TITUS
Kartlis Cxovreba IV: Vakhushti Bagrationi
Part No. 13
Previous part

Part: Samcx.Saat.  
Page of ed.: 656  
Manuscript page: A_221 
Manuscript page: R_507 
Line of ed.: 1   აღწერა საჩინოთა ადგილებთა სამცხე-საათაბაგოსი


Section: 1  
Page of ed.: 656  
Line of ed.: 2   ადგილებთა სახელის წარმოჩინებისათჳს


Line of ed.: 3        ხოლო ქუეყნისა ამის სახელი არს საკუთარი ქართლი ამისთჳს,
Line of ed.: 4     რამეთუ არს წილივე ქართლოსისა, და მისგანვე ეწოდა ქართლი და,
Line of ed.: 5     შემდგომად სიკუდილისა მისისა, საქართლო ანუ საქართველო, და
Line of ed.: 6     იწოდების დღედმდეცა ეგრეთვე. არამედ, ვინაჲთგან ჟამითი-ჟამად
Line of ed.: 7     შეეძინნენ სახელნი მრავალნი განყოფილებისაგან და ადგილებთა
Line of ed.: 8     განყოფისათჳს, და ისახელნეს ესრეთ. რამეთუ შემდგომად ქართ\ლოსის
Line of ed.: 9     სიკუდილისა ცოლმან მისმან, განყო რა ძენი თჳსნი, და მის\ცა
Line of ed.: 10     უხუცესსა ძესა თჳსსა მცხეთოსს ტფილისისა და არაგჳს დასავ\ლეთი,
Line of ed.: 11     და ფანავრის ტბის დასავლეთის ქუეყანა, წილი ქართლოსი\სა,
Line of ed.: 12     ზღუამდე სპერისა, და ტაოსა და კლარჯეთს შორისის მთამდე,
Line of ed.: 13     და დაიპყრა მცხეთოს ქუეყანა ესე; ამან მცხეთოს უწოდა ტფილისის
Line of ed.: 14     და არაგჳს დასავლეთს, ლიხის მთამდე და ტაშისკარამდე, შიდა
Line of ed.: 15     ქართლი და ტაშისკარსა და ფანავრის დასავლეთს ზღუამდე უწო\და
Line of ed.: 16     ზემო ქართლი, და განყო იგივე ქართლოსის საჴელი ესრეთ.
Line of ed.: 17     ხოლო შემდგომად მცხეთოს განუყო სამთა ძეთა თჳსთა წილი თჳსი
Line of ed.: 18     და მისცა უფლოსს, ძესა თჳსსა, რა იგი აღვსწერეთ, და ძესა თჳსსა
Line of ed.: 19     ოძრახოს მისცა ტაშისკარს ზეითი და მტკურის დასავლეთი, ვიდრე
Line of ed.: 20     ზღუამდე, საზღვრამდე ქართლოსისა, რომელ არიან აწ სამცხე, გუ\რია,
Page of ed.: 657   Line of ed.: 1     ლიგანი, შავშეთი, არტანუჯი, ფანასკეტი, ოლთისი და ტაო;
Line of ed.: 2     და ამათ ადგილებთა უმეტეს ეწოდა ზემო ქართლი.

Line of ed.: 3        ხოლო ფანავრის დასავლეთი და მტკურის აღმოსავლეთი, ვიდ\რე
Line of ed.: 4     თავადმდე მტკურისა, მისცა მცხეთოს ძესა თჳსსა ჯავახოსს, და
Line of ed.: 5     ამის მიერ ეწოდა ამ ადგილებთა ჯავახეთი. და არიან ამათ ადგილ\თა
Line of ed.: 6     შინა ჯავახეთი, არტანი, ერუშეთი, კოლა და მტკურის აღმოსავ\ლეთი;
Line of ed.: 7     ხოლო კლარჯეთი არა არს წილი ამათი, არამედ ფარნაოზ
Line of ed.: 8     დაიპყრა შემდგომად აზონის სიკუდილისა. და არს საზღვარი ამისი:
Line of ed.: 9     აღმოსავლით მთა, რომელი განვლის კლარჯეთსა და ტაოს შუა
Line of ed.: 10     ზღუამდე; სამჴრით მთა იგი, რომელს სდის მდინარენი და ერთვის
Line of ed.: 11     ჭოროხსა; დასავლით მთა აზრუმ-ბასიანს შორის განვლილი ზღუ\\\ამდე, Manuscript page: R_508 
Line of ed.: 12     და ჩდილოთ შავი ზღუა. და არიან ამათ შინა თორთომი, ხა\ხული,
Line of ed.: 13     ისპირი, ფორჩხა, ბაიბურდი და ჭანეთი [არამედ უცნობელ
Line of ed.: 14     არს, რით ეწოდა სახელი ესე, გარნა საგონებელ არს ღულარჭნილ\თა
Line of ed.: 15     და კლდოვან ღრატო-ღრიღოვანებისა მიერ და მაღალთა მთა\თაგან,
Line of ed.: 16     რამეთუ მთა-ბარი ახლორებს ესრეთ, ჟამისა ანუ ნახევარ\ჟამისა
Line of ed.: 17     თვალთა არს თოელი და ბართა ნარინჯი, თურინჯი, ზეთის\ხილი
Line of ed.: 18     და ყოველნი ნაყოფნი].

Line of ed.: 19        და ესრეთ განიყო სახელი ზემო ქართლისა სამად. არამედ აწ
Line of ed.: 20     ოძრახოს წილს, გურიის მთამდე და არსიანის მთამდე, უწოდებენ
Line of ed.: 21     სამცხეს, მცხეთოსისა და ქალაქის მცხეთის გამო, პირველვე წოდე\ბულს
Line of ed.: 22     მცხეთის მორჩილებისათჳს [კუალად იტყჳან: ოდეს აღაშენა
Page of ed.: 658   Line of ed.: 1     სუმბატ ბივრიტიანმან ციხე დემოთს, სამთა ციხეთათჳს ლომ(ს)ისა,
Line of ed.: 2     ოძრახესა მეპირისპირედ, ესე იგი არს სამციხეთა, ამით იწოდა სამ\ცხე].
Line of ed.: 3     ხოლო ამისვე წილი გურია აღვსწერეთ იმერეთსა ზედა, მუნ
Line of ed.: 4     იხილავ. ხოლო ჭოროხის მდინარე იწოდა ქვა-ყრილობით და რიყო\ვანობით
Line of ed.: 5     მას შინა მყოფთასა, რამეთუ მის მიერ დის მჩქეფრად და
Line of ed.: 6     ჩქარად, და ჴევსა მისსა -- ლიგანის-ჴევად, კლდოვან განლიგებისა\თჳს
Line of ed.: 7     ანუ დაბისაგან; ეგრეთვე შავშეთი -- ვითამ შავში და არა სპე\ტაკში,
Line of ed.: 8     მთა-კლდოვან ტყის გამო, და არტანუჯი -- შუენიერებისა\თჳს:
Line of ed.: 9     "არა ტანი, არამედ უნჯი", ანუ იწოდნენ ძეთაგან ოძრახოსათა,
Line of ed.: 10     რომელთა ეწოდათ სახელნი ესენი, და დაიმკჳდრეს რა ადგილნი
Line of ed.: 11     ესენი, უწოდეს სახელნი თჳსნი. არამედ ჯავახეთს უწოდებენ მასვე
Line of ed.: 12     ძუელს სახელს. ხოლო არტანი ეწოდა მისვე ჯავახოსაგან, ვითამ
Line of ed.: 13     ჯავახეთის "არა ტანი, არამედ პირი", და კოლა იწოდა მუნ მცირე
Line of ed.: 14     ქალაქის გამო. ხოლო ქუეყანასა კლარჯეთისასა უწოდნენ სახელნი
Line of ed.: 15     იგინი დაბნებთა და ქალაქებთაგან, მუნ მყოფებთა, ანუ ძის ძეთაგან
Line of ed.: 16     ჰაოსისათა; და ჭანეთს ეწოდა მათგანვე, ანუ შემდგომად მლიქნე\ლობისა
Line of ed.: 17     და მდედრობისა მათთათჳს ჭანად, არამედ ბაგრატიონთ
Line of ed.: 18     მეფობასა შინა ყოველთა ამათ ადგილებთა და ქუეყანათა კრებით
Line of ed.: 19     ეწოდა მესხნი, იგივე ძუელი სახელი სამცხეთოსი, და სიმოკლისა\თჳს
Line of ed.: 20     მესხნი ითქმის. ხოლო ბრწყინვალე მეფემ გიორგიმ მისცა რა
Page of ed.: 659   Line of ed.: 1     ათაბაგობა და მის ქუეშე დააწესნა მის ქუეყნის ერისთავნი, მიერით
Line of ed.: 2     იწოდა საათაბაგო, და უმეტეს განდგომილებისა ყუარყუარე ათაბა\ბისაგან,
Line of ed.: 3     და ისახელების დღემდე საათაბაგოდ.

Line of ed.: 4        ხოლო სიგრძე ქუეყნისა ამის არს ქართლის საზღვრიდამ ქარ\თლის
Line of ed.: 5     ყელამდე და ბაიბურდისა და ჭანეთის საზღვრამდე, და განი
Line of ed.: 6     დევაბოინისა, და ირიჯლუს, და ყალნუს მთებიდამ ღადოსა და გუ\რიის
Line of ed.: 7     მთადმდე და ზღუამდე. და მზღვრის ქუეყანასა ამას: აღმო\სავ\\ლით Manuscript page: R_509 
Line of ed.: 8     საზღვარი ქართლისა, რომელი აღვსწერეთ, და მთა ყარსი\სა,
Line of ed.: 9     არტან-კოლასა და ყარსს შორისი; სამჴრით მთა წინჴსენებული,
Line of ed.: 10     სომხით-ქართლის საზღვარი, რომელი აწ ისახელების ირიჯლუსა
Line of ed.: 11     და დევაბოინის მთად; ჩდილოთ მზღვრის მთა ღადო ანუ ფერსათი,
Line of ed.: 12     და მთა აჭარა-გურიის შორისი, და ზღუა პონტოსი; დასავლით მთა
Line of ed.: 13     აზრუმისა, ეზინგისა და საქართველოს ყელს შუა წავლილი, ანუ
Line of ed.: 14     რკინ\\ის Manuscript page: d_140b  პალოსი, და მისრული ზღუამდე, რომელი აღვწერეთ ტრაპი\ზონისა
Line of ed.: 15     და ჭანეთის საზღვარი.



Section: 2  
Page of ed.: 659  
Line of ed.: 16   ქუეყანისათჳს


Line of ed.: 17        ხოლო არს ქუეყანა ესე ფრიად მრავალ და დიდროვან მთიანი,
Line of ed.: 18     კლდიანი, ჴევიანი, ღრატოიანი, ტყიანი, შამბ-შროშნიანი, მდინა\რიან-წყაროიან-ტბიანი
Line of ed.: 19     და მცირედ ველოვანი. ზამთარ ადგილ\ადგილ
Line of ed.: 20     ცივი და დიდთოვლიანი და ადგილ-ადგილ ფრიად თბილი,
Line of ed.: 21     ზაფხულს შეზავებული, რამეთუ აქუს მთანი და აგარაკნი ფრიად ახ\ლოს,
Line of ed.: 22     ხოლო ადგილს ფრიად ცხელი და გაუძლისი, თჳნიერ აგარაკ\თა.
Line of ed.: 23     ჰავით მშუენი და კეთილი, არამედ ზღჳს კიდეთა არა ეგრეთი.
Line of ed.: 24     ნაყოფიერებს ქუეყანა ესე ყოვლითა მარცვლთა და არა ყოველგან.
Page of ed.: 660   Line of ed.: 1     ადგილად აკეთებენ აბრეშუმსაცა მცირედ. და ხილნი, რომელნიცა
Line of ed.: 2     აღვსწერეთ, არიან მრავლად და კეთილნი არიან წალკოტნი, მტილ\ნი
Line of ed.: 3     და სავარდენი. გარნა ტყეთა, მთათა და ველთა ვიეთთა ადგილებ\თა
Line of ed.: 4     შინა მრავალ არიან, ვინაჲთგან მთა და ველნი შროშნითა ფშვიან.
Line of ed.: 5     პირუტყუნი ყოველნი მრავალნი და ნადირნი მრავლად, არამედ ქურ\ციკი
Line of ed.: 6     არა არს. ფრინველნი ურიცხუნი, გარნა დურაჯი, შხერო, ას\კატა
Line of ed.: 7     არა არს აქა. ჩიტნი და სირნი უამრავნი. მდინარენი მრავალნი,
Line of ed.: 8     დიდნი და ჩქარად მომდინარენი. წყარონი ტკბილნი, მშუენნი და
Line of ed.: 9     კარგნი. ტბანი კეთილნი და თევზიანნი, და უმეტეს კალმახნი, დიდნი
Line of ed.: 10     და წურილნი. არამედ ზუთხი არა არს მდინარე-ტბათა ამათ შინა,
Line of ed.: 11     არცა კირჩხიბი. მწერნი და მძრომელნი ადგილ-ადგილ მრავალნი და
Line of ed.: 12     ადგილად არა ეგდენნი. ფუტკარნი მრავალნი, და თ\\აფლნი Manuscript page: A_222  კარგნი
Line of ed.: 13     და მრავალნი.



