TITUS
Kartlis Cxovreba IV: Vakhushti Bagrationi
Part No. 15
Previous part

Part: Aghc.Egr.Apx.Imer.  
Page of ed.: 742  
Manuscript page: A_253 
Line of ed.: 1   აღწერა ეგრისის ქუეყანისა, ანუ აფხაზეთისა.
Line of ed.: 2   ანუ იმერეთისა


Section: 1  
Page of ed.: 742  
Line of ed.: 3   სახელისათჳს


Line of ed.: 4        ქუეყანისა ამის სახელნი არიან საერთოდ სამი: პირველად ეგ\რისი,
Line of ed.: 5     მეორედ აფხაზეთი, მესამედ იმერეთი. რამეთუ ეგ\რისი
Line of ed.: 6     ეწოდების ეგროსის გამო, ძისა თარგამოსისა, რომელსა ძმა\თა
Line of ed.: 7     შორის თჳსთა ხუდა წილად ქუეყანა ესე, და იწოდებოდა სახელი\თა
Line of ed.: 8     ამით, ვიდრე ხოსროვანთ გარდავლინებამდე. ხოლო აფხაზე\თი
Line of ed.: 9     -- ლევანის გამო, რომელი, შემდგომად პირველის ლეონისა, მე\ორე
Line of ed.: 10     ლევან ერისთაობდა აფხაზეთს ქრისტესსა ღ̃პე, ქართულსა ე̃.
Line of ed.: 11     ესე ლეონ, შემდგომად ხოსროვანთ გარდაცვალებისა, გამეფდა და
Line of ed.: 12     დაიპყრა სრულიად ეგრისი, და ამან უწოდა აფხაზეთი სამეფოსა
Line of ed.: 13     თჳსსა, და მოიღო საერისთოსა თჳსისა სახელი ეგრისსა ზედა. არა\მედ
Line of ed.: 14     იმერეთი -- ბაგრატიონთა მიერ, რამეთუ, რაჟამს დაიპყრეს
Line of ed.: 15     სრულიად აფხაზეთი და ყოველი საქართველო, ამათ უწოდეს ქართლს
Line of ed.: 16     ამერეთი და აფხაზეთს იმერეთი, ანუ იმერნი და ამერნი, უმეტესად
Line of ed.: 17     შეერთებისათჳს, და აწცა საზოგადოდ უწოდებენ იმერეთსა. ხოლო
Line of ed.: 18     ესე აფხაზეთი ანუ იმერეთი განიყოფების ადგილებად, და ეს განყო\ფით
Line of ed.: 19     ადგილებთა სახელები დავსწეროთ თჳს-თჳსთა რიგთა ზედა.
Line of ed.: 20     არამედ ოსმალნი და სპარსნი საყოველთაოდ ამ ქუეყანას უწოდებენ
Line of ed.: 21     ბაშაჩუხს, რომელ არს თავაჴდილი, უქუდობისათჳს, რომელთა ჰბუ\რავთ
Line of ed.: 22     მცირე რაიმე ნაჭრისაგან ლართა, ვითარცა მდებარედ თავსა
Line of ed.: 23     ზედა.

Page of ed.: 743  
Line of ed.: 1        ხოლო სიგრძე ქუეყანისა ამისი არს ლიხის მთის თხემიდამ შავს
Line of ed.: 2     ზღუამდე, და მერმე კიდევ ეგრისის მდინარიდამ ვიდრე ზღუამდე. ხო\ლო
Line of ed.: 3     განი ჭოროხის მდინარიდამ ალანის კავკასამდენ და, ლიხის მთის
Line of ed.: 4     კერძოდ, Manuscript page: d_158b  ფერსათის მთის თხემიდამ რაჭა-სუანეთის კავკასის მთის
Line of ed.: 5     თხემამდე. და მზღვრის ქუეყანასა ამას: სამჴრით ღადოს მთა ანუ
Line of ed.: 6     ფერსათი; Manuscript page: R_572  ჩდილოთ კავკასიის მთა, და მდებარებს ორთა ამათ მთა\თა
Line of ed.: 7     შორის, დასავლით უმდებარებს შავი ზღუა; აღმოსავლით მთა
Line of ed.: 8     მცირე ლიხისა. ხოლო მთა ლიხისა მდებარებს ჩდილოდამ სამ\ჴრით,
Line of ed.: 9     კავკასიდამ ღადომდე, და არს ტყიან-ნადირიან-ფრინვლიანი,
Line of ed.: 10     და გაზდიან მდინარენი, ამიერ -- ყვირილა, ძირულა, და ჩხერიმელა,
Line of ed.: 11     იმიერ -- ფაწა, ოთხი ფრონენი და შოლა, და არს ქუეყანა ესე ფრიად
Line of ed.: 12     ტყიანი, რამეთუ იშჳთ არს ველნი, თუ არ ადგილ-ადგილს მცირენი,
Line of ed.: 13     თჳნიერ საჴვნელთაგან არამედ ტყენი ადგილ-ადგილ ხილიან-ვენა\ხიანი,
Line of ed.: 14     ჰავითა კეთილ-მშუენი. გარნა ტყის გამო ზაფხულს იმყოფის
Line of ed.: 15     სიცხე, ვინაჲთგან ძნიად იძვრის ქარნი, და არა გაუძლისი სიცხე,
Line of ed.: 16     თჳნიერ ადგილთა რომელთამე. ზამთარი თბილი, რამეთუ ვერ ოდეს
Line of ed.: 17     განჰყინავს მდინარეთა, ვერცა გუბესა, რომელსა ზედა შედგეს უტყჳ
Line of ed.: 18     ანუ მეტყუელი. არამედ თოვლი დიდი, რომლისა სიმაღლე ოდესმე
Line of ed.: 19     მჴარი და უმეტესიცა. თუალთა ქუეშე შუენიერება ეგოდენ არა მჩე\ნარობს
Line of ed.: 20     ტყის გამო, თჳნიერ ადგილ-ადგილთა, რამეთუ, უკეთუ და\ხედო
Line of ed.: 21     მაღლის მთიდამ, იხილავ სრულიადს იმერეთს ტყედ და არასა\და
Line of ed.: 22     შენობასა.



Section: 2  
Page of ed.: 743  
Line of ed.: 23   მარცვალთათჳს


Line of ed.: 24        ხოლო მარცვალნი, რომელნიცა დავსწერენით, ყოველნი ნაყო\ფიერებენ
Line of ed.: 25     ფრიად, გარნა ბრინჯ-ბამბას სთესენ იშჳთ და ეგრეთვე
Page of ed.: 744   Line of ed.: 1     ხორბალსა და ქრთილსა, და ღომსა ფრიად მრავლად და გამოიზრ\დებიანცა
Line of ed.: 2     მით. და სხუათა მარცვალთა სიმრავლენი იმყოფიან,
Line of ed.: 3     რამეთუ ერთი მხოლოდ მუშაკად მოქმედი კაცი, მხოლოდ წალდ\თოხისა
Line of ed.: 4     მქონებელი, დასახლდების, მოიყვანს საზრდელსა ჯალაბთა\სა
Line of ed.: 5     და გარდაიჴდის ბეგარასაცა.

Line of ed.: 6        აბრეშუმს აკეთებენ და ქსოენ ლარს არა დიდფასსა, უოქრო\მკედოსა,
Line of ed.: 7     და ჴმარობენ სხუებრცა. ეგრეთვე ბამბასა და კანაფთაგან -\ტილოსა,
Line of ed.: 8     არამედ სხუათა ქუეყანათაგანი უმჯობესნი არიან.



Section: 3  
Page of ed.: 744  
Line of ed.: 9   ხის ნაყოფთა და პირუტყუთათჳს


Line of ed.: 10        წალკოტნი არა არიან აქა, არამედ ვენახის კიდურთა ზედა ხილ\ნი
Line of ed.: 11     მრავალნი ამისთჳს, რამეთუ ტყეთა შინა მრავლობს ყოველნი.
Line of ed.: 12     აქა არს ხურმა, წაბლი და ვაშლ-ატამი ქართლზედ მეტი, და სხუანი,
Line of ed.: 13     რომელნი აღვსწერეთ, მრავლად. ეგრეთვე მტილოვანნი ყოველნივე,
Line of ed.: 14     რამეთუ მელსაპეპონი და პუნპულა უმუშაკოდ ნაყოფიერებენ. სა\ვარდე
Line of ed.: 15     არა უწყიან, არამედ ველთა და ტყეთა შროშანნი ვარდითურთ
Line of ed.: 16     აურაცხელნი და ფშონი. სოკონი მრავალნი სხუადასხუანი, გარნა
Line of ed.: 17     ნიყვი არს, რომელი აღმოჴდების სპეტაკის ბუდით, Manuscript page: R_573  მერმე გასქდე\ბის,
Line of ed.: 18     და არს სოკო ნარინჯი მას შინა, ფრიად გემოიანი. პირუტყუნი,
Line of ed.: 19     თჳნიერ აქლემისა, არიან ყოველნი, და არა ეგდენ მრავალ, ვითარცა
Line of ed.: 20     სხუათა საქართველოთა შინა. გარნა ცხოვარნი უდუმონი და კუდი\ანნი,
Line of ed.: 21     მარადის მშობელნი ტყუბთა, და ოდესმე სამ-ოთხთა, და არცა
Line of ed.: 22     ჰყავთ არვედ. არამედ ძროხა, კამბეჩი მროწლედ, ცხენი ჯოგად, რა\მეთუ
Line of ed.: 23     არა უჴმთ თივა, ვინაჲთგან ზამთარცა მძოვრად არიან, თჳნი\ერ
Line of ed.: 24     არგუეთისა და რაჭა-ლეჩხუმისა. ნადირნი ყოველნი, რომელნი
Page of ed.: 745   Line of ed.: 1     აღვსწერეთ, ფრიად მრავალ არიან თჳნიერ ქურციკისა და აფთრისა.
Line of ed.: 2     ფრინველნი -- წერო, ბატი, სავათი, ლაკლაკი, კაკაბი, დურაჯი, ასკა\ტა,
Line of ed.: 3     სუავი, ხოლო ყაჯირი არა არს აქა, და სხუანი ყოველნი მრავალ\ნი;
Line of ed.: 4     არამედ სირნი, ჩიტნი და ტრედნი ესეოდენ, რომელ იპყრობს
Line of ed.: 5     კაცი ერთი წამოსაკრავის ბადით ფ̃ ერთგზის, და სხჳთა მახეებითა -\სირთა
Line of ed.: 6     და ჩიტთა, და სძეს ბეგრათ გლეხთა ტ̃, უ̃ და უფროსნიცა.



Section: 4  
Page of ed.: 745  
Line of ed.: 7   თევზთათჳს


Line of ed.: 8        მდინარენი არა მრავალნი, არცა ეგოდენ დიდ, არცა თევზთა
Line of ed.: 9     სიმრავლე მათ შინა, არამედ რიონსა შინა საკურდღლიამდე იპყრო\ბენ
Line of ed.: 10     ზუთხსა მაისსა, ივნისსა და ივლისსა შინა და, თჳნიერ ამ თთუ\ეთაგან
Line of ed.: 11     კიდე, არა. სხუანი თევზნი არიან: ლოქო, გოჭა, ბოლო-წი\თელი,
Line of ed.: 12     კობრი, მწერი, და წურილნი თევზნი, და კალმახნი მრავალნი.
Line of ed.: 13     ხოლო ზღჳს კიდეთა შინა იპყრობიან ანდაკია და სხუანიცა. არამედ
Line of ed.: 14     კირჩხიბი ყოველგან მრავალნი და ფრიად გემოიანნი.



Section: 5  
Page of ed.: 745  
Line of ed.: 15   მწერთა და მძრომთათჳს


Line of ed.: 16        მწერნი მრავალნი და გაუძლებნი, არამედ ფუტკარი სარგებლობს
Line of ed.: 17     ფრიად თაფლთა და ცჳლთა სიმრავლითა; და თაფლი კეთილი, რა\მეთუ
Line of ed.: 18     ვიეთთა ადგილთა სპეტაკი და შეყინული, სისქით ვითარცა შა\ქარი,
Line of ed.: 19     რომელსა უწოდებენ კიპრუჭსა. მძრომნი და გუელნი მრავალ\ნი,
Line of ed.: 20     არამედ გუელი უწყინარი და უვნო.



Section: 6  
Page of ed.: 745  
Manuscript page: A_254 
Line of ed.: 21   კაცთათჳს


Manuscript page: d_159a 
Line of ed.: 22        ხოლო კაცნი და ქალნი, ვითარცა ვსთქუთ, ეგრეთცა იუწყე,
Line of ed.: 23     გარნა უშუენიერესადცა და უუჰაეროვნესადცა, ვინაჲთგან გლეხთაცა
Page of ed.: 746   Line of ed.: 1     შვილნი Manuscript page: R_574  მიგვანან წარჩინებულთა შვილთა. სუფთანი, სამოსელთ
Line of ed.: 2     გამწყსონი; ეგრეთვე ცხენთა, და იარაღთა, და საჭურველთა; ცქჳტ\ნი,
Line of ed.: 3     კისკასნი, ენატკბილნი, მსუბუქნი, ფიცხნი, ბრძოლასა შემმართე\ბელნი
Line of ed.: 4     და ძლიერნი, და არა სულგრძელნი მას შინა და სხუათა შინა\ცა,
Line of ed.: 5     უხუნი და მომხუეჭნი, დღეისის მძიებელნი, ხუალისის არა გამომ\კითხველნი,
Line of ed.: 6     მომღერალ-მგალობელნი და მწიგნობარნი წარჩინებულ\ნი,
Line of ed.: 7     და უმეტესნი კეთილჴმოვანნი და სხუათა და სხუათა შემძინებელ\ნი.
Line of ed.: 8     სარწმუნოებითა და ენით არიან ქართველთა თანა აღმსაარებელ\ნი,
Line of ed.: 9     არამედ უცქჳტესად მოუბარნი. გარნა უზისთ კათალიკოზი თჳსი,
Line of ed.: 10     და არა საჩინოდ უწყებული ცხორებიდამ, თუ როდეს განთავისუფ\ლდა.
Line of ed.: 11     არამედ მწერალი იტყჳს ცხორებისაგანვე: ოდეს განდგა ლეონ
Line of ed.: 12     და იწოდა აფხაზთა მეფედ, მაშინ მოუძლურებულ იყვნენ ბერძენნი\ცა;
Line of ed.: 13     და ამ ლევანის მიერ, ანუ შემდგომთა მისთაგან, განთავისუფ\ლდა
Line of ed.: 14     თხოვნითა ბერძენთაგანვე, ვინაჲთგან სახელიცა მისი ესრეთვე
Line of ed.: 15     წარმოაჩინებს, რამეთუ უწოდებენ კათალიკოზსა აფხაზეთისასა, და
Line of ed.: 16     არა ეგრისისა და იმერეთისასა. ხოლო სხუანი ზნენი იმერთა დავი\დუმეთ,
Line of ed.: 17     ვინაჲთგან შემთხუევით არიან და არა მტკიცითა ანაგებითა.



Section: 7  
Page of ed.: 746  
Line of ed.: 18   ქუეყნის აღწერისათჳს


Line of ed.: 19        ხოლო აწ ვიწყებთ წერად მთათა, ველთა, ტყეთა და მდინარე\თა.
Line of ed.: 20     არამედ ამ ჟამად, ვინაჲთგან უწოდებენ ცხენისწყალს-ზეითს
Line of ed.: 21     იმერეთს, აღმოსავლეთის კერძსა, ვიდრე ლიხის მთამდე, პირველად
Line of ed.: 22     დავსწერთ ამას. და განიყოფის ესე იმერეთი: ვაკედ, ფერსათის კერ\ძოდ,
Line of ed.: 23     არგუეთად, ოკრიბად, რაჭად და ლეჩხუმად.



Section: 8  
Page of ed.: 746  
Line of ed.: 24   რიონის მდინარისათჳს


Line of ed.: 25        არამედ აქა ვინაჲთგან უდიდესი ყოველთა მდინარეთა არს რი\ონი,
Line of ed.: 26     და ამას მიერთვიან ყოველნი მდინარენი იმერეთისანი, პირ\ველად
Page of ed.: 747   Line of ed.: 1     ვიწყებთ ამას და მერმე მას შინა შემდინარეთა, ცხენის წყლის
Line of ed.: 2     შესართავიდამ, ვიდრე გლოლა-ღებამდე.

Line of ed.: 3        ესე რიონი გამოსდის სუანთა, დიგორისა, ბასიანისა და რაჭის
Line of ed.: 4     საშორისსა კავკასსა, და დის ესე რიონი: კავკასიდამ გლოლის-წყლი\სამდე
Line of ed.: 5     აღმოსავლეთს-სამჴრეთს შუა; გლოლის-წყლიდამ უწერამდე
Line of ed.: 6     დასავლეთს-სამჴრეთს შუა; უწერიდამ ჴომლის კლდემდე აღმოსავ\ლეთიდამ
Line of ed.: 7     დასავლეთად, მცირედ ჩდილოს კერძ მიწეულად; ჴომლის
Line of ed.: 8     კლდიდამ ყვირილის შესართავამდე ჩდილოეთიდამ სამჴრეთად; ყვი\რილის
Line of ed.: 9     შესართავიდამ აღმოსავლეთიდამ დასავლეთად, მიწეულად
Line of ed.: 10     ჩდილოს კერძოდ, და მიერთვის ფოთს ზღუასა; და გამოვლის რაჭას,
Line of ed.: 11     ლეჩხუმს, ოკრიბას, ვაკესა და სალო\\მინაო-საჩინოს Manuscript page: R_575  შუა, და განჰ\ყოფს
Line of ed.: 12     ოდიშსა და გურიას; და სიგრძე აქუს კავკასიიდამ ზღუამდე, ეს\რეთ
Line of ed.: 13     გრეხის დინებითა.

Line of ed.: 14        ხოლო სიგრძე იმერეთისა არს ლიხის მთის თხემიდამ უნაგირამ\დე
Line of ed.: 15     ძუელად, და აწ ქართლის საზღვრიდამ, რომელი აღვსწერეთ, ცხე\ნისწყლამდე,
Line of ed.: 16     და განი ფერსათის მთის თხემიდამ რაჭა-ლეჩხუმსა და
Line of ed.: 17     სუანეთს შორის კავკასის თხემადმდე.

Line of ed.: 18        ხოლო სახელი მოიგო მდინარემან რიონმან დაბის რიონის გა\მო,
Line of ed.: 19     ანუ ონისაგან -- "რაი ონი", -- ანუ ჩქარად დინებისაგან -\"რიონ"
Line of ed.: 20     იგი ჩქარა დინებამ[ა]ნ, არამედ ბერძენნი უწოდებენ ფასონს.
Line of ed.: 21     და მოდის სათავიდამ ქუთაის-კახნიაურამდე ფრიად ჩქარად და
Line of ed.: 22     მსწრაფლად. არცა არს თევზი მას შინა, არცა ფონი, ორ-სამთა ად\გილთაგან
Line of ed.: 23     კიდე. ხოლო კახნიაურს ქუეით დამდორდების, და ბაჟს
Line of ed.: 24     ქუეით ფრიად მდორე და განიერი ზღუადმდე და უფროს ცხენის
Line of ed.: 25     წყალს ქუეით განვრცელებული, რამეთუ ვლენან ნავებითა ზღჳდამ
Line of ed.: 26     ბაჟამდე, და იპყრობენ აქამდე ზუთხსაცა ჟამად.



Section: 9  
Page of ed.: 747  
Line of ed.: 27   ცხენისწყლისათჳს


Line of ed.: 28        ხოლო ამას რიონს მოერთვის ჩდილოდამ აბაშა-ტეხურის მდი\ნარე,
Line of ed.: 29     უნაგირას მთის ზეით, ისულეთს. ამას ზეით რიონს, ტყვირს,
Page of ed.: 748   Line of ed.: 1     მოერთვის ჩდილოეთიდამვე ცხენისწყალი. ეს გამოსდის ლეჩ\ხუმისა
Line of ed.: 2     და სუანეთის შორისს კავკასსა და მოდის აღმოსავლეთს-ჩდი\ლოს
Line of ed.: 3     შუადამ სამჴრეთს-დასავლეთს შუა. არამედ მდინარისა ამის
Line of ed.: 4     სახელი არს პირველ მდინარე თაკუერისა, ხოლო ოდეს მო\აშთო
Line of ed.: 5     ცხენნი ანაკოფიიდამ უკმოქცეულის ყრ\\უს Manuscript page: d_159b  სპათა ჲ̃ ჩ̃ (60.000),
Line of ed.: 6     ამისთჳს უწოდეს ცხენისწყალი. არამედ წყალი ესე, ვინაჲთგან არა
Line of ed.: 7     უტევებს ჴიდსა ქვისასა და ხისასა, ამისთჳს შესწვნენ ვაზისაგან და
Line of ed.: 8     გააბმენ ამიერ კიდით იმიერამდე, და გაუბმენ ვაზისაგანვე საჴელუ\რებსა
Line of ed.: 9     აქეთ და იქით, და ვლენან ქუეითნი მას ზედა, და ექანების მკი\დარებისაგან
Line of ed.: 10     ფრიად ჴიდი იგი, გარნა უწყიან ოდიშსა შინა ჴშირად
Line of ed.: 11     ჴიდი ესე, და უწოდებენ ბონდსა.



