: 25        რა იმრიგის კაცის თავზე დაიხუთონ, მას კაცს სთ\\ხოონ Manuscript page: 320v 
Line of ed.: 26     პასუხი, ვისაც თავზე დახუთვილა.

Line of ed.: 27        და ის კაცი ამას ემართლების: წაჰყვეს მას მისსა მოდავესა
Line of ed.: 28     თანა და აუშვას; და თუ რამე დაჰკარგოდეს, უკლებლივ უზღოს.
Line of ed.: 29     და იმ მოდავესთან თავი გამოიმართლოს.

Line of ed.: 30        თუ ამას ამბობდეს, ჩემთან იმ კაცს ჴელი არა აქუსო,
Line of ed.: 31     ეგ არ იქნების, უმისკაცისოდ ვერ გამართლდება, იმ დამხუთავთან
Line of ed.: 32     უნდა მიჰყუეს. თუ არ წაყუების, მაშ წანართმევი ყუელა უნდა უზ\ღოს,
Line of ed.: 33     და თუ დაჭერილი არის ვინმე, იმის აშვებისაც უნდა გაურიგოს.


Chapter: 33  
Line of ed.: 34   [ებისკოპოზის ბეითალმალისა ასრე იქნას]


Paragraph: 175.  
Line of ed.: 35        175. ებისკოპოზის ბეითალმალი ჩვენს მიხდომაში სრულობით
Line of ed.: 36     საყდრისა უნდა იყოს, მაგრამე ვითაც საქართველო ღარიბი და
Line of ed.: 37     უსაქონლო ქუეყანა არის, აგრე რიგად არც ჴელმწიფის შემო\სავალი
Page of ed.: 525   Line of ed.: 1     არის, ვერც არას ებისკოპოზის ძმა და სახლის კაცი ებისკო\პოზისაგან
Line of ed.: 2     იშოებს რასმე მისგან, რომე ებისკოპოზის დამარხვა შე\უძლოს,
Line of ed.: 3     ამიტომ ეწონაც ასე ყოფილა გარიგებული და აღარც ჩვენ
Line of ed.: 4     მოვშალეთ.

Line of ed.: 5        ასრე იქნებოდეს რომელიც საყდრის რიგი და იარაღი ებიზ\კოპოზს
Line of ed.: 6     იქ დახუდომია, იმას გარდაის კიდევ თუ თვითონ თავის
Line of ed.: 7     ჟამში ან თავის კონდაკით და ან საყდრის მამულიდამ საყდრისა\თვის
Line of ed.: 8     გაუკეთებია რამ და შეუწირავს, ის საყდარს არ მოეშლების.

Line of ed.: 9        და იმათ გარ\\ეთად Manuscript page: 321r  თუ რამ დარჩების თეთრი, ფარჩა,
Line of ed.: 10     ვერცხლი, პური, ღვინო და პირუტყვი, იმისგან ერთი წილი სა\ჴელმწიფო
Line of ed.: 11     არის, ერთი წილი საყდრისა, ერთი წილი ებისკოპოზის
Line of ed.: 12     ძმებისა, რომ ებისკოპოზი დამარხონ.


Chapter: 34  
Line of ed.: 13   [ორბატონობასა და ორიანობაში მიჴდომა].


Paragraph: 176.  
Line of ed.: 14        176. ორბატონობასა და ორიანობაში ერთის მეორისაგან მი\ჴდომა
Line of ed.: 15     მოკვლა, აკლება, წართმევა და მოტაცება დალაშქრევა
Line of ed.: 16     არ იჴსენების, არც გამოიკიდების, __ მტერნი ყოფილან და გაყო\ფილნი,
Line of ed.: 17     და რაც ველით გამოსვლიათ, ორთავ ქუეყანა ურბევიათ

Line of ed.: 18        და ბოლოს რომელსაც ბატონს დარჩეს, ნუღარ ათქმევს.

Paragraph: 177.  
Line of ed.: 19        177. იქნების, ჴელმწიფემ თუ მებატონემ ჯარი გაუსიოს თა\ვის
Line of ed.: 20     საბატონოში მოსარბევლად ან კაცი კაცს დასაჭერლად მი\უსიოს
Line of ed.: 21     და არ დამორჩილდენ. არც დაერბევინონ, არც დაეჭირვი\ნონ;
Line of ed.: 22     იასაული ბატონის ბძანების გათავებას ეცდების; ამაში ჴე\ლის
Line of ed.: 23     გამოღება და ერთისაგან მეორის სიკუდილი მიჴდების

Line of ed.: 24        თუ იასაული მოკუდეს, სისხლი და ნახევარი მოსცეს; და თუ
Line of ed.: 25     ის დასაჭერი კაცი მოკუდეს, მისი სისხლი ნუ არის.

Line of ed.: 26        ეგების, თქვას ვინმე, სიკუდილი არ დაბარებოდაო, და\ჭერა
Line of ed.: 27     სთქმოდაო. მართალია, არა სთქმია, მაგრამე, თუ ჴელს
Line of ed.: 28     გამოიღებს და არ Manuscript page: 321v  დაეჭირვინების, მაშ სიკვდილი მოაქუს.

Paragraph: 178.  
Line of ed.: 29        178. ლაშქარში დანარჩუნებულს კაცსა და ია\რაღზე
Line of ed.: 30     ირჩოდენ...


Chapter: 35  
Page of ed.: 526  
Line of ed.: 1   [ნადირობის ცილებისა ასრე იქნას]


Paragraph: 179.  
Manuscript page: 322r 
Line of ed.: 2        179. ნადირობის ცილება ქნილა და იქნების, მაგრამე
Line of ed.: 3     მაინც ისრის საქმე ბევრი ასრე საკუირველი, უცხო მოჴ\დების,
Line of ed.: 4     რომე საკუირველი, დაუჯერებელი იქნების.

Line of ed.: 5        ისრით მოკლულზე თუცა შესცილდენ, თუ ჩემი ისარი უწინ
Line of ed.: 6     მოხუდაო, ამისი ჯერ მათთან მდგომს კაცს ეკითხვის, __ ეგების მოწ\მით
Line of ed.: 7     გამოჩნდეს, ვისი ისარი უმალ მოხუდა.

Line of ed.: 8        თუ არ იქნას, გამონახვა უნდა, წინ გარდამხტალი და მარ\თალი
Line of ed.: 9     მჴარი ცილობს თუ ორნივ მართალ-მჴარელნი ან ორნივ
Line of ed.: 10     წინ გარდამხტარს მისულნი ცილობენ; გასინჯვა უნდა, საიდამ
Line of ed.: 11     ნასროლი ისარი ჰკვრია, რას ალაგსა აქვს ნაკრავი.

Line of ed.: 12        ამგვარის ძებნით თუ ვერ იპოვნონ, მათი სამართალი
Line of ed.: 13     ამის მეტი არ არის: რომელიც უფროსი იყოს, მან მშვილდ-ისარი
Line of ed.: 14     დააყაროს და ასე თქუას, "ღ̃თნ ნუღარა მამაკულევინოს რა, თუ
Line of ed.: 15     ამას უწინ ჩემი ისარი არ მოჴუდომოდესო, და დარჩეს მას. თო\რემ
Line of ed.: 16     ჴელი არა აქუს.

Paragraph: 180.  
Line of ed.: 17        180. იქნების, ერთს ცოტად წაეხეწოს და მეორეს მას უკან
Line of ed.: 18     დიდი მოეკვეთინოს. ვისაც უწინ უკრავს, თუ იმის ნაკრავში
Line of ed.: 19     მშვილდის საბელი დაიმალა, მისი არის; და თუ ვერ დაიმალა,
Line of ed.: 20     ჴელი არა აქუს.

Paragraph: 181.  
Manuscript page: 322v 
Line of ed.: 21        181. რასაც რქიანს ნადირს თუ რქას ვისიმე ისარი
Line of ed.: 22     უწინ მოხვდა, ყური უნდა შეაზმანონ: თუ ყური შესწვდა, პირვე\ლის
Line of ed.: 23     მკურელისა არის; და თუ არ შესწვდეს, მეორისა არის.

Paragraph: 182.  
Line of ed.: 24        182. იქნების, ნადირობაში შეძგერება და სიკუდილი მოჰჴდეს,
Line of ed.: 25     მისი სისხლი არ არის.

Line of ed.: 26        თუ ვინ იცის, ნაქიშპარი და ნამდურევი კაცნი შეიძგერნენ
Line of ed.: 27     და მოკუდეს რომელიმე, და მკუდრის პატრონი მიერჩოდეს, ცხე\ნის
Line of ed.: 28     ძალით იმედეულად მორევით მოხველ და შემოაძგერეო, ან
Line of ed.: 29     გავა მიეცო და შეიძგერეო. ამის დამხდურთ კაცთ კითხვით, რომ
Page of ed.: 527   Line of ed.: 1     იქ დასწრებოდეს, გამოძიებით უნდა გასინჯვა, და თუ არადა,
Line of ed.: 2     ჯერი უნდა. თუ ჯერს ვერა იქს, სისხლი უნდა მისცეს.

Paragraph: 183.  
Line of ed.: 3        183. აგრევე ჭალის საჴუნდრის ნადირობაში თოფით მო\კლულზე
Line of ed.: 4     რომ ცილობა შეიქნას, რომელს უწინ უსროლია და იმ
Line of ed.: 5     მჴარეს ნაკრავი აქუს, ის უნდა გასინჯოს კაცმა და ისიც გამო\აჩენს.
Line of ed.: 6     იქნება ერთის მეტი ნაკრავი არა ქონდეს და მეორე ამბობ\დეს,
Line of ed.: 7     ჩემგან არის ეს ნაკრავიო. თუ ტყვია შიგავ ედვას, ის
Line of ed.: 8     უნდა გამოიღონ, და ვისისაც თოფისა გამოდგება, იმისი ნაკრავი
Line of ed.: 9     იქნება __ ტყვიას უნდა შეუწონოს და მით Manuscript page: 323r  შეიტყობის.

Line of ed.: 10        თუ არც იმითი იქნას, თოფი და იარაღი რომელმაც დააყა\როს,
Line of ed.: 11     იმას დარჩეს.

Line of ed.: 12        ესეც იქნების, რომე საჴუნდარში ერთმანერთის ნასროლი
Line of ed.: 13     თოფი მესაჴუნდრეს მოხუდეს. თუ ფათერაკად მოხუდა, ის სხვა
Line of ed.: 14     არის. და თუ ამას იტყვის მკუდრის პატრონი, ქიშპი იყო და
Line of ed.: 15     ამიტომ მიყო[ო], მაგისი მოსამართლემ გასინჯოს. თუ და\სტურად
Line of ed.: 16     ქიშპი ყოფილა ან ნამდურევი, ჯერი მიაჩნია.

Line of ed.: 17        თუ ჯერს ვერ გაზევს, სისხლი უნდა მისცეს.


Chapter: 36  
Line of ed.: 18   [წყლის სამძღვრის ცილებისა ასრე იქნას]


Paragraph: 184.  
Line of ed.: 19        184. იქნების და ქნილა, მდინარემ წყალმა ძველი ნადენი
Line of ed.: 20     ალაგი დააგდოს, ხან იქით გარდავარდეს და ხან აქეთ და ამაზე
Line of ed.: 21     ცილება მოჰჴდეს, ჩვენი სამძღვარი წყალი არისო და რაც ჩემკენ
Line of ed.: 22     დარჩა, ჩემი არისო. მაგრამ ამით სამძღვარი არ შეიშლების.

Line of ed.: 23        როდესაც თაობიდამ ამ მდინარის პირს აშენებულა, გაღმა
Line of ed.: 24     თუ გამოღმა, სადაც მაშინ წყალს უღვწია და ამ სოფლებს იმ
Line of ed.: 25     წყლის პირამდი სჭერია, ისრევ უნდა ეჭიროსთ.

Paragraph: 185.  
Manuscript page: 323v 
Line of ed.: 26        185. მეწყერი რომ მოგლეჯდეს.


Chapter: 37  
Line of ed.: 27   [პოვნისა ასრე იქნას]


Paragraph: 186.  
Line of ed.: 28        186. თუ გასყიდულს მამულში კაცმან, მსყიდველმან, საქო\ნელი
Line of ed.: 29     იპოვნოს, თუ ფასი მთლივ მიუცია და აღარა დარჩომილა რა,
Line of ed.: 30     მამსყიდველი ვერას შეუა და თუ ფასი რამ დარჩომილა, რაერთიც
Line of ed.: 31     დარჩომილიყოს, იმ ანგარიშით წილი დაუდვას.


Chapter: 38  
Line of ed.: 32   [ყმაწვილის ნაქნარის საქმისა]


Paragraph: 187.  
Line of ed.: 33        187. ათს წლამდის ყმაწვილის ნაქნარის რასაც ფერის საქ\მისა,
Line of ed.: 34     ავის კაცის ნაქნარს ავს საქმესთან არ ჩაიგდების. თავის
Line of ed.: 35     ტოლს უზამს თუ უფროსს, ყმაწვილობით და უჭკუობით უქნია;
Page of ed.: 528   Line of ed.: 1     საფათერაკოსავით არის. მისმან მშობელმან, მისის ყმაწვილობისა\გან
Line of ed.: 2     მკუდარს სამარხი მისცეს Manuscript page: 324r  და დაჭრილსა და დასნეულე\ბულს
Line of ed.: 3     სააქიმო მისცეს, სხვას ვერას შეუა.


Chapter: 39  
Line of ed.: 4   ნაშრომისა და რასაც ფერის პირუტყუისაგან წანაჴედისა
Line of ed.: 5   ასრე იქნას


Paragraph: 188.  
Line of ed.: 6        188. თუ უპატრონოდ, ისრე რჩომა ნაშრომში შევიდეს,
Line of ed.: 7     ერთხელ პატრონს მოგვაროს, უყურე, ნუ წამიჴდენინებო.

Line of ed.: 8        თუ არ უყუროს და კიდევ დააველოს შიგა, მოკლას, ვერას შეუა.