Section: 3  
Page of ed.: 660  
Line of ed.: 14   კაცისათჳს


Line of ed.: 15        ხოლო კაცნი და ქალნი არიან მგზავსნი ქართველთანი, არამედ
Line of ed.: 16     უმეტეს ნელიად და ენა-ტკბილად მოუბარნი, ტანოვანნი, მჴნენი,
Line of ed.: 17     შემმართებელნი, შუენიერნი, ცოდნა-ჴელოვნების მოყუარენი, არა\მედ
Line of ed.: 18     აწ, მაჰმადიანობის გამო, არღარა. სარწმუნოებით იყვნენ წლი\სამდე
Line of ed.: 19     ქრისტესა Manuscript page: R_510  ჩ̃ქკვ ქართულისა ტ̃იდ-მდე სრულიად ქრისტე\ანენი
Line of ed.: 20     ქართველთა თანა და სამწყსონი ქართლის კათალიკოზისანი,
Line of ed.: 21     ხოლო აწ მთავარნი და წარჩინებულნი არიან მოჰმადიანნი, და
Line of ed.: 22     გლეხნი ქრისტეანენი, არამედ კლარჯეთს გლეხნიცა უმეტესნი მოჰ\მადიანნი;
Line of ed.: 23     გარნა ვინანიცა არიან ქრისტეანენი, იგინიცა უმწყსელ\ნი
Line of ed.: 24     არიან, ვინაჲთგან არღარა რაისა მორჩილებენ ქართლის კათალი\კოზსა,
Line of ed.: 25     და ბერძენთა არა სცალს მათთჳს. ამისთჳს უეფისკოპოზონი
Line of ed.: 26     და უხუცონი არიან, თჳნიერ რომელნიმე ქართლს იკურთხიან. ენა
Page of ed.: 661   Line of ed.: 1     საკუთრად აქუსთ იგივე ქართული. გარნა წარჩინებულნი ნადიმთა
Line of ed.: 2     და კრებულთა შინა უბნობენ აწ თათრულსა და თჳსთა სახლებთა
Line of ed.: 3     ანუ ურთიერთის მეგობრობათა შინა იტყჳან ქართულსავე. სამოს\ლით
Line of ed.: 4     მოსილნი არიან წარჩინებულნი და მოჰმადიანნი ვითარცა ოს\მალნი,
Line of ed.: 5     და ქრისტეანენი ვითარცა ბერძენნი, ხოლო ჯავახეთისანი
Line of ed.: 6     და ვიეთნიმე მესხნიცა, ვითარცა თრიალელნი. და გულისჴმა ჰყავ
Line of ed.: 7     ეგრეთვე ქალნიცა მათნი.



Section: 4  
Page of ed.: 661  
Line of ed.: 8   სამცხისათჳს


Line of ed.: 9        ხოლო ქუეყანასა ამას შინა არიან მდინარენი უდიდესნი მტკუ\არი
Line of ed.: 10     და ჭოროხი, რამეთუ მტკუარს მოერთვიან ყოველნი მდინარენი
Line of ed.: 11     სამცხისანი, ჯავახეთისანი და კოლა-არტანისანი, და ჭოროხს სრუ\ლიად
Line of ed.: 12     კლარჯეთის მდინარენი, თჳნიერ ჭანეთისანი. ამისთჳს ჩუენ
Line of ed.: 13     კუალად ვიწყებთ მტკურიდამვე აღწერასა, ვინაჲთგან დაგვიშთა
Line of ed.: 14     ქართლიდამ სრულიად აღწერა მისი. და მდინარე ესე მტკუარი
Line of ed.: 15     გამოსდის კოლას ზეით არსიანის მთას, და აწ წოდებულსა ყალნუს
Line of ed.: 16     და ყარსის მთასა, და მუნიდამ მიდის სამჴრეთიდამ ჩდილოეთად,
Line of ed.: 17     ვიდრე ახალციხის წყლის შესართავადმდე, მერმე მუნიდამ გაბრუნ\დების
Line of ed.: 18     აღმოსავლეთად და მიდის დასავლეთიდამ აღმოსავლეთად
Line of ed.: 19     ჭობის-ჴევამდე; და მას ქუეითი აღვსწერენით ქართლსა ზედა. გარ\ნა
Line of ed.: 20     ესე მტკუარი დის ერუშეთის მდინარის შესართავიდამ, ვიდრე
Line of ed.: 21     ჭობის-ჴევამდე, ქართლისაგან უმეტეს ჩქარად, და კლდოვანსა, და
Line of ed.: 22     ჴრამსა ქვიანსა შინა. და ერუშეთის მდინარის შესართავს ზეით, არ\ტანსა
Line of ed.: 23     და კოლასა შინა, ფრიად მდორედ და გრეხით სივაკის გამო.
Line of ed.: 24     და არსცა თევზთა სიმრავლე მას შინა, და მთის კერძოდ უფროს
Page of ed.: 662   Line of ed.: 1     კალმახნი დიდნი და წურილნი. სასმისად არს გემოიანი და შემრგო,
Line of ed.: 2     უფროს ქართლისაგან, და სხუად არარადმე საჴმარი.

Line of ed.: 3        ხოლო ამ მტკუარს ჭობის-ჴევს ზეით მოერთვის ჩდილოდამ
Line of ed.: 4     ქუაბის-ჴევი, გამომდინარე ფერსათის მთისა. Manuscript page: d_141a  ამ ჴევის დასავ\ლით,
Line of ed.: 5     მტკურის კიდეზედ, არს ციხე კლდესა ზედა შენი, მაგარი Manuscript page: R_511  (ვგო\ნებთ
Line of ed.: 6     ამას დემოთის ციხედ, რომელი აღაშენა სუმბატ ბივრი\ტიანმან
Line of ed.: 7     და განავსნა სპითა, შემწედ წუნისათჳს, და შურად ოძრა\ხოსა
Line of ed.: 8     და ლომსიასათჳს, და რათა ვერღარა ვიდოდნენ სპანი ქართ\ლისანი
Line of ed.: 9     მას ზედა, ვინაჲთგან ჯავახეთი ეპყრა მასვე). ამ ციხეს ზეით
Line of ed.: 10     მოერთვის მტკუარს ჴევი ბობნავისა, გამომდინარე კოდიანის
Line of ed.: 11     მთისა. მოდის ჩდილოდამ სამჴრით მტკურამდე. ამას ზეით მოერთ\ვის
Line of ed.: 12     მტკუარს სლესის ჴევი ჩდილოდამ. გამოსდის ფერსათს და
Line of ed.: 13     მოდის სამჴრით (ამ ჴევთაგან ერთს ვგონებ ღოგად-ჴევად).
Line of ed.: 14     სლესის ჴევს ზეით მოერთვის მტკუარს სამჴრიდამ თიხრევის
Line of ed.: 15     ჴევი, გამომდინარე კოდიანისა და მომდინარე ჩდილოდ. ამ თიხ\რევის
Line of ed.: 16     ჴევს მოერთვის ყინცვისს სხუა ჴევი, გამოსდის კოდიან\სავე.
Line of ed.: 17     თიხრევის ჴევს ზეით, მტკურის კიდეზედ, სამჴრით არს აწ\ყუერი,
Line of ed.: 18     ქალაქი და ციხე დიდშენი. მოსახლენი არიან მესხნი, სო\მეხნი
Line of ed.: 19     და ურიანი ვაჭარნი, არამედ წარჩინებულნი -- მოჰმადიანნი.
Line of ed.: 20     აქა არს ეკლესია დიდშენი, შუენიერად ქმნული, გუმბათიანი, ყოვ\ლადწმიდის
Line of ed.: 21     ღვთისმშობლისა. იჯდა მიტრაპოლიტი, მწყემსი ყვი\ბის-კორტანეთს
Line of ed.: 22     ზეითისა, და მტკურის ჩდილოეთისა, და ბოცოს
Line of ed.: 23     წყლის ჩდილოეთის კერძოსი, ვიდრე გურიის მთისამდე. გარნა აწ
Line of ed.: 24     უქმი არს, არამედ ციხესა შინა დგანან იენგიჩარნი. აქ არს ჴიდი
Line of ed.: 25     მტკუარსა ზედა.

Line of ed.: 26        ამის ზეით მტკუარს მოერთვის ზიკილიის ჴევი, ჩდილო\დამ,
Line of ed.: 27     აგარას. გამოსდის ფერსათს და მოდის სამჴრით. ამ ჴევს ზეით,
Line of ed.: 28     ჴიდისთავს, მტკუარს მოერთვის სამჴრიდამ ხოსპიოს ჴევი, გა\მომდინარე
Line of ed.: 29     კოდიანისა და მომდინარე ჩდილოთი. ამის პირისპირ,
Page of ed.: 663   Line of ed.: 1     მცირედ ზემორ, ჩდილოდამ, მოერთვის მტკუარს წინუბანს აბა\ნოს
Line of ed.: 2     ჴევი, გამოსდის ფერსათს და მოდის სამჴრით. ამ ჴევს ზეით,
Line of ed.: 3     წნისს ერთვის მტკუარს წნისის ჴევი, გამომდინარე ფერსათის
Line of ed.: 4     მთისა. ეს მოდის პირველ ჩდილო-დასავლეთიდამ აღმოსავლეთ\სამჴრეთს
Line of ed.: 5     შუა, მერმე ჩდილოდამ სამჴრით. ამ ჴევზედ არს, წნისს
Line of ed.: 6     ზეით, მონასტერი მაღალს კლდესა ზედა, კეთილშენი, გუმბათიანი
Line of ed.: 7     და აწ უქმი. ამ ჴევის სათავეს, მთასა შინა, არს ჭვინტის დასავლეთად
Line of ed.: 8     ჯუარის ციხე, მაგარი და დიდშენი. ჭვინტას არს მონასტე\რი
Line of ed.: 9     კეთილი, შუენიერშენი და აწ უქმი. წნისს არს მტკუარზედ ჴიდი
Line of ed.: 10     კარგი. ამ ჴიდს ზეით მომდოერდების მტკუარი და მოდრკების სამ\ჴრიდამ
Line of ed.: 11     აღმოსავლეთად; სად მოდრკების, მოერთვის მტკუარს მუნ
Line of ed.: 12     ახალციხის წყალი, და ახალციხის წყალი ეწოდების კვანჯ\ღამდე
Line of ed.: 13     ამ წყალსა, და მოდის დასავლეთიდამ აღმოსავლეთად.

Line of ed.: 14        ხოლო კვანჯღას ზეით ახალციხის წყალი განიყოფის ოთხ
Line of ed.: 15     მდინარედ, და ეწოდების თჳს-თჳსნი სახელნი. ხოლო ამ ახალციხის
Line of ed.: 16     წყალს, მტკუარს ზეით, მოერთვის ოლდამის ჴევი მარდაებ\თან.
Line of ed.: 17     გამოსდის ერუშეთის მთას, მოდის სამჴრიდამ ჩდილოთ. ამ ჴევს
Line of ed.: 18     ზეით, ახალციხეს ერთვის ურიებთან ბორჯომის ჴევი, მისვე
Line of ed.: 19     მთის გამომდინარე და მომდინარე ეგრეთვე. აქა არს ახალციხე
Line of ed.: 20     ქალაქი, ფერსათის მთის კერძოდ ჩამოსულს კლდესა ზედა. არს
Line of ed.: 21     ციხე ქალაქის თავს (ამას ვგონებ ლომსიად, ვინაჲთგან, ისახე\ლების
Line of ed.: 22     რა ახალციხე ცხორებასა შინა, არღარა მოიჴსენების მერმე
Line of ed.: 23     ლომსია).

Line of ed.: 24        ამ ახალციხეს უდის წყალი თჳსი სამჴრით, და დასავლით ლი\კანის
Line of ed.: 25     ჴევი, რომელი გამოსდის ფერსათს და მოდის სამჴრეთად.
Line of ed.: 26     ხოლო ქალაქი არს მოზღუდვილი ციხიდამ ქვიტკირის სამის ზღუ\დით.
Line of ed.: 27     მას შინა მოსახლენი არიან წარჩინებულნი და ჩენილნი მოჰმა\დიანნი,
Line of ed.: 28     და ვაჭარნიცა. გარნა სახლობენ სომეხნი, ურიანი და მცი\რედნი
Line of ed.: 29     მესხნიცა. ჰავით არს მშუენი, ზამთარს ცივი და თოვლიანი,
Line of ed.: 30     ზაფხულის არა ეგდენ ცხელი. გარემოს ქალაქისა წალკოტნი, ვე\ნახნი
Page of ed.: 664   Line of ed.: 1     და ხილნი მრავალნი. აწ მჯდომარებს ფაშა მუნ, რომელსა
Line of ed.: 2     უწოდებენ საქართველოსანი კუალად ათაბაგადვე, ხოლო ოსმალნი
Line of ed.: 3     ახალციხის ფაშად, და უპყრავს ამას სრულიადი სამცხე-საათაბაგო.

Manuscript page: A_223 
Line of ed.: 4        ხოლო ახალციხეს ზეით, კვანჯღას, მოერთვის ახალციხის
Line of ed.: 5     წყალს ოცხის Manuscript page: d_141b  წყალი. ეს გამოსდის ფერსათს და მოდის ჩდი\ლოთ-დასავლეთს
Line of ed.: 6     შუადამ აღმოსავლეთს-სამჴრეთ შუა. ამ ოცხის
Line of ed.: 7     წყალს ერთვის, ვაშლობს, პანტნოვანის ჴევი, გამომდინარე
Line of ed.: 8     ფერსათისა, და მოდის ჩდილოდამ სამჴრით. ამ ჴევის ზეით, მთის
Line of ed.: 9     ძირში, არს ოძრახე, რომელი აღაშენა ოძრახოს ქალაქი და ციხე,
Line of ed.: 10     და უწოდა სახელი თჳსი. ამისგან ეწოდაცა საერისთოსა ამას საე\რისთო
Line of ed.: 11     ოძრახოსი, და იყო ქალაქი და ციხე, განყოფილებისამდე სა\მეფოსა,
Line of ed.: 12     საერისთოდ, და შემდგომად მისა -- დაბად; ხოლო აწ არს
Line of ed.: 13     ოჴერ, და ციხე შემუსრვილი. მცირედ ამის ქუეით, სამჴრით, არს
Line of ed.: 14     მთის კალთას წყაროდ გამომდინარე, ფრიად დიდი და ცხელი, მდუ\ღარის
Line of ed.: 15     მგზავსი, რომელსა უწოდებენ ოცხეს. მას ზედა არს შენი
Line of ed.: 16     აბანო, და ბანობენ მრავალნი, რამეთუ ჰკურნებს ქარით დახუთ\ვილსა
Line of ed.: 17     ძლიერსა, მუწუკს და ბუგრსა, ძნიად საკურნებელსა მკურ\ნალთაგან.
Line of ed.: 18     გარდავალს აქედამ გზა კაკას ქედზედ, ბაღდადს. ამ გზას
Line of ed.: 19     ეწოდა, მთით, რკინის ჯუარი.