Section: 10  
Page of ed.: 748  
Line of ed.: 12   ლეჩხუმისათჳს


Line of ed.: 13        ხოლო ისულეთიდამ ხაზი ცხენისწყლის კიდისა, ვიდრე გორდამ\დე,
Line of ed.: 14     არს დასავლის მჴარე ოდიშისა, და აღმოსავლეთის კერძო -- იმე\რეთისა.
Line of ed.: 15     ხოლო გორდიდამ ვიდრე კავკასამდე არს ჴეობა ლეჩ\ხუმისა,
Line of ed.: 16     რომელსა უწოდებენ თაკუერად. არამედ მოიგო სა\ხელი
Line of ed.: 17     ესე გარემოსთა მთათაგან, კუერსავით მდებარისა -- იხილე ესე
Line of ed.: 18     მთა კუერი, -- ანუ ციხისაგან ფრიად მაგრისა მუნვე თაკუერისა. ხო\ლო
Line of ed.: 19     ლეჩხუმი ეწოდა ხომლის კლდის გამო -- ესე არს ლეჩხომი. გარ\ნა
Line of ed.: 20     ლეჩხუმსა და რაჭას განჰყოფს: გუელის თავის მცირე მთა აღმო\სავლიდამ;
Line of ed.: 21     ჩდილოთ მთა კავკასი, ლეჩხუმსა და სუანეთს შორისი;
Line of ed.: 22     დასავლით მთა კავკასივე და კავკასიდამ ჩამოსული სამჴრეთად მთა
Line of ed.: 23     გორდამდე; სამჴრით რიონი და მთა ხომლის კლდიდამ წარსრული
Line of ed.: 24     დასავლეთად გორდამდე, ამასა და ოკრიბას შორისი. ხოლო ამ ცხ\\ე\ნისწყალს Manuscript page: R_576 
Line of ed.: 25     მოერთვის, გორდს ზეით, ჩდილოდამ, კავკასის გამომდი\ნარე
Line of ed.: 26     ჴევი, და ამ ჴევზედ არს ციხე თაკუერი, მაღალს კლდესა
Page of ed.: 749   Line of ed.: 1     ზედა დიდშენი და ფრიად მაგარი. ამ ჴევს ზეით მოერთვის ცხენის\წყალს
Line of ed.: 2     სხუა ჴევი აღმოსავლიდამ; გამოსდის ამასა და ლეჩხუმს შო\რის
Line of ed.: 3     მთას, ამ ჴევზედ არს ციხე ორბეთისა, კლდესა ზედა შენი,
Line of ed.: 4     ფრიად მაგარი. ამ ჴევს ზეით, ლეჩხუმის საშუალს, ცხენისწყლის კი\დეზედ
Line of ed.: 5     არს ციხე კლდესა ზედა შენი, დეხვირი, თავი თაკუერისა,
Line of ed.: 6     რამეთუ რომელსა უპყრავს იგი, მორჩილებასა მისსა შინა არიან
Line of ed.: 7     სრულიად. ამის სამჴრით და ცხენისწყლის აღმოსავლით არს ცა\გერს
Line of ed.: 8     ეკლესია დიდშენი, გუმბათიანი. ზის ეპისკოპოზი, მწყემსი
Line of ed.: 9     ლეჩხუმისა და სუანეთისა. ამას ზეით არს მონასტერი, წოდებული
Line of ed.: 10     მაქსიმე აღმსაარებელისა, და მუნ არს მაქსიმე აღმსაარე\ბელი
Line of ed.: 11     დაფლული. არს შუენიერ-შენი, კეთილს ადგილს და აწ ხუცის
Line of ed.: 12     ამარად. მას ზეით, ცხენისწყალზედ, არს კავკასის ძირს მურის
Line of ed.: 13     ციხე, არვისგან შემუსრვილ-აღებული. მუნიდამ გარდავალს სუა\ნეთს
Line of ed.: 14     გზა.

Line of ed.: 15        ხოლო ამის აღმოსავლით, მთას იქით, არს ჴეობა სხუა ლეჩხუ\მისა,
Line of ed.: 16     რომლისა წყალი გამო\\სდის Manuscript page: A_255  მასვე კავკასის მთასა და მოდის
Line of ed.: 17     ეგრეთვე, ვითარცა ცხენისწყალი, და მიერთვის ხომლის კლდესთან
Line of ed.: 18     რიონს ჩდილოდამ. ამ ჴევს მოერთვიან ამიერ-იმიერიდამ ჴევნი, და
Line of ed.: 19     არს შენობიან-დაბნებიანი. ამ ჴევის აღმოსავლით არს, მთას იქით,
Line of ed.: 20     ჭყვისი, მინდორსა კლდე ამოსულსა ზედა, ციხე დიდშენი, მაგარი.
Line of ed.: 21     ამ ჭყვისის სამჴრით, რიონზედ, არპანს, ძევს ჴიდი, და ამ ჴიდს ზეით
Line of ed.: 22     და ჭყვისის აღმოსავლით კავკასის მთიდამ, ტოლის დასავლეთად,
Line of ed.: 23     ჩამოვალს მთა მცირე სამჴრეთისაკენ რიონამდე, და ესე არს გუე\ლისთავად
Line of ed.: 24     წოდებული. ამ მთის აღმოსავლეთის კერძო არს რაჭა და
Line of ed.: 25     დასავლის კერძო ლეჩხუმი. არამედ თუმცა არს ლეჩხუმი მთის ადგი\ლად
Line of ed.: 26     თქმული, გარნა არს ვენახიანი, ხილიანი, მოვალს ყოველნი მარ\ცვალნი,
Line of ed.: 27     თჳნიერ ბრინჯ-ბამბისა, გარნა სივიწროვისა და კლდიანო\ბისათჳს
Line of ed.: 28     არა ეგოდენი სიმრავლით. მოსახლენი არიან აზნაურნი და
Line of ed.: 29     გლეხნი, რამეთუ არა არს მოსახლე, რომელსა არა ედგას კოშკი
Line of ed.: 30     ქვიტკირისა და შენობანი ყოველნივე ქვიტკირისანი. და არს მთითა
Line of ed.: 31     და კლდითა ფრიად მაგარი, და კაცნი მუნებურნი მბრძოლნი და შემ\მართებელნი,
Line of ed.: 32     ჰაეროვანნი, ტანოვანნი, მჴნენი და მორჩილნი უფალ\თა
Page of ed.: 750   Line of ed.: 1     თჳსთა, არამედ ბრიყუნი უზნეონი და უწყალონი. პირუტყუნი,
Line of ed.: 2     თჳნიერ აქლემისა და ვირისა, არიან ყოველნი და არა ეგოდენ მრა\ვალ.
Line of ed.: 3     გარნა ესე ლეჩხუმი, შემდგომად განყოფისა სამეფოთასა, იყო
Line of ed.: 4     ტალანი იმერთა მეფისა, და აწ უპყრავსთ ჩიქოვანს, რომელიცა არს
Line of ed.: 5     დადიანი.



Section: 11  
Page of ed.: 750  
Line of ed.: 6   საჯავახოსათჳს


Line of ed.: 7        ხოლო კუალად ცხენისწყლის შესართავს ქუეით რიონს Manuscript page: R_577  მოერ\თვის
Line of ed.: 8     სამჴრიდამ საჯავახოს წყალი. ესე გამოსდის ფერსათს,
Line of ed.: 9     და არს შენობიანი ჴეობა და მოსავლიანი ყოვლითა მარც\\ვლითა, Manuscript page: d_160a 
Line of ed.: 10     ხილ-ვენახითა, პირუტყჳთა, ნადირითა და ფრინვლითა. ხოლო
Line of ed.: 11     მზღვრის საჯაოხოს: აღმოსავლით მთა მცირე, ფერსათიდამ ჩამო\სული
Line of ed.: 12     ჩდილოთ კერძოდ, საჯავახოსა და საჩინოს შორისი; სამჴრით
Line of ed.: 13     ფერსათის მთა; დასავლით ფერსათიდამვე ჩამოსული მთა, გურიასა
Line of ed.: 14     და საჯავახოს შორისი; ჩდილოთ რიონის მდინარე. ხოლო კუალად
Line of ed.: 15     ცხენისწყლის შესართავს ზეით სამჴრიდამ მოერთვის რიონს წყალ\დაფანჩულას
Line of ed.: 16     ჴევი, სდის საჯავახოს მთას.



Section: 12  
Page of ed.: 750  
Line of ed.: 17   გუბის წყლისათჳს


Line of ed.: 18        ამას ზეით მოერთვის რიონს ჩდილოდამ გუბის წყალი. გა\მოსდის
Line of ed.: 19     ოკრიბასა და ვაკეს მორისს მცირეს მთას, და დის ფრიად
Line of ed.: 20     ფლატოიანსა და ბარდნალიანს ადგილსა ზედა. ამ წყალზედ არს
Line of ed.: 21     ფოკე. ამას ზედვე, ამასა და ხონს იქით, ქუტირ-ფარცხანაყანევამ\დინ,
Line of ed.: 22     არს გოჭორაური და არს ხონს ეკლესია დიდი, გუმბათიანი,
Line of ed.: 23     შუენიერ ნაგები. ზის ეპისკოპოზი მწყემსი ვაკისა. ეს იყო ერთობასა
Page of ed.: 751   Line of ed.: 1     შინა ქართლის მთავარეპისკოპოზისა. შემდგომად განყოფისა დასუეს
Line of ed.: 2     აქა ეპისკოპოზი. ამ გუბის წყალს ეწოდა სახელი ესე გუბედ
Line of ed.: 3     მიმდი/ნარობისათჳს.



Section: 13  
Page of ed.: 751  
Line of ed.: 4   საჩინოსათჳს


Line of ed.: 5        ამ გუბის წყალს ზეით მოერთვის რიონს სამჴრიდამ, საჩი\ნოს
Line of ed.: 6     ჴევი. გამოსდის ფერსათს. ამ ჴევს ეყრების, სებეკას ქუეით,
Line of ed.: 7     სხუა ჴევი. გამოსდის ფერსათსავე. ხოლო სებეკას არს ციხე შენი
Line of ed.: 8     კარგს ადგილს.



Section: 14  
Page of ed.: 751  
Line of ed.: 9   სალომინაოსათჳს


Line of ed.: 10        ამ საჩინოს შესართავს ზეით, საკურდღლიას პირისპირ და რო\კითს
Line of ed.: 11     ქუეით, მოერთვის რიონს, სამჴრიდამ, სალომინაოს ჴე\ვი,
Line of ed.: 12     გამომდინარე ფერსათისა. ამ ჴევსა და როკითს ზეით მოერთვის
Line of ed.: 13     რიონს, სამჴრიდამ, ამაღლების ჴევი. გამოსდის ფერსათს. ამას\ზედ
Line of ed.: 14     არს მონასტერი ამაღლებას დიდი, გუმბათიანი, არს
Line of ed.: 15     შუენიერს ადგილს, და აწ ხუცის ამარად. ამ ამაღლების ჴევს ზეით
Line of ed.: 16     მოერთვის რიონს ნოღის ჴევი, მომდინარე ფერსათის მთიდამ
Line of ed.: 17     სამჴრით. ნოღას ზეით არს ვარციხე. ეს ყოფილ არს ციხე დიდი
Line of ed.: 18     და დიდშენობა, და გამომდინარობს წყარო შიგ კეთილი.



Section: 15  
Page of ed.: 751  
Line of ed.: 19   ხანის წყლისათჳს


Line of ed.: 20        ვარციხეს ზეით ერთვის რიონს ხანის წყალი, გამოსდის
Line of ed.: 21     ფერსათს, მოდის ჩდილოთ და მიერთვის რიონს სამჴრიდამვე. ამაზედ
Line of ed.: 22     აღაშენეს ოსმალთა ციხე თხმელის ხისაგან ქრისტესსა ჩ̃ღგ, ქარ{თულსა}
Line of ed.: 23     ტ̃ჟა. ამისთჳს უწოდეს იმერთა თხმელის ციხე, და პირველ
Line of ed.: 24     ეწოდა ადგილსა ამას ბაღდადი. არამედ შემდგომად აღაშენეს
Line of ed.: 25     ქვიტკირისა, და დგანან აწ ოსმალნი იენგიჩრით, და არს სავაჭრო
Page of ed.: 752   Line of ed.: 1     ყოველი, გარნა უფროს ტყუენი. ამ წყალზედ, ციხის სამჴრით, ფერ\სათის
Line of ed.: 2     კალთას, არს მონასტერი გუმბათიანი, კეთილშენი, და აწ უქ\მი.
Line of ed.: 3     ამ წყალზედვე, მთაში, არს კაკასჴიდი, ფრიად მაღალს კლდე\სა
Line of ed.: 4     ზედა, და გზა სამცხისა. არამედ მოიგო სახელი წყალმან ამან და\ბისაგან
Line of ed.: 5     მას ზედაშე მყოფისა, რომელსა უწოდებენ ხანსა. ხანის
Line of ed.: 6     წყლის აღმოსავლით და ყვირილის მდინარის სამჴრით, ფერსათის
Line of ed.: 7     კალთას, არს დიმი, სადაცა ჰყო პირველმან მეფემან ფარნაოზ ცი\ხე
Line of ed.: 8     მტკიცე, და აწ არს დაბა.



Section: 16  
Page of ed.: 752  
Line of ed.: 9   ყვირილასათჳს


Line of ed.: 10        კუალად ხანის-\\წყლის Manuscript page: R_578  შესართავს ზეით რიონს მოერთვის ყვი\რილა,
Line of ed.: 11     აღმოსავლიდამ. მდინარემან ამან მოიგო სახელი ესე თჳსის
Line of ed.: 12     ჩქარისა და კლდესა ზედა დინებითა, ვინაჲთგან ჴმოვანებს შორ\სასმენლად.
Line of ed.: 13     ხოლო გამოსდის ყვირილა ერწოს ტბას და მოდის
Line of ed.: 14     ჩდილოდამ სამჴრეთად ჭალამდე, ჭალიდამ ნავარძეთამდე -- აღმო\სავლეთიდამ
Line of ed.: 15     დასავლად, გრეხით; ნავარძეთიდამ შორაპნამდე \ჩდილოდამ
Line of ed.: 16     სამჴრით; შორაპნიდამ რიონის შესართავამდე -- აღმო\სავლიდამ
Line of ed.: 17     დასავლეთად და მცირედ ჩდილოთ კერძოდ მიწევით. არა\მედ
Line of ed.: 18     საჩხერიდამ შორაპნამდე -- კლდოვანსა და მაღალს ჴრამოვანსა
Line of ed.: 19     შინა და შორაპანს ქუეით -- ფლატოვანს-ჭალოვანსა შინა. ამ ყვი\რილასა
Line of ed.: 20     შინა იპყრობის თევზნი, რომელნი დავსწერეთ, ყოველნი
Line of ed.: 21     თჳნიერ ზუთხისა, ხოლო საჩხერეს ზეით არს კალმახთა სიმრავლე
Line of ed.: 22     და სხუა არარაი, და არს სასმისად გემოიანი და შემრგო, და სხუებრ
Line of ed.: 23     უჴმარი.



Section: 17  
Page of ed.: 752  
Line of ed.: 24   წყალწითელასათჳს და ოკრიბის წყალთა


Line of ed.: 25        ხოლო ყვირილას, რიონის შესართავს ზეით, მოერთვის წყალ\წითელა
Line of ed.: 26     ჩდილოდამ, რომელმან მოიგო სახელი წითლის მიწი\საგან,
Line of ed.: 27     რამეთუ მას ზედა დინებითა წითლდების. ეს გამოსდის გაჭრი\ლის
Page of ed.: 753   Line of ed.: 1     მთას და მოდის ჩდილოდამ სამჴრით. სად მოერთვის ყვირილას,
Line of ed.: 2     მის ჩრდილოთ ერთვის ამ წყალწითელას, კვაცხუთს ზეით მთაში,
Line of ed.: 3     ცუცხვათის ჴევი ადმოსავლიდამ დასავლეთად მომდინარე,
Line of ed.: 4     გამოსდის გოგნის მთასა. ამ ჴევზედ გოდოგანს ზეით არს ცუც\ხვათის
Line of ed.: 5     ციხე, რომელი შეთხრით აღიღეს ოსმალთა ქრის\ტესსა
Line of ed.: 6     ჩ̃ღკა, ქართულსა უ̃თ, და უპყრავთ აწცა მათ. ამას ზეით,
Line of ed.: 7     დასავლეთიდამ, ეყრების წყალწითელას მოწამეთას ჴევი, გა\მოსდის
Line of ed.: 8     კახნიაურს და მის შორის მთასა. აქა არს მონასტერი უგუმ\ბათო,
Line of ed.: 9     შუენიერი, კეთილს ადგილს. სხენან აქა ტაგრუცთა შინა მო\წამენი
Line of ed.: 10     ქრისტესნი Manuscript page: d_160b  დავით და კოსტანტინე, მდებარენი აწცა Manuscript page: A_256  ჴორ\ცითავე,
Line of ed.: 11     რომელნი აწამნა მურვან ყრუმ. უზის წინამძღუარი.



Section: 18  
Page of ed.: 753  
Line of ed.: 12   გელათისათჳს


Line of ed.: 13        ამ მთის ჩდილოს კერძოდ და წყალწითელას ადმოსავლით გო\რის
Line of ed.: 14     კალთას, არს ეკლესია ყოვლად წმიდის ღვთისმშობლისა, დიდ\შუენიერი,
Line of ed.: 15     დიდნაგები და ქმნული შიგნით სოფიის ქენჭითა, გუმბათი\ანი,
Line of ed.: 16     კეთილ-შუენიერს ადგილსა. აღაშენა აღმაშენებელმან დავით
Line of ed.: 17     მეფემან და უწოდა სასუფეველს გენაათი, და აწ უწოდებენ გე\ლათს.
Line of ed.: 18     აქა არს ყოვლად წმიდის ხატი ხახულის ღვთისმშობელი,
Line of ed.: 19     ლუკა მახარებლის დახატული, ყოვლად წმიდის ძითვე, და შემკული
Line of ed.: 20     ძვრფასითა ქვებითა აღმაშენებელისა და თამარ მეფისათი. აქავ არს
Line of ed.: 21     ვარძიის ჯუარი, შემკული დიდ ფრიად. და არიან ხატნი და ჯუარნი
Page of ed.: 754   Line of ed.: 1     ოქრო-ვეცხლითა და ქვითა შემკულნი ძუელითვე მრავალნი, და ეკ\ლესია
Line of ed.: 2     შემკული ყოვლითა საეკლესიო წესი\\თა. Manuscript page: R_579  ჰკიდავს ზღუდის კა\რი
Line of ed.: 3     ბჭესა მისსა, რკინისა, აღმაშენებელის მოტანილი დარუბანდიდამ.
Line of ed.: 4     და ეკლესიის ბჭეს ჰკიდავს კარი მთლად ერთის ვაზისაგან გამოთ\ლილი,
Line of ed.: 5     უცხოსა ჴელოვნებით ქანდაკებული. ამას შინა დაფლულ
Line of ed.: 6     არიან აღმაშენებელი, გიორგი, თამარ, ლაშა, რუსუდან, დავით, დავით
Line of ed.: 7     და სხუანიცა, და აწინდელნი მეფენი შემდგომად განყოფისა იფლვიან
Line of ed.: 8     იმერთანი. პირველად იყო მონასტერი, შემდგომად ჰყო ბაგრატ სა\ეპისკოპოსოდ.
Line of ed.: 9     ამას მისცა სამწყსოდ არგუეთის ნახევარი და ოკრიბა,
Line of ed.: 10     ქუთათლის სამწყსონი.