Line of ed.: 9        და თუ არ მოკლას, შუაკაცთ კითხვით წანაჴედის პასუხი გასცეს

Line of ed.: 10        და თუ პატრონიც გვერდსა უდგს და ისრე წაუჴდინა, მაშინ\განაღამც
Line of ed.: 11     რომ უფროსი პასუხი უნდა მისცეს.

Line of ed.: 12        იქნების, რომ პატრონი გვერთ არ უდგეს და მემამულე რჩო\მის
Line of ed.: 13     პატრონს ედავებოდეს, გაზრახ შემოლალეო და ქიშპობით
Line of ed.: 14     წამიჴდინეო და გვერთ აღარ მოუდეგო.

Line of ed.: 15        მაშინ ჯერი უყობს, რომ მისი ნება არ ყოფილიყოს, და სა\ფათარეკოს
Line of ed.: 16     წესი და წანაჴედის პასუხი მისცეს, ამიტომ რომე,
Line of ed.: 17     იმთონი რჩომა უკაცოდ რატომ გაუშვა.


Chapter: 40  
Line of ed.: 18   ვაზის აკაფისა, ნერგისა, გინა ხილისა ასრე იქნას


Paragraph: 189.  
Line of ed.: 19        189. თუ ასეთმან კაცმან კაცს ვაზი აუკაფოს, რომე არ ემართ\ლებოდეს,
Line of ed.: 20     სადაო და სალაპარაკო არა ქონდეს რა. ღვინით გინა
Line of ed.: 21     სიბრიყუით აუკაფოს, რა\\მდენიც Manuscript page: 324v  ვაზი მოეჭრას, იმდენი
Line of ed.: 22     აბაზისა მისცეს.

Line of ed.: 23        და მტერობა თუ რამ ედვასთ და ემართლებოდეს, ის მოსა\მართლემ
Line of ed.: 24     გაუსინჯოს და იმრიგად სისხლსა იმის საქმეში
Line of ed.: 25     გაუანგა/რიშონ.

Paragraph: 190.  
Line of ed.: 26        190. აგრევე ხილი თუ საჴმარი ნერგი ან მოუჭრას, ან მო\უკაფოს,
Line of ed.: 27     შუასკაცთ გასინჯვით და დაფასებით როგორც თქუან და
Line of ed.: 28     ღირდეს, ისრე პასუხი გასცეს.

Line of ed.: 29        და თუ ემართლებოდეს, სისხლში გაუთვალონ.


Chapter: 41  
Line of ed.: 30   დაწვისა


Paragraph: 191.  
Line of ed.: 31        191. თუ კაცი კაცს არას ემართლებოდეს და ისრე სახლსა
Line of ed.: 32     და კარს ცეცხლი წაუკიდოს, რომ ჯალაბნი შიგ უდგეს, თავის გუ\ნებით
Line of ed.: 33     დასაწვავათ მოუნდომებია.

Line of ed.: 34        ერთი სისხლი, და რაც ან სახლი და საქონელი დასწოდეს,
Line of ed.: 35     უკლებლივ უნდა მისცეს.

Page of ed.: 529  
Line of ed.: 1        და თუ ემართლებოდეს და ან საქმე რამ ქონდეს და იმის\თვის
Line of ed.: 2     ექნას, მოსამართლემ გაუსინჯოს.

Line of ed.: 3        რაც ნამართებულობა ქონდეს, იმაში გაუთვალონ.

Paragraph: 192.  
Line of ed.: 4        192. თუ ყანასა ან ვენაჴის ღობესა, ან ბჯასა, ან თივასა,
Line of ed.: 5     ან საბძელსა მტერობით ცეცხლი წაუდვას, აგრევე ის გასინჯონ.

Line of ed.: 6        თუ ემ\\ართლებოდეს, Manuscript page: 325r  საქმეში ჩაუგდონ.

Line of ed.: 7        თუ არას ემართლებოდეს, მართებული პასუხი მიაცემინონ,
Line of ed.: 8     რა ერთისაც წამჴდარიყოს.

Line of ed.: 9        თუ უნებურად და ფათერაკად ცეცხლი გავარდეს და ისრე
Line of ed.: 10     მოეკიდოს რასმე, __ რაც დაიწვას და წაჴდეს.

Paragraph: 193.  
Line of ed.: 11        193. დამწვარი კაცი თუ ამას ამბობდეს, რომე გაზრახ მი\ყოო
Line of ed.: 12     და ფათერაკს აბრალებსო, იმისი ჯერი უნდა უყოს, რომ
Line of ed.: 13     ფათერაკი მოსულოდეს, და არც თავისი ნებით ექნას, ისრე საფა\თერაკო
Line of ed.: 14     მისცეს.


Chapter: 42  
Line of ed.: 15   [ხუმრობასა და თამაშობაში დაჭრისათვის]


Paragraph: 194.  
Line of ed.: 16        194. თუ ხუმრობასა და თამაშობაში კაცმა კაცს აწყინოს
Line of ed.: 17     რამე, ან მოსტეხოს რამე, ან დაჭრას, ან მაშინდელს ნაკრაულო\ბაზე
Line of ed.: 18     მოკუდეს, დაჭრილს სააქიმო უნდა მისცეს, და თუ მოკუდეს,
Line of ed.: 19     სამარხი უნდა მისცეს.

Line of ed.: 20        იქნება, ამასაც ეუბნებოდეს, გაზრახ შენის ნებით მიყაო.
Line of ed.: 21     მაგისი ჯერი არის. თუ თავი იმართლა, რომ მისი ნება არ ყო\ფილიყოს
Line of ed.: 22     და ისრე მოსვლოდეს, როგორც დაგვიწერია, დაჭრილსა
Line of ed.: 23     და ავადმყოფს სააქიმო მისცენ და მკუდარს სამარხი უნდა მისცენ.

Line of ed.: 24        და თუ ვერ იფიცოს, მკუდრისაცა და ჭრილობისაც მოსა\მართლემ
Line of ed.: 25     კიდევ ნაკლებათ, უნდა გაუჩინოს.

Paragraph: 195.  
Manuscript page: 325v 
Line of ed.: 26        195. კაცმან თუ ორმოს პირი აჴდილი გა\უშვას
Line of ed.: 27     და იმაში ან კაცი და ან პირუტყუი
Line of ed.: 28     ჩავარ/დეს...


Chapter: 43  
Line of ed.: 29   [მრჩოლელი პირუტყვისა ასრე იქნას]


Paragraph: 196.  
Line of ed.: 30        196. თუ ვისიმე პირუტყუი ირჩოლებოდეს, პირველ უნდა
Line of ed.: 31     უთხრან მეზობლებმან, რომე ამისგან ან კაცი მოკუდების ან პირ\უტყუიო,
Line of ed.: 32     ან დაკალ, ან მოკალ, ან წყუილნი გამოუხვენ, ან გაყიდე
Page of ed.: 530   Line of ed.: 1     და გაიცალე. თუ ეს ქნა, ხომ აღარა დაშავდება რა. და თუ არ
Line of ed.: 2     დაიჯერა და ან მოკლა რამე, ან დააშავა რამე, მრჩოლელის პატ\რონმა
Line of ed.: 3     კაცმა პასუხი უნდა გასცეს. მანამდინ ეტყოდენ და ისრე
Line of ed.: 4     რჩომამ მოკლა რამე, ის მკულელი რჩომა მიეცემის.


Chapter: 44  
Manuscript page: 326r 
Line of ed.: 5   ნაძლევისა ასრე იქნას


Paragraph: 197.  
Line of ed.: 6        197. კაცი ყმაწვილსა და უჭკუოს კაცს არ უნდა დაენაძ\ლეოს,
Line of ed.: 7     არც იმას უნდა ჩამოჰყუეს, რომ ან შეეჭიდოს, ან ლოდს
Line of ed.: 8     ააზიდვინოს, ან გარდახტომა მოუდვას, ან ცურვა დაჰპატიჟოს
Line of ed.: 9     თუ რაც ამგვარი ნაძლევი მოუდვას, თორემ, თუ ამაში იმ ყმაწ\ვილმან
Line of ed.: 10     და უჭკუომ იწყინა რამე, იმ უფროსს კაცს ბრალი
Line of ed.: 11     და/ედება.

Line of ed.: 12        და ამით თუ რამ ავი დაემართება, ან მოიტეხა რამე, ან
Line of ed.: 13     დაშავდა, ან მოკუდა, ან დასნეულდა, __ მკუდარს სამარხი და და\შავებულს
Line of ed.: 14     სააქიმო. და რამთონსაც ხანს საქმესა და სამუშაოს და\მცდარა,
Line of ed.: 15     იმისი პასუხიც უნდა გასცეს.

Line of ed.: 16        და თუ ორნივ ტოლი კაცნი არიან და ნაძლევი ორთავ ნე\ბით
Line of ed.: 17     და დავ-გამოთხოვნით გამჴდარა, ერთმანეთს ნაძლევის მეტს
Line of ed.: 18     ვერას შეუვლენ, რაც უნდა დაემართოს.


Chapter: 45  
Line of ed.: 19   [მებატონეთა და ყმათათვის]


Paragraph: 198.  
Line of ed.: 20        198. თუ სხვას ქვეყნიდამ სხვას საბატონოს მკუიდრი კაცი
Line of ed.: 21     საყმოდ მოუცდეს ვისმე, ვისაც უწინ მოუა და ეტყვის, შენ გყმო\ბივარო,
Line of ed.: 22     ან იქიდამ ბირებია, იმას ის კაცი აღარ წაერთმევის,
Line of ed.: 23     რა გინდ სხვა ბატონი მოინდომოს იმ მოსულმა კაცმა.

Paragraph: 199.  
Manuscript page: 326v 
Line of ed.: 24        199. თუ ამავ საბატონოში ერთისა მეორეს ყმა მი\უიდეს
Line of ed.: 25     და ხანი დაყოს, და არ მოიკითხოს, ჴელმწიფის დავთარში,
Line of ed.: 26     ვისაც მოსულია, იმის სახელზე ჭირის მქნელად დაიწეროს, __ ძალად
Line of ed.: 27     ვეღარ აუყრის, სანამდინ მეორედ არ აიწერების და სამართალს
Line of ed.: 28     არ იშოვნის, ვერ წაართმევს.

Line of ed.: 29        და თუ თავის ნებით სამკუიდროზე წავა, ეს ვერას შეუა.

Line of ed.: 30        მაგრამე, რაც ამის ყმობაში მოუგია, ნახევარი საქონელი უნდა
Line of ed.: 31     მოსცეს.

Line of ed.: 32        თუ კიდევ აწერაზე აქავ დარჩა და ოცდაათი წელიწადი
Line of ed.: 33     აქავ დაყო, თავის ნებით სამკუიდროზე ვეღარ წავა.

Line of ed.: 34        თუ წავა, იმან ისრევ უნდა მოსცეს

Paragraph: 200.  
Line of ed.: 35        200. თუ ერთიმეორის ყმა ერთმანეთს მიუიდეს და თავი ნა\სყიდად
Line of ed.: 36     დაუწეროს ან იმ მებატონემ იმ გლეხკაცს ან ვალი გარდა\უწყვიტოს
Line of ed.: 37     და ან შიმშილობაში გამოკუებოს, და დავთარში ჯერ
Line of ed.: 38     არ და ერილიყოს ამის სახელზე, და ისრე ის პირველი მებატონე
Line of ed.: 39     წამოედაოს, __ რაც ამ ახალ ბატონს იმაზე ხარჯი ექნას, ის პასუხიც
Page of ed.: 531   Line of ed.: 1     უნდა მისცეს, და რაც ამ გლეხს კაცს ამ ახლის ბატონის ჴელში
Line of ed.: 2     მოუგია, იმისი ნახევარიც ახალს ბატონს უნდა მისცეს.

Line of ed.: 3        და თავისი ყმა თავის ძველს ბატონს უნდა მიეცეს.

Line of ed.: 4        უწინ, რაც ახლის ბატონის Manuscript page: 327r  ჴელში მოეგოს, ჯერ ამისი
Line of ed.: 5     ნახევარი უნდა მისცეს ახალს ბატონსა და მერმე, რაც თავისი და\ეხარჯოს,
Line of ed.: 6     იმისი პასუხი ცალკე უნდა მისცეს.

Line of ed.: 7        თუ ამაზე ვერ შერიგდენ: რომე ამის მეტი არა მაქუსო, იმ
Line of ed.: 8     გლეხმა ფიცით უნდა შეიჯერიოს.

Paragraph: 201.  
Line of ed.: 9        201. თუ აქადამ აყრილი გლეხი სხვის საბატონოში წავი\დეს,
Line of ed.: 10     თუ იქ ექუსი წელიწადი დაყოს და ისრე ჴელმწიფეს ყმად
Line of ed.: 11     მოუიდა, თუ უნდა, მისცემს ჴელმწიფე და, თუ უნდა, არ მისცემს,
Line of ed.: 12     ჴელმწიფის გუნებაზე ჰკიდია.

Line of ed.: 13        ეს ამიტომ დავწერეთ, რომე ნურა კაცი თავის ყმას ძალას
Line of ed.: 14     ნუ დაატანს, თორემ წავა, ექუს წელიწადს სხვაგან დაჰყოფს, მოვა,
Line of ed.: 15     ჴელმწიფეს ეყმობა და ყმა დაეკარგება.

Paragraph: 202.  
Line of ed.: 16        202. თუ საბატიოს კაცისშვილის ყმა სხვას საბატონოში წა\ვიდეს,
Line of ed.: 17     თუ ოცდაათი წელიწადი იქ დაყოს და ისე მოვიდა და
Line of ed.: 18     სხვას კაცს ეყმო, ვეღარას შეუა.

Line of ed.: 19        თუ ნაკლები დაყო და ისრე მოვიდა, ვერავინ შეეცილება,
Line of ed.: 20     ისრევ თავის ძველს ბატონს უნდა მიეცეს.