Line of ed.: 20        ამ ოცხის წყლისა და ახალციხის წყლის შესართავს ზეით იყ\რებიან
Line of ed.: 21     ერთად ქუაბლოვანისა და ბოცოს წყალნი, და მოერთვიან
Line of ed.: 22     ოცხე-ახალციხის წყალსა. და ქუაბლოვანის წყალი დის
Line of ed.: 23     ოცხეს წყლის სამჴრით და გამოსდის გურიის მთასა, მოდის ჩდილო\დასავლეთს
Line of ed.: 24     შუადამ აღმოსავლეთ-სამჴრეთს შუა, და ამის სამჴრით
Line of ed.: 25     დის ბოცოს წყალი. ეს გამოსდის გურიისა და აჭარის მთასა,
Line of ed.: 26     მოდის დასავლეთიდამ აღმოსავლეთად. და ამ ბოცოს წყალს, ხვა\ნას
Line of ed.: 27     ზეით, ერთვის სხუა ჴევი, რომელი გამოსდის გურიისვე მთასა.
Line of ed.: 28     ესეც მოდის დასავლეთიდამ აღმოსავლეთად. ამას ზეით, ბოცოს
Line of ed.: 29     წყალზედ, არს ნაოჴარს სასახლე თამარ მეფისა, დიდშენი, შუე\ნიერს
Page of ed.: 665   Line of ed.: 1     ადგილს და აწ ოჴერ. ბოცოს წყალსა და ქუაბლოვანის წყალს
Line of ed.: 2     შორის, ხვანასა და უდეს შორის არს მთა, წარსრული გურიის
Line of ed.: 3     მთიდამ აღმოსავლეთით. ამ მთასა შინა არს ვანას მონასტე\რი,
Line of ed.: 4     შუენიერი, კეთილ-ნაგები, და მუნვე ქუაბნი გამოკუეთილნი,
Line of ed.: 5     დიდ-დიდნი, კლდესა შინა და აწ უქმნი. ამავ მთაში არიან ზეგანის
Line of ed.: 6     დაბნები.

Line of ed.: 7        ხოლო ბოცოს და ქუაბლოვანის წყლის შესართავს ქუეით ამ
Line of ed.: 8     წყალს ერთვის ჯაყის წყალი, გამოსდის არსიანის მთას და მო\დის
Line of ed.: 9     აღმოსავლეთად და მოერთვის ბოცო-ქუაბლიანის წყალს სამ\ჴრიდამ.
Line of ed.: 10     და ამ ჯაყის წყალს, ჭვინტას ქუეით, მოერთვის ტყის
Line of ed.: 11     სოფლის ჴევი. გამოსდის ერუშეთის მთას და მოდის სამჴრით.
Line of ed.: 12     ამ ჴევს ზეით ჯაყის წყალსავე, წურწყუმას, მოერთვის ფოცხვის
Line of ed.: 13     ჴევი. გამოსდის ერუშეთსა და მის შორის მთასა, მოდის დასავლე\თად
Line of ed.: 14     და მერმე ჩდილოდ. ხოლო წურწყუმას არს ეკლესია გუმ\ბათიანი,
Line of ed.: 15     კეთილ-შუენიერად ნაგები და დიდი. იჯდა ეპისკოპოზი,
Line of ed.: 16     მწყემსი ბოცოს წყლისა და ახალციხის წყლის სამჴრეთისა, ვიდრე
Line of ed.: 17     მტკურადმდე, და ერუშეთისა, და არსიანის მთამდე. წურწყუმს ზეით,
Line of ed.: 18     ჯაყის წყალზედ, არს ყუელს ციხე, მრავალჯერ შემუსრვილი და
Line of ed.: 19     აწ ოჴერი. ყუელს ზეით, მთაში, არს ზარზმას მონასტერი გუმ\ბათიანი,
Line of ed.: 20     კეთილშენი, Manuscript page: R_514  შუენიერს ადგილს და აწ უქმი. ხოლო ქუაბ\ლოვანისა
Line of ed.: 21     და ბოცოს წყლის სათავიდამ გარდავლენან გურიას და
Line of ed.: 22     აჭარას გზანი, და ჯაყის წყლის სათავიდამ გარდავალს აჭარასა და
Line of ed.: 23     შავშეთს გზანი, და ფოცხვის წყლის სათავიდამ გარდავალს ერუ\შეთს
Line of ed.: 24     გზა. არამედ აწ, ვინაჲთგან აღვსწერეთ ახალციხის დასავლე\თი,
Line of ed.: 25     ამისთჳს კუალად ვიწყებთ მტკურიდამვე და აღვსწერთ მის შემ\რთველს
Line of ed.: 26     წყალსა.

Line of ed.: 27        ახალციხის წყლისა მტკურის შესართავს ზეით მტკუარს მოერ\თვის
Line of ed.: 28     ცუნქის ჴევი. გამოსდის ერუშეთის მთას და მოდის აღმო\სავლეთ-ჩდილოს
Line of ed.: 29     შორის. ამ ჴევს ერთვის ღრელის ჴევი, მისვე
Page of ed.: 666   Line of ed.: 1     მთის კალთის გამომდინარე. ამ ჴევზედ არს საფარას მონასტე\რი,
Line of ed.: 2     შუენიერად დიდშენი, გუმბათიანი, ყოვლადწმიდისა. ეს იყო შემ\კული
Line of ed.: 3     ყოვლითა საეკლესიოსა და წმიდათა ნაწილებითა, და დაუფ\ლოდნენ
Line of ed.: 4     ათაბაგნი, და აწ არს ხუცის ამარ. ამავ ჴევს ზეით, ცუნქის
Line of ed.: 5     ჴევს მოერთვის ჭობარეთის ჴევი, გამომდინარე მისვე მთისა
Line of ed.: 6     და მომდინარე ეგრეთვე (ამას ვგონებთ ხინგის მდინარედ). ამ
Line of ed.: 7     ჴევს მოერთვიან, ჴევაშენებს, ორნი ჴევნი, დასავლეთიდამ მომდინა\რენი.
Line of ed.: 8     ხოლო ხობას ზეით Manuscript page: d_142a  არს, ცუნქა-ღრელის ჴევთ შორის, თმო\გუს,
Line of ed.: 9     კლდესა ზედა, ციხე შენი; თმოგჳ იყო ქალაქი, არამედ აწ არს
Line of ed.: 10     დაბა. კუალად მტკუარს მოერთვის, ცუნქის ჴევის შესართავის პი\რისპირ,
Line of ed.: 11     აღმოსავლიდამ, ინწყორას ჴევი, გამომდინარე კოდი\ანის
Line of ed.: 12     მთისა და მომდინარე აღმოსავლეთიდამ დასავლეთად. ამ ჴევს
Line of ed.: 13     მოერთვის, გიორგი-წმიდას, სხუა ჴევი სამჴრიდამ, მცირე. ხოლო
Line of ed.: 14     ცუნქის ჴევს ზეით, მტკურისა და წითელის კლდის დასავლეთით, არს
Line of ed.: 15     მონასტერი გუმბათიანი, დიდშუენიერი, შუენიერს ადგილს და აწ
Line of ed.: 16     ცალიერი. კუალად მტკუარს მოერთვის, წითელ კლდეს ზეით, ღობი\ეთის
Line of ed.: 17     პირისპირ, ოშორის ჴევი. ესე გამოსდის კოდიანის მთას
Line of ed.: 18     და მოდის დასავლეთად. ამ ჴევზედ, ზემო ოშორას ზეით, არს მო\ნასტერი
Line of ed.: 19     გუმბათიანი, დიდკეთილად ნაგები და აწ ცარიელი. ოშო\რას
Line of ed.: 20     ჴევის შესართავს ზეით, ინდუსას, არს ჴიდი მტკუარზედ. მას
Line of ed.: 21     ზეით მოერთვის მტკუარს სუელის ჴევი დასავლეთიდამ.

Line of ed.: 22        ამას ზეით ერთვის მტკუარს ასპინძის ჴევი აღმოსავლე\თიდამ,
Line of ed.: 23     გამოსდის კოდიანისას ანუ ჯავახეთის მთას. ამის შესართავ\თან
Line of ed.: 24     არს ჴიდი მტკუარსა ზედა. ასპინძის თავს და აგარის ბო\ლოს
Line of ed.: 25     არს ციხე კლდესა ზედა შენი, მაგარი. ასპინძას ზეით, ჩრდილოთ
Line of ed.: 26     კერძოთ, არს მგელ-ციხე, მაგარი, დიდშენი. ამავ ჴევზედ, ოთას
Line of ed.: 27     არს კლდესა შინა გამოკუეთილნი ქუაბნი დიდ-დიდნი Manuscript page: R_515  სახიზრად.
Line of ed.: 28     ოთას ამ ჴევს ერთვის ჯაბოეთის ჴევი. გამოსდის ჯავახეთის
Page of ed.: 667   Line of ed.: 1     მთას. და ასპინძის ჴევის სათავეზედ, მთის ძირში, არს შორაპანს
Line of ed.: 2     მონასტერი უგუმბათო, შუენიერს ადგილს, დიდშენი, სრულიად სო\ფიის
Line of ed.: 3     კენჭით და აწ ცალიერი. ასპინძის ჴევის შესართავს ზეით მო\ერთვის
Line of ed.: 4     მტკუარს ვარენთის ჴევი. გამოსდის ერუშეთის მთას,
Line of ed.: 5     მოდის დასავლეთად. ვარენთას არს ციხე მაგარი, კლდესა ზე\და
Line of ed.: 6     შენი. ამ ჴევის შესართავს ზეით, მტკუარს მოერთვის აღმოსავ\ლიდამ
Line of ed.: 7     კოხტის ჴევი, გამოსდის ჯავახეთის მთას ანუ კოდიანს და
Line of ed.: 8     მოდის დასავლეთად.

Line of ed.: 9        კოხტას ამ ჴევს მოერთვის სხუა ჴევი, მისვე მთის გამომდინარე.
Line of ed.: 10     ამ ორს ჴევს შორის არს ციხე კოხტის ა, დიდშენი და მაგარი.
Line of ed.: 11     კუალად მტკუარს მოერთვის, კოხტის ჴევის შესართავს ზეით, და\დეშის
Line of ed.: 12     ჴევი, გამომდინარე ერუშეთის მთისა. დადეშს არს
Line of ed.: 13     მონასტერი გუმბათიანი, კეთილ-შუენიერს ადგილს შენი, აწ ცალი\ერი.
Line of ed.: 14     ამ ჴევის შესართავს ზეით, ნიჯგორის პირისპირ, მტკუარს
Line of ed.: 15     მოერთვის შულავრის ჴევი, გამომდინარე ერუშეთის მთისა.

Line of ed.: 16        ამ ჴევს ზეით, ხერთვისს, ერთვის ჯავახეთის მდინარე
Line of ed.: 17     მტკუარს, რომელსა უწოდებენ ჯავახეთის მტკურად, და ამ მდინა\რეს
Line of ed.: 18     მოერთვიან ყოველნი ჯავახეთის მდინარენი. ხერთვისს არს ჴი\დი
Line of ed.: 19     მტკუარსა ზედა. ამ ჴიდს ზეით მოერთვის მტკუარს ჭაჭარა\ქის
Line of ed.: 20     ჴევი. გამოსდის ერუშეთის მთას, მოდის აღმოსავლეთად. ამ
Line of ed.: 21     ჴევს ზეით მოერთვის მტკუარსვე ქარზამეთის ჴევი, გამომ\დინარე
Line of ed.: 22     მისვე მთისა და მომდინარე ეგრეთვე. ქარზამეთს არს
Line of ed.: 23     მონასტერი გუმბათიანი, მდიდრად შენი, კეთილს ადგილს და აწ ცა\ლიერი.
Line of ed.: 24     ამას ზეით არს ვარძიას მონასტერი, კლდესა შინა
Line of ed.: 25     გამოკუეთილი, სენაკ-პალატებითურთ, და მას შინა აღშენებული
Line of ed.: 26     ჲ̃ა მეფის გიორგისაგან და შესრულებული თამარ მეფისაგან. ესე
Line of ed.: 27     შემკული იყო საეკლესიოს სიმდიდრითა და ყოვლის წესიერებითა.
Line of ed.: 28     დაფლულ არიან ჲ̃ა მეფე გიორგი, ო̃ე მეფე კოსტანტინე და სხუა\ნიცა.
Line of ed.: 29     არამედ აწ ცალიერი.

Line of ed.: 30        ხოლო აქამომდე რომელნი აღვსწერენით, ესე არს უმეტესად
Line of ed.: 31     ზემო ქართლი და შემდგომად სამცხე წოდებული, და აწცა სამცხე\დვე
Line of ed.: 32     ისახელების. და მზღვრის ამ სამცხეს: აღმოსავლით საზღვარი
Page of ed.: 668   Line of ed.: 1     ქართლისა და მთანი კოდიანისა, შარვაშეთისა და საზღვარი ჯავა\ხეთისა;
Line of ed.: 2     სამჴრით მთა ერუშეთისა და სამცხეს შორისი, მერმე არსი\ანის
Line of ed.: 3     მთა, შავ\\შეთსა Manuscript page: R_516  და ყუელს შორისი. ხოლო არსიანის მთა
Line of ed.: 4     მდებარებს სიგრძით აჭარის მთიდამ არტანამდე, აღმოსავლეთ\სამჴრეთს
Line of ed.: 5     შუადამ ჩდილოთ-დასამლეთს შუა. და არს თხემთა უტყეო
Line of ed.: 6     და კალთათა ტყიანი. გამოსდიან მდინარენი ამიერ და იმიერ. არს
Line of ed.: 7     ყუავილოვანი, ბალახოვანი, წყაროიანი, ნადირიანი, ფრინვლიანი.
Line of ed.: 8     არტანიდამ მოდრკების არსიანის Manuscript page: d_142b  მთა და წარვალს სამჴრით, მიად\გების
Line of ed.: 9     ყარსის მთას. ამ არსიანის მთას უწოდებენ არტანს -- ქვა\ყრილს,
Line of ed.: 10     და კოლას -- ყალნუ-მთას. ამ მთას აქუს აღმოსავ\ლით
Line of ed.: 11     კოლა, არტანი, და დასავლით არტანუჯი და ფანასკეტი. და არს
Line of ed.: 12     მთა ესე არსიანსავით, არამედ უმეტესად უტყეო. ხოლო დასავლით
Line of ed.: 13     მზღვრის სამცხეს მთა გურია-აჭარისა, რომელი მდებარებს ჩდილო\დამ
Line of ed.: 14     სამჴრით, ფერსათის მთიდამ არსიანამდე, და არს ესეცა თხემთა
Line of ed.: 15     უტყეო და კალთათა ტყიანი, წყარო-მდინარიანი, შამბ-ყუავილია\ნი,
Line of ed.: 16     ნადირ-ფრინვლიანი. და ჩდილო მზღვრის მთა ფერსათი, არა\მედ
Line of ed.: 17     პირველ წოდებული ღადო და ლომსია, და ქართლის კერ\ძოდ
Line of ed.: 18     ეწოდების მახჳლო, რომელი არს უმაღლესი და მარადის
Line of ed.: 19     თოვლიანი, მყინვარი, და სიმაღლე-სიწურილისათჳს ეწოდა მახჳლო.