Line of ed.: 11        კუალად არს გელათის პირისპირ, აღმოსავლეთად, მონასტერი
Line of ed.: 12     გუმბათიანი, დიდშენი, სოხასტერად ჴმობილი. უზის წინამძღუ\არი.
Line of ed.: 13     გელათის სამჴრით, აქავ მთაში, არს ქუაბნი, გამოკუეთილნი
Line of ed.: 14     კლდესა შინა, მრავალნი, განშორებულთათჳს, და აწ ცარიელ არს.
Line of ed.: 15     გელათს ზეით წყალწითელას მოერთვის, ყურსებს, საწირის
Line of ed.: 16     წყალი. ეს გამოსდის ნაქერალას მთას და მოდის ჩდილოთ-აღმო\სავლეთს
Line of ed.: 17     შუა. ამ წყალზედ არს ციხე მიტღოკინისა, ვით სა\ხელი,
Line of ed.: 18     ეგრეთ მტკიცე. ამას ზეით, ამავ წყალზედ, საწირეს არს
Line of ed.: 19     ციხე. ამის გარემოს ითხრების რკინა, და არს ლითონი მრავლად.
Line of ed.: 20     ყურსებს ზეით ეყრების წყალწითელას ახალდაბის ჴევი. გა\მოსდის
Line of ed.: 21     გაჭრილის მთას და მოდის ეგრეთვე. ამ ახალდაბის წყალს
Line of ed.: 22     ეყრების ჯონიის ჴევი, ჩდილოდამ. კუალად ყურსებსვე მოერ\თვის
Line of ed.: 23     წყალწითელას ოჯოლას ჴევი, ჩდილოთ-დასავლეთს შუა\დამ.
Line of ed.: 24     ამის სათავის ზეით არს ჯუარისა ციხე, არა მტკიცე.



Section: 19  
Page of ed.: 754  
Line of ed.: 25   ყვირილას მომრთველი საჩხეიძო-არგუეთის
Line of ed.: 26   წყალი


Line of ed.: 27        ხოლო კუალად ყვირილას მოერთვის წყალწითელას შესართავს
Line of ed.: 28     ზეით, აღმოსავლეთისკენ, ეკლარის წყალი. ეს გამოსდის, ჭა\ლის
Page of ed.: 755   Line of ed.: 1     თავს ზეით, ცუცხვათსა და სჳმონეთს შუას მთას და დის ჩდი\ლოდამ
Line of ed.: 2     სამჴრით. ამ ეკლარის წყალს ზეით მოერთვის ყვირილას
Line of ed.: 3     აჯამეთის წყალი, ზდის ფერსათს, მოერთვის სამჴრიდამ ყვი\რილას.
Line of ed.: 4     აქ, აჯამეთს, არს სანადირო მეფეთა, აღვსილი დიდ-მცი\რითა
Line of ed.: 5     ნადირითა, საქებელი ფრიად, ზამთარ თბილი, ზაფხულის ცხე\ლი,
Line of ed.: 6     გაუძლები. ამ აჯამეთის წყალს ზეით ერთვის ძევრის წყა\ლი,
Line of ed.: 7     დაბის ძევრისაგან სახელდებული, გამოსდის საღორისა
Line of ed.: 8     და ველევის მთას, დის სამჴრით და მოერთვის ყვირილას ჩდილოდამ.
Line of ed.: 9     ძევრს არს ჴიდი ქვიტკირისა. სუეტთა ზედა წერილ არს: "არა მამა\მან,
Line of ed.: 10     ძემან და არა სულმან წმიდამან, ძემან და". Manuscript page: R_580  იტყჳიან, განძსა მდე\ბარესა
Line of ed.: 11     დანიშნავს ამით. და ამ ძევრის წყალზედ, ჴიდს ზეით, არიან
Line of ed.: 12     ქუაბნი დიდ-დიდნი, გამოკუეთილნი, მრავალნი, კლდესა შინა, დასავ\ლით.
Line of ed.: 13     და არს ქუაბი ერთი დიდ-ფრიად, რამეთუ კაცთა ქმნულად გა\საკჳრვებლად.
Line of ed.: 14     ამ ქუაბსა შინა გამოსდის მდინარე ორი ნაკადული
Line of ed.: 15     წყაროდ, და არს მას შინა კალმახნი მრავალ. ამ ძევრულას, ამ ქუაბს
Line of ed.: 16     ზეით, ერთვის ჴევი ქუევრულა. სდის ოკრიბა-მუხურას შუას
Line of ed.: 17     მთას და მოდის სამჴრეთად. ამ ჴევზედ არს ბერ-ციხე, კლდესა ზე\და
Line of ed.: 18     შენი, მაგარი.

Line of ed.: 19        ამ ჴევს ზეით, ძევრულასვე, ეყრების ტყირბულის ჴევი.
Line of ed.: 20     გამოსდის საღორის მთას და მოდის დასავლეთად. ხოლო კუალად
Line of ed.: 21     ყვირილას ერთვის, ძევრის წყლის შესართავს ზეით, ჩდილოდამ,
Line of ed.: 22     ჩოლაბური. ეს გამოსდის ნაჯიხურევის მთას და დის ჭალა\ტყემდე
Line of ed.: 23     Manuscript page: d_161a  ჩდილოდამ სამჴრეთით, და ჭალა-ტყიდამ აღმოსავლეთი\დამ
Line of ed.: 24     დასავლეთად. ამას, ჭალა-ტყეს ზეით, მოერთვის ზუსა დასავ\ლიდამ,
Line of ed.: 25     და ყვირილიდამ აქამდე ეწოდების ჩოლაბური კიდეთა ჩა\ლოვანობის
Line of ed.: 26     გამო, და მას ზეით -- ბუჯა. ამ ჩოლაბურს მოერთვის
Line of ed.: 27     ჩდილოდამ ჩხარულა. სდის თხილთა-წყაროს მთას, მოსდის ჩდი\ლოდამ
Line of ed.: 28     სამჴრით. ამაზედ არს გო[ფანთო]. კუალად ჩხარს
Line of ed.: 29     მოერთვის მეორე ჩხარულა. გამოსდის ჩხარის ჩდილოთ კერ\ძოს
Line of ed.: 30     მთას და მოდის სამჴრით. ამ ჴევზედ არს მთის ძირს ჩხარი.
Line of ed.: 31     ეს ყოფილა ქალაქი, არამედ აოჴრდა ლევან დადიანისაგან. აწ არს
Line of ed.: 32     დაბა. არს აქა ეკლესია უგუმბათო, რომელსა შინა ასუენია ჯუარი
Page of ed.: 756   Line of ed.: 1     დიდ-ფრიად. მდებარებს მას შინა ბეჭი მთავარმოწამის წმიდის გი\ორგისა,
Line of ed.: 2     მარადის სასწაულთმოქმედი ეს ჯუარი პირველ იყო ყო\რანთას,
Line of ed.: 3     შემდგომად სამცხეს, მერმე ატოცს და აწ აქა. ჩხარსვე არს
Line of ed.: 4     წყარო, ორ-ღარად წოდებული და ქებული. ჩხარს ზეით, ჩხარულა\ზედ,
Line of ed.: 5     არს ციხე მაჭუტაური, მთაში. კუალად ჩოლაბურს მო\ერთვის,
Line of ed.: 6     ჩხარულას შესართავს ზეით, ღვანკითის ჴევი. ამ
Line of ed.: 7     ღვანკითის ჴევს ზეით ერთვის ჩოლაბურსვე ზორეთის ჴევი.
Line of ed.: 8     და ჴემნი ესენი დიან მუნვე და მოდიან სამჴრეთად.

Line of ed.: 9        ამას ზეით არს ჭალა-ტყე. არიან მოსახლენი ვაჭარნი სომეხ\ნი
Line of ed.: 10     და ურიანი, და ვაჭრობენ. ამ ჭალა-ტყის ზეით მოერთვის ბუჯას
Line of ed.: 11     ზუსა. გამოსდის გარჯილას მთას, მოდის სამჴრით ჩდილოდამ. ამ
Line of ed.: 12     ბუჯაზედ არს, ქვა-ციხეს მდინარის კიდურზედ, წყარო გამომდინარე,
Line of ed.: 13     რომელსა გაზაფხულს მოუდგმენ გოდორსა და აღივსების წურილის
Line of ed.: 14     თევზითა, წყაროდამ გამომავლითა, ვითარ ვერ მოასწრებენ აღმო\ღებასა.
Line of ed.: 15     სამ თთუე ოდენ ესრეთ, მერმე არღარა, და უწოდებენ ამას
Line of ed.: 16     ღრუდოს. ამას ზეით არს ხრეითი, და ხრეითიდამ გარდავალს გზა
Line of ed.: 17     რაჭას ნაჯიხურევზედ. ამ ხრეითს ქუეით, ბიღას, ითხრების კაჟი
Line of ed.: 18     ჩახმახისა, ფრიად კარგი. ხოლო ზუსას ერთვის საზანოს Manuscript page: R_581  წყა\ლი.
Line of ed.: 19     გამოსდის ხრეითსა და მუხურას შუათს მთას, მოდის ჩრდილო\დამ
Line of ed.: 20     სამჴრეთად. ამ საზანოს წყალზედ არს საზანოს ციხე,
Line of ed.: 21     კლდესა ზედა შენი, კარგი. არამედ ზუსა გამოსდის გარჯილას
Line of ed.: 22     მთასა და დის ყამსას ციხემდე ჩდილოდამ სამჴრით, და ყამსას ცი\ხიდამ
Line of ed.: 23     აღმოსავლეთ-სამჴრეთს შუა, და მიერთვის ბუჯას. ამ ციხეს
Line of ed.: 24     ზეით, ზუსას მდინარის დასავლეთით, არს ჩიხორი, ქალაქი მცი\რე.
Line of ed.: 25     მოსახლენი არიან იმერნი, სომეხნი, ურიანი ვაჭარნი. ამის სამ\ჴრით
Line of ed.: 26     არს, მთის კალთას, სკანდას, სასახლე მეფეთა და ციხე დი\დი,
Line of ed.: 27     დიდშენი. ამათ ზეით, ზუსაზედ არს დაბა მუხურა, და მას ზე\ით,
Line of ed.: 28     მ\\თაში, Manuscript page: A_257  არს ციხე მოდამნახე, მაგარი კლდითა და შეუალი,
Line of ed.: 29     შენი გარჯილის მთიდამ ჩამოსულს კლდესა ზედა. მუხურიდამ გარ\დავალს
Line of ed.: 30     გზა, გარჯილის მთაზედ, რაჭას.

Line of ed.: 31        ხოლო კუალად ყვირილასავე მოერთვის სვირის ჴევი და
Line of ed.: 32     ლომსიათჴევის ჴევი, ჩოლაბურის შესართავს ზეით. გამოს\დის
Page of ed.: 757   Line of ed.: 1     ფერსათს, დის სამჴრიდან ჩრდილოთ. ამ სვირის ჴევს ზეით მოერ\თვის
Line of ed.: 2     სამჴრიდამვე ყვირილას ტაბაკინის ჴევი. გამოსდის ფერ\სათსავე,
Line of ed.: 3     მოდის სამჴრიდამ ჩდილოთ. ტაბაკინს ამ ჴევს ერთვის გე\ნებერულის
Line of ed.: 4     ჴევი. სდის ფერსათს. და ტაბაკინს არს მონასტე\რი,
Line of ed.: 5     კეთილს შუენიერს ადგილს და აწ უქმად.



Section: 20  
Page of ed.: 757  
Line of ed.: 6   შორაპნისათჳს


Line of ed.: 7        ამ ტაბაკინის ჴევს ზეით ყვირილას მოერთვის, შორაპანს, აღმო\სავლეთიდამ
Line of ed.: 8     ძირულა, რომელმან მოიგო სახელი მთათა ძირთა შინა
Line of ed.: 9     დინებითა. ყვირილასა და ძირულას შორის შესართავს შინა არს შო\რაპანი,
Line of ed.: 10     რომელი აღაშენა ა̃ მეფემან ფარნაოზ, ქალაქი და ციხე,
Line of ed.: 11     და ჰყო საერისთოდ, და არს დიდშენობა ფრიადი, ამას ჩდილოთ-და\სავალით
Line of ed.: 12     უდის ყვირილა, აღმოსავლით-სამჴრით ძირულა. აღმოსა\ვალ-ჩდილოთ
Line of ed.: 13     შუა აქუს კლდე გორა მცირე და გჳრაბი დიდი, ჩასუ\ლი
Line of ed.: 14     წყლამდე. ეს შემუსრვილი აღაშენა გიორგი აბაშიძემ. არამედ შე\ამუსრვინეს
Line of ed.: 15     მასვე ოსმალთა. მერმე მისცა ზურაბ აბაშიძემ ოსმალ\თა,
Line of ed.: 16     და აწ უპყრავთ მათ. დგანან იენგიჩარნი.



Section: 21  
Page of ed.: 757  
Line of ed.: 17   ძირულასათჳს


Line of ed.: 18        ხოლო ძირულას მდინარე გამოსდის პერანგის მთასა,
Line of ed.: 19     და ხეფინისჴევის ვერტყვილამდე აღვსწერეთ ქართლზედ, და Manuscript page: d_161b  სეფი
Line of ed.: 20     ნისჴევის ვერტყეილიდამ ხარაგაულამდე დის სამჴრეთს-დასავლეთ
Line of ed.: 21     შუა და ხარაგეულიდამ შორაპნამდე დის ადმოსავლიდამ დასავლე\თად.
Line of ed.: 22     არა არს ძირულაში თევზი, თჳნიერ კალმახისა, და კალმახი
Line of ed.: 23     მრავლად. სასმისად არს შემრგო, გემოიანი. ამ ძირულას, შორაპანს
Line of ed.: 24     ზეით, მოერთვის ფუთს ვარძიის წყალი სამჴრიდამ. გამოსდის
Line of ed.: 25     ფერსათს. ამ ჴევზედ ვარძიას არს მონასტერი გუმბათიანი, კეთილ\შენი.
Page of ed.: 758   Line of ed.: 1     ზის წინამძღუარი. ამ ჴევს ზეით ერთვის ძირულასვე მეედნის
Line of ed.: 2     Manuscript page: R_582  ჴევი სამჴრიდამ. გამოსდის ფერსათს, მოდის ჩდილოთ. ამასზედ არს
Line of ed.: 3     მწყერის ციხე, მრავალგზის შემუსრვილი. ამის პირისპირ, ძი\რულას
Line of ed.: 4     ჩდილოთ და შორაპნის აღმოსავლით, არს წევას ეკლე\სია
Line of ed.: 5     წმიდის გიორგისა, სასწაულთ-მოქმედი. ვარძიის ჴევს ზეით, ძი\რულაზედ,
Line of ed.: 6     არს ხარაგეულს ციხე შენი. ამ ციხესთან ეყრების
Line of ed.: 7     ძირულას ჩხერიმელა აღმოსავლეთიდამ. და ამ ხარაგეულს ზეით ძი\რულას
Line of ed.: 8     მოერთვის შროშის ჴევი ჩდილოდამ. ეს გამოსდის ჯარე\ურთისა
Line of ed.: 9     და ძირულას შუათს გორაებსა, მოდის ჩდილოდამ სამჴრით.
Line of ed.: 10     ამას ზეით მოერთვის ძირულასვე კოლბოურის ჴევი. ეს გა\მოსდის
Line of ed.: 11     ჭალის აღმოსავლეთის მთასა, მოდის მანდაეთამდე აღმოსა\ვალ-ჩდილოს
Line of ed.: 12     შუადამ სამჴრეთ-დასავლეთს შუა. მერმე მოუხუევს და
Line of ed.: 13     მიდის ძირულამდე ჩდილოდამ სამჴრით. ამ კოლბეურის ჴევის შე\სართავს
Line of ed.: 14     ზეით ერთვისვე ძირულას ვაშლების ჴევი და ამა\შუკეთისა.
Line of ed.: 15     და ამას ზეით არს ვერტყვილა ხეფინისჴევი.



Section: 22  
Page of ed.: 758  
Line of ed.: 16   ჩხერიმელასათჳს


Line of ed.: 17        ხოლო ხარაგეულს ზეით არს, ჩხერმელაზედ მლაშე, ჩდი\ლოთ.
Line of ed.: 18     მლაშეს ზეით, ჩხერიმელაზედვე, არს სამჴრით ჩხერის-ცი\ხე,
Line of ed.: 19     მაგარი და მტრისაგან აუღებელი. ამ ციხისაგან ისახელა მდინა\რე
Line of ed.: 20     ესე ჩხერიმელად, ანუ წყლის ჩხერისაგან კლდესა დინებითა.
Line of ed.: 21     ჩხერს ზეით არს გზა ქართლს მიმავალი, მოსაკიდელი სივიწროვისა\თჳს
Line of ed.: 22     წოდებული, ვახანამდის. მოსაკიდელს ზეით ერთვის ჩხერიმე\ლას
Line of ed.: 23     ვახანის ჴევი, ფერსათიდამ მომდინარე ჩდილოთ. ვახანს
Line of ed.: 24     არს ციხე კარგი. ამ ციხის პირისპირ დაბა ქუაბი. ამას ზეით მე\ბოძირი,
Line of ed.: 25     რომლის ზემოთი დავსწერეთ ქართლზედ, მთას იქითად.
Line of ed.: 26     არამედ ეს ჩხერიმელა მებოძირიდამ ხარაგეულამდე მიდის აღმოსავ\ლიდამ
Line of ed.: 27     დასავლეთად.



Section: 23  
Page of ed.: 758  
Page of ed.: 759  
Line of ed.: 1   შორაპნის ზეით ყვირილას მომრთველთა
Line of ed.: 2   წყალთათჳს


Line of ed.: 3        ხოლო ყვირილას შორაპანს ზეით არს მარტოთუბანი. მას
Line of ed.: 4     ზეით ბოსლები. მას ზეით მოერთვის ყვირილას კაცხის წყა\ლი.
Line of ed.: 5     ეს გამოსდის საწალიკეს, მოდის ჩდილოდამ სამჴრით. ყვირი\ლის
Line of ed.: 6     შესართავს ზეით ამ წყალზედ არს კაცხს ეკლესია მაცხოვ\რისა.
Line of ed.: 7     გუმბათიანი, დიდ-ფრიად, კეთილშენი. ზის არქიმანდრიტი.
Line of ed.: 8     ამის დასავლით არს ციხე კაცხისა, მთის ძირად, კლდესა ზედა,
Line of ed.: 9     მაგარი. ციხის აღმოსავლით არს კლდე ჴრამსა შინა აყვანილი, ვი\თარცა
Line of ed.: 10     სუეტი, ფრიად მაღალი. მის კლდის თხემზედ არს ეკლესია
Line of ed.: 11     მცირე, არამედ ვერღარა აღვალს კაცი, არცა უწყიან ჴელოვნება აღ\სლვისა,
Line of ed.: 12     კუალად ამ კაცხის წყალს ზეით ყვირილას მოერთვის აღმო\სავლიდამ
Line of ed.: 13     სუერის ჴევი. გამოსდის კოლბეურის სამჴრით წარს\რულს
Line of ed.: 14     გორაებს და მოდის აღმოსავლიდამ დასავლეთად. ამ ჴევზედ
Line of ed.: 15     არს ციხე სუერი, არაოდეს ძალით ადებული. ესე დგას კლდესა
Line of ed.: 16     ზედა და გარე\\ოს Manuscript page: R_583  მისსა ფრიად დიდ-ჴრამოვანსა. თქმულ არს, ჟამ\სა
Line of ed.: 17     ყრუსასა დადგა ციხე არგუეთისა სუერი. ამ სუერის ჴევის შესარ\თავს
Line of ed.: 18     ზეით, ყვირილის ჩდილოთ კიდურსა ზედა, არს ნავარძეთს
Line of ed.: 19     ციხე. ამ ნავარძეთს ზეით ყვირილასვე მოერთვის ბჟინევის
Line of ed.: 20     ჴევი სამჴრიდამ. გამოსდის ბჟინევსვე გორაებს.