Line of ed.: 21        მაგრამე თრიალეთზე, ქართველის ბატონის სახასოში, თორ\მეტის
Line of ed.: 22     წლის წასული რომ მოვიდეს, აღარ მისცემენ.

Paragraph: 203.  
Manuscript page: 327v 
Line of ed.: 23        203. გლეხის კაცის ქურივი რომ დაქურივდეს, მისი
Line of ed.: 24     მებატონე ქურივს ძალად ნუ გაათხოებს. ვინც ქურივს უნდოდეს,
Line of ed.: 25     ის შეირთოს; და თუ არ უნდოდეს, თავის ობლებთან იყოს.

Line of ed.: 26        და თუ ნებით შეირთოს ვინმე, თავის მონდომებული, იმ ქუ\რივის
Line of ed.: 27     წამყვანმა ავს ქურივსა და კარგს ქურივზედაც ჴარი და მარ\ჩილი
Line of ed.: 28     მისცეს. მეტს ნურც ის მებატონე და ნურც მოურავი
Line of ed.: 29     ნუღარასა სთხოვს.

Line of ed.: 30        თუ ვაჟი ობოლი გაჰყუეს, გაზარდოს და მის ბატონს მოგვა\როს.
Line of ed.: 31     თუ ქალი ობოლი დარჩეს, თუ უნდა, ქურივმან გაზარდოს
Line of ed.: 32     და დაასახლოს, და, თუ უნდა, მისმა ბიძებმა და მოყურებმან გა\ზარდონ
Line of ed.: 33     და გაათხოონ. მებატონე მუახლედ ნუ მოინდომებს.

Line of ed.: 34        თუ სულ დამზრდელი არავინ გააჩნდეს, ის ობოლი ქალებიც
Line of ed.: 35     მისმა ბატონმა დაზარდოს. და თუ დაათხოებს, ხომ კარგი იქნება,
Line of ed.: 36     თუ არადა, მუახლედ ჰყუანდეს.


Chapter: 46  
Page of ed.: 532  
Line of ed.: 1   გლეხის გაყრა ასრე არის


Paragraph: 204.  
Line of ed.: 2        204. დარბაზი დერეფნით უფროსისა არის.
Line of ed.: 3        კალო-საბძელი __ უმცროსისა.
Line of ed.: 4        ღვედი, სახნის-საკვეთი, გუთნის იარაღი __ გუთნის დედისა.
Line of ed.: 5        ცხურის ქუაბი, ერკემელი, რაც არის, მეცხვარისა არის.
Line of ed.: 6        ჴმალი თოფი, ცხენი და იარაღი მსახურისა არის.
Line of ed.: 7        სხვა მამული ძმაზე გაიყონ და რჩომა __ მწყემსზე.


Chapter: 47  
Line of ed.: 8   [ბოლოსიტყვაობა]


Manuscript page: 327v 
Line of ed.: 9        ქ. თვით, თავით თვისით აღმომეტყველი წიგნისა ამის სამსაჯულოსა
Line of ed.: 10     და მომღებელი წინაშე ყოველთა მყოფთა და ყოფადთა, ძე მეფეთა და განმგე\ბელი
Line of ed.: 11     ქართველთა ერთა, ბატონიშვილი ვახტანგ, კუალად ვიტყვი თქუენდა.

Line of ed.: 12        ეჰა, წარჩინებულნო და ღ̃თისა ერთუფლებისა და სამთვითების გულმჴურვლად
Line of ed.: 13     მადიდებელნო და შეუორგულებულნო საკუთარნო, მამანო, კათალიკოზნო, ებისკოპოზ\ნო,მიტრაპოლიტნო,
Line of ed.: 14     წინამძღვარნო, მღრდელნო და სხვანო სამღრთოგანნო, და შე\მდგომად
Line of ed.: 15     ჩვენთა მეფენო, უფლისწულნო, დიდებულნო, თავადნო, აზნაურნო და ყო\ველნო
Line of ed.: 16     მყოფნო ქართლისანო, რომელნი ჰგიებთ და კვალად სხვანი ეგებოდეთ, და იხი\ლევდეთ
Line of ed.: 17     ნაღვაწთა და წერებულთა წიგნთა ამათ სასამართლოთა, ჩვენ მიერ
Line of ed.: 18     თქმულთა და თქვენდა მომართ მიღებულსა, პირველვე დასაწყისმან წიგნისა ამი\სამანვე
Line of ed.: 19     გამცნოსთ და მუნვე მოგითხრასთ, თუ ვითარ მიზეზ მექმენით აღწერად
Line of ed.: 20     თვითოეულად სამართალთა.

Line of ed.: 21        ფრიადითა შრომითა და მრავლისა გამომეძიებლობითა თვით ვიგულის\მოდგინეთ.
Line of ed.: 22     რომელსა ზედან მოწმობა დართეს ერთა ჩვენთა სრულობით სამღრთო\თა
Line of ed.: 23     და გინა სამჴედროთამან, ბრძენმან და მონახულმან, ყოველმანვე ერთბამად.
Line of ed.: 24     და ესე ესრეთ არს შემზადებული.

Line of ed.: 25        ხოლო სხვანიც ზემორე ხსენებულნი Manuscript page: 328v  წიგნები სასამართლონი დიდთა
Line of ed.: 26     სამეფოთანი, მოვიძიეთ და მოვიღევით, და მრავლის სასჯელითა ვიდრე წელთა
Line of ed.: 27     მეორედმდე გარდმოვთარგმნეთ. და იგინიცა უკლებელად აღგვიწერივს და არს
Line of ed.: 28     შემკობილი ყოვლისა სამართლითა.

Line of ed.: 29        არამედ, ვინათგან ქართველთა წესნი და ქცევანი სხვა რამე არს და არა
Line of ed.: 30     მიჰგავს სხვათა ქუეყანისა რიგთა და ქცეულებათა, სხვა არს დიდებული და
Line of ed.: 31     თავადი, სხვა არს სისხლი და სიკუდილი, სხვა არს ღალატი და უკადრისი,
Line of ed.: 32     ამად ესევითარისა სამართალნი სხვათა განაჩენთა შინა მოკლებით იპოების და
Line of ed.: 33     მათი წიგნი უფროს ჩვენდა უჴმარ არს.

Line of ed.: 34        ნუ სიქადულად შემირაცხავთ, და ვგონებთ უმჯობესად ყოველთა წიგნსა
Line of ed.: 35     ამას, სასარგებლოდ ქუეყანისა ამისად. ამად ნურავინ სძულობს და იუნდოვებს.

Line of ed.: 36        აწ ვიაჯები ყოელთა და ისმინონ ესე. რომელმან ბრძენმან და გულისჴმის\მყოველმან
Line of ed.: 37     მსაჯულმან და მოსამართლემან აღმოკვეთისათვინ ქრთამთა და მიუდ\გომლობისთვინ
Page of ed.: 533   Line of ed.: 1     მოყუასთა და თვალუხვავად სჯათა წვრთილებისათვინ იმძულვხროთ
Line of ed.: 2     წიგნი ესე და მოიძაგოთ, და ინებოთ შეცვლა სამართალთა სხვებრ რათმე, ამას
Line of ed.: 3     ნუ ჰყოფთ, ნუცა გარყვნით წერილთა ჩვენთა, რომელი აღგვეწეროს. არამედ რო\მელმან
Line of ed.: 4     უმჯობესი სიბრძნით თვისით Manuscript page: 329r  ჰპოოს, იგი ჩართვით, თვისვე თქმუ\ლად,
Line of ed.: 5     სად ენებოს, მუნ დაწეროს და იგიც ეგოს.

Line of ed.: 6        ხოლო რომელმან არა ისმინოს ვედრება ესე და მოშალოს სამრთლები
Line of ed.: 7     ჩვენი, სხვებრ შეცვალნეს, ცოდვათა ჩვენთა მიერ იგიმცა დაისაჯების.


Chapter: 48  
Line of ed.: 8   თუ ვითარ ჴამს დაწერა განაჩენისა


Paragraph: 205.  
Line of ed.: 9        205. ქ. ამ შეკრებულის სასამართლოს წიგნისა ასრე იქნებო\დეს
Line of ed.: 10     და ამ წესით იჴმარდენ.

Line of ed.: 11        ერთის ჩანთით, მდივანბეგისაგან დაბეჭდილი, სალაროში
Line of ed.: 12     ება/რებოდეს.

Line of ed.: 13        როდესაც სასამართლოდ დასხდებოდენ და მოჩივარს აჩივ\ლებდენ,
Line of ed.: 14     ამ წიგნს გამოიტანდენ და მდივანბეგი გაჴსნიდეს.

Line of ed.: 15        მდივანს წინ ედვას, კითხულობდეს.

Line of ed.: 16        მოჩივარმან რომ იჩივლოს, მათი საჩივარი რომ გაიგონონ
Line of ed.: 17     და საგანანენოდ მიიყაროს, და განაჩენს წერა დაუწყონ, ორისავე
Line of ed.: 18     მოჩივრის საჩივარი უნდა დაწერონ. ფიცი მოჴდეს თუ უფიცრობა,
Line of ed.: 19     გინა სისხლი, გინა ბოზობისა, გინა ქურდობისა და რომლისაც
Line of ed.: 20     ნივთის სამართალი დაიწეროს, ის სამართალი ამ წიგნის რომლი\საც
Line of ed.: 21     სამართლიდამ დაიწეროს, განაჩენშიაც ასრე ჩასწერდენ, ამა
Line of ed.: 22     და ამ მოსამართლის განაჩენისა და სამართლისა, ამდენის თავი\დამ
Line of ed.: 23     ეს სა\\მართალი Manuscript page: 329v  გავაჩინეთო.

Line of ed.: 24        ამიტომ რომე, როდესაც, ან ამ ჟამად და [ან] ბოლოს, მოჩი\ვარმა
Line of ed.: 25     როდესმე თქუას, ქრთამითა და მიდგომით მოსამართლემ უსა\მართლო
Line of ed.: 26     მიყოვო, მაშინ განაჩენსა და ამ სამართლის წიგნსა შე\ამოწმებენ,
Line of ed.: 27     და აქედამ ნასამართლი იქნების და ვეღარავინ იუარებს.

Line of ed.: 28        მერმე არის, და მოსამართლეს დაღათს ვერავინ დაუჭერს.

Line of ed.: 29        და ვერც ეს მოსამართლენი, თუ არა ამ წიგნში წერებულს,
Line of ed.: 30     სხვას მოგონებულს სამართალს ვერ გააჩენენ.

Line of ed.: 31        როდესაც სამართალი გარდასწყდებოდეს, წიგნს ისრევ მდივან\ბეგი
Line of ed.: 32     დაბეჭდევდეს და სალაროში მიაბარებდეს.

Paragraph: 206.  
Line of ed.: 33        206. ქ. მამულისა თუ რასაც ფერის განაჩენი რომ იყოს
Line of ed.: 34     ჴელმწიფისაგან გასამართლებული თუ სხვის მოსამართლისაგან გა\ჩენილი,
Page of ed.: 534   Line of ed.: 1     ის მეფე და მოსამართლე რომ გარდაცვალებულიყოს და
Line of ed.: 2     ბოლოს ის განაჩენი მოიტანონ და არც ის საქმე გარიგებულიყოს,
Line of ed.: 3     და იმ მოლაპარაკეს ის მამული თუ სადაო ისრევ ჴელთ ეჭიროს
Line of ed.: 4     და "აშოროს" ამბობდეს, ეგ განაჩენი ჩვენთან საჩივრით სამარ\თალში
Line of ed.: 5     არ არის დაწერილიო და ტყუილად გასინჯვით მარტო
Line of ed.: 6     თქვენ აგიღიათო, __ თუ იმავ მეფის დროს მოვიდეს ის ლაპარაკი,
Line of ed.: 7     მეფემ მოსამართლეთა და დამწერთ უნდა უწყინოს და გარდააჴდე\ვინოს,
Line of ed.: 8     შეცთომით განაჩენი რატომ დააბეჭდინეს.

Line of ed.: 9        თუ აღარ ცოცხალან, და რაღა გაეწყობის, __ ვისაც მამული თუ
Line of ed.: 10     სადაო რამე ჴელთ უჭირავს, ფიცი იმისი არის.

Line of ed.: 11        მაშინ, რომ მაჴსოვარი აღარ ცოცხალ იყოს, ეს მაშინ უნდა,
Line of ed.: 12     თორემ, რომელსაც მაჴსოვარი ეშოების და სწორე შეიტყობის, ის
Line of ed.: 13     არ მოიშლების.


Chapter: 49  
Manuscript page: 330r 
Line of ed.: 14   ქ. მიბარებულისა რასაც ნივთისა, და გინა ნათხოვ\რისა,
Line of ed.: 15   ასრე იქნებოდეს


Paragraph: 207.  
Line of ed.: 16        207. თუ ასრე პირობა დაუდვას ან წიგნით, ან მოწმით,
Line of ed.: 17     ამგვარად ინდოს, რომე ან მტრის დასხმით, ან ცეცხლით, ან
Line of ed.: 18     წყლით, ან მოპარვით, რასაც ფერის დამარცხებით თუ ჩემსასაც
Line of ed.: 19     არა დაუმარცხდა რაო, არც არას შენსას დაუმარცხებო, და მერ\მე
Line of ed.: 20     ამ მიმბარებელს და მენათხოვრეს ერთის რისაც დამარცხებით
Line of ed.: 21     თავისი წაუჴდა და ეს სხვისაც, __ არას ემართლებიან.

Line of ed.: 22        იქნების, რომ არ უჯეროს, შენი არა წამჴდარა რაო და ჩემი
Line of ed.: 23     უნაღვლელობით დაკარგე და წამიჴდინეო, __ ფიცით შეიჯეროს,
Line of ed.: 24     როგორიც საქონელი ყოფილიყოს, იმრიგის მოწმით, როგორაც
Line of ed.: 25     მოსამართლეთ გამონახონ.

Line of ed.: 26        თუ თავისი არა წაუჴდა რა და მიბარებული და ნათხოვარი
Line of ed.: 27     წააჴდინა, უკლებლად უნდა მისცეს ისივე თავნი.