Line of ed.: 20        და ძეს მთანი ესე აღმოსავლეთიდამ დასავლეთად, ქართლის ჴე\ობიდამ
Line of ed.: 21     გურიის მთამდე. არს თხემთა უტყეო და კალთათა ტყიანი,
Line of ed.: 22     გარნა რომელთამე ადგილთა თოვლიანი, ყინულიანი მარადის, ბალა\ხოვანი,
Line of ed.: 23     შამბნოვანი, ყვავილოვანი, წყარო-მდინარიანი, ნადირ\ფრინვლიანი
Line of ed.: 24     მრავლობით. ჩდილოთ აქუს იმერეთი და სამჴრით სამ\ცხე.
Line of ed.: 25     და ამ საზღვართა შორისი არს სამცხე, შიგნით მთიანი, გორია\ნი,
Line of ed.: 26     ღრატოიანი, ჴევიან-კლდიანი, მაგარი მთა-ბართა სიახლოვითა,
Line of ed.: 27     ვენახიანი, ხილიანი, მრავლად. მარცვალნი ყოველნი ნაყოფიერებენ,
Line of ed.: 28     პირუტყუნი მრავლად, არამედ ცხოვარნი უმრავლესად. ჰავით მშუ\ენი
Line of ed.: 29     და შემკული, აგარაკოვანი. თევზნი, თჳნიერ ზუთხისა, მრავალ\ნი
Page of ed.: 669   Line of ed.: 1     და გემოიანნი ყოველნი. კაცნი და ქალნი, ვითარცა აღვსწერეთ,
Line of ed.: 2     იუწყე ეგრეთ. არამედ გლეხნი კუალადცა მაჰმადიანდებიან ჭირი\სათჳს
Line of ed.: 3     დიდისა.



Section: 5  
Page of ed.: 669  
Line of ed.: 4   ჯავახეთისათჳს


Line of ed.: 5        ხოლო აწ ვიწყებთ ჯავახეთს. და სად ერთვის მტკუარს ჯავა\ხეთის
Line of ed.: 6     მტკუარი, ამ ორს მდინარეს შორის არს ხერთვისი,
Line of ed.: 7     მტკურის აღმოსავლეთის კიდეზე და ჯავახეთის მტკურის სამჴრით.
Line of ed.: 8     და შენი არს აქა ციხე ფრიად მაგარი. და დგანან აწ იენგიჩარნი. არა\მედ
Line of ed.: 9     ეს ჯავახეთის მტკუარი გამოსდის ფანავრის ტბას და მოერთვის
Line of ed.: 10     საღამოს ტბასა, კუალად გამოსდის საღამოს ტბასაცა და მოდის აღ\მოსავლეთ-სამჴრეთს
Line of ed.: 11     შუადამ ჩდილოთ-დასავლეთს შორის. სიგრ\ძით
Line of ed.: 12     არს საღამოს ტბიდამ ხერთვისამდე, და დის ფრიად ღრმასა და
Line of ed.: 13     კლდიანს ჴრამსა შინა, რომლისა იმიერ და ამიერ არიან გამოკუე\თილნი
Line of ed.: 14     კლდესა შინა ქუაბნი მრავალნი სახიზრად. ხოლო ხერთვისის
Line of ed.: 15     ზეით ამ ჯავახეთის წყალს ერთვის გოკიის მდინარე, გამოს\დის
Line of ed.: 16     შარვაშეთის მთას ანუ ჯავახეთისას, მოდის გოკიამდე ჩდილო\დამ
Line of ed.: 17     სამჴრით, მერმე აღმოსავლიდან დასავლეთად და მიერთვის ჯა\ვახეთის
Line of ed.: 18     მტკუარს ჩდილოდამ. გოკია არს ქალაქი მცირე. მოსახ\ლენი
Line of ed.: 19     არიან მესხნი, სომეხნი და ურიანი ვაჭარნი. გოკიას ქუეით ამ
Line of ed.: 20     გოკიის წყალს ერთვის ოლდამის წყალი, გამომდინარე შარვა\შეთის
Line of ed.: 21     მთისა და მომდინარე ჩდილოდამ სამჴრით. ხოლო კუალად გო\კიის
Line of ed.: 22     წყლის შესართავის, ჯავახეთის მტკურის სამჴრით, მაღლა მინ\დორსა
Line of ed.: 23     ზედა, მთის ძირად, არს ტბა კარწახისა, დიდი და აღვსი\ლი
Line of ed.: 24     თევზითა, უმეტეს კალმახითა, ფრიად გემოიანითა. ამ ტბას მოერ\თვის
Line of ed.: 25     წყალი ფოსოსი, რომელი გამოსდის ყარსის მთას და მო\დის
Line of ed.: 26     ჩდილოთ კერძოთ. ამ წყალზედ არს, ტბის მჭურეტი, წყაროს\თავს,
Line of ed.: 27     ეკლესია ფრიად დიდ-შუენიერი, გუმბათიანი, რომელი აღა\შენა
Line of ed.: 28     მირდატ გორგასლის ძემან. იჯდა ეპისკოპოზი, მწყემსი მტკუ\რის
Page of ed.: 670   Line of ed.: 1     აღმოსავლეთისა არტანითურთ, ვიდრე ყარსის მთამდე და ხა\ვეთამდე.
Line of ed.: 2     ამავ წყალზედ არს ფოსო ანუ ჩუღურეთი. ამ ფოსოს
Line of ed.: 3     აქუს აღმოსავლით მთა ნიალის-ყურისა, სამჴრით მთა ყარსისა, და\სავლით
Line of ed.: 4     მთა არტანისა და მას შორისი, ჩდილოთ მთა ნიალის-ყური\სავე,
Line of ed.: 5     წყაროსთავის სამჴრით, რომელსა გასჭრის წყალი ფოსოსი. და
Line of ed.: 6     არს ეს ფოსო უვენახო, უხილო, ვითარცა ჯავახეთი, ყოვლითა მო\სავლითა,
Line of ed.: 7     პირუტყჳთ და კაცითა.

Line of ed.: 8        ხოლო კუალად გოკიის წყლის შესართავს ზეით, ჯავახეთის
Line of ed.: 9     მტკუარსა ზედა, სამჴრეთისაკენ, კიდეზედ, არს წუნა, რომელი
Line of ed.: 10     აღა\\შენა Manuscript page: d_143a  ციხე-ქალაქი მტკიცედ მოზდუდვილი, ჯავახოს, მცხეთო\სის
Line of ed.: 11     ძემან. ამასვე უწოდეს ჰური, შემდგომად უწოდეს ამასვე სო\მეხთა
Line of ed.: 12     ქაჯთა ტუნი, და მერმე ეწოდა ქაჯთა ციხე. იყო ქა\ლაქი
Line of ed.: 13     Manuscript page: R_518  და ციხე და საერისთო ერთმეფობამდე. არამედ აწ არღარა
Line of ed.: 14     არს ქალაქი, გარნა ციხე არს. ამ წუნას ზეით, ჴრამის თავს, მინდორ\ზედ,
Line of ed.: 15     სამჴრით კერძოდ, არს კუმურდოს ეკლესია, გუმბათი\ანი,
Line of ed.: 16     ფრიად დიდ-შენი, შუენიერად ნაშენი, რომელი აღაშენეს კოს\ტანტინეს
Line of ed.: 17     მოგზავნილთა ჟამსა მირიანისასა. იჯდა ეპისკოპოზი,
Line of ed.: 18     მწყემსი სრულიად ჯავახეთისა, ხერთვისს ზეითისა. ხოლო წუნას
Line of ed.: 19     ზეით ჯავახეთის მტკუარს მოერთვის ჩდილოდამ ბარალეთის
Line of ed.: 20     მდინარე, რომელი გამოსდის ფანავრის ტბისა და სანსრების შო\რისს
Line of ed.: 21     მთას და მოდის აღმოსავლეთად. ამ წყალზედ, მტკურის შესარ\თავს
Line of ed.: 22     ზეით, არს ბარალეთი, მცირე ქალაქი. მოსახლენი არიან
Line of ed.: 23     მესხნი, სომეხნი, ურიანი ვაჭარნი. ბარალეთს ზეით ამ წყალს, კაჭი\ოს,
Line of ed.: 24     მოერთვის აზავრეთის ჴევი, გამომდინარე შარვაშეთის
Page of ed.: 671   Line of ed.: 1     მთისა და მომდინარე სამჴრეთად. ამას ზეით ამავ წყალს ერთვის,
Line of ed.: 2     ბოჟანოს ქუეით, ბუშათის ჴევი. გამო\\სდის Manuscript page: A_225  მასვე მთას და მოდის
Line of ed.: 3     ეგრეთვე. ამას ზეით, მასვე ბარალეთის მდინარეს მოერთვის მოდე\გის
Line of ed.: 4     ჴევი, მისვე მთის გამომდინარე და მომდინარე ეგრეთვე.

Line of ed.: 5        ხოლო კუალად ბარალეთის წყლის შესართავს ზეით მოერთვის
Line of ed.: 6     ჯავახეთის მტკუარს, სამჴრიდამ, ახალქალაქის წყალი, რო\მელი
Line of ed.: 7     გამოსდის აბოცის დაბის მცირეს ტბას და მოერთვის მცირედ
Line of ed.: 8     მუნვე ხავეთის ტბასა, და კუალად, მის ტბის გამომდინარე, მოდის
Line of ed.: 9     აღმოსავლეთ-სამჴრეთს შუადამ ჩდილოთ-დასავლეთს შორის.

Line of ed.: 10        ხოლო ახალქალაქი არს ამ ორთა მდინარეთ შესართავს
Line of ed.: 11     შორის. ესე იყო ქალაქი მოზღუდვილი და ციხე ძლიერი, არამედ შე\იმუსრა
Line of ed.: 12     მრავალგზის. გარნა აწ აღაშენა კუალად შავშეთის ბეგმან
Line of ed.: 13     ქართლიდამ. ამ ახალქალაქს ზეით არს ამირანის გორა, მტკუ\რის
Line of ed.: 14     სამჴრის კიდეზედ. მუნ არს მტკუარსა ზედა ჴიდი. ამას ზეით
Line of ed.: 15     არს ტბა საღამოს, დიდი და აღვსილი თევზითა გემოიანითა
Line of ed.: 16     ამისთჳს, რამეთუ არს ანკარა და ქვიანი. ამის სამჴრით არს ტბა
Line of ed.: 17     ფანავრისა, რომელი აღვსწერეთ ქართლსა ზედა და ამ ფანა\ვარს
Line of ed.: 18     გამოსდის ჯავახეთის მტკუარი, დაბას გასადინარსა.

Line of ed.: 19        ესე არს ჯავახეთი. და არიან ამ ტბებთა და მდინარე-ჴევთა ზე\და
Line of ed.: 20     დაბნები და მოსახლენი. ხოლო მზღვრის ჯავახეთს: აღმოსავლით
Line of ed.: 21     საზღვარი ქართლისა, რომელიცა აღვსწერეთ; სამჴრით მთა ნია\ლის-ყურისა,
Line of ed.: 22     რომელი მდებარებს გოლის ტბიდამ ანუ ხავეთიდამ
Line of ed.: 23     ყარსის მთამდე ანუ ფოსოს წყაროსთავამდე, აღმოსავლეთიდამ და\სავლეთად.
Line of ed.: 24     და არს მთა ესე სრულიად უტყეო, ბალახ-შამბ-ყუავი\ლიანი
Line of ed.: 25     და წყაროიანი, ხოლო ფოსოს კერძონი და წყაროსთავის კერ\ძო
Line of ed.: 26     მტკურამდე -- ტყიანი, ნადირიან-ფრინვლიანი. ხოლო დასავლით
Line of ed.: 27     მზღვრის ჯავახეთს ძუელად მტკუარი, და აწ ნიჯგორს ხერთვისს
Page of ed.: 672   Line of ed.: 1     ზეითი, და წყაროსთავის დასავლით წარსრული მცირე გორანი; სო\ლო
Line of ed.: 2     ჩდილოთ პირველი საზღვარი არს კოდიანის მთიდამ წარსრუ\ლი
Line of ed.: 3     მცირე მთა ნუსხამდე. და მერმე ხაზი მის გასწვრივ მტკურამდე,
Line of ed.: 4     და აწ კოსტის მდინარის აქეთი სამჴრის კერძოს მცირე მთა, ნიჯგო\რის
Line of ed.: 5     თავამდე და კოდიანამდე. არამედ არს ესე კოდიანის მთა ტყია\ნი,
Line of ed.: 6     ნადირიანი, მდინარიანი, რომელი წარმოვალს ბაკულიანიდამ და
Line of ed.: 7     ჭობის-ჴევიდამ და მოვალს კოხტის-თავამდე, მერმე დამდაბლდების
Line of ed.: 8     და დასწყდების ნიჯგორს ზეით ჴრამზედ.

Line of ed.: 9        ხოლო ჯავახეთი არს, ვითარცა თრიალეთი, უვენახო, უხილო,
Line of ed.: 10     უტყეო, ვიეთთა ადგილთა სწუენ წივასა, და მოსავლითაც ეგრეთი\ვე,
Line of ed.: 11     არამედ ესე უმეტეს ნაყოფიერი და მოუცდენელი. ჰავითაც მგზავ\სი,
Line of ed.: 12     გარნა უმჯობესიცა ზამთარი დიდ-თოვლიანი და ყინვიანი. ცხო\ვარნი,
Line of ed.: 13     მროწლენი და ჯოგნი მრავალნი. თევზნი მრავალნი. ფრინ\ველნი,
Line of ed.: 14     რომელნიცა მთათა გუარობენ, მრავალნი. თაფლნი მრავალ\ნი
Line of ed.: 15     .კაცნი და ქალნი მგზავსნი ქართლის გლეხთა, ტანოვანნი, შუე\ნიერ-ჰაეროვანნი,
Line of ed.: 16     უსაქციელონი ბრიყუნი; სარწმუნოებით გლეხნი
Line of ed.: 17     ჯერეთ ქრისტეანენი სრულიად, არამედ არღარა უვისთ მწყემსი ეპის\კოპოზი,
Line of ed.: 18     გარნა ჰყავთ მღუდელნი ქართველნი. ენა აქუსთ ქართული,
Line of ed.: 19     და უწყიან მოთავეთა თათრულიცა დამჭირნეობისათჳს ოსმალთა.