Section: 24  
Page of ed.: 759  
Line of ed.: 21   მღჳმისათჳს


Line of ed.: 22        ამ ბჟინევის ჴევს ზეით, ყვირილის ჩდილოთ კერძ კიდეზედ, არს
Line of ed.: 23     მღჳმე, კლდე დიდი გამოკუეთილი, და მას შინა მონასტერი უგუმ\ბათო,
Line of ed.: 24     წითლის ბრწყინვალის ქვით შენი, კახაბერ რაჭის ერისთვი\საგან
Line of ed.: 25     აღშენებული. ქუაბსა შინა დის წყარო დიდი და კეთილი. უზის
Page of ed.: 760   Line of ed.: 1     არქიმანდრიტი. არამედ სუერის წყლის შესართავიდამ მღჳმე-საჩხე\რემდე,
Line of ed.: 2     ამ ყვირილას იქით და აქეთ კიდენი არს ფრიად მაღალი კლდე,
Line of ed.: 3     და არიან მას შინა ქუაბნი მრავალნი, გამოკუეთილნი სახიზრად და
Line of ed.: 4     შეუალი მტრისაგან, და საკჳრველი, თუ ვითარ უქმნიათ. და Manuscript page: d_162a  დადგა
Line of ed.: 5     ესენიცა ჟამსა ყრუსასა. ამათ ზეით ერთვის ყვირილას ჯრუჭი
Line of ed.: 6     ჩდილოდამ. გამოსდის კეცების მთასა, მოდის აღმოსავლიდამ დასავ\ლეთად,
Line of ed.: 7     მერმე ჩდილოდამ სამჴრით ყვირილამდე. სადა მოდრკების,
Line of ed.: 8     მუნ ერთვის ამ წყალს დასავლიდამ სხუა ჴევი. გამოსდის საწალიკე\კეცებს
Line of ed.: 9     შუა მთას. ამ ჴევსა და კეცებზედ გარდავლენან გზანი რაჭას.
Line of ed.: 10     ძუელად ყოფილა ამას ზედა შენობანი, და აწ ოჴერ არს. კუალად
Line of ed.: 11     ჯრუ\\ჭის Manuscript page: A_258  შესართავს ზეით, ყვირილას სამჴრით კიდეზედ, არს საჩ\ხერე.
Line of ed.: 12     მოსახლენი არიან იმერნი, სომეხნი, ურიანი ვაჭარნი და ვაჭ\რობენ.
Line of ed.: 13     ამ საჩხერის პირისპირს, ყვირილის ჩდილოთ არს, მაღალს
Line of ed.: 14     კლდესა ზედა, ციხე მოდამნახე, მოზღუდვილი კლდითა, მაგა\რი
Line of ed.: 15     და უბრძოლველი მტრისაგან. კუალად ამ საჩხერეს ზეით, ყვირი\ლას
Line of ed.: 16     კიდეზედვე არს სავანეთს ეკლესია, უგუმბათო, საკჳრ\ველად
Line of ed.: 17     შენებული, რამეთუ არს მთლად ერთის ქვისა კანკლითურთ.
Line of ed.: 18     ამ სავანეთს ზეით არს ჭალა. არამედ ჭალიდამ წონამდე არღარა
Line of ed.: 19     არს შენობა, გარნა პირველ ყოფილა შენობიანი, სადაცა ჩანან ეკლე\სიანი
Line of ed.: 20     და ნადაბარნი.



Section: 25  
Page of ed.: 760  
Line of ed.: 21   კუალად რიონის შემდინარისა
Line of ed.: 22   მდინარისათჳს


Line of ed.: 23        ხოლო აწ კუალად ვიწყებთ რიონსავე და მას შინა შემდინარეთა.
Line of ed.: 24     სად ერთვის რიონს ყვირილა, მის ჩდილოდ და რიონის დასავლეთით
Page of ed.: 761   Line of ed.: 1     არს გეგუთი, სადგური ზამთარს მეფეთა. აქა არს მგზავსი შენებული
Line of ed.: 2     მეჩიტისა, მრავალ-პალატოვანი, დიდნი და მცირენი, თლილის ქვი\სა;
Line of ed.: 3     უწოდებენ ციხე-დარბაზს, იტყვან აღშენებასა თურქთაგან ნ̃ზ
Line of ed.: 4     მეფის გიორგის ჟამსა. ამას ზეით არს, რიონის კიდეზედ, კახნიაუ\რი
Line of ed.: 5     აღმოსავლით. ესეცა სადგური აწცა მეფეთა ზამთარს. ამას ზეით
Line of ed.: 6     არს ქალაქი ქუთათისი, Manuscript page: R_584  რიონის გაღმა-გამოღმა, ჰავითა და წყლი\თა
Line of ed.: 7     მშუენი, თუალთა ქუეშ შუენიერი ადგილი, რომელი აღაშენა ა̃ აფ\ხაზთა
Line of ed.: 8     მეფემან ლევან და ჰყო ტახტი. არს ციხე, და ციხიდამ ჴიდი
Line of ed.: 9     რიონსა ზედა. აქა არს სასახლე მეფეთაგან, დიდ-შენი შუენიერად,
Line of ed.: 10     რიონსა ზედა წაკიდებული. ასპარეზი მოზღუდვილი ვარჯად ჭანდ\რით.
Line of ed.: 11     მოსახლენი არიან იმერნი, სომეხნი, ურიანი ვაჭარნი. წელსა
Line of ed.: 12     ქრისტესსა ჩ̃ქჲვ, ქართულსა ტ̃ნდ მისცა ქუთათისის ციხე ოსმალ\თა
Line of ed.: 13     სეხნია ჩხეიძემან, და უპყრავთ აწცა მათ. არამედ შემცირდა ფრი\ად
Line of ed.: 14     ქალაქი მათგან. აქა აღაშენა ნ̃ვ მეფემან ბაგრატ ყოვლად
Line of ed.: 15     წმიდისა ეკლესია შუენიერი, გუმბათიანი, სრულიად სოფიის
Line of ed.: 16     კენჭით შინაგან ქმნული და მარმარილოთა სპეტაკითა, წითლითა და
Line of ed.: 17     ჭრელითა, და სუეტებითა მისითავ,) და ყოვლითა შემკობილებითა
Line of ed.: 18     სრული, და ფრიად დიდი. დასუა ეპისკოპოზი, მწყემსი იმერეთისა და
Line of ed.: 19     გურიისა, თჳნიერ რაჭა-ლეჩხუმისა. ზის აწცა და არღარა ეგდენითა
Line of ed.: 20     სამწყსოთი. დაფლულ არიან ნ̃ვ მეფე ბაგრატ, ნ̃ზ მეფე გიორგი.
Line of ed.: 21     არამედ წელსა ჩ̃ქჟბ, ქართულსა ტ̃პ შემუსრეს ოსმალთა, და წარი\ღეს
Line of ed.: 22     სუეტნი მისნი და მარმარილონი სამცხეს. თუმცა უჩუენნა სას\წაულნი,
Line of ed.: 23     გარნა არარად შეირაცხეს.

Line of ed.: 24        ამ ქუთათისის ჩდილოთ და რიონის დასავლით არს ქვიში\ლეთს
Line of ed.: 25     ციხე ფრიად მაგარი, ქვიშილეთს ჩდილოთ არს ჩუნე\ში.
Page of ed.: 762   Line of ed.: 1     ჩუნეშს ჩდილოთ -- გუმათი, გუმათის ჩდილოთ -- საყორ\ნე,
Line of ed.: 2     საყორნის ჩდილოთ არს გოსტიბე, ცხენისწყლის აღმოსავ\ლით
Line of ed.: 3     კიდეზედ; ამის გაღმა გორდი, და ძეს აქ ჴიდი გოსტიბიდამ
Line of ed.: 4     გორდს ცხენისწყალზედ. გოსტიბემდე არს ოკრიბა. და კუალად
Line of ed.: 5     ქუთათისს ზეით, დაბას რიონს ზეით, მოერთვის რიონის მდინარეს
Line of ed.: 6     აღმოსავლიდამ ძმუისის-მუყელეთის-ჴევი. ეს გამოსდის
Line of ed.: 7     წმიდის გიორგის მთას, მოდის დასავლეთს-სამჴრეთს შუა. ამ ჴევ\ზედ,
Line of ed.: 8     ძმუისის მთაში, არს ციხე კლდესა ზედა შენი და მაგარი.
Line of ed.: 9     ამას ზეით, რიონის დასავლეთით, მთის ძირს, არს ხომლის კლდე,
Line of ed.: 10     ფრიად მაღალი. მოიგო ამან სახელი ესე სიმაღლით, ხომლის ვარს\კულავის
Line of ed.: 11     სწორობით. ამ კლდეში არს ქუაბი გამოკუეთილი, მტრისა\გან
Line of ed.: 12     შეუალი, მეფეთა საგანძურთ სადები. აქამომდე არს ოკრიბისა,
Line of ed.: 13     მას ზეით ლეჩხუმისა. ძმუისის ჩდილოთ, მთას იქით, რიონის სამჴ\რით,
Line of ed.: 14     არს დღნორს ციხე მაგარი, დიდშენი და შეუალი. აქამდიც
Line of ed.: 15     Manuscript page: d_162b  არს ოკრიბისა.



Section: 26  
Page of ed.: 762  
Line of ed.: 16   რაჭისათჳს


Line of ed.: 17        ხოლო ამ დღნორსა ზეით არს რიონზედ არპანი; არპანს ზეით
Line of ed.: 18     გუელისთავი. გუელის თავს ზეით რიონს მოერთვის ტოლის\ჴევი.
Line of ed.: 19     გამოსდის რაჭა-სუანეთის შუას კავკასის კალთას, მოდის
Line of ed.: 20     ჩდილო\\დამ Manuscript page: R_585  სამჴრეთად და მოერთვის რიონს ჩდილოდამ. ამ ჴევზედ,
Line of ed.: 21     დასავლის კიდეზედ არს, კავკასიდამ ჩამოსულს მთის კლდეზედ, ცი\ხე
Line of ed.: 22     ტოლა შენი, ფრიად მაგარი. და არს ჴეობა ესე ხილ-ვენახიანი.
Page of ed.: 763   Line of ed.: 1     ამ ტოლის-ჴევს ზეით მოერთვის ბარეულის ჴევი რიონს სამ\ჴრიდამ.
Line of ed.: 2     სდის წმიდის გიორგის მთას. ბარეულს, რიონის კიდეზედ,
Line of ed.: 3     არს ციხე კეთილ-შენი. ამ ბარეულს ზეით მოერთვის სამჴრიდამ
Line of ed.: 4     ზნაკვის-ჴევი. გამოსდის ნაქერალას მთას. ზნაკვას არს ცი\ხე
Line of ed.: 5     შენი და მაგარი. ამ ზნაკვის-ჴევს ზეით მოერთვის რიონს ჩდი\ლოდამ
Line of ed.: 6     სადმელის-ჴევი. გამოსდის კავკასს რაჭა-სუანთ შო\რისს
Line of ed.: 7     და მოდის ჩდილოდამ სამჴრეთად. სადმელს არს ციხე
Line of ed.: 8     კლდესა ზედა შენი, შეუალი მტრისა. სადმელს ქუეით ამ ჴევს ერთვის
Line of ed.: 9     ღვიარას-ჴევი, გამოსდის მასვე კავკასს და დის ეგრეთვე. ტო\ლისა
Line of ed.: 10     და ამ ჴემებიდამ გარდავლენან სუანეთს გზანი.

Line of ed.: 11        ამ სადმელის ჴევის შესართავს ზეით რიონს მოერთვის ბუგა\ულის
Line of ed.: 12     ჴევი სამჴრიდამ. გამოსდის ნაქერალასა და ველევის მთის
Line of ed.: 13     ქუეითს, ლემანაურის მთას. ბარეულს არს ციხე კარგი და მაგა\რი.
Line of ed.: 14     ბარეულს ზეით არს საკეცე. ამას ზეით მოერთვის რიონს სამ\ჴრიდამვე
Line of ed.: 15     კრიხულას მდინარე, რომელი ისახელა დაბის კრი\ხისაგან.
Line of ed.: 16     გამოსდის საღორისა, ნაჯიხურევისა და საწალიკის მთას.
Line of ed.: 17     მოდის ჩდილოთ კერძოდ. რიონის სამჴრით და კრიხულის აღმოსავ\ლით,
Line of ed.: 18     ამბროლაურს, ყოფილა სასახლე აწინდელთა მეფეთა,
Line of ed.: 19     ადგილის შემკობილებისათჳს. ამის დასავლით კრიხულას მოერთვის
Line of ed.: 20     რიონის სამჴრით ხოტევის წყალი. გამოსდის საღორე-გარჯი\ლის
Line of ed.: 21     მთას ქუეით, შაორის მცირეს ტბას წყაროდ და ფრიად ცივს. და
Page of ed.: 764   Line of ed.: 1     მოდის გრეხით ჩდილოთკენ. კრიხულასა და ხოტევის წყლის შესარ\თავს
Line of ed.: 2     ზეით, ხოტევის წყლის აღმოსავლეთით კიდესა, მაღალს გორას
Line of ed.: 3     კლდესა ზედა არს ციხე კვიტაშვილისა, ფრიად მაგარი. ამ
Line of ed.: 4     ციხეს ზეით, ხოტევის წყლის დასავლით, არს ხოტევი და ციხე
Line of ed.: 5     მისი დიდი, დიდ-შენი და სახლობენ აქა ურიანი ვაჭარნი და
Line of ed.: 6     ვაჭ/რობენ.

Line of ed.: 7        ხოტევს ზეით, ამის წყალსვე, ერთვის აგარის ჴევი. ამ ჴევ\ზედ
Line of ed.: 8     არს ნიკოლა წმიდა, ეკლესია გუმბათიანი, კეთილ-დიდშე\ნი.
Line of ed.: 9     ზის ეპისკოპოზი, მწყემსი გლოლას ქუეითის რაჭისა. ამ ჴევის
Line of ed.: 10     შესართავს ზეით არს შაორი. აქა ყოფილა საზაფხულო სასახლე
Line of ed.: 11     აწინდელთა მეფეთა ადგილის შუენიერობისათჳს, კეთილ-აგარაკო\ვანი.
Line of ed.: 12     კუალად კრიხულას ერთვის, კრიხს ზეით, სხოვის ჴევი,
Line of ed.: 13     დის სამჴრიდამ ჩდილოთ. ამ ჴევზედ არს ორმო დიდი, ვრცელი და
Line of ed.: 14     ღრმა, რომელსა შინა დის წყარო, Manuscript page: R_586  და ვერ განჰყინავს ზამთარს,
Line of ed.: 15     არამედ ზაფხულის ჰყინავს სრულიად, რომელი ამოულეველი არს,
Line of ed.: 16     რაოდენცა სუას მრავალმან კაცმან, გარნა თუ შთავიდეს კა\\ცი Manuscript page: A_259  უც\ხო,
Line of ed.: 17     თჳნიერ მუნ მყოფისა, აცივებს წელსა ერთსა. სხოვის სამჴრით
Line of ed.: 18     და კრიხის პირისპირ, აღმოსავლით კიდურს, მაღალს კლდიანს გო\რასა
Line of ed.: 19     ზედა არს ციხე კუარასი მტკიცე. ხოლო კუალად კრიხუ\ლას
Line of ed.: 20     შესართავსა და ამბროლაურ-ხიმშს ზეით მოვიწროვდების რი\ონი
Page of ed.: 765   Line of ed.: 1     სამჴრიდამ და ჩდილოდამ კლდითა. მუნ ძეს ჴიდი რიონზედ. ჴი\დისთავს,
Line of ed.: 2     კლდის ძირში, არს, რიონის ჩდილოთ კიდესა ზედა, ციხე და
Line of ed.: 3     უწოდებენ ჴიდისკარს. ჴიდისკარს ზეით რიონის კიდეზე გამოდის
Line of ed.: 4     კლდიდამ თბილი წყალი, არამედ უჴმარი. მას ზეით არს წესი, დაბა
Line of ed.: 5     კარგი. აქა იტყჳან ვეცხლის ლითონს. აქავ, რიონის კიდეზედ, არს
Line of ed.: 6     ნინიას ციხე, კლდესა ზედა შენი. ამას ზეით მოერთვის რიონს
Line of ed.: 7     სამჴრიდამ ჴევი ბარულა. გამოსდის კეცების მთას, დის ჩდილოთ
Line of ed.: 8     კერძ. ამ ჴევს ერთვის ჩონისის ჴევი დასავლეთიდამ. ამავ ბარის
Line of ed.: 9     წყალს ზეით არს მთაში მრავალძალს ეკლესია წმიდის გიორგი\სა
Line of ed.: 10     და ჯუარი დიდი ოქროსი, სასწაულთ-მოქმედი. ამას შესწირა
Line of ed.: 11     შააბაზ ჴრმალი ოქროთ მოოჭვილი, აწცა Manuscript page: d_163a  ძეს მუნ, არათუ სარწმუ\მოებით,
Line of ed.: 12     არამედ სცნან, რამეთუ ჴრმალი მისი ჰკიდავს მუნ. ხოლო
Line of ed.: 13     ჴიდისკარიდამ წავალს მცირე მთა კლდიან-ქარაფიანი ჩდილოთ, ვი\დრე
Line of ed.: 14     კავკასამდე. ამაზედ არს ეკლესია თხემსა ზედა შენი, წმიდის გი\ორგისა,
Line of ed.: 15     სასწაულიანი. უწოდებენ მთითურთ ველიეთსა. ამ ეკლესი\აზედ
Line of ed.: 16     გარდავალს გზა სადმელს, თჳნიერ მისა არა სადა, წესიდამ.

Line of ed.: 17        ხოლო ბარულას წყლის შესართავს ზეით მოერთვის რიონს
Line of ed.: 18     ჩდილოდამ მდინარე ლუხუნი, გამომდინარე კავკასისა, რაჭა\სუანეთს
Line of ed.: 19     შორისისა, და მოდის სამჴრეთად. ყოფილა ამ ლუხუნის ჴე\ობაზედ
Line of ed.: 20     შენობა დიდი, არამედ აწ მტერობისაგან სუანთა არღარა,
Line of ed.: 21     და ოჴერ არს. ამ ლუჴუნის აღმოსავლით კიდის მაღალს კლდის გო\რასა
Page of ed.: 766   Line of ed.: 1     ზედა და რიონის ჩრდილოთ არს ციხე მინდა, მაგარი და
Line of ed.: 2     აუღებელი მტრისაგან, და ვის უპყრავს ციხე ესე, არს ერისთავი რა\ჭისა.
Line of ed.: 3     ამ ციხისავე ძირს კოშკი დგას ლუხუნის კიდესა ზედა მცველად
Line of ed.: 4     წყლისათჳს. ამ მინდას ზეით მოერთვის რიონს ჩრდილოეთიდამ სო\რის
Line of ed.: 5     ჴევი. ამაზედ არს მონასტერი უგუმბათო, დიდი, კეთილ-შე
Line of ed.: 6     ნი, აწ ხუცის ამარად. ამ სორს ზეით მოერთვის რიონს სამჴრიდამ
Line of ed.: 7     ჴევი ჴეორი. ამ ჴევმა მოიგო სახელი ღრმა ჴევთა შინა დინები\თა.
Line of ed.: 8     ეს გამოსდის კეცების მთის კალთას, მცირეს ტბასა. პირველ დის
Line of ed.: 9     აღმოსავლიდამ დასავლეთად, მერმე სამჴრეთიდამ ჩდილოთ, ღრმას
Line of ed.: 10     ჴრამსა და კლდოვანსა შინა. რიონის Manuscript page: R_587  შესართავს ზეით ჴეორს ერთ\ვის
Line of ed.: 11     ბოყვის ჴევი აღმოსავლიდამ. ჴეორის სათავის მცირეს ტბის
Line of ed.: 12     ქუეით, ჩდილოთკენ, კლდეს გამოსდის წყაროდ დიდი მდინარე, და ამ
Line of ed.: 13     ორის წყლის შესართავს ქუეით არს შქმერი, დაბა დიდი, უვენახო,
Line of ed.: 14     უხილო, მგზავსი სხუათა მთის ადგილთა და შუენიერ ზაფხულის
Line of ed.: 15     ფრიად. კუალად ამ ჴეორის შესართავს ზეით მოერთვის რიონს
Line of ed.: 16     ჯეჯორის მდინარე. ეს გამოსდის კედელას კავკასსა და დის
Line of ed.: 17     კუდაროს ჩასავლის კარგა ქუეითამდე აღმოსავალ-ჩდილოს შუადამ
Line of ed.: 18     სამჴრეთს-დასავლეთს შორის, მერმე მოიქცევის და დის სამჴრიდამ
Line of ed.: 19     ჩდილოდ რიონამდე და მოერთვის მას სამჴრიდამ. რიონის შესართავს
Line of ed.: 20     ზეით და ჯეჯორის აღმოსავლით კიდურზედ არს ციხე, და ამ ციხეს
Line of ed.: 21     ზეით და ჯეჯორისვე აღმოსავლით არს დაბა წედისი, და ციხე
Line of ed.: 22     მცირე. აქ არს ლითონი რკინისა, და იღებენ მრავალსა.