Line of ed.: 28        [2071]. იქნების, უწიგნოდ, უპიროდ კაცმა კაცის საქონელი
Line of ed.: 29     მიიბაროს და ან ინათხოვროს. რასაც მიზეზით უნდა წაუჴდინოს,
Line of ed.: 30     არას ემართლების, თავისი თავნი უნდა უკლებლივ მისცეს __ თვი\ნიერ
Line of ed.: 31     ცეცხლითა და ლაშქრით, ქურდითა და წყლით. თუ ამ ოთხში
Line of ed.: 32     ერთ-ერთითაც არის წაჴდენია, თავად თხოვნა არა მართებს მიმ\ბარებელს,
Line of ed.: 33     და თუ სთხოვოს, სულ აღარ მიეცემის, ნახევარი უბჭონ,
Line of ed.: 34     ამიტომ რომე უნებური საქმე წაკიდებია.

Line of ed.: 35        [2072]. კაცს რომ კაცის რა გინდა რა საქონელი ებაროს, ვისაც
Line of ed.: 36     აბარია, იმას რომ თავისი ბატონი გაუწყრეს და აიკლოს, და ის
Line of ed.: 37     მიბარებული საქონელიც თან გაატანონ, იმისი ასრე იქნას. თუ
Line of ed.: 38     დასთმოს იმ კაცმა მოყურობით და მეზობლობით, რადგან რომ
Page of ed.: 535   Line of ed.: 1     იმისთანა ზიანი მოსვლია და წამჴდარა ბატონის წყრომით, და
Line of ed.: 2     საქონლის პატრონმა აღარა სთხოვა, კარგია.

Line of ed.: 3        და თუ სთხოვა, უნდა მისცეს, თავისას არას ემართლების.

Line of ed.: 4        [2073]. ქ. იქნება, რომ კაცს კაცისა ებაროს რამე, რა გინდა
Line of ed.: 5     რა ფერი, და უთხრას პატრონს, გამაცალეო, და არ გააცალოს,
Line of ed.: 6     და მერმე ან დაეკარგოს, ან მოჰპარონ. ის მიმბარებელი თუ ცო\ტას
Line of ed.: 7     რასმე შეუა, თორემ სხვას ვეღარას სთხოვს, ამიტომ რომე
Line of ed.: 8     ის [რ]ომ უთხრა, რატომ არ გააცალა?

Line of ed.: 9        თუ წაყვანა არ უთქვამს და ისრე დაუკარგა, თავისი თავნი
Line of ed.: 10     მისცეს.

Paragraph: 208.  
Manuscript page: 330v 
Line of ed.: 11        208. ქ. კაცმა რომ კაცს მიაბაროს რამე, და მას
Line of ed.: 12     კაცს ცოლი ყუანდეს და ის კაცი მოკუდეს, და თუ მას მის ცოლ\თან
Line of ed.: 13     შვილი დარჩეს, ის, რაც რომ მამას იმის ბარებია, იმ შვილს
Line of ed.: 14     ეთხოების.

Line of ed.: 15        და თუ შვილი არ დარჩა და მარტო ცოლი დარჩა, თუ იმ
Line of ed.: 16     ანაბარის ჴელთ ქონდეს რამე, იმ დედაკაცს მიაცემინონ.

Line of ed.: 17        თუ დედაკაცი მოკუდეს და კაცმან ცოლი სხვა შეირთოს, და
Line of ed.: 18     მეორეს ცოლს უკან ის კაციც მოკუდეს, თუ შვილი დარჩეს მე\ორეს
Line of ed.: 19     ცოლთან, მეორეს ცოლთან მიცემულს შვილსაც ეთხოების,
Line of ed.: 20     ვისიც რა მამას იმის ბარებია.

Line of ed.: 21        და თუ შვილი არ დარჩა, მას დედაკაცს კი არ ეთხოების.

Line of ed.: 22        თუ, ვინ იცის, თავის მზითევსა და ნიშანს გარდა სხვა ნა\მეტნავი
Line of ed.: 23     საქონელი იმ ანაბარისა ქონდეს და მართლა გამოჩნდეს,
Line of ed.: 24     ის კი უნდა მიეცეს თავის საქონლის პატრონსა.

Paragraph: 209.  
Line of ed.: 25        209. ქ. კაცს რომ კაცის საქონელი ბარებოდეს რამე, მიმბა\რებელიც
Line of ed.: 26     და საქონლის პატრონიც ორნივ მიცვალებულიყუნენ,
Line of ed.: 27     ამისი ასრე უნდა იქნას.

Line of ed.: 28        თუ შვილი დარჩომოდეს შემნახავსა, იმ საქონლის მომდე\ვარს
Line of ed.: 29     პასუხი შვილმან გასცეს. თუ არადა შვილი არ დარჩომოდეს,
Line of ed.: 30     ვინც იმ კაცის საქონელს დაპატრონებოდეს, პასუხი იმან უნდა
Line of ed.: 31     გასცეს.

Line of ed.: 32        იქნების, რომ შვილი დარჩეს და მისმა ბატონმა გასცეს და
Line of ed.: 33     დაფანტოს, იმ საქონლის პატრონს პასუხი მებატონემ უნდა
Line of ed.: 34     გა/სცეს.

Paragraph: 210.  
Line of ed.: 35        210. ქ. თუ კაცმა კაცი იმათხოვროს და თუ მოკუდეს, ვე\რას
Line of ed.: 36     შეუა. თუ არადა, მიზეზი არა არის რა, უნდა მისცეს თავისი
Line of ed.: 37     პატრონსა მისსა, როსაც სთხოვოს, ამისთვის [რომე], თუ არ დგე\ბოდა,
Line of ed.: 38     რატომ პატრონს არ მისცა და ან არ შეატყობინა?

Page of ed.: 536  
Line of ed.: 1        თუ გიჟი იყო, __ აგრევე.

Line of ed.: 2        თუ არადა, ყაზახმა და ქურდმა მოსტაცა, რატომ გაგზავნა
Line of ed.: 3     ასეთს ალაგს, რომე Manuscript page: 331r  მოაპარვინა ან მოატაცებინა?

Line of ed.: 4        თუ, ვინ იცის, მან არ გაგზავნა და ან მან არა აწყენინა რა,
Line of ed.: 5     და ის კაცი თვითონ წავიდა და გაიპარა, დიდია თუ ცოტა, და
Line of ed.: 6     გზაზე ყაზახი შეხვდა და დაიჭირა, და წაიყვანა, ამისი ასე იქნას.

Line of ed.: 7        ვინც ის კაცი ითხოვა და ებარა და ყუანდა, ჯერი დაედე\ბის
Line of ed.: 8     რამე, ასე რომე არც მას კაცს ძალად გაეგზავნოს და არც
Line of ed.: 9     არა დასაკარგავი ეწყინოს რამე. რადგან ასრე ჯერი უყოს, აღა\რას
Line of ed.: 10     ემართლების, ორთავე სწორედ სძებნონ.

Line of ed.: 11        როსაც გამოჩნდეს და იპოვონ, თუ როგორც ჯერი ქნა, ისრე
Line of ed.: 12     ყოფილიყოს და მართალი იყოს, ის კაცი თავისავ პატრონს მი\ეცეს.
Line of ed.: 13     და სხვა საზღაური, რაც იმის მამპარავს გამოართვან, ვისაც
Line of ed.: 14     რომ ის კაცი ნათხოვრად ყუანდა და ებარა, იმას მიეცეს, ამისთვის
Line of ed.: 15     რომე უბრალოდ დაუფიცნია და ფიცის საუპატიო მან ქურდმან
Line of ed.: 16     უნდა გარდუჴადოს.

Line of ed.: 17        ერთი ესეც, რომ, ვინც ის კაცი ითხოვა, ის კაცი რომ თავის
Line of ed.: 18     სახლში იყოს და მას, ნათხოვნს კაცს, კარგადაც ინახევდეს და
Line of ed.: 19     ანაზდეულად მის სახლში ან ყაზახი დაესხას და ან ქურდი, და ის
Line of ed.: 20     კაცი მოიპარონ და მოიტაცონ, ამისი ასე იქნას. რადგან უთხოვ\ნია,
Line of ed.: 21     პატრონი თავისას ისევ ითხოვს, მაგრამ რადგან იმგვარად
Line of ed.: 22     მომხჴდარა, სულ აღარ მიეცემის, იმ კაცის ნახევარ-ფასი უნდა
Line of ed.: 23     მიეცეს, და ორთავ სწორედ სძებნონ. თუ ვისმე მართლა შეაჩნდეს
Line of ed.: 24     ის კაცი, გამოერთვას.

Line of ed.: 25        და თუ __ ფასი, ფასიცა და საზღაურიც შუა გაიყონ სწორედ,
Line of ed.: 26     ამისთვის რომე იმ კაცმა, ერთი ესე, რომ ნახევარი ფასი უწინ
Line of ed.: 27     მისცა, მეორე ესე, რომე მანც იმასთან ეძება, მესამე ესე, რომე
Line of ed.: 28     მან, კაცის მომპარავმან, იმის სახლი გატეხა და იქიდამ წაიყუანა,

Paragraph: 211.  
Manuscript page: 331v 
Line of ed.: 29        211. ქ. თუ პირუტყუი მიიბაროს კაცმა კაცისა, თუ
Line of ed.: 30     დაუკარგოს, უნდა უზღოს. და იმან ქურდი იპოვნოს და იმას
Line of ed.: 31     გა/მოართვას.

Line of ed.: 32        თუ ავის პატივით შეუნახოს და მართებულზე ნამეტნავი
Line of ed.: 33     ამუშაოს, და მჭლე იყოს, მოკუდეს, __ უნდა უზღოს. თუ ან კლდეს
Line of ed.: 34     გარდააგდოს, ან მგელს შეაჭამოს, ან მტერს მოაკულევინოს, __ უნდა
Line of ed.: 35     უზღოს.

Line of ed.: 36        თუ, ვინ იცის, ან სენით მოკუდეს, ან სიბრმითა, ტყავი და
Line of ed.: 37     ჴორცი პატრონს უნდა მიუტანოს, სხვას არას ემართლება.


Chapter: 50  
Page of ed.: 537  
Line of ed.: 1   [მოსამართლეს რომ საეჭვო მოჴსენდეს]


Paragraph: 212.  
Line of ed.: 2        212. ქ. მოსამართლეს რომ საეჭვო მოჴსენდეს სიტყუით, მო\წამე
Line of ed.: 3     თავად მომჴსენესა სთხოვონ. თუ იმან დასაჯერი მოწმე[ე]ბი
Line of ed.: 4     იშოვოს, კარგი არის. თუ არადა, ვისაც ედავების, იმას სთხოვოს
Line of ed.: 5     მოწამე და ამისი უფროც დაიჯერება, ამისთვის რომე იმაში ეჭვი
Line of ed.: 6     აქუს. თუ არადა, ფიცით გარდასწყუიტონ.

Paragraph: 213.  
Line of ed.: 7        213. ქ. მოსამართლე რომ სიგლის წერილს ვერ მიხვდეს. თუ
Line of ed.: 8     იმაში დაწერილზე რომ ისარჩლიდენ, თუ უცილებლად ყოფილა იმ
Line of ed.: 9     დღემდინ, სიგელიც მართლად ჩაიგდების და შიგ წერილიცა უცი\ლებელი
Line of ed.: 10     ყოფილა, არას ემართლების.

Line of ed.: 11        თუ სიგლისა არა შეიტყობა რა და სადაოსაც ახლა ვდავე\ბის,
Line of ed.: 12     ნუ ალაპარაკებს დაკარგვია.


Chapter: 51  
Line of ed.: 13   ქ. ქუეყნისა და ქალაქთ შენახვისა


Paragraph: 214.  
Line of ed.: 14        214. უდების დადება კაცის-კულის ოდენი არის, ამად რომე
Line of ed.: 15     ბოლო აღარ მოეღების. და ჴელმწიფემ მოსამართლე და გამგებელი
Line of ed.: 16     მღ̃თისა და ჴელმწიფის მოშიში უნდა დააყენოს, რომე ჴელითაც
Line of ed.: 17     გამოუვიდეს.


Chapter: 52  
Line of ed.: 18   ქ. ბჭის დადგინებისათვის


Paragraph: 215.  
Line of ed.: 19        215. ჴელმწიფემ ასეთს კაცს უნდა უბრძანოს, რომე ორმოცს
Line of ed.: 20     წელიწა\\დს Manuscript page: 332r  იქით იყოს და არც, დიაღ, სიღარიბე აწუხებდეს,
Line of ed.: 21     თორემ მოტყუვდება; ღ̃თის მოშიში იყოს.

Line of ed.: 22        ორი ბჭე არა ჯერ არს, ამად რომე ერთმან ერთისაკენ
Line of ed.: 23     თქუას, ერთმან მეორისაკენ, უსამართლო მოჴდების.

Line of ed.: 24        და ბჭესა ესეც უნდა სჭირდეს, რომ, რაც მოჩივარმა შე\სჩივლოს,
Line of ed.: 25     ასე დაისწავლოს, ასე უამბოს, როგორც შეეჩივლოს, რომ
Line of ed.: 26     შენ ასე არ იჩივლეო? თუ სწორედ დაუსწავლია და ან ორთავეს
Line of ed.: 27     საჩივარი ახსოვს, უსამართლოს ნუ იტყუის.


Chapter: 53  
Line of ed.: 28   ქ. დედაკაცის საჩივარში მოსვლისა


Paragraph: 216.  
Line of ed.: 29        216. თუ დედაკაცს კაცისაგან საჩივარი აქუს, სამართალშიც
Line of ed.: 30     მიესვლება და გაგონებაც უნდა. მაგრამ მისის ენით მოადს არც
Line of ed.: 31     ფიცი დაედება, არცა რა წაერთმის; თუ კაცს დაიმოწმებს, მცდარი
Line of ed.: 32     არის.