Section: 6  
Page of ed.: 672  
Line of ed.: 20   ერუშეთისათჳს


Line of ed.: 21        ხოლო აწ კუალად ვიწყებთ მტკურიდამვე. ვარძიას ზეით, ჴრამის
Line of ed.: 22     თავს, სამღერეთს, მტკუარს მოერთვის ერუშეთის მდინარე.
Line of ed.: 23     ეს გამოსდის ერუშეთსა და ფორჩხის ჴევის შორის მთასა, მოდის
Line of ed.: 24     ჩდილოთ-დასავლეთს შუადამ აღმოსავლეთს-სამჴრეთს შუა. ამ
Page of ed.: 673   Line of ed.: 1     წყალზედ არს, სამღერეთის დასავლით, ნაქალაქევი, სადაცა
Line of ed.: 2     იყო ქალაქი, და აწ არს დაბა. აქ აღაშენა ეკლესია გუმბათიანი, შუ\ენიერი
Line of ed.: 3     წარმოგზავნილმან დიდის ქოსტანტინესამან, წარსაგებელი\თა
Line of ed.: 4     კეისრისათა, რომელნი მოვიდოდნენ მირიან მეფისა თანა, და და\ასუენეს
Line of ed.: 5     მას Manuscript page: R_520  სამსჭუალი ქრისტეს უფლისა. იჯდა ეპისკოპო\ზი,
Line of ed.: 6     მწყემსი ერუშეთისა და არტანისა, მტკურის დასავლეთისა, აწცა
Line of ed.: 7     არს ეკლესია დაურღუეველი, არამედ ცალიერი.

Line of ed.: 8        ხოლო ერუშეთს მზღვრის: აღმოსავლით მტკუარი და მთა ამი\სი
Line of ed.: 9     და სამცხეს შორისი და გარდავლენან მას მთასა ზედა გზანი სამ\ცხეს;
Line of ed.: 10     სამჴრით არსიანიდამ ჩამოსული მთა აღმოსავლეთად სამღე\რეთამდე,
Line of ed.: 11     ერუშეთს და არტანს შორისი; დასავლით მთა არსიანი,
Line of ed.: 12     სადაცა გარდავლენან გზანი შავშეთს და ტბეთს; ჩდილოთ მთა ამასა
Line of ed.: 13     და ფოცხვის-ჴევს შორისი, და ამასა და სამცხეს შორისი. ამ მთაზედ
Line of ed.: 14     გარდავლენან გზანი ფოცხვის-ჴევსა და სამცხეს შინა. და არს ეს
Line of ed.: 15     ერუშეთი უვენახო, უსილო, ვითარცა ჯავახეთი, ეგრეთვე მოსავლი\თაცა,
Line of ed.: 16     პირუტყჳთ, ნადირითა და მდინარე-თევზითა, არამედ მთანი
Line of ed.: 17     არიან ტყიანნი გარემოს მისსა და
Line of ed.: 18     ყუავილოვან-ბალახოვან-წყარო/იანნი.



Section: 7  
Page of ed.: 673  
Line of ed.: 19   არტანისათჳს


Line of ed.: 20        ხოლო სამღერეთისა და ერუშეთის წყლის შესართავს ზეით არს
Line of ed.: 21     არტა ნი, ქალაქი მცირე, რომელიცა აღაშენა ჯავახოს, ძემან
Line of ed.: 22     მცხეთოსისამან, მტკურის დასავლით კიდეზედ, და ციხე მაგარი. შემ\დგომად,
Line of ed.: 23     მეფობასა შინა ბაგრატიონთასა, იჯდა ერისთავი არტანისა
Page of ed.: 674   Line of ed.: 1     და კოლისა. აქა არს ეკლესია გუმბათიანი, დიდშენი, შუენიერი და
Line of ed.: 2     აწ ცალიერი: ამას ზეით, მტკურის კიდესა ზედავე, არს დასავლით
Line of ed.: 3     ჯინჭრობი. ამ ჯინჭრობს ზეით ჩამოვალს მთა ქვაყრილის მთი\დამ
Line of ed.: 4     აღმოსავლეთით მტკურამდე, ეგრეთვე ფოსოს მთიდამ მტკუ\რამდე.
Line of ed.: 5     ეს მთანი არიან საზღვარნი არტანისა და კოლისა. და ამ არ\ტანს
Line of ed.: 6     შინა მოერთვიან მდინარენი მტკუარს ქვაყრილისა და ფოსოს
Line of ed.: 7     მთიდამ, რომელთა ზედა არიან დაბნები და მოსახლენი.

Line of ed.: 8        ხოლო მზღვრის არტანს: აღმოსავლით მთა, ამასა და ფოსოს
Line of ed.: 9     შორისი; სამჴრით მთა, ამასა და კოლას შორისი; დასავლით არსი\ანი,
Line of ed.: 10     და აწ ქვაყრილად წოდებული, სადაცა გარდავალს გზა არტა\ნუჯს;
Line of ed.: 11     ჩდილოთ მთა მცირე, ამასა და ერუშეთს შორისი. ხოლო არს
Line of ed.: 12     არტანი ვაკე და უტყეო, ბალახყუავილიანი, მოსავლით, ვითარცა
Line of ed.: 13     ჯავახეთი, და მთანიცა უტყეონი, მცირე არყნალთაგან კიდე.



Section: 8  
Page of ed.: 674  
Line of ed.: 14   კოლისათჳს


Line of ed.: 15        ხოლო არტანისა და კოლის საზღვარს ზეით, მტკურის კიდის
Line of ed.: 16     დასავლეთით, არს მცირე ქალაქი კოლა, და ზის აწ ფაშა კოლას,
Line of ed.: 17     და უწოდებენ კოლის ფაშას. ამ კოლას ზეით, მტკურის კიდეზედ,
Line of ed.: 18     დადეშს, არს ეკლესიადიდ-შუენიერ გუმბათიან-შენი, და აწ
Line of ed.: 19     უჴმობენ Manuscript page: R_531  დორთქილისიას. იჯდა ეპისკოპოზი სრულიად კო\ლისა,
Line of ed.: 20     და აწ უქმი არს. ხოლო მტკურის სათავეს ზეით, ყალნუს მთის
Line of ed.: 21     ძირზე, არს ციხე შენი ქუმურლუსი, მაგარი და შეუალი (ვგო\ნებ
Line of ed.: 22     ბეჭის ციხედ). აწ ცალიერ არს. ამას ზედა გარდავალს გზა
Line of ed.: 23     ბანას და ფანასკერტს. არამედ კოლის ადგილებთა შინა მოერთვიან
Page of ed.: 675   Line of ed.: 1     მტკუარს მდინარენი ყარსისა და ყალნუს მთიდამ, და მათ ზედა შენ
Line of ed.: 2     არიან დაბნები. და მზღვრ\\ის Manuscript page: A_226  კოლას: აღმოსავლით მთა ყარსისა,
Line of ed.: 3     რომელი მდებარებს ყალნუს მთიდამ ნიალის ყურის მთამდე, დასავ\ლეთს-სამჴრეთს
Line of ed.: 4     შუადამ აღმოსავლეთ-ჩდილოს შორის. და არს მთა
Line of ed.: 5     ესე მცირეტყიანი, და არს ბალახ-შამბ-ყუავილოვანი, წყაროიან\ნადირიანი,
Line of ed.: 6     გარდავლენან მას ზედა გზანი ყარსის ადგილებთა შინა;
Line of ed.: 7     დასავლით მზღვრის კოლას არსიანის მთა, და აწ ყალნუდ წოდებუ\ლი,
Line of ed.: 8     რომელსა ზედა გარდავლენან გზანი Manuscript page: d_144a  ბანას, არტანუჯსა შინა;
Line of ed.: 9     და არს მთა ესე მაღალი და მცირეტყიანი, წყაროიან-ბალახ-შამბ\შროშნიანი
Line of ed.: 10     და ზაფხულის ფრიად შუენიერი; ჩდილოთ მზღვრის კო\ლას
Line of ed.: 11     არტან-კოლას შორისი მცირე მთა.

Line of ed.: 12        და არს ადგილნი კოლისანი მოსავლით, პირუტყჳთ და ჰავით, ვ{ითარც}ა
Line of ed.: 13     ჯავახეთი, და კაცნიცა ჰგონე ეგრეთვე, არამედ აწ უმეტესნი მოჰმა\დიანნი.
Line of ed.: 14     ხოლო იყო პირველ ჯავახეთი, არტანი და კოლა ერთი სა\ერისთო
Line of ed.: 15     და შემდგომად იქმნა ორ საერისთოდ ბაგრატიონობასა ში\ნა
Line of ed.: 16     -- წუნისად და არტანისად. და აწ ზის ჯავახეთს ნიჯგორს მჯდო\მი
Line of ed.: 17     ფაშა და კოლას ფაშავე, გარნა მორჩილებასა შინა ახალციხის ფა\შისასა,
Line of ed.: 18     და ესენი არიან აღწერანი მტკურის შემდინარის მდინარეთა
Line of ed.: 19     და ქუეყანათა, რომელთაცა ძუელად ეწოდებოდა ზემო ქართლად,
Line of ed.: 20     ამისთჳს მტკუარი ვინაჲთგან ქართლს მიმდინარე არს, შესავალ-გა\მოსავალი
Line of ed.: 21     ამ ორთა ქუეყანათა დაუბრკოლებელი აქუსთ.



Section: 9  
Page of ed.: 675  
Line of ed.: 22   ჭოროხისათჳს


Line of ed.: 23        ხოლო აწ ვიწყებთ კლარჯეთს. და ამ ქუეყანასა შინა უდი\დესი
Line of ed.: 24     მდინარე არს ჭოროხი, რომელი გამოსდის ირიჯლუს მთასა
Line of ed.: 25     და დის სამჴრიდამ ჩდილოთ, მცირედ აღმოსავლეთით მიწეულად,
Page of ed.: 676   Line of ed.: 1     ხვარამზეს ჴიდამდე. მას ქუეით მოუხვევს და დის, უმეტეს ართვანი\დამ,
Line of ed.: 2     ჩდილოთ-დასავლეთს შუა, და მიერთვის ბათომს ქუეით შავს
Line of ed.: 3     ზღუას. სიგრძით არს ზღჳდამ ირიჯლუს მთამდე, და დის ფრიად ჩქა\რად
Line of ed.: 4     ქვიანსა, კლდიანსა და ჴრამოვანსა შინა. და არს თევზიანი, გარ\ნა
Line of ed.: 5     მთის კერძოდ უმეტეს კალმახნი, სასმისად შემრგო, გემოიანი და
Line of ed.: 6     სხუებრ ურგები, ვინაჲთგან არა Manuscript page: R_522  რაი კეთდების ანუ ირწყვის,
Line of ed.: 7     თჳნიერ ერგეს, გონიას და ბათომს. არამედ ვინაჲთგან აღვსწერენით
Line of ed.: 8     ბათომი, გონია და ერგე გურიასა ზედა, აწ ერგეს ზეიდამ ვიწყებთ,
Line of ed.: 9     აჭარის წყლის შესართავიდამ.



Section: 10  
Page of ed.: 676  
Line of ed.: 10   აჭარისათჳს


Line of ed.: 11        ხოლო ჭოროხს მოერთვის აჭარის წყალი აღმოსავლეთი\დამ.
Line of ed.: 12     და გამოსდის ზარზმა-აჭარას შორისს მთასა, მოდის აღმოსავ\ლეთიდამ
Line of ed.: 13     დასავლეთად. ამ წყლის კიდეზედ, ამ ჴეობის საშუალს, არს
Line of ed.: 14     მცირე ქალაქის მგზავსი დაბა, ქედა. მოსახლენი არიან ვაჭარნი.

Line of ed.: 15        ხოლო მოერთვიან ამ აჭარის მდინარეს, გურიის მთიდამ და აწა\რასა
Line of ed.: 16     და ლიგანის ჴევის შორისის მთებიდამ, ჴევნი, და მათ ზედა არი\ან
Line of ed.: 17     დაბნები შენნი. არამედ მზღვრის: აღმოსავლით მთა აჭარასა და
Line of ed.: 18     ზარზმას შორისი, და გარდავალს მას ზედა გზა სამცხეს; სამჴრით
Line of ed.: 19     მტა აჭარასა და ლიგანის ჴევს შორისი; დასავლით მდინარე ჭორო\ხი;
Line of ed.: 20     ჩდილოთ მთა გურიასა და აჭარას შორისი, სადა გარდავლენან
Line of ed.: 21     გზანი გურიას. და არს აჭარის ჴეობა ვენახოვანი, ხილიანი მოსავ\ლიანი,თჳნიერ
Line of ed.: 22     ბრინჯ-ბამბისა, ყოვლითა მარცვლითა, არს ტყიანი,
Line of ed.: 23     კლდიანი, იწრო, ჴრამოვან-ღრატოიანი; მთანი ტყიან-ნადირიანი;
Page of ed.: 677   Line of ed.: 1     კაცნი ჴელოვანნი ხის მუშაკობითა. აქ აკეთებენ ყუელს -- ერთი იქ\მნების
Line of ed.: 2     ი̃ე და კ̃ ლიტრა, არაოდესვე წაჴდების, არცა დაობდების,
Line of ed.: 3     რაჟამს გნებავს, შემგვარი კეთილ-საჴმარ არს.



Section: 11  
Page of ed.: 677  
Line of ed.: 4   ფორჩხის ჴეობისათჳს


Line of ed.: 5        ხოლო აჭარის წყლის შესართავს ზეით მოერთვის დასავლეთი\დამ
Line of ed.: 6     ჭოროხს ფორჩხის ჴევის მდინარე, გამომდინარე ბაი\ბურდისა
Line of ed.: 7     და ფორჩხის ჴეობის საშუალის მთიდამ, მოდის დასავლე\თიდამ
Line of ed.: 8     აღმოსავლეთად. ამ ჴევს მოერთვიან ჭანეთისა და ისპირის
Line of ed.: 9     მთიდამ ჴევნი, და შენ არიან დაბნები. ამ მდინარეზედ არს, ჭოროხის
Line of ed.: 10     დასავლეთად, დაბა დიდი ფორჩხა. ამის გამო იწოდა ჴეობაც ესე
Line of ed.: 11     ესრეთ. ხოლო მზღვრის ფორჩხის ჴეობას: აღმოსავლით ლიგანის
Line of ed.: 12     ჴევი; სამჴრით მთა ისპირისა, სადაცა გარდავლენან გზანი ისპირის
Line of ed.: 13     ჴეობასა შინა; დასავლით მთა ბაიბურდისა და ამას შორისი; ჩდი\ლოთ
Line of ed.: 14     მთა ჭანეთისა, და მას ზედა გარდავლენან გზანი ჭანეთს. არა\მედ
Line of ed.: 15     არს ჴეობა ესე ვენახოვან-ხილიანი, ვიწრო და კლდიანი და მო\სავლიანი,
Line of ed.: 16     რაოდენნიცა მიწანი იჴვნიან, პირუტყჳან-ნადირიანი, მთა\ბარნი
Line of ed.: 17     ახლორებენ ფრიად.