Page of ed.: 767  
Line of ed.: 1        არამედ ჯეჯორის მდინარეზედ, სამჴრიდამ ჩდილოეთად დინე\ბულზედ,
Line of ed.: 2     არს დაბნები ვენახოვან-ხილიანი და მოსავლიანი. მას ზეით
Line of ed.: 3     მოსახლენი არიან ოვსნი, და უვენახო-უხილო, ვითარცა სხუანი
Line of ed.: 4     მთის ადგილნი. უწოდებენ ამას კუდაროს. გულოვანთას ერთვის
Line of ed.: 5     ჯეჯორს აღმოსავლიდამ სხუა ჴევი, წონასა და ამის შორის მთის გა\მომდინარე.
Line of ed.: 6     ამ წყალში ზის კალმახი: რა მოხარშო, მგზავსი არს
Line of ed.: 7     ზაფრანიანისა. ხოლო ამ გულოვანთას აღმოსავალ-სამჴრით, მცირეს
Line of ed.: 8     მთას იქით, არს წონა, ადგილი გარმოხუეული მთებითა და შინა\გან
Line of ed.: 9     ვაკე. აქ არს მცირე ტბა. ამას გამოსდის ყვირილა და მიდის, ვი\თარცა
Line of ed.: 10     აღვსწერეთ. არს წონა, ვითარცა სხუანი მთის ადგილნი, და
Line of ed.: 11     მოსახლენი ოსნი. გარდავალს აქიდამ და კუდაროდამ გზა ქცხილვა\ნის
Line of ed.: 12     ჴეობასა ზედა, დვანის ჴეობასა ზედა, ქართლში.

Line of ed.: 13        ხოლო ჯეჯორის შესართავს ზეით და რიონის სამჴრით არს
Line of ed.: 14     ონი. სახლობენ ურიანი ვაჭარნი და ვაჭრობენ. ონი ჰავით არს მშუ\ენი
Line of ed.: 15     და ზაფხულის ცხელი, ორთა მთათა შინა კლდოვანთა ყოფითა.
Line of ed.: 16     არამედ აგრილებს მდინარე რიონი. ამ ონს ზეით მოერთვის რიონს
Line of ed.: 17     ღარულას ჴევი სამჴრიდან. გამოსდის კედელის კავკასს. ამაზედ
Line of ed.: 18     არს შენობა მოსავლიანი, ვითარცა სხუა მთათა ადგილნი. ამან მოი\გო
Line of ed.: 19     სახელი დაბისაგან ღარისა, მუნ რიონის კიდესა დაშენებული\საგან.
Line of ed.: 20     ხოლო ონის პირისპირ, რიონის ჩდილოთ, მთის კალთასა ში\ნა,
Line of ed.: 21     მაღლა, არს დაბა ძეგლევი. აქა ეკლესიასა შინა არს ზეთი ჭი\ქითა
Page of ed.: 768   Line of ed.: 1     და მდუღარებს მარადის და, რაოდენ იღებენ, არ აკლს ჭიქასა
Line of ed.: 2     მას. ამას ზეით ერთვის საქორიას ჴევი რიონს ჩდილოდამ. ამ
Line of ed.: 3     ჴევის შესართავთან, რიონის კიდეზედ არს ციხე მაგარი ფრიად3. ამას
Line of ed.: 4     ზეით არს დაბა უწერა, რიონის ორსავ კიდესა Manuscript page: d_163b  ზედა. აქა, რიონის
Line of ed.: 5     ჩდილოთ, არს ეკლესია სიონი, დიდი. ამ ეკლესიის კამარასა შინა
Line of ed.: 6     მკიდარებს თმა ერთი ნაწნავი, და იტყჳან თამარ მეფისასასა. აქავ არს Manuscript page: R_588 
Line of ed.: 7     მიწა, რომელსა უწოდებენ სასუნებლად, რომელი დავსწერეთ ქარ\თლსაც,
Line of ed.: 8     არამედ ესე უმეტეს ძალიანი, რამეთუ გარდაფრენილი ფრინ\ველი
Line of ed.: 9     მას ზედა ჩამოვარდების სუნისაგან. არს ესე ონსაცა, გარნა
Line of ed.: 10     ესევე უმჯობესი.

Line of ed.: 11        ამას ზეით, ჭიდროთას არს ციხე მცირე, რათა ვერ ვიდოდ\ნენ
Line of ed.: 12     მთის კაცნი თჳნიერ მის ციხისა რაჭას. ჭიდროთას ზეით მოერ\თვის
Line of ed.: 13     რიონს აღმოსავლიდამ გლოლის ჴევი. აქა ძეს რიონზედ
Line of ed.: 14     ჴიდი. ხოლო გლოლის ჴევი გამოსდის გლოლასა და ჟღელეს შორის
Line of ed.: 15     კავკასსა, და მოდის დასავლეთად. ამ ჴევს ერთვის სხუა ჴევი ორი.
Line of ed.: 16     ერთი გამოსდის ამასა და დიგორს შორისს კავკასს. არს გლოლა
Line of ed.: 17     დაბა მგზავსი ციხისა, კოშკოვან-გოდლოვან-ზღუდიანი. შიგ ეკლე\სია,
Line of ed.: 18     აღვსილი ოქრო-ვეცხლის ხატითა და ჯუარითა და წიგნებითა,
Line of ed.: 19     ძუელადვე ხიზნულნი. კუალად გლოლის ჴევის შესართავს ზეით რი\ონის
Line of ed.: 20     სამჴრით არს ჭიორა, დაბა მოზღუდვილი და Manuscript page: A_260  კოშკოვანი
Page of ed.: 769   Line of ed.: 1     გოდლოვანი. ამას ზეით, ჩდილოთ კერძოდ, დაბა არს ღები,ეგრეთ\ვე
Line of ed.: 2     ნაშენი. ხოლო ჭიდროთას ზეით ეს ადგილნი, რომელნი დავსწე\რეთ,
Line of ed.: 3     არიან ვითარცა სხუა მთის ადგილნი, მოსავლით, ნაყოფით, პი\რუტყვთ,
Line of ed.: 4     მაგარი, ვიწრო და შეუალი მტერთაგან. სარწმუნოებით
Line of ed.: 5     ქრისტეანენი, ქართველთა თანა, არამედ უმეცარნი ამისიცა.



Section: 27  
Page of ed.: 769  
Line of ed.: 6   რაჭის საზღვართათჳს


Line of ed.: 7        ხოლო რომელნი აღვსწერეთ, სახელითგან ყოფანი ვთქჳთ, და
Line of ed.: 8     აწ ვიწყებთ საზღვართა მათთა. რამეთუ მზღვრის რაჭას: აღმოსავ\ლით
Line of ed.: 9     კუდაროსა, წონისა და ფაწის მდინარის შორისი მთა, და კავკა\სი
Line of ed.: 10     კედელა, და მუნიდამ ჩდილოთ წარსრული კავკასივე, ვიდრე დი\გორის
Line of ed.: 11     კავკასამდე, რაჭა გლოლასა და ჟღელეს შორისი; სამჴრით
Line of ed.: 12     წონიდამ წამოსული მთა დასავლეთად აღმოსავლეთიდამ, ვიდრე არ\პანისა
Line of ed.: 13     და დღნორამდე, გაჭრილი რიონისაგან მუნ. და მთასა ამას
Line of ed.: 14     საერთოდ უწოდებენ რაჭის მთას, ხოლო განყოფით დღნორს ზეით
Line of ed.: 15     წმიდის გიორგისას, მერმე გაჭრილს, ნაქერალას, ველევს, საღორეს,
Line of ed.: 16     გარჯილას, ნაჯიხურევს, საწალიკეს და კეცებს. ამ მთათა ჩდილოთ
Line of ed.: 17     კერძი არს რაჭისა და სამჴრეთის კერძი -- გარჯილა-ნაჯიხურევ\საწალიკე-კეცებისა
Line of ed.: 18     -- არს არგუეთისა, და მდინარენიცა ეგრეთვე;
Line of ed.: 19     დასავლით მზღვრის საღორის მთიდამ დღნორამდე რომელნი მთანი
Line of ed.: 20     აღვსწერეთ, და მთა გუელის თავისა. ხოლო მათ მთათა დასავლის
Line of ed.: 21     კერძო არს ოკრიბისა. და არიან მთანი ესენი მაღალნი და განიერნი,
Line of ed.: 22     თხემთა Manuscript page: R_589  უტყეონი და კალთათა ტყიანნი, და ზამთარს დიდთოვლიან\ნი,
Line of ed.: 23     სადაცა ვერ ივლის ცხენი, და ზაფხულის უთოვლო, წყაროიანი,
Page of ed.: 770   Line of ed.: 1     ბალახიან-ყუავილოვანნი, ნადირიან-ფრინველიანნი. და დაბნები
Line of ed.: 2     რაჭისანი, ამ მთათა კალთათა მყოფნი, არიან, ვითარცა შქმერი აღვ\სწერეთ,
Line of ed.: 3     აგარაკად და მთის ადგილად; და ჩდილოთ მზღვრის რაჭას
Line of ed.: 4     კავკასი, რომელი განჰყოფს გლოლას, ღებს, ჭიორასა და დიგორს\ბასიანსა,
Line of ed.: 5     ლუხუნსა და სუანეთსა, სადმელს, ტოლას და სუანეთსა.

Line of ed.: 6        და ამ საზღვართ შინაგან არს რაჭა, ფრიად მაგარი მთითა, კლდი\თა,
Line of ed.: 7     ჴრამითა, ჴევითა და ტყითა, შეუალი გარე მტრისაგან. ჰავით არს
Line of ed.: 8     კეთილმშუენი, ზაფხულის გრილი, ზამთარ თბილი და უქარო, მოსავ\ლიანი,
Line of ed.: 9     თჳნიერ ბრინჯ-ბამბისა ნაყოფიერებს ყოველნი მარცვალნი,
Line of ed.: 10     ვენახნი, ხილნი, მტილოვანნი ყოველნი. რიონის კერძოდ ამიერ და
Line of ed.: 11     იმიერ, სრულიად რაჭას ესრეთ ნაყოფიერებს, არამედ მთათა კერ\ძონი,
Line of ed.: 12     ვითარცა სხუანი მთის ადგილნი. პირუტყუნი, აქლემს გარდა,
Line of ed.: 13     ყოველნი, და არა მრავლად. ცხოვარი უდუმო, ღორი -- სიცოცხლე
Line of ed.: 14     მათი. მდინარეთა კალმახნი მრავალნი, სხუა თევზნი არარაჲ, არცა
Line of ed.: 15     რიონსა შინა. კაცნი ტანოვანნი, მჴნენი, ბრძოლასა შემმართებელ\ნი,
Line of ed.: 16     ძლიერნი. უსაქციელო-ბრიყუნი, უშუერ-მქცევნი, სხუათა მაო\ჴარნი,
Line of ed.: 17     მომხუეჭნი და ძჳრნი. სახლობენ მთავარნი და აზნაურნი.
Line of ed.: 18     ქალნი შუენიერნი, მქცევნი ეგრეთნივე, რბილნი. პირველად იყო
Line of ed.: 19     რაჭა შორაპანის საერისთო, მერმე იქმნა თჳთ საერისთოდ, და შემ\დგომად
Line of ed.: 20     კახაბერის მოწყუედისა ეპყრათ მეფეთა. მერმე ბაგრატ იმერ\თა
Line of ed.: 21     მეფემან მისცა ჩხეიძეს ერისთობა, და აწცა არიან იგი\\ნი Manuscript page: d_164a  ერისთა\ვად
Line of ed.: 22     რაჭას, და არს მესამე სადროშო. ხოლო სახელი მოიგო გარემოს\თა
Line of ed.: 23     დიდროვანთა მთათაგან და შინაგან ღრმის ადგილობისა მიერ:
Line of ed.: 24     "იხილე, რა ჭაა ადგილი ესე!"



Section: 28  
Page of ed.: 770  
Page of ed.: 771  
Line of ed.: 1   არგუეთის საზღვრისათჳს


Line of ed.: 2        ხოლო რაჭის სამჴრით არს, მთას იქით, არგუეთი ანუ მარ\გუეთი,
Line of ed.: 3     რომელი იწოდა ქუეყნის ნაყოფიერებისაგან და მარგვე\ლობისა
Line of ed.: 4     მუშაკობისათჳს -- მრგველნი მუნებურნი და არა აღმომ\ფხურელნი.
Line of ed.: 5     ხოლო საზღვარი არგუეთისა არს: აღმოსავლით ქართ\ლის
Line of ed.: 6     საზღვარი, ლიხის მთის დასავლის კერძო; სამჴრით ფერსათი,
Line of ed.: 7     მერმე, ხარაგეულს ქუეით, მდინარე ძირულა და შორაპანს ქუეით
Line of ed.: 8     წყალწითელამდე, ყვირილა; დასავლით წყალწითელა კუახჭირის
Line of ed.: 9     მთამდე და ჩდილოთ წინთქმულნი Manuscript page: R_590  მთანი -- კეცები, საწალიკე, ნა\ჯიხურევი
Line of ed.: 10     და გარჯილა. კუალად ჩდილოთ და დასავლეთად მზღვრის
Line of ed.: 11     არგუეთს საღორე-გარჯილიდამ ჩამოსული სამჴრითკენ მთა ჩხარამ\დე
Line of ed.: 12     და მერმე დასავლით წარსრული კუახჭირამდე, არგუეთსა და ოკ\რიბას
Line of ed.: 13     შორისი. და ამ საზღვარს შინაგან არს არგუეთი, ფრიად ნა\ყოფიერი
Line of ed.: 14     ყოვლითა მარცვლითა, არამედ ბრინჯს არა სთესენ. ხილ\ნი
Line of ed.: 15     ტყეთა შინაცა მრავალნი. პირუტყუნი მრავალნი, და არა ქართ\ლისებრ,
Line of ed.: 16     ვენახი დაბლარი და ღჳნო კეთილი, გარნა ქართლის კერძო
Line of ed.: 17     ადგილთა -- თხელი. ნადირნი და ფრინველნი მრავალნი, თევზნი
Line of ed.: 18     მდინარეთა არა ეგდენ, არამედ კალმახნი მთათ-კერძოთა მრავალნი,
Line of ed.: 19     კირჩხიბნი მრავალნი. კაცნი და ქალნი შუენიერნი, მბრძოლნი და
Line of ed.: 20     იმერეთს უმეტეს სხუათაგან შემმართებელად დიდებულნი, მომჭირ\ნე
Line of ed.: 21     მუშაკნი, სტუმართ-მოყუარენი. სახლობენ მთავარნი, აზნაურნი
Line of ed.: 22     მრავალნი. ძუელად იყო საერისთო შორაპნისა, და აწ მთავართა
Line of ed.: 23     თჳს-თჳსა პყრობითა. არს მეორე სადროშო. ამას შინა დიან მდინა\რენი
Line of ed.: 24     ყვირილა, ძირულა, ჩხერიმელა, ჩოლაბური და ამათი შემრთ\ველნი
Line of ed.: 25     მდინარენი.



Section: 29  
Page of ed.: 771  
Page of ed.: 772  
Line of ed.: 1   საჩხეიძოს საზღვრისათჳს და
Line of ed.: 2   სალომინაოსა


Line of ed.: 3        ხოლო არგუეთის სამჴრით არს საჩხეიძო, პირველად არგუ\ეთადვე
Line of ed.: 4     წოდებული, მერმე ფერსათის კერძოდ. შემდგომად პყრობი\თა
Line of ed.: 5     მთავართა ჩხეიძეთაგან საჩხეიძოდ ისახელა. არამედ განჰყოფს
Line of ed.: 6     საჩხეიძოსა და არგუეთს ჩდილოთ ჩხერიმელა, ძირულა და ყვირი\ლა,
Line of ed.: 7     მერმე საჩხეიძოსა და ვაკეს -- მდინარე რიონი საჩინომდე. ხოლო
Line of ed.: 8     აღმოსავლით მზღვრის საჩხეიძოს ფერსათიდამ ჩამოსული მცირე
Line of ed.: 9     მთა, ჩდილოთ ძირულამდე, ხარაგეულს ქუეით; სამჴრით მთა ფერ\სათი,
Line of ed.: 10     ანუ ღადოთ, ანუ ლომსიათ წოდებული. ხოლო დაბისაგან აწ
Line of ed.: 11     ფერსათად; თხემთა უტყეო, კალთათა ტყიანი, მაღალი და განიერი,
Line of ed.: 12     ზოგან თოვლიანი და ნადირიანი, ფრინვლიანი, ჩდილოთ კერძო იმე\რეთისა,
Line of ed.: 13     სამჴრით კერძო სამცხისა; დასავლით მზღვრის საჩინო\სალომინაოს
Line of ed.: 14     საზღვრის ხაზი, რიონიდამ ფერსათამდე, არამედ სვირს
Line of ed.: 15     ზეითს, აღმოსავლეთის კერძოს, უწოდებენ აწ ლომსიათ-ჴევს.

Line of ed.: 16        და არს ქუეყანა ესე მდინარეთა კიდურნი კბოდოვანი, ფლატო\ვანი,
Line of ed.: 17     ჭალიანი; მთის კერძო ვაკე და აყრილ-ტყიანი, ნიგვზნარ-ხი\ლიან-ვენახიანი,
Line of ed.: 18     ხეთა ზედა ასულნი, რომელსა უწოდებენ მაღლარ\სა
Line of ed.: 19     ანუ ბაბილოსა. ღჳნო მრავლად და კარგი. აბრეშუმს აკეთებენ,
Line of ed.: 20     არამედ არგუეთში უფროს. ბრინჯს არა სთესენ და ბამბას, სხუა\\ნი Manuscript page: R_591 
Line of ed.: 21     მარცვალნი ყოველნი ნაყოფიერებენ. პირუტყუთა აქა უმეტეს სიმ\რავლე
Line of ed.: 22     არგუეთ-რაჭისაგან, რამეთუ ზამთარცა მძოვარნი არიან
Line of ed.: 23     აჯამეთიდამ გურიამდე. ნადირნი მრავალნი, და აღვსილნი ტყენი მცი\რე-დიდითურთ.
Line of ed.: 24     ფრინველნი ურიცხუნი. თევზნი, ფერსათის მომდი\ნარეთა
Line of ed.: 25     წყალთა შინა, კალმახნი მრავალ და სხუა არარაჲ, და ვაკე\\\თა Manuscript page: A_261 
Page of ed.: 773   Line of ed.: 1     კირჩხიბნი. კაცნი მგვანენი არგუეთისანი. მსახლობელნი არიან
Line of ed.: 2     მთავარნი, აზნაურნი. პირველად იყო არგუეთის საერისთო, და აწ
Line of ed.: 3     პირველი სადროშო.



Section: 30  
Page of ed.: 773  
Line of ed.: 4   საჩიჯავაძოსათჳს


Line of ed.: 5        ხოლო საჩხეიძოს დასავლით არს საჩინო და მის დასავლით
Line of ed.: 6     საჯავახო. მზღვრის ამას იგივე მთა ფერსათი, ჩდილოთ რიონი, რო\მელი
Line of ed.: 7     განჰყოფს ვაკესა და საჩიჯავაძოს, დასავლით მზღვრის ფერ\სათიდამ
Line of ed.: 8     ჩამოსული მცირე მთა ჩდილოთ კერძ, საჯავახო-გურიის
Line of ed.: 9     განმყოფელი, ვიდრე რიონამდე, და აღმოსავლით, რომელი დავსწე\რეთ
Line of ed.: 10     სალომინაოს და საჩიჯავაძოს შორისი ხაზი. არამედ არს ადგი\ლი
Line of ed.: 11     ესე, ვითარცა აღვსწერეთ საჩხეიძო, და უმეტესადცა ნაყოფიე\რი
Line of ed.: 12     და ბარი. კაცნი მათგან ურბილესნი, და სადროშო მათივე. და ორ\თა
Line of ed.: 13     ამათ ადგილებთა Manuscript page: d_164b  დიან მდინარენი, რომელნიცა გამოსდიან ფერ\სათის
Line of ed.: 14     მთასა.