Line of ed.: 33        თუ დედაკაცი დედაკაცისაგან ჩიოდეს, მდივანში ჴელი არა
Line of ed.: 34     აქუს, მოთემემ უნდა გაურიგოს.


Chapter: 54  
Line of ed.: 35   [ეკლესიის მამულის დამუშავებისათვის]


Paragraph: 217.  
Line of ed.: 36        217. ქ. ეკლესიის მამულის დამთესველმა ან დამნერგველმან,
Line of ed.: 37     თუ ეკლესიის პატრონისაგან დასტურით მოჴნას, მართებული
Page of ed.: 538   Line of ed.: 1     ღალა და სამსახური გარდაუჴადოს.

Line of ed.: 2        თუ ცილებით ქნას, და ისევ ეკლესიას დარჩეს; რაც ეჭირნა\ხულოს,
Line of ed.: 3     სულ ეკლესიას დარჩეს.

Line of ed.: 4        დანერგვა ეკლესიის პატრონის გამოთხოვნით არ იქნების,
Line of ed.: 5     ამად რომე დიდის ხნისათვის დაინერგვის.

Line of ed.: 6        და თუ ცილობით იქს, ჭირნახული საყდარს უნდა დარჩეს.

Line of ed.: 7        ბეურს ეკლესიას ცოტა შეწირულობა აქუს და პატრონი არა
Line of ed.: 8     ყავს. ვინც ის მოიჴმაროს, როგორც მეპატრონეს მამულის საჴდური
Line of ed.: 9     მიეცეს, __ ის მისი გამოსავალი ეკლესიის კარზედ მივიდეს, ეკლესიას
Line of ed.: 10     მოეჴმაროს.


Chapter: 55  
Line of ed.: 11   ქ. საფლავის მიწის ფასისათვის


Paragraph: 218.  
Line of ed.: 12        218. ეკლესიას შიგნით საფლავი არ გაისყიდების, ამად რომე
Line of ed.: 13     კაცი არც თითონ ღირსა დამარხვად, არამთუ სხვას მიყიდოს.

Line of ed.: 14        თუ ძალად კაცმან საფლავში მკუდარი დაუმარხოს, რაც სა\ფლავის
Line of ed.: 15     პატრონს სისხლი სდის, მისი მესამედი გარდუჴადოს,
Line of ed.: 16     ამად რომე ჴელმწიფე არას გაწყრომით საფლავს არ წაართომს.

Line of ed.: 17        და თუ დამმარხველმან თავისი მკუდარი მოთხაროს, საფლავის
Line of ed.: 18     პატრონი არას ემართლება, საუპატიოდ მოთხრა ეყოფა.

Line of ed.: 19        ეკლესიას გარეთ მართებული არის, რომე საფლავის პატ\რონმა
Line of ed.: 20     ფასი გამოართოს, ამისთვინ რომე დაჭირებულს კაცს შე\უნდობარი
Line of ed.: 21     საფლავი არას არგებს.

Line of ed.: 22        ფასი გლეხმა ძროხა მისცეს. უფროსმან, __ როგორც სისხლი
Line of ed.: 23     აიწევს, საფლავის ფასმაც ისრე აიწიოს.

Paragraph: 219.  
Manuscript page: 332v 
Line of ed.: 24        219. ქ. სამარხის მიცემისათვის მამული არ იჴსენების,
Line of ed.: 25     რომე ჴელმწიფისა არის.

Line of ed.: 26        საქონელი შვილს არ ეჴსენების, იმან იცის და ღ̃თნ.

Line of ed.: 27        სხვამ, ძმამ ან სახლის კაცმა, ან მიცვლილზედ, ან დროული
Line of ed.: 28     სახლიდამ გავიდეს, თუ სასამართლოდ გაჴდეს, საქონლისა და სუ\ლადის
Line of ed.: 29     მესამედი მისცენ.

Line of ed.: 30        თუ დიდებულში მოჴდეს, არათუ სახლის მესამედი, არა, იმ
Line of ed.: 31     ერთის თავის მესამედი მისცეს, რაც ქონდეს.


Chapter: 56  
Line of ed.: 32   [ქვეყნისა და რჯულის ღალატისათვის]


Paragraph: 220.  
Line of ed.: 33        220. ქ. თუ ჴელმწიფეს ლაშქრიდან კაცი წავიდეს და მტერს
Line of ed.: 34     მიუვიდეს, და იმავ ჴელმწიფეს დარჩეს, თავად ჴელმწიფის მოწყა\ლებაზე
Line of ed.: 35     კიდია. თუ არადა, ფეჴის მოკუეთა ჯერ არს.

Line of ed.: 36        გაღარიბება და გახეიბრება ორივ არ არის.

Paragraph: 221.  
Line of ed.: 37        221. ციხიდამ და სიმაგრიდამ კაცი ან ბატონს, ან ამხა\ნაგს
Line of ed.: 38     წაუვიდეს და გასცეს, ლაშქარი დაასხას, იმისი სისხლი არ
Page of ed.: 539   Line of ed.: 1     გაიჩინება, ამისთვის რომე ბეურის სულის მესისხლე არის. რაც
Line of ed.: 2     გარდაჴდება, სამართლით იქნება.

Paragraph: 222.  
Line of ed.: 3        222. ქ. ვინც კაცმა ქუეყანას და ქრისტეს რჯულს უორგუ\ლოს,
Line of ed.: 4     კიდეც ხედევდეს, იმით რჯული წაჴდებოდეს, იმას მიყუეს,
Line of ed.: 5     ღ̃თისა და ბატონისა ორისავ მესისხლე იქნების და ყოველი ავი
Line of ed.: 6     იმაზე მართებული არის.


Chapter: 57  
Line of ed.: 7   ქ. ნიშნის მიტანისა


Paragraph: 223.  
Line of ed.: 8        223. ან ვაჟი მოკუდეს და ან ქალი, თუ რამ გასაცვეთი მი\სვლია
Line of ed.: 9     და სიცოცხლეში გაუცვეთია, ვერას შეუა, __ რომე სიძესაც
Line of ed.: 10     ბევრს მიეცემა.

Line of ed.: 11        მას გარდა სულ უნდა მიეცეს ნიშნის პატრონსა.


Chapter: 58  
Line of ed.: 12   ქ. ზითვისათვის


Paragraph: 224.  
Line of ed.: 13        224. ვისაც სახლში უშვილოდ ქალი მოკუდეს და ქმარი და\რჩეს,
Line of ed.: 14     და მის სულს კარგად მოუაროს, თუ დიდის ხნის ცოლ-ქმარი
Line of ed.: 15     არიან, არა ეთხოვოს რა.

Line of ed.: 16        თუ ახალი შეყრილი არიან და შვილი არა ყავს, ზითევი სა\მად
Line of ed.: 17     გაიყოს: ერთი წილი სულისათვის, ერთი წილი ამისთვის, რომ
Line of ed.: 18     საქორწილო მიუტანია, და მესამედი ქსლის პატრონს მიეცეს.

Line of ed.: 19        თუ ქალს ქმარი მოუკუდეს, ქურივი უშვილო მოკუდეს, თუ
Line of ed.: 20     რამ საკაცო აქუს, სახლისა არის, სხვა მონაგები სულისა არის,
Line of ed.: 21     და ზითევი, რაც იქნება, თუ რამ სულისათვის დაიხარჯება, ის
Line of ed.: 22     არის, სხვა ქალის სამშობლოს უნდა მიეცეს.


Chapter: 59  
Line of ed.: 23   ქ. გიჟისა და ბნედიანის ცოლისათვის


Paragraph: 225.  
Line of ed.: 24        225. თუ ესენი ქორწილს წინათ სჭირს და ქმარს შეატყუეს,
Line of ed.: 25     თუ გაუშვებს, სამკუიდრო უნდა მისცეს და საკანონო მამამა და
Line of ed.: 26     გამთხოვებელმან უნდა გარდაიჴადოს, ამისთვის რომ ქმრის თავი
Line of ed.: 27     არა ქონდა, რატომ გაათხოვეს?

Line of ed.: 28        და თუ რაც რაფერი სენი დედაკაცს ქმრის ჴელში დაემარ\თოს,
Line of ed.: 29     უნდა მოუაროს, გაშვება არ იქნება. და ერთმანერთის შენდო\ბით
Line of ed.: 30     იქნების, მოსამართლე არად გაერევის.


Chapter: 60  
Line of ed.: 31   ქ. უსამართლოდ გინებისათვის


Paragraph: 226.  
Line of ed.: 32        226. იქნების, რომ ასეთ ფერად შეაგინოს, რომ სისხლი და
Line of ed.: 33     კაცთან დიდი მტერობა გაიშალოს.

Line of ed.: 34        ამის მთქმელს, ამათში რაც სისხლი მოჴდება, ნახევარი დაე\დების,
Line of ed.: 35     რომ რატომ ასეთი შეაგინა, რომე სხვას გარდაკიდა?

Page of ed.: 540  
Line of ed.: 1        და სხვებრ უსამართლოს გინებისათვინ მოსამართლისაგან
Line of ed.: 2     გარდეჴდევინოს ცემითა თუ დატუქსვითა.


Chapter: 61  
Line of ed.: 3   ქ. წაძრახვისათვის


Paragraph: 227.  
Line of ed.: 4        227. ვინც ვისაც წასძრახოს, იმით სისხლი და რაც რამ ჩხუბი
Line of ed.: 5     მოჴდეს, ნახევარი წამძრახავმან გარდიჴადოს და ნახევარი
Line of ed.: 6     მქნელ/მან.

Line of ed.: 7        და თუ იმ წაძრახვით ჩხუბი არა მოჴდეს რა და გულის მო\წყვეტისათვინ
Line of ed.: 8     უთხრას, გულის მოწყვეტა და თავის გატეხა ერთ\გან
Line of ed.: 9     ჩაგვიგდია, __ რასაც გვარისა იყოს, იმ წესით თავის გატეხასთან
Line of ed.: 10     ჩაიგდება და იმთონი გარდაუჴადოს.


Chapter: 62  
Line of ed.: 11   [მუქარის დათხოვნისათვის]


Paragraph: 228.  
Line of ed.: 12        228. ქ. კაცმან კაცს მუქარა დასთხოვოს, ამისი ქართლში
Line of ed.: 13     არა გაჩნდება რა, ამისთვის რომე ამაყი კაცნი არიან.

Line of ed.: 14        და მოსამართლემ დატუქსოს და კარი გაარონინოს.


Chapter: 63  
Line of ed.: 15   [ქირავნობისათვის]


Paragraph: 229.  
Line of ed.: 16        229. ქ. ვინც ვინმე გაგზავნოს სადმე და იქ მოკუდეს, მოჯა\მაგირე
Line of ed.: 17     იყოს თუ სხვა, თუ იქ იავადმყოფებს და დღით მოკუდე\ბის,
Line of ed.: 18     მის სულზე უნდა გაისარჯოს, სხვას ვერას შეუვლენ
Line of ed.: 19     გამგზავ/ნელს.

Line of ed.: 20        ეს გაგზავნილი კაცი ან სენს შეესწრა და ან იმ ალაგს ჰავამ, ან
Line of ed.: 21     სიხაშმემ თუ ყაზახმან მოკლას, ნახევარი სისხლი გაუჩნდება, რი\საც
Line of ed.: 22     გვარისა. არის, ამისთვის რომ არც გამგზავნელს უნდა
Line of ed.: 23     სიკუ/დილი.

Line of ed.: 24        ამ რიგითა, რომ, თუ ან ყმა არის და ან კაცი გასამრჯე\ლოს
Line of ed.: 25     სთხოვს და გამოართმევს, ამისთანას არა ეთხოება რა.

Line of ed.: 26        და ან თავის სხვის-შვილი და მოჯამაგირე არის, ამისი მე\ოთხედი
Line of ed.: 27     სისხლი მიეცემის, ამისთვის რომ მოჯამაგირეთ დაუჭი\რავს,
Line of ed.: 28     მაგრამ ამისთვის არ დასდგომია, რომ სასიკუდილოს ადგილს
Line of ed.: 29     გაგზავნოს.

Paragraph: 230.  
Line of ed.: 30        230. ვინც ვისი პირუტყუი ან საძოვარზე, ან თუ წყალზე
Line of ed.: 31     წაიყვანოს და დაუშაოს: და თუ მოკლას, თუ იჴმარა და ისრე დაე\მართა,
Line of ed.: 32     მთლივ უზღოს.

Line of ed.: 33        თუ ფათერაკის საქმით მოუჴდა, ნახევარი დაიკლოს
Line of ed.: 34     პატ/რონმან.


Chapter: 64  
Line of ed.: 35   [ქვრივი დედაკაცის სამკვიდროსათვის]


Paragraph: 231.  
Line of ed.: 36        231. ქ. ვის შვილი დარჩეს, მას უკან მოკუდეს, დედაკაცი
Line of ed.: 37     დარჩეს უშვილოდ თუ სახლში დადგების, რადგან ქმარი და შვილი
Page of ed.: 541   Line of ed.: 1     იქ მოკდომია, ისრევ თავის პატივით იყოს.

Line of ed.: 2        თუ გამოვა, ან სამმობლოს მივა, ან მოლოზნათ შედგება,
Line of ed.: 3     სახლიდამ საკაცოს საქონელს ვერ წაიღებს.

Line of ed.: 4        და თუ რამ თავის ქმრის კერძი საქონელი და სულადი არის,
Line of ed.: 5     მისი მესამედი სამკუიდროდ გაყუეს იმ დედაკაცსა, მამულს გარდა.

Line of ed.: 6        თუ ქმრის სახლში გაუყარი კაცი არა ჰყავს, საქონელს თა\ვის
Line of ed.: 7     ბატონის მეტი ვერავინ შეეცილება.

Paragraph: 232.  
Line of ed.: 8        232. ქ. დედაკაცს, ქურივს, მამულის გასყიდვა და შეწირვა არ
Line of ed.: 9     შეუძლია და საქონელი, რაც ჴელთ უჭირავს, როგორც უნდა მო\იჴმარებს.
Line of ed.: 10     თუ სახლის კაცი და ან ბატონი გამოეკიდა, როგორც
Line of ed.: 11     ზეით სწერია, ის უნდა იქნას.