Section: 12  
Page of ed.: 677  
Line of ed.: 18   ანჩა


Line of ed.: 19        ხოლო ფორჩხის ჴეობას ზეით არს მცირე ჴევი; გამოსდის ის\პირის
Line of ed.: 20     მთას, მოდის სამჴრიდამ ჩდილოთ, მიერთვის ჭოროხს. ამ
Line of ed.: 21     ჴევზედ, აღმოსავლით Manuscript page: R_523  და ჭოროხის დასავლით, ისპირის მთის კალ\თას,
Line of ed.: 22     არს ეკლესია ღუთაებისა ანჩა, გუმბათიანი, დიდ-შუენიერად
Page of ed.: 678   Line of ed.: 1     ნაგები, Manuscript page: d_144b  კარგს ადგილს. იჯდა ეპისქოპოზი, მწყემსი ლიგანის ჴევი\სა
Line of ed.: 2     გაღმა-გამოღმართისა გონიამდე, ფორჩხის ჴეობისა და აჭარისა,
Line of ed.: 3     და აწ ცალიერი არს.



Section: 13  
Page of ed.: 678  
Line of ed.: 4   ანაკერტი


Line of ed.: 5        ამას ზეით მოერთვის ჭოროხს ანაკერტის ჴევი აჭარის
Line of ed.: 6     მთიდამ. ამ ჴევზედ არს, ჭოროხის აღმოსავლით, აჭარის მთის კალ\თასა,
Line of ed.: 7     ა ნაკერ ტი, დაბა დიდი და კარგი. ამას ზეით მოერთვის
Line of ed.: 8     ჭოროხს შავშეთის მდინარე აღმოსავლეთიდამ. აქა არს ფანაკა\რის
Line of ed.: 9     ციხე ორთა მდინარეთა შორის.



Section: 14  
Page of ed.: 678  
Line of ed.: 10   ნათლისმცემლის მონასტრისათჳს


Line of ed.: 11        ამ შავშეთის წყლისა და ანაკერტის შორის, ჭოროხის აღმოსავ\ლით,
Line of ed.: 12     აჭარის მთის კალთასავე, არს მონასტერი ნათლისმცემლისა.
Line of ed.: 13     ამას შინა იყო ჴორჴი ნათლისმცემლისა, და იყო დიდ-ჴელოვანებით
Line of ed.: 14     ქმნული და შენებული. ამისნი შედეგნი ი̃ბ მონასტერნი, და თავი
Line of ed.: 15     იყო, სადა ესუენა ჴორჴი. იდგნენ მონაზონნი მოწესენი მრავალნი,
Line of ed.: 16     და იყო ფრიად შემკული და მდიდარი ყოვლითა საეკლესიოს წესითა
Line of ed.: 17     და მამულითა შეწირულობითა, და აწცა არს დიდ-შენებულებანი,
Line of ed.: 18     არამედ უქმ-ცარიელ არს. ამას უწოდებენ ოპიზის მონასტ\რად,
Line of ed.: 19     რომელი აღაშენა მეორედ გურგენ, აშოტ დიდის კურადპალა\ტის
Line of ed.: 20     ძემ, და დაეფლა თჳთცა მას შინა.



Section: 15  
Page of ed.: 678  
Line of ed.: 21   შავშეთისათჳს


Line of ed.: 22        ხოლო შავშეთის წყალი გამოსდის ერუშეთსა და შავ\შეთს
Line of ed.: 23     შორისს არსიანის მთას, ეს დის პირველად აღმოსავლეთიდამ
Page of ed.: 679   Line of ed.: 1     დასავლეთად, მერმე მოდრკების და დის აღმოსავლეთს-სამჴრეთს
Line of ed.: 2     შუადამ ჩდილოთ-დასავლეთს შორის. ამას ჭოროხის შესართავს
Line of ed.: 3     ზეით, მოერთვის მდინარედ ჭილოვნის ჴევი, გამოსდის არსია\ნის
Line of ed.: 4     მთას, მოდის ჩდილოდამ სამჴრით გრეხით. ამ ჴევიდამ გარდა\ვალს
Line of ed.: 5     გზა ზარზმას და ყუელს. ამავ ჴევის სამჴრით სახლობს აწინდე\ლი
Line of ed.: 6     შავშეთის ბეგი. ამათ მდინარეთ შესართავს ზეით მოერთვის ჭი\ლოვნის
Line of ed.: 7     ჴევს შავშეთისავე მდინარე სათლესი და ტბეთი\სა.
Line of ed.: 8     ესეც გამოსდის არსიანსავე და მოდის ტბეთამდე აღმოსავლე\თად,
Line of ed.: 9     და მერმე, ვითარცა შავშეთის წინათი მდინარე, ეგრეთ ესეცა
Line of ed.: 10     დის. ამ წყალზედ არს სათლე, ქალაქი მცირე, და მოსახლენი ვა\ჭარნი
Line of ed.: 11     მას შინა.

Line of ed.: 12        ამ სათლეს ზეით არს ტბეთი, სამჴრით ამ მდინარის კიდესა,
Line of ed.: 13     რომელმან მოიგო სახელი მუნ მყოფთა მცირედთა და მრავალთა
Line of ed.: 14     ტბათაგან. ტბეთს არს ეკლესია გუმბათიანი, მდიდრად ნაგები და
Line of ed.: 15     დიდ-შუენიერი. ეს აღაშენა აშოტ კუხმან ბაგრატიონმა6. იჯდა აქ
Line of ed.: 16     ეპისკოპოზი, მწყემსი ანაკერტს ზეითისა, სრულიად შავშე\\თისა Manuscript page: R_524  და
Line of ed.: 17     არტანუჯისა. ტბეთის პირისპირ, ჩდილოთ კერძ, მდინარის გაღმა,
Line of ed.: 18     არს ციხე თუხარისი, რომელი აღაშენა პირველ ოძრახოს, Manuscript page: A_227  ძე\მან
Line of ed.: 19     მცხეთოსისამან, შემდგომად კ̃ვ მეფემან მირდატ აღაშენა ეკლე\სია
Line of ed.: 20     ციხესა შინა; მერმე, ყრუსაგან მოოჴრებული, აღაშენა მტბევარ
Line of ed.: 21     ეპისკოპოზმან. არამედ მოიგო სახელი სიმაგრით სიმტკიცისათჳს \"თუ
Line of ed.: 22     ხარ შენ ციხე და არა სხუა".

Line of ed.: 23        ხოლო ამ ორთა შავშეთის მდინარეთა ზედა არიან დაბნები შენ\ნი
Line of ed.: 24     დიდ-მცირენი. და მზღვრის შავშეთს: აღმოსავლით მთა არსიანი,
Line of ed.: 25     და გარდავლენან მას ზედა გზანი ერუშეთს, ფოცხვის ჴეობას და
Page of ed.: 680   Line of ed.: 1     ზარზმა-ყუელს; სამჴრით მზღვრის კლდე არტანუჯსა და შავშეთს
Line of ed.: 2     შორისი, ვითარცა კედელი, რომელი ჩამოვალს არსიანის მთიდამ
Line of ed.: 3     დასავლეთად, ვიდრე კნინღა ჭოროხამდე, და განვლის მას კლდესა
Line of ed.: 4     შინა გზა, ვითარცა კარი, და თჳნიერ მისა არა არს გზა; დასავლით
Line of ed.: 5     მთა შავშეთისა, შავშეთსა და ჭოროხს შორისი; ჩდილოთ მთა, არ\სიანიდან
Line of ed.: 6     ჩამოსული დასავლით ჭოროხამდე. და არს ესე შავშეთი
Line of ed.: 7     ტყიანი, გორა-მთიანი, ღელე-ღრატოიანი, იწრო და მაგარი, ვენახ\ხილიანი.
Line of ed.: 8     ნაყოფიერებენ ყოველნი მარცვალნი, თჳნიერ ბრინჯ-ბამ\ბისა.
Line of ed.: 9     პირუტყუნი, ნადირნი, ფრინველნი და თევზნი მრავალნი. და
Line of ed.: 10     ნაყოფიერებს ფრიად მიწა ამის, რაოდენიც იჴმარების სივიწროვედ.



Section: 16  
Page of ed.: 680  
Line of ed.: 11   ართვანისათჳს


Line of ed.: 12        ხოლო შავშეთის მდინარის შესართავს ზეით ჭოროხს მოერთვის
Line of ed.: 13     დასავლეთიდამ ისპირის მდინარე, წოდებული ჭოროხადვე.
Line of ed.: 14     და ამ ისპირის მდინარის შესართავს ზეით, ჭოროხის მდინარის აღ\მოსავლეთის
Line of ed.: 15     კიდეზედ არს ართვანი, ქალაქი მცირე. მოსახლე\ნი
Line of ed.: 16     არიან ვაჭარნი.



Section: 17  
Page of ed.: 680  
Line of ed.: 17   ლიგანის ჴეობისათჳს


Line of ed.: 18        და ამ ართვანის სანახებითურთ, ვიდრე ერგეს საზღვრამდე, ჭო\როხის
Line of ed.: 19     ჴეობის იმიერი და ამიერი იწოდების ლიგანის ჴეობად.
Line of ed.: 20     და არს ეს ლიგანის ჴეობა, თჳნიერ სივიწროვისა, ფრიად ნაყოფიე\რი
Line of ed.: 21     ნარინჯით, თურინჯით, ლიმონით. ზეთისხილით, ბროწეულითა,
Line of ed.: 22     ლეღჳთ, ვენახით, ხილით შემკობილი, და ქებულნი მუნებურნი ყო\ველნივე.
Line of ed.: 23     მარცვალნი ყოველნი ნაყოფიერებს, გარნა სივიწროვით
Line of ed.: 24     ვერ სთესვენ ბრინჯ-ბამბას. ჰავით არს ზაფხულს ცხელი, ზამთარს
Page of ed.: 681   Line of ed.: 1     ფრიად თბილი. ახლორებენ მთანი თოვლიანნი და აგარაკნი, შუენი\ერებით
Line of ed.: 2     აღმკულნი, ჟამისა და ნახევარჟამის ნავალთა, წყაროებითა.
Line of ed.: 3     პირუტყუნი, ნადირნი, ფრინველნი და თევზნი მრავალნი, და ყოვ\ლითა
Line of ed.: 4     ნაყოფიერებით აღვსილი.



Section: 18  
Page of ed.: 681  
Line of ed.: 5   იშხანისათჳს


Line of ed.: 6        ხოლო ართვანს ზეით მოერთვის ჭოროხს დასავლეთიდამ ჴევი,
Line of ed.: 7     რომელი გამოსდის თორთომ-ისპირის მთასა, მოდის აღმოსავლით.
Line of ed.: 8     ამ ჴევზედ არს იშხანს Manuscript page: R_525  ციხე, ფრიად მაგარი, დიდშენი და ექ\ლესია
Line of ed.: 9     გუმბათიანი, დიდ-შუენიერად ნაგებია. აქ იჯდა ეპისკოპოზი,
Line of ed.: 10     მწყემსი ისპირისა, თორთომისა, ბაიბურდისა, ვიდრე ტრაპიზონის
Line of ed.: 11     მთამდე, და აწ ცალიერ არს. ამ ჴევს ზეით არს ჭოროხზქედ ხვა\რამზეს
Line of ed.: 12     ჴიდი, ქვიტკირისა მრავალთუალი, შუენიერად
Line of ed.: 13     გე/ბული.



Section: 19  
Page of ed.: 681  
Line of ed.: 14   არტანუჯისათჳს


Line of ed.: 15        ამ ჴიდს ზეით მოერთვის ჭოროხს მდინარე არტანუჯი\სა.
Line of ed.: 16     ესე გამოსდის ქვაყრილის მთას, მოდის აღმოსავლეთიდამ დასავ\ლად.
Line of ed.: 17     ამ წყალს მოერთვის ჩდილოდამ, ჭოროხს ზეით, სხუა წყალი
Line of ed.: 18     არტანუჯისავე. ესეც გამოსდის ქვაყრილის მთას, და არტანუჯსა და
Line of ed.: 19     შავშეთს შუათს კლდეს. ამ წყლის შესართავის ზეით, წინათქმულს
Line of ed.: 20     წყალზედ, არს არტანუჯი, ქალაქი მცირე და ციხე მაგარი, კე\თილშენი.
Line of ed.: 21     ეს აღაშენა გორგასალ, შემდგომად შემუსრა ყრუმ, მერმე
Line of ed.: 22     აღაშენა და განაახლა აშოტ კურადპალატმან, და აღაგო ციხესა შინა
Line of ed.: 23     ეკლესია პეტრე-პავლესი; მოკლეს მას შინავე და დაფლეს მუნვე.
Page of ed.: 682   Line of ed.: 1     არს არტანუჯს ეკლესია გუმბათიანი, კეთილ-დიდ-შუენიერ ნაგები.
Line of ed.: 2     ეს იყო მონასტერი და აწ არს უქმი, კუალად აქავ არტანუჯს აღაშენა
Line of ed.: 3     გორგასლან მონასტერნი მერისა, შინდობისა და ახიზი\სა,
Line of ed.: 4     ფრიად შუენიერნი. კუალად ქმნა ახიზს ქუაბნი კლდისა გამოკუ\ეთილნი,
Line of ed.: 5     ფრიად მაგარნი და შეუალნი.