Section: 31  
Page of ed.: 773  
Line of ed.: 15   ვაკის საზღვრისათჳს


Line of ed.: 16        ხოლო საჩიჯავაძოს-სალომინაოს, რიონს გაღმით, სამჴრეთით
Line of ed.: 17     არს ვაკე, და ისახელების მათ ადგილთა სივაკისათჳს. და ამას
Line of ed.: 18     მზღვრის: აღმოსავლით წყალწითელა ყვირილიდამ კუახჭირის
Line of ed.: 19     მთამდე; სამჴრით მზღვრის ყვირილა და რიონი; დასავლით ცხენის\წყალი
Line of ed.: 20     და ცხენისწყლიდამ წასული ხაზი ისულეთამდე და რიონამდე;
Line of ed.: 21     ჩდილოთ კუახჭირის მთიდამ წარსრული ხაზი დასავლით, კახნიაურს
Line of ed.: 22     ქუეით, ირიბად, ქუთათისის დასავლით, და მაღლარის და ოფიშკვი\თის
Line of ed.: 23     აღმოსავლით, და გუბისწყლის სათავის გორაებზედ, ვიდრე
Line of ed.: 24     გვასტიბის ბოლოდ ცხენისწყლამდე. და არს სამკუთხედ ადგილი
Page of ed.: 774   Line of ed.: 1     ესე. ამას შინა, ცხენისწყლისა და რიონისაკენ, არს საჭილაო,
Line of ed.: 2     სამიქელაო. და არს ადგილი ესე ფრიად ნაყოფიერი ყოვლითა\ვე,
Line of ed.: 3     რომელნი დავსწერეთ, თჳნიერ ბრინჯისა. პირუტყუნი მძოვარ
Line of ed.: 4     არიან ზამთარ-ზაფხულს. ფრინველნი ურიცხუნი. თევზნი არასადა,
Line of ed.: 5     თჳნიერ რიონისა, კირჩხიბი მრავალ. არასადა არს მდინარე, თჳნიერ
Line of ed.: 6     გუბისწყლისა, და იგიცა მცირე. იზრდებიან ჭით. არამედ ადგილ\ადგილს
Line of ed.: 7     ჭათა შინა არს ჭია, რომლისა წყლის სმით გამობერავს ყელ\სა,
Line of ed.: 8     და დაეკიდების კაცსა და ქალსა, ვითარცა პარკი დიდი. უწოდე\ბენ
Line of ed.: 9     ყიყუს. ვენახნი დაბლარნი არი\\ან Manuscript page: R_592  მრავლად, ხილნი მრავალნი
Line of ed.: 10     ტყეთა შინაცა. ტყენი აყრილნი, და უწოდებენ ეწერს; და მწერნი
Line of ed.: 11     არიან არგუეთს, საჩხეიძოს და საჩიჯავაძოსა შინაცა. კაცნი და ქალ\ნი
Line of ed.: 12     ჰგონე ეგრეთნივე, არამედ უმეტეს მსწრაფლ მოუბარნი, ფრიად
Line of ed.: 13     მუშაკნი, რბილად მქცეველნი. სახლობენ მთავარნი და აზნაურნი.
Line of ed.: 14     პირველად იყო საერისთო ციხე-გოჯისა და შემდგომად იქმნა ქუთა\თისისა,
Line of ed.: 15     ოკრიბისა თანა. აწ ესეცა პირველი სადროშო.



Section: 32  
Page of ed.: 774  
Line of ed.: 16   ოკრიბის საზღვრისათჳს


Line of ed.: 17        ხოლო ამ ვაკის აღმოსავალ-ჩდილოთ არს ოკრიბა და არგუ\ეთის
Line of ed.: 18     ჩდილო-დასავლეთად, რომელი ისახელა თჳსის ადგილობისა\განვე,
Line of ed.: 19     რამეთუ გარემოთა ადგილებთა თჳსთაგანვე სრულიად მჩენა\რობს
Line of ed.: 20     ოკრიბა, და ამისთჳს ითქმოდა: "ოო, ქრება ესე კეთილ-შუე\ნიერ
Line of ed.: 21     ადგილ არს"! ხოლო ოკრება ესე იმზღვრების: აღმოსავლით
Line of ed.: 22     მთით რაჭასა და ამას შორისით, ველევ-საღორის მთით, და საღო\რის
Line of ed.: 23     მთიდამ წასრულის სამჴრით, ეიდრე ჩხარამდე, მთითა ოკრიბა\არგუეთს
Line of ed.: 24     შორისით; სამჴრით ჩხარიდამ დასავლეთად წასრულის
Page of ed.: 775   Line of ed.: 1     მთით კუახჭირამდე, მერმე კახნიაურის ხაზით რიონამდე; ჩდილოთ
Line of ed.: 2     ველევი, ნაქერალა, გაჭრილი, წმიდა გიორგის მთანი, ვიდრე დღნო\რამდე,
Line of ed.: 3     მერმე ხომლის კლდიდამ წარსრული მთა დასავლეთად, ვიდ\რე
Line of ed.: 4     გვასტიბემდე; დასავლით კახნიაურიდამ წარსრული ხაზი, ვიდრე
Line of ed.: 5     გვასტიბემდე, ოკრიბა-ვაკის საზღვარი.

Line of ed.: 6        და არს ამათ შინა ქუეყანა, თჳნიერ ბრინჯ-ბამბისა, ყოვლითა
Line of ed.: 7     მარცვლითა ნაყოფიერი ფრიად, ხილითა, ვენახითა. არამედ ვენახი
Line of ed.: 8     მაღლარი, ღჳნო მსუბუქი, მხე-გემოიანი. პირუტყუნი არგუეთისა\ებრ,
Line of ed.: 9     ფრინველნი და ნადირნი მრავალნი. არს მცირე მთა-გორიანი,
Line of ed.: 10     ტყიან-ბალახიან-ყვავილიან-წყაროიანი. დის მდინარე წყალწითელა
Line of ed.: 11     და მისნი შემრთველნი, და ქუთაის ზეით რიონი და მასში შემრთვე\ლი
Line of ed.: 12     ხომლის კლდემდე. თევზნი, თჳნიერ კალმახისა, არარა. კირჩხიბ\ნი
Line of ed.: 13     მრავალნი. კაცნი და ქალნი ჰგონე ვითარცა ვაკისანი, გარნა უღო\ნო
Line of ed.: 14     მუშაკნი, ვერ ღონიერნი. არამედ მთავარნი და აზნაურნი მჴნენი,
Line of ed.: 15     ზნეობიანნი, შემმართებელნი. ეს ოკრიბა რიონის აღმოსავლეთი
Line of ed.: 16     პირველად იყო არგუეთისა, და დასავლეთისა ნაქალაქევის საერის\თოსი,
Line of ed.: 17     შემდგომად იქმნა ქუთათისის საერისთოსი და აწ -- მეოთხე
Line of ed.: 18     სადროშო ლეჩხუმითურთ, მეფისა თანა მყოფნი. და სახელნი ესენი
Line of ed.: 19     ადგილებთა ამათ, რომელნი აღვსწერეთ, ანუ ეწოდათ ესრეთ ანუ
Line of ed.: 20     ეგროსის ძეთაგან და ძის ძეთაგან, ვითარცა სხუათა ადგილებთა. და
Line of ed.: 21     ვინაჲთგან შევასრულეთ იმერეთი, აწ ვიწყებთ ოდიშს.



Section: 33  
Page of ed.: 775  
Manuscript page: R_593 
Line of ed.: 22   ოდიშისათჳს


Line of ed.: 23        ხოლო ესე ოდიში ისახელა ორითა სახელითა: პირველად მეგ\რელნი,
Line of ed.: 24     რამეთუ ეგროს აღაშენა ქალაქი და უწოდა ეგრი. ამას სწე\რენ
Line of ed.: 25     ევროპელნი კოლხიდად, სადიდამ იაზონ წარიღო ოქროს რუნი,
Page of ed.: 776   Line of ed.: 1     ანუ საწმისი. არამედ ჭალაკი იგი აქა არასადა მოიპოების, არცა მატი\ანე
Line of ed.: 2     ჩუენი მოიჴსენებს მას, გარნა რამეთუ მას ჟამსა ეგრის-წყალს იქი\თი,
Line of ed.: 3     დასავლეთისა, ეპყრათ ბერძენთა, აქა არს ადგილი იგი. ამისთჳს
Line of ed.: 4     უწოდეს მეეგრელნი. ხოლო ოდიში -- განდგნენ რა ეგრისის მდინა\რის
Line of ed.: 5     იქით\\ნი Manuscript page: d_165a  და მიერთნენ ბერძენთა, იტყოდიან; "ოდეში იყომე ქუ\ეყანა
Line of ed.: 6     იგი ჩუენი", და ისახელნენ აწამდე ესრეთ. ხოლო საზღვარი
Line of ed.: 7     ოდიშისა არს ცხენისწყალი და ხაზი ისულეთამდე, მერმე თაკუერსა
Line of ed.: 8     და ოდიშს შორისი მთა, კავკასიდამ ჩამოსული სამჴრით და კუალად
Line of ed.: 9     თაკუერიდამვე წარსრული კავკასი ჩდილოთ, ვიდრე ეგრისის სათავე\მდე,
Line of ed.: 10     ოდიშსა და სუანეთს შორისი; სამჴრით მდინარე რიონი, გურია\ოდიშს
Line of ed.: 11     შორისი, და კუალად ეგურის მდინარის შესართავს დასავლეთი
Line of ed.: 12     შავი ზღუა; დასავლით ზღუა შავივე და კუალად ანაკოფიის მცირე
Line of ed.: 13     მთა, კავკასიდამ ჩამოსული სამჴრით ზღუამდე; ჩდილოთ კავკასის
Line of ed.: 14     მთა. ხოლო ცხენისწყლის დასავლეთის კერძო რომელი დავსწერეთ,
Line of ed.: 15     ოდიშისა არს. და ცხენისწყლის დასავლით არს მუნვე ბანძა და
Line of ed.: 16     ციხე კეთილნაშენი.

Line of ed.: 17        ბანძას ზეით და ცხენისწყლის დასავლით, და მისი მჭურეტი,
Line of ed.: 18     მაღალს ადგილზედ, არს ჭყონდიდი, ეკლესია გუმბათიანი, დიდ\შენი,
Line of ed.: 19     მარტვირისა. ეს აღაშენა ჱ̃ მეფემან აფხაზთამან გიორგიმ და
Line of ed.: 20     შეამკო ყოვლითა შემკობილებითა საეკლესიოსათა. დაფლული არს
Line of ed.: 21     მეფე ბაგრატ. ამანვე დასუა მუნ ეპისკოპოზი, და აწცა არს მწყემსი
Line of ed.: 22     უნაგირის აღმოსავლეთისა ცხენისწყლამდე. ამათთა დასავლით დის
Line of ed.: 23     მდინარე აბაშა, პირველ სხჳს სახელით წოდებული. შემდგომად,
Line of ed.: 24     მოიქცა რა ანაკოფიიდამ მურვან ყრუ, აქ დაბანაკებულთა მოაშთო
Line of ed.: 25     ამან პ̃ ჩ̃ აბაში, და მიერითგან იწოდა აბაშა. ამაზედ არს სახარია,
Page of ed.: 777   Line of ed.: 1     ციხე და სასახლე დადიანისა. ესე სიგრძით არს ტეხურის შესართა\ვამდე.
Line of ed.: 2     გამოსდის კავკასს, ოდიშსა და სუანეთს შორისს, და დის ჩდი\ლოდამ
Line of ed.: 3     სამჴრით. არა არს მას შინა თევზი, თჳნიერ კალმახისა.

Line of ed.: 4        ამის დასავლით დის მდინარე ტეხური. იწოდა ჩქარად დი\ნებისაგან,
Line of ed.: 5     რამეთუ შემუსრავს და მტეხარე ჰყო\\ფს Manuscript page: A_262  ჴიდსა თუ სხუა\სა
Line of ed.: 6     რაჲს, გამოსდის მასვე კავკასსა, მიერთვის ისულეთს ჩდილოდამ
Line of ed.: 7     რიონს. ხოლო ტეხურისა და აბაშას შესართავს ზეით, უნაგირას
Line of ed.: 8     მთის ძირზედ და ტეხურის დასავლის კიდეზედ, არს შხეთს ციხე
Line of ed.: 9     დიდნაშენი და სასახლე დადიანისა. ამას ზეით, კიდევ ტეხურისავ კი\დეზედ,
Line of ed.: 10     არს სენაკს ეკლესია გუმბათიანი, კეთილშენი, საყოფე\ლი
Line of ed.: 11     Manuscript page: R_594  აფხაზთა კათალიკოზისა. აწ სენაკს ზეით, უნაგირას ძირში, არს
Line of ed.: 12     ნაქალაქევი, ციხე გოჯად წოდებული. ეს აღაშენა ა̃ მე\ფის
Line of ed.: 13     ფარნაოზის ჟამს ქუჯიმ, ქალაქი და ციხე, და ამისი საერისთოვე
Line of ed.: 14     იყო სრულიად რიონის დასავლეთი სუანეთით. შემუსრა ყრუმ, არა\მედ
Line of ed.: 15     იყო კუალად ქალაქი, და შემდგომად მოოჴრდა ქალაქი. აწ არს
Line of ed.: 16     ციხე კუალად და სასახლე დადიანისა. ხოლო ამ ტეხურის დასავლის
Line of ed.: 17     კიდურსა რიონიდამ წარმოსდევს მცირე მთა კავკასამდე, ტყიანი და
Line of ed.: 18     ნადირიანი. ამას უწოდებენ უნაგირას. ამ მთას მზღვრიდენ ოდეს\მე
Line of ed.: 19     იმერთა და ოდიშთა საზღვრად და არს ჭყონდიდიდამ უნაგირამდე
Line of ed.: 20     მთის ძირი სალიპარტიანო. არიან ამ ადგილთა შინა მოსახლენი მთა\ვარნი
Line of ed.: 21     და აზნაურნი. და არს ქუეყანა ესე მგზავსი ვაკისა და უმეტეს
Line of ed.: 22     ნაყოფიერი და ტყიანი.

Line of ed.: 23        ხოლო ისულეთს, ტეხურის შესადინარს ქუეით, სადაცა ერთვის
Line of ed.: 24     რიონი ზღუას, აქა არს ფოთი. და ამ ფოთის ჩდილოთ კერძ შესდის
Page of ed.: 778   Line of ed.: 1     ზღუას ხორგის წყალი. მოიგო სახელი დაბის ხორგისა\გან,
Line of ed.: 2     ზღვს კიდესა ზედა შენისა, სადაცა არს სასახლე აფხაზთა კა\თალიკოზისა.
Line of ed.: 3     გამოსდის მასვე წინჴსენებულს კავკასს და მოდის აღ\მოსავლიდამ
Line of ed.: 4     დასავლეთად. ამავ წყალზედ, მთის ძირში, უნაგირას
Line of ed.: 5     ჩდილოთ, არს ციხე ჭაქვითი და სასახლე დადიანისა. ხოლო ამ
Line of ed.: 6     წყლის ჩდილოთ, მთის ძირს, ველსა ზედა არს ხეთას ციხე და
Line of ed.: 7     სასახლე დადიანისა. ამის ჩდილოთ დის ჭანის წყალი, წოდებუ\ლი
Line of ed.: 8     ჭელენჯიხის გამო. გამოსდის მასვე კავკასსა და დის აღმოსავლი\დამ
Line of ed.: 9     დასავლეთად, და მიერთვის ზღუას ხოფს. ამ მდინარის ჩდილოთ
Line of ed.: 10     კერძოთ, ზღჳს კიდეზედ არს ხოფი. აქა არს ეკლესია გუმბათიანი,
Line of ed.: 11     კეთილშენი და შემკული. აქ ეკლესიასა შინა მსუენარებს პერანგი ყოვ\ლად
Line of ed.: 12     წმიდის ღვთისმშობლისა, სასწაულთმოქმედი. ამ წყალზედ,
Line of ed.: 13     ჩდილოს კიდესა ზედა და ხოფს ზეით, არს ეკლესია ჩაისს, დიდი,
Line of ed.: 14     გუმბათიანი, კეთილშენი და შემკული. ზის ეპისკოპოზი, მწყემსი ამ
Line of ed.: 15     წყლის სამჴრეთის კერძოსი უნაგირამდე და რიონა-ზღუამდე. ამავ
Line of ed.: 16     მდინარის ჩდილოთ კერძოდ დიდს ველსა ზედა არს ზუგდიდი, სა\\\სახლე Manuscript page: d_165b 
Line of ed.: 17     დადიანთა, დიდშენი და პალატებიანი, ზღუდე-გოდლიანი.

Line of ed.: 18        ამ ზუგდიდის აღმოსავლით, მთის ძირზედ, არს ჭელენჯიხი.
Line of ed.: 19     ეკლესია გუმბათიანი, დიდშენობა, შუენიერი, კეთილს ადგილს. ზის
Line of ed.: 20     ეპისკოპოზი, მწყემსი ჭანის მდინარისა და დადის მდინარის შორი\სის
Line of ed.: 21     ადგილთა, კავკასიდამ ზღუამდე. ამის ჩდილოთ დის მდინარე
Page of ed.: 779   Line of ed.: 1     ეგური, წოდებული დაბის გამო. გამოსდის მასვე სუანეთსა და
Line of ed.: 2     ოდიშს შორისს კავკასსა, მოდის აღმოსავლეთი\\დამ Manuscript page: R_595  დასავლეთად, მი\ერთვის
Line of ed.: 3     ზღუას ანაკრიას. ანაკრიას აღაშენეს ოსმალთა ციხე,
Line of ed.: 4     ქრისტესსა ჩ̃ღგ ქართულსა ტ̃ჟა, აწცა უპყრავთ მათვე. ანაკრიის
Line of ed.: 5     აღმოსავლით ამ მდინარეზედ არს რუხს ციხე დიდშენი, შიგ წყარო
Line of ed.: 6     გამომდინარე. აღაშენა ლევან დადიანმან ქრისტესსა ჩ̃ქმზ, ქართულ\სა
Line of ed.: 7     ტ̃ლე, შემდგომად შემუსრეს ოსმალთა წელსა ჩ̃ღკე, ქართულსა
Line of ed.: 8     უ̃იგ, და ამის ქვით აღაშენეს ანაკრია უმტკიცესად. რუხს ითხრების
Line of ed.: 9     კაჟი ჩახმახისა ფრიად კეთილი და მრავალი. რუხს ზეით, ამ წყალ\ზედ,
Line of ed.: 10     მთასა შინა არს სააფაციო სათავიდამ.

Line of ed.: 11        კუალად ამ ეგურის ჩდილოთ დის დადის-წყალი, წოდებუ\ლი
Line of ed.: 12     დადის დაბის გამო. გამოსდის მასვე აღმოსავლეთის კავკას\სა,
Line of ed.: 13     და მოდის დასავლეთად, და მიერთვის ზღუას. ამ დადის-წყლის
Line of ed.: 14     ჩდილოთ დის ეგრისის წყალი, წოდებული ეგრისის, თარ\გამოსის
Line of ed.: 15     ძის, გამო. გამოსდის მასვე კავკასს, დის დასავლეთად და
Line of ed.: 16     მიერთვის ზღუას ილორს. ხოლო ზღჳს კიდეზედ, ამ წყლის დასავ\ლითს
Line of ed.: 17     კიდეზედ, არს ილორს ეკლესია წმიდის გიორგისა. ამას
Line of ed.: 18     უდის აღმოსავლით ეგრისი, დასავლით მდინარე მოქჳსა, და უძეს
Line of ed.: 19     სამჴრით ზღუა და ჩდილოთ ველი. არს ეკლესია უგუმბათო, მცირე,
Line of ed.: 20     მდიდარი და შემკული. არამედ სილოვანობის გამო, რათა არა შეირ\ყეს
Line of ed.: 21     ეკლესია, მოუღიათ ქვა დიდ-ფრიადი, ფიქალი და მას ზედა შენი
Line of ed.: 22     არს სრულიად ეკლესია. აქ მოიყვანს ჴარს ყოველწლივ ი̃ ნოემბერს,
Page of ed.: 780   Line of ed.: 1     რომელსა დაჰკლვენ და განიყოფენ მეფე დიდებულებითურთ. გარნა
Line of ed.: 2     არს ფრიად სასწაულთმოქმედი ჭეშმარიტსა ზედაცა. არამედ მოს\წუეს
Line of ed.: 3     ოსმალთა ეკლესია ილორისა ქრისტესსა ჩ̃ღლგ ქართულსა
Line of ed.: 4     უ̃კა.