Chapter: 65  
Line of ed.: 12   ქ. ანდერძი


Paragraph: 233.  
Line of ed.: 13        233. თუ კაცმან, მოკუდავმა, თავის ალალი საქონელი თავის
Line of ed.: 14     სულს დააკლო და ვისაც უანდერძა, მიეცემის.

Line of ed.: 15        მამული თუ ნასყიდი აქუს, ისიც მიეცემის. სხვა მამული მის
Line of ed.: 16     პატრონზე ჰკიდია.


Chapter: 66  
Line of ed.: 17   ქ. აზატობისათვის


Paragraph: 234.  
Line of ed.: 18        234. ვინც ან თავის მჴევალი ან მონა, ნასყიდი და თავის
Line of ed.: 19     უცილებელი, ჰყუეს და გაა[ა]ზატოს, ჴელი არავისა აქუს.

Line of ed.: 20        თუ სასახლო და საძმო რამ არის, უერთმანერთოდ აზატი
Line of ed.: 21     არ არის.


Chapter: 67  
Line of ed.: 22   [თავდებობისათვის]


Paragraph: 235.  
Line of ed.: 23        235. ქ. თავდები ამ სამართლით უნდა, რომ თითონ ნებით
Line of ed.: 24     მოვიდეს და უთავდებოს, ჴელში გამოაბაროს. უცილოდ ისევ უნდა
Line of ed.: 25     ჴელში მიაბაროს, რაც მიბარებოდეს თავდებსა.

Line of ed.: 26        ძალად თავდების დაყენება ცოდვა არის.


Chapter: 68  
Line of ed.: 27   [მთხრობლობისათვის]


Paragraph: 236.  
Line of ed.: 28        236. ქ. მთხრობლობა საქმით ხომ მართალიც ცოდვა არის,
Line of ed.: 29     და ტყუილი მესისხლობა არის.

Line of ed.: 30        მაგრამ საღ̃თოს წანაჴედისა და ჴელმწიფის ორგულობისა
Line of ed.: 31     შეიტყოს ვინმე და არ გაამჟღავნოს, ისიც დამნაშავესთან ჩაიგ\დების,
Line of ed.: 32     მასთან უნდა დანაშაული გარდაიჴადოს.

Line of ed.: 33        მთხრობელმან როდისაც უთხრას კაცსა და სამთხრობლო გა\მოართვას,
Line of ed.: 34     მაშინვე ის პირობა უნდა დაიდოს, რომ, თუ გაჭირ\დეს,
Line of ed.: 35     პირს დაუდგებიო.

Line of ed.: 36        რომელიც ამის პირს ვერ მისცემს, იმაში ტყუილი ურევია.

Page of ed.: 542  
Line of ed.: 1        თუ ტყუილად კაცმა კაცს უმთხრობლოს და მთხრობელი
Line of ed.: 2     გამტყუვნდეს, რაც იმის ენით მართალს კაცს ედებოდეს, იმთონი
Line of ed.: 3     მოსამართლემ გარდაუჴდევინოს.


Chapter: 69  
Line of ed.: 4   ქ. ფიცისათვის და მოფიცარისა


Paragraph: 237.  
Line of ed.: 5        237. მოსამართლემ გასინჯვით უნდა ფიცის საქმე გაარიგოს

Line of ed.: 6        თუ კაცს ხედევდეს, რომ ღ̃თის მოშიში არ არის და სჯულისაც
Line of ed.: 7     არა იცის რა, იმას ფიცს ნუ დასდებ, ბრძენო მოსამართლევ, ხე\დავ,
Line of ed.: 8     რომ არას ინაღვლის.

Line of ed.: 9        დიდი საქმეც რომ იყოს, ბევრს მოფიცარს ნუ შეაგდებ, რომე
Line of ed.: 10     ორი ცოდვა ურევია: ერთი ამად რომ, ეგების მართალი იყოს და
Line of ed.: 11     ბევრის კაცის შოვნა ვერ შეიძლოს; მეორე ესე, რომ, თუ ბევრნი
Line of ed.: 12     შეგროვდენ, დაიფიცვენ, არ შეირცხვენენ.

Line of ed.: 13        მოფიცარი დროული, ღ̃თის მცნობელი, სჯულის მეცნიერი
Line of ed.: 14     და ცოტა უნდა იყოს.

Manuscript page: 333r 


Chapter: 70  
Line of ed.: 15   ქ. ტყუილად დამფიცებელისა


Paragraph: 238.  
Line of ed.: 16        238. რომ შეიტყოთ, ტყუილად კაცს დაუფიცავს, მოსამართ\ლევ,
Line of ed.: 17     რას უზამ იმას?

Line of ed.: 18        ურია არის და მასთან პური არ იჭმება __ მისმა მერჯულემ
Line of ed.: 19     დიდად გარდააჴდევინოს.

Line of ed.: 20        და რაზედაც ეფიცოს, პატრონს თავი მიეცეს, ამად რომე
Line of ed.: 21     ღ̃თისა და პატრონის რისხვა ეყოფა.


Chapter: 71  
Line of ed.: 22   ქ. დედაკაცის ფიცისათვის


Paragraph: 239.  
Line of ed.: 23        239. დედაკაცს არ ეფიცების, არც გარეშე კაცი შეეგდების,
Line of ed.: 24     ამისთვის რომე გარეშეს კაცს არ გაუტყდება, არც არას მისის
Line of ed.: 25     ფიცისას ინაღვლის. უნდა მოსამართლემ მოუძებნოს, რაც რამ სა\ყვარელი
Line of ed.: 26     ყუანდეს, ძმა თუ შვილიანი სიძე, ის შეაგდოს.


Chapter: 72  
Line of ed.: 27   ქ. სიგლის წართმევისათვის


Paragraph: 240.  
Line of ed.: 28        240. ვინ ვის მოერიოს და სიგლები წაართოს ან დაუხიოს,
Line of ed.: 29     ან დაუწვას, ჴელმწიფის მეტს ამისი სამართალი არ შეუძლიან,
Line of ed.: 30     ამად რომე წამრთმევსაც ჴელმწიფემ უნდა გარდააჴდევინოს.

Line of ed.: 31        ერთად ესეც იქნება: პატრონს კითხოს და, როგორიც სიგ\ლები
Line of ed.: 32     ყოფილიყოს, დაუწერინოს, დაუბეჭდოს; რომ ცოტა ტყუი\ლიც
Line of ed.: 33     გაერიოს, სიგლების წართმევისა არის.


Chapter: 73  
Line of ed.: 34   ქ. სამძღვრის გარიგებისათვის ასრე უნდა იქნას


Paragraph: 241.  
Line of ed.: 35        241. რომელიც სამნის ჩამსმელია, თავად ძველი სამანი უნდა
Line of ed.: 36     კარგად მონახოს.

Line of ed.: 37        თუ ვერ იპოვოს, ასეთს ალაგს გასამძღვროს, რომ ან გორა,
Line of ed.: 38     ან ჴევი, ან კლდე ემოწმებოდეს, თორემ სამანი ბევრს ალაგს
Line of ed.: 39     მოგლეჯილა და ნიშნიანის ადგილით უფრო არ მოიშლება.


Chapter: 74  
Page of ed.: 543  
Line of ed.: 1   ქ. სამნის მოგლეჯისათვის


Paragraph: 242.  
Line of ed.: 2        242. როგორის საქმითაც მჯდარიყოს, დიდი იყოს თუ მცი\რე,
Line of ed.: 3     თავის ჴელის სისხლის ფასი ჯურუმი გარდიჴადოს, ამისთვის
Line of ed.: 4     რომ სამნის მომგლეჯელი ჴელმოსაჭრელი არის.


Chapter: 75  
Line of ed.: 5   [ამანათისათვის]


Paragraph: 243.  
Line of ed.: 6        243. ქ. კაცმა კაცს შორიდამ გაუგზავნოს რამე და კაცი მკუ\დარი
Line of ed.: 7     დახვდეს, წამღებს მართებს, რომე, სახლში თუ ყუანდეს რა\მე,
Line of ed.: 8     მიუტანოს, თორემ თუ დაუბრუნა, იმ კაცისაგან წართმეული
Line of ed.: 9     იქნება.

Line of ed.: 10        თუ ძალდადგომით ვერ მიუტანა, იმასთან სამართალში მი\ყუეს
Line of ed.: 11     და დიდად გაისარჯოს.


Chapter: 76  
Line of ed.: 12   [რუს გამღებისა]


Paragraph: 244.  
Line of ed.: 13        244. ქ. რუს გამღებისა, რომ შუაში სხვის მამული ედვას, იმ
Line of ed.: 14     შუას მამულის პატრონს არა გაუკეთდება რა, ფასი უნდა მიეცეს.

Line of ed.: 15        თუ იმასაც გაუკეთდება რამე, კარგად შერიგდენ.


Chapter: 77  
Line of ed.: 16   [წანაჴედისათვის]


Paragraph: 245.  
Line of ed.: 17        245. ქ. მწყემსმა რომ წანაჴედი ქნას, თუ ან საქონლის პატ\რონი
Line of ed.: 18     თვითონ არის და ან სამწყსოს შენახვისათვის ფასი აქუს,
Line of ed.: 19     წანაჴედი მწყემსმან უნდა ზღოს.

Line of ed.: 20        და თუ ისრე, საქონელმა წააჴდი\\ნოს, Manuscript page: 333v  საქონელი იმან
Line of ed.: 21     უნდა გარდიჴადოს.


Chapter: 78  
Line of ed.: 22   [მიწის ჭერისათვის]


Paragraph: 246.  
Line of ed.: 23        246. ქ. რასაც მიზეზით კაცს მიწა სჭეროდეს და ან ბაღი,
Line of ed.: 24     ან ვენაჴი აეშენებინოს და სხვას დარჩეს, თუ წადავებით და მდივ\ნით
Line of ed.: 25     მიეცემა, რაც იმ მიწაში ჭირნახული უქნია, მისი პასუხი უნდა
Line of ed.: 26     მიეცეს.

Line of ed.: 27        თუ, ვინ იცის, სიტყუა არ დაეკლოს რომე, ჩემს მიწაში ნუ
Line of ed.: 28     აშენებო, და არ დაეჯერებინოს, ჭირნახული ნახევარი მიეცეს.

Line of ed.: 29        და თუ პატრონი წაართომს და მისცემს, არას საჭირნახუ\ლოს
Line of ed.: 30     უსამართლებენ.


Chapter: 79  
Page of ed.: 544  
Line of ed.: 1   [ხის წაღებისათვის]


Paragraph: 247.  
Line of ed.: 2        247. ქ. ვინც სხვის კაცისაგან მოჭრილი, დამზადებული რაც
Line of ed.: 3     რა ფერი ხე წაიღოს, პატრონს თუ არ დაუმალოს, როგორიც ყო\ფილიყოს,
Line of ed.: 4     ან ფასით შეიჯეროს და ან ისევ იმისთანა მოუჭრას,
Line of ed.: 5     დაუმზადოს.

Line of ed.: 6        თუ შეუტყობრად წაეღოს და კიდეც დაუმალოს, საზღაურით
Line of ed.: 7     გარდუჴადოს.


Chapter: 80  
Line of ed.: 8   [ყმის ამოვარდნისათვის]


Paragraph: 248.  
Line of ed.: 9        248. ქ. ვისაც ყმა ამოუარდეს, ნასყიდი თუ იყოს, მისი სა\ქონელი
Line of ed.: 10     ბატონს უფრო ეჴელყუის.

Line of ed.: 11        თუ ცოლი და ქალი დარჩება, სამკდროთი და შესანახავით
Line of ed.: 12     შეიჯეროს.

Line of ed.: 13        თუ ან წყალობის ყმაა ან პატრონის მინაცემი, იმის ცოლსა
Line of ed.: 14     და ქალს უფრო ცოტა რამ გამოერთმის.

Line of ed.: 15        თუ არც ცოლი, არც ქალი დარჩა, პატრონმა დამარხვითა და
Line of ed.: 16     სულის საქმით კარგად უპატრონოს, სხვა ალალი იყოს.


Chapter: 81  
Line of ed.: 17   [ქურდობის შეწამებისათვის]


Paragraph: 249.  
Line of ed.: 18        249. ქ. რასაც ფერის ქურდობისათვის, ცხენისა, პირუტ\ყუისა
Line of ed.: 19     თუ საქონლისა, როსაც კაცმა შესწამოს, თუ ქურდი გა\უტყდეს,
Line of ed.: 20     ბოდიში ითხოვოს, შვიდეულისაგან სამი ეპატიოს და
Line of ed.: 21     ოთხი გამოერთვას.

Line of ed.: 22        თუ, დიაღ, უარზე დადგეს და პატრონი გასარჯოს, შვიდე\ულიც
Line of ed.: 23     მისცეს და სამთხრობლოცა.


Chapter: 82  
Line of ed.: 24   ქ. ღალის აღებისათვის


Paragraph: 250.  
Line of ed.: 25        250. მიწა ოთხგვარი არის: ერთი __ ნაფუძარი, მეორე __ ნანე\ხვი,
Line of ed.: 26     მესამე __ სარწყავი, მეოთხე __ ველური.

Line of ed.: 27        ამათ ჴვნაშივე შერიგება უნდა მისის პატრონის პირობით.


Chapter: 83  
Line of ed.: 28   [მისანთა და კუდიანთათვის]


Paragraph: 251.  
Line of ed.: 29        251. ქ. მისანთა და კუდიანთ ამყოლი კაცი ღ̃თისაგანც და\წყევლილი
Line of ed.: 30     არის და პატრონისაგანც წასაჴდენი.

Line of ed.: 31        ამ მისნისა და კუდიანისაგან დაჩხუბილნი კაცნი თუ სამარ\თალში Manuscript page: 334r 
Line of ed.: 32     მოვიდნენ, მისანი და კუდიანი გასახეიბრებელი არის.