Line of ed.: 6        ხოლო ამ არტანუჯის მდინარეთა მოერთვიან სხუანიცა მდინა\რენი,
Line of ed.: 7     და მათ ზედა შენებულ არიან დაბნები. და მზღვრის არტანუჯს:
Line of ed.: 8     აღმოსავლით მთანი ყალნუ-ქვაყრილისა, და გარდავლენან გზანი მათ
Line of ed.: 9     ზედა კოლა-არტანს; სამჴრით ფანასკეტსა და არტანუჯს შორის ჩა\მოსული
Line of ed.: 10     მთა ყალნუს მთიდამ დასავლეთად, ვიდრე ჭოროხამდე; და\სავლით
Line of ed.: 11     მთა მცირე არტანუჯსა და ჭოროხს შორისი, და თჳთ მდი\ნარე
Line of ed.: 12     ჭოროხი; ჩდილოთ კლდე შავშეთსა და არტანუჯს შორისი.
Line of ed.: 13     არამედ არს არტანუჯი ვენახიანი, ხილიანი, მარცვალნი ყოველნივე
Line of ed.: 14     ნაყოფიერებს, ვითარცა სხუათა ამათ ადგილებთა; ტყიანი ფრიად და
Line of ed.: 15     მცირე-ველოვანი. პირუტყუნი, ნადირნი, ფრინველნი და თევზნი
Line of ed.: 16     მრავალნი. ჰავით მშუენი, კეთილი, ზამთარ თბილი და დიდ-თოვ\ლიანი,
Line of ed.: 17     ზაფხული არა ეგოდენ ცხელი. კაცნიცა ჰგონე ეგრეთვე სარ\წმუნოებითა
Line of ed.: 18     და ენითაცა. არამედ არტანუჯი, შავშეთი და ლიგანის
Line of ed.: 19     ჴევი არს ოძრახოს[ის]ავე წილი, და საერისთო მისი, ხოლო შემდ\გომად
Line of ed.: 20     იქმნა არტანუჯის ერისთავი სხუა, შავშეთით, და აწ უზისთ
Line of ed.: 21     თჳს-თვსი ბეგი ოსმალნი.



Section: 20  
Page of ed.: 682  
Page of ed.: 683  
Line of ed.: 1   კალმახის ციხისათჳს


Line of ed.: 2        ხოლო კუალად, არტანუჯის მდინარის შესართავს ზეით, ჭო\როხს
Line of ed.: 3     მოერთვის თორთომის მთიდამ გამომდინარე წყალი, რომელი
Line of ed.: 4     მოდის აღმოსავლეთად. ამ ჴევზედ არს ციხე კალმახისა, რო\მელი
Line of ed.: 5     აღაშენეს პიტიახშთა, დიდ-შენი, მაგარი და შეუალი. იყო სა\ერისთო
Line of ed.: 6     ტაოსი. ამას ზეით მოერთვის ჭოროხს მდინარე ბანა-ფანა\სვეტისა
Line of ed.: 7     გამომდინარე ყალნუ მთისა და მომდინარე აღმოსავლეთი\დამ
Line of ed.: 8     დასავლეთად.



Section: 21  
Page of ed.: 683  
Line of ed.: 9   ფანასკეტისათჳს


Line of ed.: 10        ამ წყალზედ, ჭოროხის აღმოსავლით, არს ციხე ფანასკე\ტისა,
Line of ed.: 11     კლდესა ზედა, დიდ-შენი, მაგარი. აქ იჯდა ერისთავი ფანას\კეტ-ოლთისისა,
Line of ed.: 12     და აწ არს დაბა. ამას ზეით, ამ წყალზედ, მთაში,
Line of ed.: 13     არს ბანა, აწ უწოდებენ ფანაქს. აქა არს ეკლესია გუმბათიანი,
Line of ed.: 14     დიდი, შუენი\\ერად Manuscript page: d_145b  ნაგები, კეთილ-შუენიერს ადგილს. აღაშენა მეფე\მან
Line of ed.: 15     ადარნასემ, და დაფლულ არიან მეფენი. იჯდა ეპისკოპოზი,
Line of ed.: 16     მწყემსი ფანასკეტისა და სრულიად ტაოსი, ოლთისისა და ნარუმაკი\სა
Line of ed.: 17     და აწ არს ცალიერი.



Section: 22  
Page of ed.: 683  
Line of ed.: 18   ოლთისისათჳს


Line of ed.: 19        ამას ზეით, ჭოროხის აღმოსავლეთის კიდეზედ, არს ოლთისი,
Line of ed.: 20     ქალაქი კარგი და კეთილ-ჰაოვანი. აქ არს ციხე მაგარი და დიდშენი.
Line of ed.: 21     არს მეორე საჯდომი ათაბაგისა, ვითარცა ახალცისე. ოლთისს ზეით,
Line of ed.: 22     ჭოროხის აღმოსავლის კიდეზედ,არს ნარუმაკი და აწ ნარი\მანი,
Line of ed.: 23     დაბა დიდი. აქამდე არს ფანასკეტი-ოლთისი ხილიანი, ვენა\ხიანი,
Page of ed.: 684   Line of ed.: 1     ვითარცა სხუანი აღვსწერეთ. ხოლო ნარუმაკს ზეით კუალად,
Line of ed.: 2     ჭოროხის აღმოსავლის კიდეზედ, არს დაბა დიდი იდი, კეთილი, ამას
Line of ed.: 3     ზეით არს, ვითარცა მთის ადგილნი ნაყოფითა.



Section: 23  
Page of ed.: 684  
Line of ed.: 4   ტაოსათჳს


Line of ed.: 5        არამედ ართვანს ზეითი, იდამდე, ჭოროხის დასავლეთისა, თორ\თომის
Line of ed.: 6     მთის აღმოსავლეთით არს პარხალი ანუ ტაოს კარი,
Line of ed.: 7     ანუ ტაო. და მზღვრის ამას: აღმოსავლით ჭოროხის მდინარე; სამ\ჴრით
Line of ed.: 8     თორთომიდამ ჩამოსული მთა იდამდე; დასავლით Manuscript page: A_228  თორთო\მის
Line of ed.: 9     მთა; ჩდილოთ ჭოროხი და ისპირის მთა. და არს ეს ტაო ვენა\ხოვანი,
Line of ed.: 10     ხილიანი, მოსავლიანი ყოვლითა მარცვლითა, და მთის კერ\ძოთ,
Line of ed.: 11     ვითარცა ჯავახეთი. არამედ არს მთიანი, გორიანი, ღელოვან\ჴრამოვანი,
Line of ed.: 12     ღრატოიანი, წყლიანი და იწრო. და არიან ჴევთა დაბნე\ბი.
Line of ed.: 13     კაცნიცა ეგრეთნივე. გარნა იდი და ნარუმაკი არიან ვითარცა
Line of ed.: 14     თრიალეთი ანუ ჯავახეთი ყოვლითურთ.



Section: 24  
Page of ed.: 684  
Line of ed.: 15   ბასიანისათჳს


Line of ed.: 16        ხოლო ოლთის-ნარიმანისა და იდის სამჴრით არს, ირიჯლუს
Line of ed.: 17     მთას იქით, ბასიანი. და ესე ბასიანი თუმცა არს სომხითისა, არა\მედ,
Line of ed.: 18     შემდგომად ბაგრატიონთა მეფობისა, რა დაიპყრეს მათ, არს
Line of ed.: 19     მიერით სამცხისა. და არს ბასიანი რახსისა ანუ არაზის სათავესა ზე\და.
Line of ed.: 20     პირველად ეწოდა ქალაქსა ამისსა ბასიანი, და მის გამო ეწოდა
Line of ed.: 21     სახელიცა ესე ამ ადგილთა, ხოლო აწ უწოდებენ მას ქალაქსა ასან\ყალას,
Line of ed.: 22     და არს საშუალ ბასიანისა, არაზის კიდესა ზედა, ჩდილოთ
Line of ed.: 23     კერძ, არა დიდი ქალაქი. და მზღვრის ამას ბასიანს: აღმოსავლით
Line of ed.: 24     მთა, ჩამოსული სამჴრეთის მთიდამ, რომელი არს სომხითის მთა;
Line of ed.: 25     დასავლით მთა ირიჯლუ-დევაბოინისა; ჩდილოთ მთა ირიჯლუ-ყალ\ნუსი;
Line of ed.: 26     სამჴრით მთა, დევაბოინიდამ წამოსული -- სომხითის მთა. და
Line of ed.: 27     ადგილთა ამათ შორის მოერთვიან რახს იმიერით და ამიერით მდი\ნარენი
Page of ed.: 685   Line of ed.: 1     მთებთაგან. და შენებულ არიან დაბნები. არს უვენახო, უხი\ლო
Line of ed.: 2     და მარცვლის მოსავლითაცა ვითარცა ჯავახეთი, არამედ ესე
Line of ed.: 3     უმჯობესცა ჰავითაც. უტყეო, თჳნიერ მცირე არყნალნი, სწვენ წი\ვას
Line of ed.: 4     და ზიდვენ ხესა და შეშას რახსის ჴრამიდამ. ამ ასანყალას ქუ\ეით
Line of ed.: 5     არს ჴიდი რახსსა ზედა, და ვლენან ქარავანნი, თჳნიერ მისა ვერ
Line of ed.: 6     განვალს არაზს.



Section: 25  
Page of ed.: 685  
Line of ed.: 7   ისპირისათჳს


Line of ed.: 8        ხოლო ისპირის ჴეობის მდინარე გამოსდის, ბაიბურდს
Line of ed.: 9     ზეით, ტრაპიზონის მთას. სიგრძით არს ტრაპიზონის მთიდამ ჭო\როხამდე,
Line of ed.: 10     მოდის დასავლეთიდამ აღმოსავლეთად. ჴევსა კლდიანსა
Line of ed.: 11     და ქვიანსა შინა. და ამ ისპირის წყლისა და ჭოროხის მდინარის შე\სართავს
Line of ed.: 12     ფრიად ზეით, ამ ისპირის მდინარეს მოერთვის სამჴრიდამ
Line of ed.: 13     თორთომის ჴეობის მდინარე. და ამ თორთომის მდინარის შესართავს
Line of ed.: 14     ზეით, ისპირის მდინარის კიდეზედ, არს ქალაქი მცირე ისპირა,
Line of ed.: 15     და ამის გამო სახელ-იდვა ჴეობა ესე და მდინარე. ამას ზეით მოერ\თვის
Line of ed.: 16     კუალად ისპირის მდინარეს საქართველოს-ყელის მდინარე ანუ
Line of ed.: 17     გურჯი-ბოღაზისა. და ამ მდინარეს ზეით არს მთა, რომელი მზღვრის
Line of ed.: 18     ბაიბურდსა და ისპირსა. ხოლო ამ ისპირის მდინარეს მოერთვიან
Line of ed.: 19     ამიერ-იმიერით ჴევნი ისპირისავე მთებიდამ, და არიან დაშენებულნი
Line of ed.: 20     დაბნები მათ ზედა.

Line of ed.: 21        და მზღვრის ისპირის ჴეობას: აღმოსავლით ისპირის მთებიდამ
Line of ed.: 22     ჩამოსულნი მთანი, სამჴრით ჩდილოეთიდამ ისპირსა, ტაოსა და ლი\განის
Line of ed.: 23     ჴევის შორისნი. და არს მთანი ესენი ტყიანნი, კლდიანნი, ღრა\ტოიანნი,
Line of ed.: 24     ჴევ-ქარაფიანნი და ნადირიანნი; ხოლო სამჴრით მზღვრის
Line of ed.: 25     მთა ისპირისა, ისპირსა და თორთომის ჴეობას შორისი, და
Line of ed.: 26     გარდავლენან გზანი თორთომის ჴობასა შინა. და მდებარებს მთა
Line of ed.: 27     ესე აღმოსავლეთიდამ დასავლეთად. Manuscript page: d_146a  არს თხემთა უტყეო და ად\\\გილს Manuscript page: R_528 
Line of ed.: 28     თოვლიანი, და კალთათა ტყიანი, წყაროიანი, ბალახ-ყუავი\ლიანი
Line of ed.: 29     და ნადირიანი. ეგრეთვე დასავლით მზღვრის მთანი, ისპირის
Line of ed.: 30     მთებიდან ჩამოსულნი, ისპირისავე მდინარემდე, სამჴრით ჩდილოე\თიდამ,
Page of ed.: 686   Line of ed.: 1     ბაიბურდსა და სპერს შორისი. და არიან მთანი ესენი ტყიან\ნი,
Line of ed.: 2     კლდიანნი, და მივლენან გზანი ბაიბურდს; ჩდილოთ მზღვრის მთა
Line of ed.: 3     ისპირისავე, რომელი მდებარებს აღმოსავლიდამ დასავლეთად, ფორ\ჩხის
Line of ed.: 4     ჴეობასა და ისპირას შორისი, და გარდავლენან მას ზედა გზანი
Line of ed.: 5     ფორჩხას. და არს მთაცა ესე თოვლიან-ტყიანი, ვითარცა პირისპირი
Line of ed.: 6     ამისი ისპირის მთა.

Line of ed.: 7        გარნა არს ესე ისპირის ჴეობა ქარაფოვან-კლდიანი, ღელე-ღრა\ტოიანი,
Line of ed.: 8     იწრო, ტყიანი, მცირე ველოვანი, მოსავალ-ნაყოფიერი,
Line of ed.: 9     ვითარცა აღვსწერეთ ლიგანის ჴევი, ყოვლითა ნაყოფიერებითა და
Line of ed.: 10     მარცვლითა. ჰავით ზაფხულს ფრიად ცხელი, არამედ აქუს მთანი და
Line of ed.: 11     აგარაკნი ახლორეს. ზამთარი თბილი. კაცნი იუწყე მგზავსნი სამც\ხისანი,
Line of ed.: 12     და აწ მოჰმადიანნი სრულიად, ენითა ქართულითა და ზნითა
Line of ed.: 13     ოსმალთათა.