Line of ed.: 5        ხოლო ამ ეგრისის მდინარესა ზედა, მთასა შინა, არს ეგრი,
Line of ed.: 6     სადაცა მოვიდა პირველად ეგროს, ძე თარგამოსისა, და აქა აღაშე\ნა
Line of ed.: 7     ქალაქი და დაიპყრა საზღვარი თვსი. არამედ ამას შემდგომად
Line of ed.: 8     უწოდეს ბედია, რომელი დასუა ა̃ მეფემან ფარნაოზ ქუჯი ერის\თავად
Line of ed.: 9     რიონის დასავლეთისა, ვინაჲთგან ჰპოვა ბედი. მერმე აფხაზ\თა
Line of ed.: 10     მეფის ლევანისაგან განიყო, და ცხომის ერისთავი სხუა, ბედიისა
Line of ed.: 11     სხუა, აფხაზთა სხუა, თამარ მეფემდე ესრეთ. შემდგომად რუსუდა\ნისა
Line of ed.: 12     -- ოდიშისა დადიანი, და ბედიელი მას აქეთისა, არღარა ცხო\მისა.
Line of ed.: 13     აქავ, ბედიას, აღაშენა ნ̃დ მეფემან ბაგრატ ეკლესია დიდ-შუ\ენიერ
Line of ed.: 14     გუმბათიანი და შეამკო სიმდიდრითა დიდითა ფრიად. ამისთჳს
Line of ed.: 15     წერილ არს: "ვისაც გენებოს სიდიდე და სიმდიდრე ბაგრატ ნ̃დ მე\ფისა,
Line of ed.: 16     გინიხილე ბედიის ეკლესია და მით სცნობ". დასუა ეპისკოპო\ზი
Line of ed.: 17     ოდიშისა, და აწცა ზის, და მწყემსი არს აწ დადის-წყლისა და
Line of ed.: 18     მოქვის-წყლის შუათისა ადგილთა. აქავ მოიღო იგივე მეფე ბაგრატ
Line of ed.: 19     ზვიადა ერისთავმან და დაფლა.

Line of ed.: 20        ხოლო ამ ეგრისის მდინარის დასავლით დის მოქჳს მდინა\რე
Line of ed.: 21     ჩდილოდამ სამჴრით. გამოსდის კავკასს და მიერთვის ილორს
Line of ed.: 22     ზღუას. ამ მდინარესა ზედა, მთა\\ში, Manuscript page: R_596  არს მოქუს ეკლესია გუმბა\თიანი,
Page of ed.: 781   Line of ed.: 1     დიდნაგები. აღაშენა თ̃ მეფემან აფხაზთამან ლეონ შემკო\ბითა
Line of ed.: 2     დიდითა. ზის ეპისკოპოზი მწყემსი კოდორის მდინარისა და
Line of ed.: 3     მოქჳს მდინარის შორისის ადგილისა. არამედ ეს მდინარე მოქჳსა დის
Line of ed.: 4     მოქუამდე აღმოსავლიდამ დასავლეთად. ხოლო მოქჳს მდინარის და\სავლით
Line of ed.: 5     დის კოდორის მდინარე. ამ წყალზედ არს ეკლესია
Line of ed.: 6     დრანდას, მთაში, გუმბათიანი, შუენიერი, დიდშენი. ზის ეპისკო\პოზი,
Line of ed.: 7     მწყემსი კოდორსა და ანაკოფიის შორისისა ადგილთა. არამედ
Line of ed.: 8     აწ აფხაზთაგან არღარა არიან ორთა ამათ შინა ეპისკოპოზნი. გარნა
Line of ed.: 9     მდინარე კოდორი დრანდამდის დის აღმოსავლიდამ დასავლეთად,
Line of ed.: 10     გამომდინარე კავკასიიდამ, და დრანდიდამ ზღუამდე დის ჩდილოდამ
Line of ed.: 11     სამჴრით. მოიგო სახელი დაბის კოდორისაგან, რომელი არს
Line of ed.: 12     დრანდას ზეით, ამ წყალზედ, მთაში.

Line of ed.: 13        ხოლო ამ კოდორის დასავლეთად დის მდინარე ცხომი\სა,
Line of ed.: 14     გამომდინარე კავკასისა, და მოერთვის ზღუას ჩდილოდამ. ამ
Line of ed.: 15     წყალზედ, მთაში, არს ცხომი, და ისახელების Manuscript page: d_166a  მდინარე ესე ამის\გან.
Line of ed.: 16     იყო ცხომი ქალაქ და საერისთო, და აწ დაბა. ამ ცხომის Manuscript page: A_263  და\სავლით
Line of ed.: 17     არს ანაკოფია და მდინარე მისი მცირე, გამომდინარე კავ\კასისა
Line of ed.: 18     და მომრთველი ზღჳსა ეგრეთვე ჩდილოდამ. ამ მდინარის აღ\მოსავლით
Line of ed.: 19     და ზღჳს კიდეზედ არს ქალაქი ანაკოფია. ეს აღა\შენეს
Line of ed.: 20     ბერძენთა. აქავ ერეკლეოს კეისარმან დასუა ერისთავი აფ\ხაზთა,
Line of ed.: 21     ეგრისის მდინარის დასავლეთისა ზღუამდე. იყო ქალაქი კე\თილი,
Line of ed.: 22     შუენიერი, ზღუასა ზედა წაშენებული, და შემდგომად ბაგრა\ტიონთაგან
Line of ed.: 23     უმეტეს განდიდებული, რომლისა ზღუასა შინა სუეტნი
Line of ed.: 24     ორმოცამდე დღესაც ჩანან. არამედ აწ ოჴერ არს; და საზღვარი
Page of ed.: 782   Line of ed.: 1     ოდიშისა და აფხაზეთისა; ამ ანაკოფიის აღმოსავლით ზღჳდამ მთამ\დე
Line of ed.: 2     შეავლო ზღუდე დიდი ლევან დადიანმან, აფხაზთა გამოესლვე\ლობისათჳს,
Line of ed.: 3     გარნა აწ უქმად არს.

Line of ed.: 4        ხოლო სიგრძე ოდიშისა არს კავკასის თხემიდამ ზღუამდე და
Line of ed.: 5     ცხენის წყლიდამ ზღუადმდევე, და მეორე -- ეგრისის წყლიდამ ანა\კოფიამდე.
Line of ed.: 6     და განი მისი რიონის მდინარიდამ ეგრისის მდინარემდე,
Line of ed.: 7     და მეორე -- ზღჳდამ კავკასის თხემამდე. და არს ჰავითა ესე ოდიში
Line of ed.: 8     მშუენი. ზაფხულს ზღჳს პირნი და ვაკენი ცხელი და არა გაუძლისი,
Line of ed.: 9     მთის კერძონი გრილნი, აგარაკოვანნი, კეთილნი. ზამთარ თბილი,
Line of ed.: 10     არამედ ზაფხულცა სუელი, და ნამიანი, და ნოტიო, გარნა უწყინარ\უენო,
Line of ed.: 11     უქარო და უყინვო, დიდთოვლიანი. მოსავალნი მარცვალთა
Line of ed.: 12     ფრიად ნაყოფიერნი მრავლად, რამეთუ ბრინჯი ნაყოფიერებს ურ\წყავად.
Line of ed.: 13     ნარინჯი, თურინჯი, ზეთისხილი, ბროწეული ადგილ ადგილს
Line of ed.: 14     და სხუანი ხილნი მრავალნი. ვენახნი მაღლარნი, ღჳნო მსუბუქი და
Line of ed.: 15     კარგი. აქა არს ღჳნო ზარდაგი, ფერისათჳს ეგრეთ წოდებული,
Line of ed.: 16     ფრიად კეთილი, ძალიანი Manuscript page: R_597  და ქებული ყოველთა შინა. აქ ჰყოფენ აბ\რეშუმს
Line of ed.: 17     უმეტეს მრავლად იმერეთისაგან. პირუტყუნი -- ცხოვარნი
Line of ed.: 18     მცირედ და სხუანი მრავლად, რამეთუ უვისთ ჯოგად, მროწლედ,
Line of ed.: 19     და თხა, ცხოვარი და ღორი ერთ არვედ. რამეთუ არა უჴმსთ მწყემ\სი,
Line of ed.: 20     და მძოვარ არიან ზამთარ-ზაფხულს ბალახთა. ფრინველნი მრა\ვალნი;
Line of ed.: 21     ფუტკართაგან თაფლი და ცჳლნი მრავალნი, ვინაჲთგან ტყე\თა
Line of ed.: 22     შინა მრავლად არიან. ნადირნი წურილნი და დიდნი ურიცხუნი,
Line of ed.: 23     თჳნიერ ქურციკისა, და სანადირო მრავალნი და კეთილნი. თევზნი
Page of ed.: 783   Line of ed.: 1     მთის კერძოდ კალმახნი მრავლად, ხოლო ვაკეთა სხუანი თევზნი და
Line of ed.: 2     კირჩხიბნი ურიცხუნი. ზღუასა შინა იპყრობის ანდაკია და სხუანი
Line of ed.: 3     ზღჳს თევზნი. მდინარეთ შემდინარეთა ზღუათა შინა უწოდებენ მას
Line of ed.: 4     ადგილს თუალსა, და არიან ნავსადგურნი. მოდგებიან ნავნი და
Line of ed.: 5     ვაჭ/რობენ.

Line of ed.: 6        ხოლო არიან კუალად ამავ ადგილებთა შინა ჴევნი და მცირე
Line of ed.: 7     მდინარენი და წყარონი კეთილ-გემოიანნი, რომელნი სიგრძისათჳს
Line of ed.: 8     დავიდუმეთ. არიან კაცნი და ქალნი შუენიერნი, არამედ იმერთაებრ
Line of ed.: 9     არა ტანოვანნი, ჴორციანნი და მწითურნი, გულმწყრალნი მყისად
Line of ed.: 10     და მსწრაფლნი, ბრძოლათა შინა იმერთაებრ ვერ ქებულნი, ბრძო\ლიდამ
Line of ed.: 11     გაბრუნებით ქებულნი. სარწმუნოებითა, რჯულითა, და წე\სითა,
Line of ed.: 12     და ქცევითა იმერთათა. სამწყსონი აფხაზეთის კათალიკოზი\სანი.
Line of ed.: 13     ენით არიან -- დიდნი და წარჩინებულნი ქართულის ენითა, არა\მედ
Line of ed.: 14     აქუსთ თჳსიცა ენა, გარნა წამჴდარი ქართულივე, ვითარცა:
Line of ed.: 15     ღმერთი-ღორონთი, ჩემი-ჩქიმი. და აქუსთ წიგნი ქართულივე და
Line of ed.: 16     და არა სხუა. ხოლო აწ ეგრისის მდინარემდე უპყრავსთ აფხაზთა,
Line of ed.: 17     და მას ზეითი სამჴრის კერძო დადიანსა. კუალად ქუეყანა ესე არს
Line of ed.: 18     ფრიად ტყიანი, მთით ბარამდე, და მცირე ველოვანი. მდინარეთა
Line of ed.: 19     კიდენი ჭალოვანნი და ვაკეთა აყრილნი ეწერნი, ბარდოვან-ტალახ\ჭანჭრობიანი
Line of ed.: 20     და ფრიად წვმიანი. ამისგან არს ფრიადი ნოტიობა, გა\რნა
Line of ed.: 21     უვნებელი.



Section: 34  
Page of ed.: 783  
Line of ed.: 22   აფხაზეთისათჳს


Line of ed.: 23        ხოლო ანაკოფიის დასავლეთი არს აფხაზეთი, პირველად
Line of ed.: 24     წოდებული ეგრეთვე ეგრისი, რამეთუ ვინაჲთგან წილი ეგროსისა
Page of ed.: 784   Line of ed.: 1     არს ზღუამდე, მის გამო ეწოდა ეგრივე. არამედ შემდგომად განდგო\მისა,
Line of ed.: 2     დაიპყრეს რა ბერძენთა, მათ უწოდეს აბასა, ხოლო ქართველთა
Line of ed.: 3     აფხაზეთი. გარნა უმეტეს საგონებელი არს, ძეთაგან ანუ ძის ძეთა\გან
Line of ed.: 4     ეგროსისათა ეწოდა სახელი ესე. ხოლო საზღვარი აფხაზეთისა
Line of ed.: 5     არს: აღმოსავლით ანაკოფიის დასავლეთით მცირე Manuscript page: R_598  მთა, კავკასი\დამ
Line of ed.: 6     ჩამოსული ზღუამდე; დასავლით ზღუა და კაპპეტის მდინარე.
Line of ed.: 7     Manuscript page: d_166b  არამედ სხუანი მზღვრიან ჯიქეთის დასავლეთის ზღუამდე; ჩდილოთ
Line of ed.: 8     მზღვრის მთა კავკასი, სამჴრით ზღუა შავი. სიგრძე ამისი არს ანაკო\ფიიდამ
Line of ed.: 9     კაპპეტის მდინარემდე ანუ ზღუამდე; განი ზღჳდამ კავკასის
Line of ed.: 10     თხემამდე.

Line of ed.: 11        ხოლო ანაკოფიის დასავლით დის აღაცოს წყალი. გამოს\დის
Line of ed.: 12     კავკასს და მიერთმის ზღუას ჩდილოდამ. ამ აღაცოს წყლის და\სავლით
Line of ed.: 13     დის ზუფუს მდინარე, გამოსდის კავკასს, დის სამჴრით,
Line of ed.: 14     მიერთვის ჩდილოდამ ზღუას. არს ზუფუ მცირე ქალაქისაებრი,
Line of ed.: 15     სახლი და საყოფელი შარვაშიძისა, რომელი მპყრობლობს აფხაზთა,
Line of ed.: 16     არავის მორჩილებასა შინა მყოფი. ამ ზუფუს დასავლით დის მუ\წის-წყალი.
Line of ed.: 17     გამოსდის კავკასსავე, მოერთვის ჩდილოდამ ზდუას.
Line of ed.: 18     ამ მუწის-წყლის დასავლით არს ბიჭვინტას ეკლესია დიდი,
Line of ed.: 19     დიდშენი, კეთილ ფრიად, გუმბათიანი, ზღჳს კიდესა ზედა. ეს აღაშე\ნა
Line of ed.: 20     იუსტინიანე კეისარმან შემკობითა დიდითა. პირველ იყო საეპის\კოპოზო.
Page of ed.: 785   Line of ed.: 1     ჟამსა აფხაზთა მეფეთათა იქმნა საკათალიკოზოდ, და აწ
Line of ed.: 2     არს საყდარი აფხაზთა კათალიკოზისა, არამედ აწ ხუცის ამარად,
Line of ed.: 3     ვინაჲთგან აფხაზნი არღარა მონებენ რჯულსა და სარწმუნოებასა
Line of ed.: 4     (ამას ვგონებ ნიკოფსიად, და ეკლესიასაცა მასზედ აღშენებულ\სა
Line of ed.: 5     მისთჳს, ვინაჲთგან ნიკოფსიას დაფლულ არს მოციქული სჳმონ
Line of ed.: 6     კანანელი). ამის ბიჭვინტის დასავლით დის კაპპეტის მდინა\რე,
Line of ed.: 7     დიდი და ჩქარად მდინარე. გამოსდის ესე რაჭის მთას, კავკასსა,
Line of ed.: 8     გამოვლის სუანეთს, ალანსა და მას ქუეითთა ორს კავკას-შორისთა
Line of ed.: 9     და მოერთვის აქა ჩდილოდამ ზღუასა.

Line of ed.: 10        ხოლო ესე აფხაზეთი შემკული არს ყოვლითა ნაყოფიერებითა
Line of ed.: 11     და ჰავითა, რამეთუ ნაყოფიერებენ ყოველნი მარცვალნი, ხილნი, ვე\ნახნი,
Line of ed.: 12     პირუტყუნი და ნადირნი, ფრინველნი და თევზნი მრავალნი.
Line of ed.: 13     არამედ თხა აქაური ფრიად შუენიერნი, ბალნითა წმინდა და ჭრელ,
Line of ed.: 14     კანჭმაღალი, ტანად დიდი, რქანი მაღალნი, ვითარ ადლნახევარნი.
Line of ed.: 15     წუერნი გძელნი, ვიდრე მუჴლთ დაბლამდე. გარნა არს ესე აფხაზე\თი
Line of ed.: 16     ტყიანი, ჭალიანი, ეწროვანი და მცირე-ველოვანი; მთის კერძო\ნი
Line of ed.: 17     აგარაკოვანნი. ხოლო კაცნი მგვანენი მეგრელთა და უმეტეს
Line of ed.: 18     ცქჳტნი და ტანოვანნი, წერწეტნი, მპარავნი, ავაზაკნი, ზღუათა ში\ნა
Line of ed.: 19     მავალნი ოლეჭკანდარებითა, რომელთა შინა შთასხდებიან რ̃,
Line of ed.: 20     ს̃ და ტ̃, დაუჴდებიან ოსმალთა ნავთა და ლაზ-ჭანთა და უფროსად
Line of ed.: 21     ოდიშ-გურიასა. არამედ არიან ბრძოლასა შინა მდ\\ედრნი, Manuscript page: A_264  მალ-მიმ\დრეკნი,
Page of ed.: 786   Line of ed.: 1     ზღუასა შინა მაგარნი Manuscript page: R_599  და ძლიერნი. სარწმუნოებით არიან
Line of ed.: 2     ქრისტეანენი, არამედ არღარა რისა მეცნიერნი და ირიცხჳან, ვითა\რცა
Line of ed.: 3     კერპნ1, ვინაჲთგან არა დაჰფლვენ მკუდართა თჳსთა, არამედ
Line of ed.: 4     მისითავე სამკაულ-იარაღითა და შესამოსლითა შთასდებენ კუბოთა
Line of ed.: 5     შინა და შესდგმენ ხეთა ზედა, და უკუეთუ შტვენს მკუდარი იგი ეშ\მაკისა
Line of ed.: 6     მიერ, სწამთ განსუენებულად მერმესა მას. გარნა უწყიან ნა\თესაობა,
Line of ed.: 7     ცოლი ერთი, მარხუა, აქუთ სასოება მღუდელთა ფრიად.
Line of ed.: 8     არა იქმნებიან მათ შორის სიძვა, მრუშება, რამეთუ დასწუენ შემ\ცოდეთა.
Line of ed.: 9     უყუართ სტუმარი და პატივსა უყოფენ, და შეიწყნარებენ
Line of ed.: 10     ფრიად. ენა საკუთარი თჳსი აქუსთ, არამედ უწყიან წარჩინებულთა
Line of ed.: 11     ქართული სხდებიან სკამთა ზედა და სჭამენ ტაბლასა ზედა. და არიან
Line of ed.: 12     ერდგულნი ფრიად თჳსთა მეპატრონეთა და მორჩილნი მისნი.



Section: 35  
Page of ed.: 786  
Line of ed.: 13   ჯიქეთისათჳს


Line of ed.: 14        ხოლო ამ აფხაზეთს იქით, კაპპეტის წყლის დასავლეთს, ბაგრა\ტიონთ
Line of ed.: 15     ჟამს აქეთ აქამომდე უწოდებენ ჯიქეთს, არამედ გორგა\სლის
Line of ed.: 16     ცხორება უწოდებს ჯიქეთს ამ ჯიქეთის ჩდილოთ კერძოს,
Line of ed.: 17     კავკასის მთის იქითს კერძს ზღუამდე. და ამ აწინდელს ჯიქეთს
Line of ed.: 18     მზღვრის: აღმოსავლით კაპპეტის წყალი; დასავლით შავი ზღუა;
Line of ed.: 19     სამჴრით იგივე ზღუა; ჩდილოთ კავკასი. და არს ადგილი ესე ყოვ\ლითურთ
Line of ed.: 20     აფხაზეთისა: მოსავლით და ცხოელით, წესით და ქცევი\თაცა.
Line of ed.: 21     არამედ კაცნი უმეტეს მჴეცთ მგზავსნი. ყოფილან პირველად
Page of ed.: 787   Line of ed.: 1     ქრისტეანენი, არამედ აწ უცნობელნი მისნი. გარნა იუწყე აფხაზთა
Line of ed.: 2     და ჯიქთა სამოსელნი, და იარაღნი, და საჭურველნი, ვითარცა ჩერ\ქესთანი,
Line of ed.: 3     რომელთა ზნეთა ჟამად იმერნიცა ჴმარობენ.