Page of ed.: 545  
Line of ed.: 1        და რაც იმ მკითხველს სხვაზედ ან ჩხუბი, ან წასაჴდენი
Line of ed.: 2     მოუჴდენია, მოსამართლემ გაუკითხავად, სისხლი იყოს თუ სა\უპატიო,
Line of ed.: 3     წაურთოს და მისცეს.

Line of ed.: 4        იქნება საქონელიც წაერთოს მისნის პირით, ის ერთიორად
Line of ed.: 5     გამოურთოს მოსამართლემა.


Chapter: 84  
Line of ed.: 6   ქ. მოწამლისათვის


Paragraph: 252.  
Line of ed.: 7        252. მოწამლით მკუდარი კაცი სხვას კაცის-კულას არა გავს,
Line of ed.: 8     ამად რომე ერთმანერთის შუღლით სიკუდილი სხვა არის, ფათე\რაკი
Line of ed.: 9     სიკუდილი სხვა არის, მტერობის სიკუდილი სხვა არის.

Line of ed.: 10        მაგრამ ეს მოწამლა ორზომათ სისხლათ ჩაიგდება. ქრის\ტიანობის
Line of ed.: 11     სამართლით, ჴელსი ის მომწამლავი მიეცემის მოსის
Line of ed.: 12     ხარსა.


Chapter: 85  
Line of ed.: 13   [ტყუილად დამბეზღებელისათვის]


Paragraph: 253.  
Line of ed.: 14        253. ქ. ტყუილად დამბეზღებელსა ორი დანაშაული აქუს: არც
Line of ed.: 15     ჴელმწიფის დოვლათისათვის სჯობს, [და] ვისაც დააბეზღებს, ის
Line of ed.: 16     მკუდარი არის იმ მობეზღრისაგან.

Line of ed.: 17        რაც მობეზღრის პირით ამოსულიყოს და ტყუილი იყოს,
Line of ed.: 18     იმ მობეზღარს უნდა გარდაჴდეს.


Chapter: 86  
Line of ed.: 19   ქ. ომში კაცის დარჩენისათვის


Paragraph: 254.  
Line of ed.: 20        254. კაცმა კაცი დაირჩინოს, თუ უცხო მტერი დარჩომია და
Line of ed.: 21     შორის ქუეყნისაც არის, არც ჩვენის რჯულისა არის, თუ ჴელ\მწიფე
Line of ed.: 22     არ გამოართმევს ან თავს არ დააჴსნევინებს, ნასყიდისაგანც
Line of ed.: 23     უფრო ყმა არის.

Line of ed.: 24        დარჩენაშიაც ეს ურევია, რომ თუ სხვის კაცისაგან ან ჩამო\გდებული
Line of ed.: 25     არის ან დაკოდილი, თუ კაცმა შემოიძახოს, რომე,
Line of ed.: 26     მამეჴმარეო ან ჩემგან ჩამოვარდნილი ან დაკოდილი არიო,
Line of ed.: 27     თუ დაირჩინა, დაანებე, __ მამაცობა არ გაიყიდება.

Line of ed.: 28        თუ არადა, იარაღი ჰკრა რამე და გაუარა, არა ინაღვლა
Line of ed.: 29     რა, ვისაც დარჩეს, იმისი იყოს.

Line of ed.: 30        თუ მოწამე ყავს, რომ იმ კაცზე ამის იარაღი მოხვდა რამ
Line of ed.: 31     დამნარჩუნებელს უწინ, ერთი, რომელიც უკეთესი იარაღი ქონდეს,
Line of ed.: 32     მოწმობის გულისათვინ მისცეს.

Line of ed.: 33        თუ ან ახლოული კაცია ან ჩვენის რჯულისა დაირჩინოს,
Line of ed.: 34     იმას თუ ჴელმწიფეს მიართომს, ჯილდოს მისცემს, თუ არადა,
Page of ed.: 546   Line of ed.: 1     დიდი ნამუსი უნდა, რომ თავი დააჴსნევინო. ისიც ნამუსიანათ
Line of ed.: 2     უნდა.


Chapter: 87  
Line of ed.: 3   ქ. ომში ნაშოვნის საქონლისათვის


Paragraph: 255.  
Line of ed.: 4        255. თუ ან თარეშობით ნაშოვნი იყოს, თუ ჴელმწიფე იქ
Line of ed.: 5     ბძანდება, რომელიც ეპრიანება, იმასაც მიართომს და ფანჯი\აკსაც
Line of ed.: 6     აიღებს. თუ არ ბძანდება, ფანჯიაკს მაინც აიღებს.

Line of ed.: 7        ამხანაგში ჯეთ თუ გარინდენ, პირობა მისცეს ერთმანერთს,
Line of ed.: 8     რომელიც ამხანაგი სულ ცარიელი დარჩეს, წილს ვერ დააკლებს,
Line of ed.: 9     და ათისთავს საცხენმალოს მაშოვარი კაცი აიღებს.


Chapter: 88  
Line of ed.: 10   [ორმოში ჩავარდნისათვის]


Paragraph: 256.  
Manuscript page: 334v 
Line of ed.: 11        256. ქ. ან ორმო დარჩეს პირღია, ან ნათხარი რამ
Line of ed.: 12     ქნას კაცმა და იმაში ჩავარდეს რამე, თუ თავის ნატამალში აქუს,
Line of ed.: 13     უფრო ვერას შეუვლენ.

Line of ed.: 14        და თუ სათემოს, სასოფლოს ადგილს არა ინაღვლა რა კაცმა,
Line of ed.: 15     თუ საჭმელი პირუტყუი წაჴდეს, იმაში ჩავარდნილი __ ორმო[ს]
Line of ed.: 16     თუ ნათხარის პატრონს, და საქონლის პატრონს იმისთანა მთელი
Line of ed.: 17     მისცეს.

Line of ed.: 18        თუ ცხენი ან ვირი, მაგისთანა, რომ არ იჭმებოდეს, ჩავარ\დეს,
Line of ed.: 19     ნახევარი ფასი გარდუჴადოს.

Line of ed.: 20        თუ ყმაწვილი ასეთი ჩავარდეს, რომ პირუტყუთან ჩაიგდებო\დეს,
Line of ed.: 21     რაც იწყინოს, მის საფერად მოსამართლემ გაუჩინოს.

Line of ed.: 22        ჭკუისმყოფელი ან კაცი ან დედაკაცი ჩავარდეს, არა გაუჩნდე\ბა
Line of ed.: 23     რა, ამისთვის [რომე] თვალთ უჩანს, ნუ იქს.


Chapter: 89  
Line of ed.: 24   [ქალის სამკვიდროსათვის]


Paragraph: 257.  
Line of ed.: 25        257. ქ. უშვილო ვინმე იყოს და ქალი დარჩეს, თუ ქმრის
Line of ed.: 26     ჴელთ არის, ანდერძისაგან მიეცემის.

Line of ed.: 27        თუ გაუთხოვარი სახლში დარჩეს, თუ ღარიბია, ნახევარი სა\ქონლისა
Line of ed.: 28     მისცენ __ ჩვენს ქუეყანას მამულს არ მისცემენ.

Line of ed.: 29        თუ მდიდარი არის, მის ქალს მის წესით კაი საზითო
Line of ed.: 30     მიეცე/მის.

Line of ed.: 31        ესეც იქნების, რომე თავის ადგილზე ქმარი შეირთოს, პატ\რონი
Line of ed.: 32     ბევრს ნურას უკითხავს.

Line of ed.: 33        ესეც იქნება, რომე ქალი დავარდეს მამის სახლში, იმას ამ
Line of ed.: 34     გაჩენილისაგან ზითევისა უფროსი უნდა მიეცეს.


Chapter: 90  
Page of ed.: 547  
Line of ed.: 1   [ბატონის მოკვლის, დაჭრის, ცემისა თუ შეგინებისათვის]


Paragraph: 258.  
Line of ed.: 2        258. ქ. ვისაც შერისხდეს ღ̃თი, თავის ბატონი მოკლას ან
Line of ed.: 3     დაჭრას, ამისი სისხლი არ გაჩნდების, ამისთვის რომე ყმისა ყუ\ელა
Line of ed.: 4     ბატონისა არის, რას მისცემს.

Line of ed.: 5        ასე უნდა. ჴელმწიფემ და მოსამართლემ ასეთი წიგნი მისცენ
Line of ed.: 6     ბატონს ყმისა, რომე ნასყიდისაგან უფრო ვერსად დაეკარგოს, ამი\სთვის
Line of ed.: 7     რომ ეს სამართალი ვეღარას ყმას ავს ვერ გააბედვინებს.

Line of ed.: 8        მის ბატონსაც წიგნი დაადებინოს რომე უჴელმწიფოდ ვერც
Line of ed.: 9     მოკლას და ვერც გაახეიბროს. საქონელსა და მამულს ნუ კითხავთ.

Line of ed.: 10        ასეთი ბატონ-ყმანიც იქნება, რომე ყმას იმ ბატონის სისხლის
Line of ed.: 11     გამოღება შეეძლოს, მაგრამ სისხლის მიცემა არ უნდა დაერქოს
Line of ed.: 12     მოსამართლე გაუწყრეს, წაურთოს, რაც ემნითებოდეს.

Line of ed.: 13        ამ სამართალს უკან თუ ბატონმა ყმა არ დაინდოს, ან მო\კლას,
Line of ed.: 14     ან გაახეიბროს, მოსამართლემ მისი სახლი გაათავისუფლოს.

Paragraph: 259.  
Line of ed.: 15        259. ქ. თუ ყმამ ბატონს გაჯავრებით ან ჯოხი კრას ან ჴე\ლით
Line of ed.: 16     სცემოს, ჴელი მოკუეთოს ან იმ კაცის ჴელის ფასი
Line of ed.: 17     წაერ/თოს.

Line of ed.: 18        თუ ან გაჯავრებით პირის-პირ შეაგინოს, ენა მოეჭრას ან
Line of ed.: 19     ენის ფასი წაერთვას.

Line of ed.: 20        კიდევ ეს არის, რომე, თუ ყმამ ეს შეიტყო, რომ ბატონს ჩემს
Line of ed.: 21     მოვრჩებიო, ბევრი ავი იქნება.

Line of ed.: 22        ესეც იქნება, რომ ყმამ ბატონი ან ცოლზე დაიჭიროს ან
Line of ed.: 23     უსამართლოდ ორი ნაჭერი ქონდეს, თუ ყმას არა შეეკადრები\ნოს
Line of ed.: 24     რა, მოსამართლემ ან კარგად და[ა]ურვებინოს და ან
Line of ed.: 25     გაათავი/სუფლოს.

Line of ed.: 26        თუ ყმამ ამისთანას საქმისათვის ან აგინოს, ან ჯოხი სცეს,
Line of ed.: 27     ან ცოტათაც დასჭრას, ბატონმან შეუნდოს, სიკუდილს მაშინც ნუ
Line of ed.: 28     შეკადრებს.


Chapter: 91  
Line of ed.: 29   [ყმის თავის დაჴსნა ასრე იქნას]


Paragraph: 260.  
Line of ed.: 30        260. პატრონმან რომ თავის მკუიდრს ყმას, ან ნასყიდსა, თავი
Line of ed.: 31     დააჴსნევინოს და მართლის მოწმე[ე]ბით წიგნი მისცეს, და იმ კაცს
Line of ed.: 32     წიგნი ჴელთ ეჭიროს, ის ყმა აზატი არის და აზატნაქმარისაგან
Page of ed.: 548   Line of ed.: 1     კიდევ უფრო აზატი იქნების, და აღარა ჴელი აქვს მის პირველს
Line of ed.: 2     პატრონს მასთან.

Line of ed.: 3        და თუ არც წიგნი ეჭიროს და არც მართალი მოწამე ყუან\დეს,
Line of ed.: 4     და ისრე უწიგნოთა და უმოწმოდ ამბობდეს, ამას კაი გა\სინჯვა
Line of ed.: 5     უნდა. ან რას გზით ამბობს თავის დაჴსნასა, ან წიგნი რა\ტომ
Line of ed.: 6     არა აქუს, ან მოწამე რასთვის არა ჰყავს, __ ესეები ასრე კარ\გად
Line of ed.: 7     გაუსინჯეთ.

Line of ed.: 8        და თუ წიგნი ჴელთ უჭირავს თავის თავის დაჴსნისა, და წავა
Line of ed.: 9     ეს თავდაჴსნილი კაცი და ერთს კაცს ეყმობა, და მამულს გამო\ართომს,
Line of ed.: 10     და ასეთს წიგნსა და პირობას მისცემს, რომე, როგორც
Line of ed.: 11     სხვა შენი მკუიდრი ყმა გყუანდესო, მეც ისრე მკუიდრად გყმობი\ვარო,
Line of ed.: 12     წიგნი გაუსინჯეთ, და როგორიც პირობა და წიგნი აქუს,
Line of ed.: 13     იმრიგად აყმევით. და თუ მკუიდრობის წიგნი და პირობა მი\უცია,
Line of ed.: 14     ადვილად ვეღარ წაუა.

Line of ed.: 15        თუ ისრე, უწიგნოდ და უპიროდ წყალობის ყმად მისვლია,
Line of ed.: 16     რადგან წიგნი არ მიუცია და თავი __ სამკუიდროთ ყმათ, ამრიგად
Line of ed.: 17     მისული, როდისაც უნდა, მამულს დაუგდებს და წავა, ჴელი არა
Line of ed.: 18     აქუს.

Line of ed.: 19        თუ ეს თავდაჴსნილი კაცი თავისთვის არის და არავის ყმო\ბია,
Line of ed.: 20     და მას უკან, როსაც მოინდომებს, და ვისმე ეყმობა, იმ კაცთან
Line of ed.: 21     არავის ჴელი არა აქუს, ვისიც ყმობა უნდა, იმას ეყმობა.

Line of ed.: 22        ესეც იქნების, რომე წიგნი არა ჰქონდეს და მოწამე კი
Line of ed.: 23     ყუანდეს. კაის მოწმის პირითაც დაიჯერების, რომე თავი
Line of ed.: 24     გამო/ეჴსნას.