Section: 26  
Page of ed.: 686  
Line of ed.: 14   თორთომისათჳს


Line of ed.: 15        ხოლო თორთომის მდინარე გამოსდის დევაბოინის მთა\სა
Line of ed.: 16     და მოდის სამჴრიდამ ჩდილოდ, გასჭრის სპერის მთას და მიერთ\ვის
Line of ed.: 17     ისპირის მდინარეს. ამ ისპირის მთას ზეით არს თორთომის
Line of ed.: 18     ჴეობა. და ამ ისპირის მთის ფრიად ზეით მოერთვის დასავლეთი\დამ
Line of ed.: 19     თორთომის მდინარეს ჴევი, შიფაქლუს მთის გამომდინარე, და
Line of ed.: 20     მოდის პირველ სამჴრიდამ ჩდილოდ, მერმე დასავლეთიდამ აღმოსავ\ლეთად.
Line of ed.: 21     ამ ჴევზედ შიფაქლუს მთის კალთას, არს ეკლესია-მონასტე\რი
Line of ed.: 22     ხახულისა, ყოვლად წმიდის ღვთისმშობლისა, დიდი, გუმბა\თიან,
Line of ed.: 23     დიდ-შუენიერად გებული, შუენიერს, კარგს ადგილს. ეს აღა\შენა
Line of ed.: 24     დავით კურადპალატმან, ბაგრატ მეფის მამობილმან. აქავ არს
Line of ed.: 25     ეკლესია ფრიად შუენიერი, დიდშენი, რომელი აღაშენა მ̃ჱ მეფემან
Line of ed.: 26     დავით, არამედ აწ უქმ-ცალიერ არიან, და ხატი ამისი არს გელათს,
Line of ed.: 27     რომელი შეამკო აღმაშენებელმან, მერმე თამარ მეფემან. ამ ჴევს
Line of ed.: 28     ზეით, თორთომის მდინარეზედ, არს ციხე თორთომისა, მაგა\რი,
Page of ed.: 687   Line of ed.: 1     კლდესა ზედა დიდშენებული. ამის მიერ იწოდა ჴეობა ესე თორ\თომის
Line of ed.: 2     ჴეობად. ამ ციხეს ზეით არს ხენძორეთი, დაბა დიდი და
Line of ed.: 3     გზა აზრუმისა. არამედ ამ თორთომის მდინარეს მოერთვიან ჴევნი
Line of ed.: 4     თორთომისა და შიფაქლუს მთიდამ, და არიან დაბნები მათ ზედა შენ\ნი,
Line of ed.: 5     დიდ-მცირენი.

Line of ed.: 6        ხოლო მზღვრის თორთომის ჴეობას: აღმოსავლით მთა თორ\თომისა,
Line of ed.: 7     თორთომსა და ტაოს შორისი, რომელი მდებარებს სიგრ\ძით
Line of ed.: 8     სამჴრეთ-დასავლეთს შუადამ აღმოსავლეთ-ჩდილოს შორის, გა\მოვალს
Line of ed.: 9     ირიჯლუს მთიდამ და მიადგების ისპირის მთას, და არს ის\პირის
Line of ed.: 10     მთის კერძოდ თხემთა უტყეო და კალთათა ტყიანი, ნადირი\ანი
Line of ed.: 11     და მას ზეით სრულიად უტყეო, წყაროიან-მდინარიანი, ბალახ\შამბ-შროშნიანი;
Line of ed.: 12     გარდავლენან გზანი ტაოს შინა. ხოლო სამჴრით
Line of ed.: 13     მზღვრის მთა ირიჯლუ-დევაბოინისა, რომელი ეგრეთვე უტყეო არს.
Line of ed.: 14     დასავლით მთა შიფაქლუსა, თორთომსა და ქართლის-ყელს შორისი,
Line of ed.: 15     რომელი მდებარებს სამჴრიდამ ჩდილოდ, გამოვალს დევაბოინის
Line of ed.: 16     მთიდამ და მიადგების ისპირის მთას. და არს ხახულამდე უტყეო და
Line of ed.: 17     ყოვლითურთ, ვითარცა სხუანი მთანი; ხახულს ქუეით ეგრეთი ისპი\რის
Line of ed.: 18     მთამდე, ვითარცა თორთომის მთის კერძი დავსწერეთ. ჩდილოთ
Line of ed.: 19     მზღვრის მთა ისპირისა, ამასა და ისპირს შორის, და გარდავლენან
Line of ed.: 20     გზანი ისპირის ჴეობასა შინა. არამედ თორთომის მდინარის კიდე,
Line of ed.: 21     ხახულს ზეითამდე ანუ ციხემდე, ვენახოვანი, ხილიანი, მოსავლიანი,
Line of ed.: 22     ხოლო მთის კერძონი ყოველგნით, ვითარცა ჯავახეთი აღვსწერეთ,
Line of ed.: 23     გარნა არს მოსავლიანი, პირუტყჳანი, ფრინვლიან-ნადირიან-თევ\ზიანი,
Line of ed.: 24     შემკობილი მთით და ბარით. კაცნი ვითარცა მესხნი, და აწ
Line of ed.: 25     სრულიად მოჰმადიანნი, ენითა ქართულითავე, არამედ უბნობენ
Line of ed.: 26     თურქულსა.



Section: 27  
Page of ed.: 687  
Page of ed.: 688  
Line of ed.: 1   გურჯი-ბოღაზისათჳს


Line of ed.: 2        ხოლო ამის დასავლით არს და შიფაქლუს მთის იქით გურჯი\ბოღაზის
Line of ed.: 3     ჴეობა ანუ საქართველოს ყელისა, რა\მეთუ
Line of ed.: 4     ოდეს დაიპყრეს ოსმალთა აზრუმი, მიერ ჟამით Manuscript page: A_229  უწოდეს სა\ხელი
Line of ed.: 5     ესე. სიგრძით არს დევაბოინის მთიდამ სპერის მდინარემდე. გა\მოსდის
Line of ed.: 6     დევაბოინის მთასა, მოდის სამჴრიდამ ჩდილოთ, და ხენძო\რეთის
Line of ed.: 7     გარდასწვრივ არს გურჯიბოღაზი Manuscript page: d_146b  დასავლეთით; და ეს ჴევი
Line of ed.: 8     არს საზღვარი, ბაიბურდის მთამდე, საქართველოსა და ბერძენთა. და
Line of ed.: 9     ჴეობა ესე არს ფრიად ვიწრო, კლდიანი და ტყიანი.



Section: 28  
Page of ed.: 688  
Line of ed.: 10   ბაიბურდისათჳს


Line of ed.: 11        ხოლო სადაცა მიერთვის ისპირის მდინარეს გურჯი-ბოღაზის
Line of ed.: 12     მდინარე, მას ზეით არს ისპირის მთებიდამ ჩამოსულნი მთანი, ისპი\რისა
Line of ed.: 13     და ბაიბურდის საზღვარი, ვითარცა აღვსწერეთ. ამ მთებს ზეით
Line of ed.: 14     არს ბაიბურდი, ყოველგნით მთით მოხუეული და თჳთცა მთა.
Line of ed.: 15     ამას შინა დის ისპირისავე მდინარე. ამ წყალზედ, შუას ადგილს, არს
Line of ed.: 16     ქალაქი ბაიბურდი, არა დიდი, და არიან აწ სრულიად მო\სახლენი
Line of ed.: 17     მაჰმადიანნი, მცირედი თუ ვინმე ქრისტეანენი. ამქალაქის
Line of ed.: 18     გამო იწოდების ადგილიცა ესე ბაიბურდად. ხოლო მოერთვიან ბაი\ბურდის
Line of ed.: 19     ადგილთა შინა ისპირის მდინარესა, აჭარა-ეზინგის მთები\დამ,
Line of ed.: 20     მდინარენი, და არიან მას ზედა შენნი დაბნები. არამედ მზღვრის
Line of ed.: 21     ბაიბურდს: აღმოსავლით მთა ისპირსა და მის შორისი; სამჴრით მთა
Line of ed.: 22     ეზინგსა და ბაიბურდს შორისი, რომელი მდებარებს აღმოსავლიდამ
Line of ed.: 23     დასავლეთად, უტყეო; დასავლით მთა ტრაპიზონისა; ჩდილოთ მთა
Line of ed.: 24     ჭანეთისა, ბაიბურდსა და ჭანეთს შორისი. და არს ეს ბაიბურდი, ვი\თარცა
Line of ed.: 25     ჯავახეთი, მთებრი მოსავალ-პირუტყჳთა. გარემოს მისა მთა\ნი
Line of ed.: 26     უტყეონი, და ზიდვენ ჭანეთის მთიდამ ხესა და შეშასა, უმეტესად
Line of ed.: 27     სწვენ წივასა. ჰავით ზაფხულის კეთილ-ამო და შუენიერი, ზამთრივ
Page of ed.: 689   Line of ed.: 1     ცივი, თოვლიანი და გაუძლისი. გარდავლენან გარემოს მთებთა ზედა
Line of ed.: 2     გზანი ადგილებთა შინა, რომელი აღვსწერეთ, მის გარემო. კაცნი
Line of ed.: 3     არიან სრულიად მაჰმადიანნი და ზნითაცა მათითა.



Section: 29  
Page of ed.: 689  
Line of ed.: 4   ჭანეთისათჳს


Line of ed.: 5        ხოლო ბაიბურდისა და ფორჩხის სამჴრით, ჭანეთის მთას იქით,
Line of ed.: 6     არს ჭანეთი, და აწ უწოდებენ ლაზსავე. არს ესე შავის ზღჳს
Line of ed.: 7     კიდის წადევნებით, გონიიდამ ტრაპიზონის სამზღვრამდე. გონიის
Line of ed.: 8     დასავლით მოერთვის ზღუას მდინარე, ჭანეთში გამომდინარე ჭანე\თის
Line of ed.: 9     მთისა, რომელი მდებარებს ჭანეთსა და ფორჩხის ჴეობას შო\რის,
Line of ed.: 10     და მოდის ჩდილოთ. ამ მდინარის იქით არს ხოფჯა, ქალაქი
Line of ed.: 11     მცირე, ზღჳს კიდესა ზედა. აქ მოერთვის მდინარე ხობჯისა,
Line of ed.: 12     გამომდინარე მისვე მთისა და მომდინარე ეგრეთვე. კუალად მოერ\თვის
Line of ed.: 13     ზღუას მდინარე, ხოფჯას იქით გამომდინარე ჭანეთისავე მთი\სა,
Line of ed.: 14     რომელი არს ბაიბურდსა და ჭანეთს შორის, და მომდინარე ჩდი\ლოთ
Line of ed.: 15     კერძოდ. ამ მდინარის დასავლით არს ქალაქი მცირე რიზა,
Line of ed.: 16     ზღჳს კიდეზედ. მოერთვის მუნვე მდინარე მისივე ზღუასა, და გა\მოსდის
Line of ed.: 17     მასვე მთასა და მოდის, ჩდილოთ. ხოლო ამის დასავლით
Line of ed.: 18     ჩამოვარდების მცირე მთა, კნინღა ზღუამდე, ჭანეთის მთიდამ. და
Line of ed.: 19     ესე არს საზღვარი საქართველოსი და საბერძნეთისა. აქა არს რკი\ნის
Line of ed.: 20     პალო, აქავ არს სატყეპელა. აქ აღაშენა მეფემან არჩილ
Line of ed.: 21     მოწამემან ციხე შემდგომად ყრუს შემოსლვისა (ვგონებ რიზას).

Line of ed.: 22        ხოლო მთა ჭანეთისა ძეს დასავლიდამ აღმოსავლეთად, მცირედ
Line of ed.: 23     ჩდილოთ მიწევით, და მივალს ვიდრე ჭოროხამდე. არს თხემთა უტ\ყეო.
Line of ed.: 24     და კალთათა ტყიანი, ნადირიანი. გარნა ჭანეთიცა ფრიად ტყი\ანი,
Line of ed.: 25     გორა-მთა-ღელეიანი, არამედ ხილიანი, ვენახიანი, მარცვლებით
Line of ed.: 26     მოსავლიანი ბრინჯ-ბამბითურთ, და ნაყოფიერებს ფრიად. პირუტ\ყუნი,
Line of ed.: 27     ნადი\\რნი Manuscript page: R_531  ფრიად მრავალნი; ფრინველნი და თევზნი ურიცხუ\ნი;
Line of ed.: 28     მწერნი მრავალნი, ფუტკარი და თაფლი ბევრად. ჰავით ზღჳს
Line of ed.: 29     კიდური ცხელი, მთის კერძონი კეთილ-ჰაოვანნი. ზამთარი თბილი,
Page of ed.: 690   Line of ed.: 1     ზაფხული არა გაუძლისი. კაცნი არიან ჴელოვანნი ხის მუშაკობითა
Line of ed.: 2     და შენებითა ნავთათა, დიდთა და მცირეთა, და სარწმუნოებით აწ
Line of ed.: 3     სრულიად მოჰმადიანნი, გარნა მცირედნი ვინმე მოიპოებიან ქრის\ტეანენი,
Line of ed.: 4     არამედ იციან კუალად ქართული ენა ვიეთთამე. ხოლო
Line of ed.: 5     მზღვრის ჭანეთს: აღმოსავლით გონიის საზღვარი; სამჴრით მთა
Line of ed.: 6     ჭანეთისა, ფორჩხა-ბაიბურდსა და ჭანეთს შორისი; დასავლით მცი\რე
Line of ed.: 7     მთა იგი ქართლის საზღვარი, ჩდილოთ ზღუა შავი.

Line of ed.: 8        ესე არს აღწერა სამცხე-საათაბაგოსი ჩინელთა ადგილებთა, რო\მელნი
Line of ed.: 9     იცნობიან რუკასა ზედა ამისსა. არამედ არა არს ციხე, ანუ
Line of ed.: 10     დაბანი, ანუ აგარანი, რომელსა შინა არა იდგეს საყდარი ანუ ეკლე\სია,
Line of ed.: 11     თლილის ქვით ნაშენნი, ორი ანუ სამი, დიდნი და მცირენი, და
Line of ed.: 12     ეგრეთვე ყოველთა ადგილთა საქართველოსა შინა, რომელნიცა აღ\ვსწე\\რენით. Manuscript page: d_147a 
Line of ed.: 13     კუალად არიან გორა-მთათა ზედა შენნი ეკლესია-საყ\დარნი,
Line of ed.: 14     სადაცა ძნიად ხუდებიან კაცნი, თჳნიერ დღესასწაულთა მათ\თა,
Line of ed.: 15     ამისთჳს რამეთუ, ვინაჲთგან კერპობასა შინა მათ მთა-გორათა
Line of ed.: 16     ზედა იყვნენ კერპნი აღმართებულნი, და დღესასწაულობდენ მუნ სი\ღოდობითა,
Line of ed.: 17     და ქრისტეანობასა შინა შემუსრნეს კერპნი, არამედ
Line of ed.: 18     კუალად არა დასცხრნეს მუნვე განცხრომასა სიმთვრალითა, სიღო\დითა
Line of ed.: 19     და როკვითა, აღაშენეს მათ ზედა მუნ ეკლესიანი, რათა თაყვა\ნის-ცენ
Line of ed.: 20     ამათ და არღარა მოიხსენონ კერპნი სიღოდა-განცხრომითა.



Next part


This text is part of the TITUS edition of Kartlis Cxovreba IV: Vakhushti Bagrationi.

Copyright TITUS Project, Frankfurt a/M, 22.9.2017. No parts of this document may be republished in any form without prior permission by the copyright holder.