Section: 36  
Page of ed.: 787  
Line of ed.: 4   სუანეთისათჳს


Line of ed.: 5        ხოლო სუანეთი იმზღვრების ყოვლითგან კავკასიის მთით,
Line of ed.: 6     და არს რაჭა-ლეჩხუმის ჩდილოთ და ოდიშის აღმოსავლეთით. და
Line of ed.: 7     მზღვრის სუანეთს: აღმოსავლით სუანეთსა და ბასიანს შორისი კავ\კასია;
Line of ed.: 8     ჩდილოთ დიდ-ყაბართ-ჩერქესა და ამას სუანეთს შორისი
Line of ed.: 9     კავკასია; სამჴრით სუანეთსა და რაჭა-ლეჩხუმს შორისი კავკასი;
Line of ed.: 10     დასავლით სუანეთსა და ოდიშს-შორისი კავკასი და ალანის საზღვა\რი.
Line of ed.: 11     Manuscript page: d_167a  სიგრძით არს რაჭის კავკასის თხემიდამ ოდიშის კავკასის
Line of ed.: 12     თხემამდე და ალანამდე, და განით რაჭა-ლეჩხუმის კავკასის თხემი\დამ
Line of ed.: 13     ჩერქეზის კავკასის თხემა\\მდე, Manuscript page: R_600  და რაჭისაკენ ვიწრო, ხოლო ლეჩ\ხუმისაკენ
Line of ed.: 14     განიერი, და მას ქუეით, ოდიშის კერძოდ, უმეტეს განიე\რი.
Line of ed.: 15     ამას უდის საშუალსა მდინარე თჳსი, რომელი იქმნების ბოლოს
Line of ed.: 16     კაპპეტისა, გამოსდის რაჭის მთას კავკასს და მიდის დასავლეთს-ჩდი\ლოს
Line of ed.: 17     შორის. ამ მდინარეს მოერთვიან ამიერ-იმიერიდან ჴევნი
Line of ed.: 18     მდი/ნარენი.

Line of ed.: 19        ხოლო რაჭა-ლეჩხუმის სამჴრით არს ლაშხეთი, და ლეჩხუ\მის
Line of ed.: 20     სამჴრით და ოდიშის აღმოსავლით არს ეცერი. აქა არს ეკლე\სია
Line of ed.: 21     სუეტიად წოდებული, სახიზარი სუეტის ცხოველის სამკაულ-სა
Line of ed.: 22     უნჯისა, რომელსა შინა იტყჳან სუეტის-ცხოველის კანკლის ყოფასა
Page of ed.: 788   Line of ed.: 1     დღესაცა, რომელი მოიღო გორგასალ ინდოეთიდამ, წითლის იაგუნ\დისა
Line of ed.: 2     ქმნილი. არამედ საჩინოდ არიან აწცა ხატნი და ჯუარნი ოქრო\ვეცხლისანი
Line of ed.: 3     და მოოჭვილნი ქვითა, მრავალნი და პატიოსანნი, დიდ\ნი
Line of ed.: 4     და მცირენი, რომელთა ზედა აქუსთ სასოება და პატივ-სცემენ.
Line of ed.: 5     არამედ უმჯობესი ხატი უბიათ ძეწკჳთა ოქროსათი და იტყჳან: "უკე\თუ
Line of ed.: 6     აუშვათ, დალეწავს ყოველსავე აქა მყოფსა ხატ-ჯუართა", და
Line of ed.: 7     ესოდენ უგუნურ არიან თჳსითა უცნობელობითა. არამედ თუ შევი\დეს
Line of ed.: 8     მუნ სასიკუდინო ანუ ტყუე, ვერარაისაღა უყოფენ, გარნა განუ\ტევებენ
Line of ed.: 9     თავისუფლად. კუალად აღმთქმელსა ანუ მფიცარს მას ზედა
Line of ed.: 10     დაურწმუნებიან ფრიად.

Line of ed.: 11        ხოლო სუანეთი არს მოსავლითა და პირუტყჳთა, ვითარცა აღ\ვსწერეთ
Line of ed.: 12     დუალი, ანუ აწინდელი ოსეთი, და უმეტესი მწირიცა. სი\ვიწროვით,
Line of ed.: 13     მთით და კლდით და მდინარეებით ფრიად მაგარი. არა\მედ
Line of ed.: 14     სახელი ესე ეწოდა: ოდეს ვერღარა იტევდა ძურძუკეთი კაცთა,
Line of ed.: 15     ბ̃ მეფემან საურმაგ აჰყარა მუნიდამ და მისცა აქა სავანე და დასხნა
Line of ed.: 16     სულნი დიდძალნი. ამის გამო იწოდა სავანეთი. არამედ არიან კაცნი
Line of ed.: 17     დიდ-ტანოვანნი, ახოვანნი, დიდ-მძლედ მუშაკნი, ბართა შინა რაზ\მთა
Line of ed.: 18     ვერ შემმართებელნი, მთათა სიმაგრეთა და ციხეთა შინა მაგარ\ნი,
Line of ed.: 19     სიკუდილის არა მომჴსენენი, ავაზაკნი, მეკობრენი, უწყალონი,
Line of ed.: 20     ბრიყუნი, უზნეონი. სარწმუნოებით არიან იმერთა თანა ქართული\თა
Line of ed.: 21     და უმეცარნი აწ მისნიცა. ენა თჳსი აქუსთ საკუთარი, გარნა უწ\ყიან
Line of ed.: 22     ქართულიცა. პირველად იყო ეგრისის საერისთო, შემდგომად
Line of ed.: 23     დასუეს მეფეთა მისი ერისთავი, და აწ უვისთ გელოვანი, ვითარცა
Line of ed.: 24     პატრონი მათი, და არიან თჳსად და არღარავის მორჩილებასა შინა.



Section: 37  
Page of ed.: 788  
Line of ed.: 25   ალანისათჳს


Line of ed.: 26        ხოლო ალანი არს სუანეთის დასავლით და ბედიის ჩდილოთ.
Line of ed.: 27     აქუს აღმოსავლით კავკასი და საზღვარი სუანთა; სამჴრით კავკასი
Page of ed.: 789   Line of ed.: 1     ბედია-ოდი\\შს Manuscript page: R_601  და ამას შორისი; დასავლით კავკასი; ჩდილოთცა კავ\კასი.
Line of ed.: 2     უდის შუაში სუანეთის მდინარე. მოსავლით და პირუტყჳთ
Line of ed.: 3     სცან, ვითარცა სუანეთი. არამედ კაცნი კერპნი, უსჯულონი. გარნა
Line of ed.: 4     პირველ იყვნენ ქრისტეანენი და აწ კერპნი, და რომელნიმე მოჰმადი\ანი
Line of ed.: 5     და მისიცა უმეცარნი. ხოლო კავკასნი, რომელნი აღვსწერეთ
Line of ed.: 6     ამ ადგილებთა შინა, კედელის კავკასის მთიდამ, ვიდრე ჯიქეთამდე,
Line of ed.: 7     არიან ეგრეთივე მყინვარენი მთანი, ვითარცა ქართლისანი და ოსე\თისანი,
Line of ed.: 8     სიმაღლით, მყინვარებით და ყოვლითურთ. არამედ სუანეთი
Line of ed.: 9     და ალანი იყო კავკასისავე წილნი, და მეფეთა ქართველთა თჳთ გა\ნიმკჳდრეს,ვითარცა
Line of ed.: 10     აღვსწერეთ.



Section: 38  
Page of ed.: 789  
Line of ed.: 11   გურიისათჳს


Line of ed.: 12        ხოლო გურია არა წილი ეგროსისა არს, არამედ ქართლოსი\სა.
Line of ed.: 13     გარნა ოდეს გამეფდა ლეონ აფხაზთა, მაშინ ამათ არღარა ინებეს
Line of ed.: 14     მორჩილება ოძრახოს ერისთვისა, რომელნი იყვნენ ძენი სტეფანოზ
Line of ed.: 15     ბაგრატიონისანი, ადარნასე და ძე მისი აშოტ. ამათგან განდგნენ და
Line of ed.: 16     მიერთნენ ლეონს, ვითარცა სახელი აცხადებს "გურიობით განდგო\მილნი".
Line of ed.: 17     და ენა მათი, რომელსა უბნობენ, მესხურ და არა იმერთაებრ.
Line of ed.: 18     არამედ მზღვრის ამას გურიას: აღმოსავლით მთა ფერსათი, სამცხე\გურიას
Line of ed.: 19     შორისი და საჯავახოს შორისი, სამჴრით ჭოროხის მდინარე
Line of ed.: 20     და მთა მცირე, ფერსათიდამ ჩამოსული დასავლით, აჭარა-გურიას
Line of ed.: 21     შორისი; ჩდილოთ რიონი Manuscript page: d_167b  გურია-ოდიშს შორისი და დასავლით
Line of ed.: 22     შავი ზღუა. ხოლო რიონის თუალზედ, სამჴრეთის კიდესა ზედა, არს
Line of ed.: 23     ფოთის ციხე, რომელი აღაშენეს ოსმალთა წელსა ჩ̃ღკე, ქარ\თულსა
Line of ed.: 24     უ̃იგ, ნავსადგურობისათჳს, და დგანან მუნ მჯდომარის ფა\შით.
Page of ed.: 790   Line of ed.: 1     აქ ერთვის რიონს მცირე მდინარე, და Manuscript page: A_265  ამ ფოთის აღმოსავლით,
Line of ed.: 2     რიონის კიდესა ზედა არს ლანჩქუთი. ამ ლანჩქუთის სამჴრით
Line of ed.: 3     წარმოვალს მთა საჯავახოს მთიდამ დასავლეთად, და, სადაცა დასწ\ყდების
Line of ed.: 4     მთა ესე, არს ამ მთის მაღალს თხემსა ზედა ეკლესია ჯუ\მათს,
Line of ed.: 5     დიდი, გუმბათიანი, დიდშენი, მჭურეტი ზღჳსა და გურია\ოდიშისა.
Line of ed.: 6     არამედ ზამთარ არს გაუძლისი და ზაფხულ საამო, მშუენი,
Line of ed.: 7     კეთილ-ჰაოვანი; ზის ეპისკოპოზი, მწყემსი სუფსეის მდინარისა და
Line of ed.: 8     რიონს შორისის ადგილთა. და არს მთა ესე ჯუმათისა ტყიანი, შენო\ბა-დაბნებიანი,
Line of ed.: 9     ვენახ-ხილ-მოსავლიანი და ნადირ-ფრინვლიანი.

Line of ed.: 10        კუალად ფოთის სამჴრით, ზღჳს კიდეზე, არს ტბა პალიას\ტომისა,
Line of ed.: 11     დიდი. ამ ტბი\\დამ Manuscript page: R_602  შესდის ზღუას მდინარე ამისივე. აქი.\დამ
Line of ed.: 12     შემოვლენან ნავნი და დგებიან ტბასა შინა განსუენებისათჳს. იპ\ყრობის
Line of ed.: 13     თევზნი სხუადასხუანი მას შინა ურიცხუნი. ამას იტყჳან
Line of ed.: 14     ნაქალაქევს და შემდგომად მოცულსა წყლისაგან. კუალად ამ ტბისა
Line of ed.: 15     და ჯუმათის მთის სამჴრით დის მდინარე სუფსეი, გამომდინარე
Line of ed.: 16     სამცხე-გურიის შუას მთისა, მომდინარე ბახვის-წყლამდე ჩდილოს\დასავლეთს
Line of ed.: 17     შუა, ბახვის წყლიდამ ზღუამდე აღმოსავლიდამ დასავლე\თად
Line of ed.: 18     და მიერთვის ზღუას აღმოსავლიდამ. არს მდინარე კარგი და
Line of ed.: 19     თევზიანი. ბახვის წყლის შესართავს ზეით არს ციხე ბერი\ძისა,
Line of ed.: 20     სამჴრითკენ მას ზეით ჴეობა სურები, ვენახ-ხილიანი, მოსავ\ლიანი;
Line of ed.: 21     მოსახლენი მჴნენი. სუფსეის სამჴრით და ბაილეთის ჩდი\ლოთ
Line of ed.: 22     არს გურიანთას ციხე, კლდე-გორასა ზედა შენი. ამის
Page of ed.: 791   Line of ed.: 1     სამჴრით დის აკეთ-ბაილეთის წყალი. გამოსდის სურების
Line of ed.: 2     მთას, მიერთვის ზღუას აღმოსავლიდამ.

Line of ed.: 3        ამ მთის ძირში არს ციხე ასკანისა. ამისვე სამჴრით, მთის
Line of ed.: 4     ძირში, არს შემოქმედი, ეკლესია დიდშენი, გუმბათიანი, შემკუ\ლი
Line of ed.: 5     ყოვლითა. იყო ესე საარქიმანდრიტო, აწ არს საეპისკოპოზო. ზის
Line of ed.: 6     ეპისკოპოზი, მწყემსი მას ქუეითის გურიისა. აქა დის მცირე მდინარე,
Line of ed.: 7     გამოსდის სურებსა და ხინოს შუას მთას, და დის გრეხით, მიერთვის
Line of ed.: 8     ხინოს წყალს ჩდილოდამ. ამ წყალზედ, შემოქმედს ქუეით, არს
Line of ed.: 9     ოზურგეთი, სასახლე დიდშენი, კეთილ-პალატოვანი, გურიელი\სა.
Line of ed.: 10     აქავ სახლობენ ვაჭარნი სომეხ-ურიანი და ვაჭრობენ. ამ ოზურ\გეთის
Line of ed.: 11     სამჴრით დის მდინარე ხინოსი, გამომდინარე აჭარა\გურიის
Line of ed.: 12     მთის. მოდის აღმოსავალ-სამხრეთს შუადამ, ჩდილო დასავ\ლეთს
Line of ed.: 13     შუა, ლეხეურის ციხემდე. მერმე დის აღმოსავლიდამ დასავლე\თად,
Line of ed.: 14     მიერთვის ზღუასა აღმოსავლიდამ. ამ მდინარისა და შემოქმედს
Line of ed.: 15     შუა არს ციხე ლეხეურისა, მთის ძირს. და მას ზეით მთაში, ამ
Line of ed.: 16     წყალზე ჴეობა ხინოსი არს მაგარი და მთებრი, არამედ ვენახ\ხილიანი
Line of ed.: 17     და მოსავლიანი. აქა ხინოს არს ეკლესია გუმბათიანი, კე\თილ-დიდშენი,
Line of ed.: 18     კარგს ადგილს. ზის ეპისკოპოზი, მწყემსი ხინოს\წყლის
Line of ed.: 19     სამჴრეთისა ჭოროხამდე

Line of ed.: 20        არამედ გურია იყო სრულიად ქუთათლის სამწყსო, ხოლო შემ\დგომად
Line of ed.: 21     განყოფისა სამეფოთა, გურიელთაგან დაიდგინნეს სამნივე
Line of ed.: 22     ესე ეპისკოპოზნი, თჳსისა დიდებისათჳს. ამ ხინოს მდინარის სამ\ჴრით,
Line of ed.: 23     მთის ძირს, არს აჭვს ციხე კარგი; და ხინოს მდინარის შე\სართავთან
Page of ed.: 792   Line of ed.: 1     ზღუაზედ არს ალამბარი,სასახლე შენი, გურიელთა,
Line of ed.: 2     ფრიად შუენიერს ადგილს. კუალად ალამბრისა და აჭვის სამჴრით
Line of ed.: 3     დის მდინარე ქობულეთისა. გამოსდის ხინო-აჭარის მთასა, Manuscript page: R_603  მოდის
Line of ed.: 4     დასავლით, მიერთვის ზღუასა ეგრეთვე. ზღვის პირს ამ წყალზედ არს
Line of ed.: 5     ქობულეთი, მცირე ქალაქსავით და ნავსადგური ფრიად კეთილი.
Line of ed.: 6     ამის სამჴრით დის ჩაქვის-წყალი. გამოსდის აჭარის მთას, მო\დის
Line of ed.: 7     დასავლით, ერთვის ზღუას სხუებრთაებრ. ამ წყალზე, ზღჳს კი\დეს,
Line of ed.: 8     არს ციხე ქაჯეთისა, მაგარი, მაღალსა კლდესა ზედა შენი.
Line of ed.: 9     აქუს გჳრაბი-კლდე, გამოკუეთილი გზად. ამას ზეით არს ამ წყალზე
Line of ed.: 10     ჩაქვი. და ამ ჩაქვის სამჴრით დის ჭოროხის მდინარე. ზღჳს შესარ\თავზედ
Line of ed.: 11     და ჭოროხის ჩდილოთ კიდურზედ არს ბათომი, მცირე
Line of ed.: 12     ქალაქი და ციხე კარგი, Manuscript page: d_168a  აწ უპყრავთ ოსმალთა. ამას ზეით, ჭოროხის
Line of ed.: 13     ჩდილოსავე კიდესა ზედა, არს ერგე, და ბათომის პირისპირ, ჭორო\ხის
Line of ed.: 14     სამჴრეთის კიდეზე, არს გონია, მცირე ქალაქი და ციხე. უპყ\რავთ
Line of ed.: 15     ოსმალთა, რომელი აღაშენეს ქრისტესსა ჩ̃ფმზ, ქართულსა
Line of ed.: 16     ს̃ლე.

Line of ed.: 17        ხოლო სიგრძე გურიისა არს სამცხის მთის თხემიდან ზღუამდე
Line of ed.: 18     და განი ჭოროხიდამ რიონამდე. ჰავით არს კეთილი და მშუენი, ზაფ\ხულის
Line of ed.: 19     ცხელი. წჳმიანი, სოული, ნოტიო. ზამთარი თბილი, დიდ\თოვლიანი,
Line of ed.: 20     ვითარცა იმერეთი, და უყივნო; მთა-გორიანი, აგარაკი\ანი,
Line of ed.: 21     ტყიანი და მცირე-ველოვანი. ნაყოფიერებენ ყოველნი მარცვალ\ნი.
Page of ed.: 793   Line of ed.: 1     კუალად აბრეშუმი, ბამბა არა ეგდენ. ცხოვარნი მცირედ, სხუა პი\რუტყუნი,
Line of ed.: 2     თჳნიერ აქლემისა, ჯოგად, მროწლედ, მრავალნი, და მძო\ვარნი
Line of ed.: 3     ზამთარ-ზაფხულს უმწყემსოთ. ფრინველნი მრავალნი, ხილ\ნი
Line of ed.: 4     მრავალნი. და ბათომს, გონიას და ერგეს ნარინჯი, თურინჯი, ლი\მო,
Line of ed.: 5     ზეთისხილი, ბროწეული მრავალი და ზღჳს კიდესაცა. ვენახნი
Line of ed.: 6     მაღლარნი, ღჳნო კეთილი, მსუბუქი და შემრგო, გემოიან-სუნიანი
Line of ed.: 7     მრავლად. არამედ მდინარეთა წოდებანი არღარა დავსწერეთ, ვინა\ჲთგან
Line of ed.: 8     თჳსივე სახელნი აუწყებენ დაბებთაგან.

Line of ed.: 9        ხოლო კაცნი და ქალნი მგზავსნი იმერთა ზნითა, ქცევითა, სარ\წმუნოებითა,
Line of ed.: 10     რჯულითა. სამწყსონი აფხაზეთის კათალიკოზისანი,
Line of ed.: 11     შემოსილნი ეგრეთვე და შუენიერებითაცა, არამედ უმეტეს კეკელანი
Line of ed.: 12     და რბილნი, ენა-ტკბილმოუბარენი, უმეტეს წიგნის სიტყვით (მესხ\თაებრ),
Line of ed.: 13     არამედ ქართულისავე ენისანი და არა სხჳსა. ბრძოლასა ში\ნა
Line of ed.: 14     შემმართებელნი და იმერთა თანა ვერ შემდარენი, უქურდალნი,
Line of ed.: 15     უავაზაკონი; ვითარცა ოდიშარნი, სტუმრის მოყუარენი და კეთილად
Line of ed.: 16     შემწყნარენი, კეთილ-მგალობელ-მწიგნობარნი, მშჳდნი, არამედ
Line of ed.: 17     მყის გულმწყრალნი. გარნა გურიელს ეპყრა ოდესმე აჭარა, ჭანეთი,
Line of ed.: 18     არამედ არს სამცხისა. ამისთჳს მუნვე დავსწერეთ.

Line of ed.: 19        ხოლო რაოდენნი ქუეყანანი ანუ ადგილნი დავსწერენით -- მთა\თა,
Line of ed.: 20     ბართა ანუ კავკასთა Manuscript page: R_604  შინანი -- საქართველოსანი გარნა თუ
Line of ed.: 21     აქუთ ზოგთა ენა სხუა, თჳსნი საკუთარნი, არამედ წიგნი არცა ერთსა
Line of ed.: 22     რომელსავე აქუს, თჳნიერ ქართულის წიგნისა საკუთრად.



Next part


This text is part of the TITUS edition of Kartlis Cxovreba IV: Vakhushti Bagrationi.

Copyright TITUS Project, Frankfurt a/M, 22.9.2017. No parts of this document may be republished in any form without prior permission by the copyright holder.