Line of ed.: 25        იქნების, რომე პატრონიც ამბობდეს, რომ თავი დავაჴსნევი\ნეო,
Line of ed.: 26     მართალი არისო. თუ წიგნი ჰქონდეს, იყმონ; თუ მართალი
Line of ed.: 27     მოწამე ყუანდეს, იყმონ; თუ პატრონი ამბობდეს, ამით კიდევ უფ\რო
Line of ed.: 28     იყმონ.

Line of ed.: 29        თუ ესეები არც ერთი არ იყოს კაცსა მასზე, ცუდ-უბრალოდ
Line of ed.: 30     ნურავინ იყმობს. თუ, ვინ იცის, იყმოს ვინმე, სამართლით
Line of ed.: 31     გა/ურიგეთ.


Chapter: 92  
Line of ed.: 32   [ნაშვილებისათვის]


Paragraph: 261.  
Line of ed.: 33        261. თუ ერთმან კაცმან, უძმომ, უსახლისკაცომ, გაყრილმან,
Line of ed.: 34     უშვილომ, ცოლმან და ქმარმან, ერთის სხვის კაცის შვილი, დედმა\მიანი
Line of ed.: 35     თუ უდედმამოდ ნაპოვნი, ობოლი, ვინმე გაგდებული, იყიდოს
Line of ed.: 36     თუ იპოვნოს, იშვილოს და გაზარდოს, თავისი მამული და ქონება
Line of ed.: 37     შვილისებრ მიასაკუთროს და მას უანდერძოს, მას უკან ის გამზრდე\ლი
Page of ed.: 549   Line of ed.: 1     თუ მსყიდველი კაცი მოკუდეს, __ მისი მებატონე ამ ანდერძს
Line of ed.: 2     ნუ მოშლის, ვითამ ის არ მომკუდარა მისი მამული და ქონება მა\სვე
Line of ed.: 3     აქონიოს, იმით იმსახუროს.

Line of ed.: 4        ვალი და სადაო, ჭირი და ლხინი, ბატონის სამსახური, მისის
Line of ed.: 5     მამობილის მოდავეს პასუხი, __ ყველა მან ნაშვილებმან ქნას.

Line of ed.: 6        თუ დედაკაცმან უქმროდ, თავის მზითვით, ამრიგი რამე იშოვ\ნოს
Line of ed.: 7     თუ იყიდოს, თუ გაზარდოს, ასრე რომე ქმრისა არა ერიოს
Line of ed.: 8     რა, მის დედაკაცისა არის __ უნდა, აზატს უზამს, უნდა, იმსახუ\რებს,
Line of ed.: 9     ჴელი არავის აქუს.

Line of ed.: 10        ქმარი რომ კიდეც მოუკუდეს და სხვა შეირთოს, თავის მზი\თვით
Line of ed.: 11     ნასყიდი თან გაყუების, რომე მის მეპატრონეს ჴელი არა აქუს.

Line of ed.: 12        [2611]. იქნების, შვილად კი არა, ისრე, სასამსახუროდ ცოლ\ქმართ
Line of ed.: 13     ერთად იყიდონ სამსახურისა თუ მადლისათვის და მერმე
Line of ed.: 14     ის მსყიდველი კაცი კი მოკუდეს, როგორც მისი საქონელი და მა\მული
Line of ed.: 15     მის მებატონეს ეჴელყუის, ის ბიჭიც მისი იქნების, მაგრამე
Line of ed.: 16     იმ კაცის საქონელთან Manuscript page: 335r  დაითვლების, და რომელიც ქურივის
Line of ed.: 17     რიგი სხვაგან დაგვიწერია, ის ისრე უნდა იქნას.


Chapter: 93  
Line of ed.: 18   [მოახლის თხოვნისათვის]


Paragraph: 262.  
Line of ed.: 19        262. კაცი რომე კაცთან მივიდეს, მოახლე სთხო[ო]ს, მო\მეც
Line of ed.: 20     და გეყმობიო, თუ მოახლის პატრონმან გაუსინჯავათ, უმოწ\მოდ
Line of ed.: 21     და ან უწიგნოდ, საქმის გამოუკითხავად, მოდავის უკითხავად,
Line of ed.: 22     ყმობის სიხარბის გულისათვინ მოახლის მიცემის დასტური მისცეს,
Line of ed.: 23     მერმე მოდავე გამოჩნდეს და თავისი ყმა ითხოვოს, რადგან სი\ხარბით
Line of ed.: 24     და გაუსინჯავად მიუცემია, პატრონს ყმა არ წაერთმევის,
Line of ed.: 25     უნდა მიეცეს.

Line of ed.: 26        მაგრამე არც იმ კაცსღა ცოლი წაერთმევის, ცოლ-ქმარს ნუ
Line of ed.: 27     გაჰყრიან, და იმ კაცმან თავის ცოლის სანაცვლოდ ერთი მართე\ბული
Line of ed.: 28     გოგო მოახლის პატრონს მისცეს.

Line of ed.: 29        ვინ იცის, უქორწილოდ მიდგომა და ან ორსულობა მოუჴ\დეს,
Line of ed.: 30     იმისი ებისკოპოზმან და მოძღვარმან ჰკითხოს.

Line of ed.: 31        თუ ყმობისა ან მოწამე და თავდები მისცეს და ან წიგნი
Line of ed.: 32     მისცეს და დაატყუოს, ჩემი მომდევარი არვინ არისო, და მერმე
Line of ed.: 33     კაცს მომდევარი გამოუჩნდეს, კაცი პატრონს უნდა მიეცეს.

Page of ed.: 550  
Line of ed.: 1        კიდევ ცოლ-ქმარნი არ გაიყრებიან, ცოლისათვინ იმ კაცმან
Line of ed.: 2     მართებული გოგო მისცეს და საუპატიოდ, გაწბილებისათვინ მო\ახლისა
Line of ed.: 3     სისხლი მისცეს.


Chapter: 94  
Line of ed.: 4   [სხვას ქუეყანას ვალის აღებისათვის]


Paragraph: 263.  
Line of ed.: 5        263. თუ სხვას ქუეყანას ერთმან კაცმან მეორისაგან ვალი
Line of ed.: 6     აიღოს, თამასუქი თავის შვილსა თუ სახლის კაცს გამოუგზავნოს,
Line of ed.: 7     აქ, ვინც მიმცემია, სამართლიანად მისცეს, თუ, ვინ იცის, იქივ
Line of ed.: 8     გარდეწყვიტოს, და იმ მოვალისაგან გარდაწყვეტის წიგნი აიღოს
Line of ed.: 9     მოწმით და გარდაუწყვიტოს, თამასუქი გაცუდდება.

Line of ed.: 10        და თუ რამ გამოერთმიოს, ისევ უკლებლად მისცენ.

Line of ed.: 11        თუ მოვალის გარდაწყვეტით წიგნი არ ჰქონდეს და შემო\სთვალოს,
Line of ed.: 12     __ იქნება წიგნისა აღება ვერ Manuscript page: 335v  მოისწრას __ და თამა\სუქის
Line of ed.: 13     პატრონმა კი აიღოს, მაგრამ იმას წიგნი უნდა მისცეს, თუ,
Line of ed.: 14     ვინ იცის, მიეცეს და მასუკან სწორედ შეიტყონ, რა ხანსაც გა\მოერთმეოდეს,
Line of ed.: 15     როგორც სარგებლით მიეცეს, ისე იმრიგად
Line of ed.: 16     შე/უბრუნოს.


Chapter: 95  
Line of ed.: 17   [თავადთა და აზნაურთა თავის გატეხისათვის]


Paragraph: 264.  
Line of ed.: 18        264. ქ. თუ დიდებულმან და სხვამ თავადმან, გინა აზნაურმან,
Line of ed.: 19     ერთმან მეორეს ჯოხით ან მათრაჴით თავი გაუტეხოს, მისი საქმე
Line of ed.: 20     ასრე იქნას.

Line of ed.: 21        თუ, დიაღ დიდი დაკრულობა ჰქონდეს, რომე ან დი\დად
Line of ed.: 22     დააჩნდეს, ან იმით დიდი სნეულობა გარდაჴდოდეს, ის გამო\ნახვით
Line of ed.: 23     ბჭეთ კაცთაგან უნდა გაუჩნდეს, ჴლმის ნაჭრის ანგარიშზე
Line of ed.: 24     კი არა, მაგრამე, იქნების, ჴრმლით განაჭერის ნახევარზე, იქნება
Line of ed.: 25     მესამედზე და ან მეორეზედ გაუანგარიშონ და ისრე პასუხი გააცე\მინონ,
Line of ed.: 26     ზოგი იპატიონ.

Paragraph: 265.  
Line of ed.: 27        265. ქ. თუ ასრე გაუტეხოს, რომე სისხლი ადინოს, და თუ
Line of ed.: 28     უნდა, ცოტად კიდეც დააჩნდეს, იმისთვინ ორი ქერის მარცვლის
Line of ed.: 29     სისხლი ადინონ, რასაც გვარისა იყოს, იმ ანგარიშითა და იმისგან
Line of ed.: 30     ერთი იპატიონ და ერთის ქერის მარცვლის სისხლი გაუჩინონ.

Paragraph: 266.  
Line of ed.: 31        266. ქ. თუ ჯოხი დაჰკრას, ნახევარი ქერის მარცვლის სისხლი
Line of ed.: 32     გარდაუჴადოს, რასაც გვარისა იყოს, იმ ანგარიშითა.


Chapter: 96  
Page of ed.: 551  
Line of ed.: 1   [მოსამართლის საუპატიო ასრე იქნას]


Paragraph: 267.  
Line of ed.: 2        267. ქ. ერთი ესე, რომე, თუ ბატონის გაგზავნილი მოსაქმე
Line of ed.: 3     და მოსამართლე იმ მოჩივართ შუა უჯდეს, ბჭობდეს და არიგებ\დეს,
Line of ed.: 4     და მოჩივარმან ერთმან მეორეს ან სცეს, ან თავი გაუტეხოს
Line of ed.: 5     და ან ჯოხი დაჰკრას, იმათი სისხლი ხომ გაგვიჩენია, ზეით რომ სწე\რია,
Line of ed.: 6     არის.

Line of ed.: 7        მაგრამე იმ მოსამართლეს რატომ ჰკადრა, ბატონის მაგიერი
Line of ed.: 8     გაგზავნილი ყოფილა.

Line of ed.: 9        იმისი საქმე ასრე იქნას: ბატონმა, როგორც ეპრიანების, ის\რე
Line of ed.: 10     მოიკითხოს და გარდა[ა]ჴდევინოს, და ამ სამართლით იმ დამ\ნაშავემ,
Line of ed.: 11     მოსამართლე რასაც გვარისა იყოს, იმის ერთის ქერის
Line of ed.: 12     მარცვლის ნახევრის სისხლისოდენი საუპატიო მიართვას, რომე
Line of ed.: 13     ურიგო უკადრებია.


Chapter: 97  
Line of ed.: 14   [შეყრისათვის]


Paragraph: 268.  
Manuscript page: 336r 
Line of ed.: 15        268. ქ. [ვინც] თავის სახლის კაცს გაეყაროს, და თა\ვისის
Line of ed.: 16     ბატონის [დას]ტურით, თუ უშვილო კაცი იყოს, შეეყა\როს
Line of ed.: 17     ვისმე, რადგან [თა]ვისის ბატონის დასტურით შეეყრება, თუ
Line of ed.: 18     ისრევ უშვილოდ მოკუდეს, იმისი მამულიცა და ქონებაცა, ვისაც
Line of ed.: 19     შეჰყრია, იმას უნდა დარჩეს.


Chapter: 98  
Line of ed.: 20   [ყმის თავდებობისათვის]


Paragraph: 269.  
Line of ed.: 21        269. ქ. კაცი რომ კაცს თავდებათ უნდოდეს დასაყენებლათ, იმ
Line of ed.: 22     კაცის ბატონს შეჰკითხოს და ისრე დაიყენოს. და თუ ის კაცი წა\ვიდეს
Line of ed.: 23     სადმე, პასუხი იმავ თავისმა ბატონმა მიაცემინოს. და თუ
Line of ed.: 24     უბატონოთ დაიყენოს, ყაბული არ არის, ამიტომ რომ, ეგება, იმ
Line of ed.: 25     თავდებს იმისი ყმობა უნდოდეს, ვისაც დაუდგება, __ და არ იქნება.


Chapter: 99  
Line of ed.: 26   [ბოძებული ან აყრილი გლეხისათვის]


Paragraph: 270.  
Line of ed.: 27        270. ქ. წესად ასე იყო, ან თუ ბატონი ვისმე გლეხს უბოძებდა
Line of ed.: 28     [ა]ნ წაართმევდა, ან ასაყრელი იყო და აყრიდენ, ეშიკაღასი და
Line of ed.: 29     იასაულნი იმავ გლეხს ჴარსა და მარჩილს გამოართმევდნენ; სამ\დივნოსა
Line of ed.: 30     და სამურდლოსაც გლეხს გამოართმევდნენ. ეს დიაღ დიდი
Line of ed.: 31     უსამართლო იყო.

Page of ed.: 552  
Line of ed.: 1        ახლა ჩვენ ასრე გაგვირიგებია: ვისცა გლეხი მიეცეს სამართ\ლითა
Line of ed.: 2     თუ წყალობით, იასაულს ჴარი და მარჩილი, ვისცა მიეცეს,
Line of ed.: 3     იმან მისცეს, გლეხს ამაში ნურას გარჯიან.

Line of ed.: 4        თუ ბატონისთვის ჴელი აიმართოს, ბატონმა იასაულს სხვა
Line of ed.: 5     რიგი წყალობა უყოს და გლეხს ნურას გამოართვამს.




Next part


This text is part of the TITUS edition of Kartuli Samartlis Dzeglebi I.

Copyright TITUS Project, Frankfurt a/M, 10.3.2019. No parts of this document may be republished in any form without prior permission by the copyright holder.